Kontent qismiga oʻtish

Jakonya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Jakona ― maymun, Yuriy Magalif kitobining qahramoni va "Tyapa, Lyapa va Jakonya" bolalar teleko'rsatuvidagi qo'g'irchoq timsoli.

Qahramonlarning yaratilish tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kichik o'yinchoq maymun haqida "Jakonya sarguzashtlari" hikoyasi dastlab Novosibirsk yozuvchisi va badiiy so'z ustasi Yuriy Magalif tomonidan mahalliy radioda o'z eshittirishlari uchun yaratilgan[1]. Yozuvchining so'zlariga ko'ra, qahramon "prototip" ga ega edi: "latali maymun haqiqatan ham mavjud — u qutida yashaydi va quti ehtiyotkorlik bilan shkafda saqlanadi. Yarim asrdan ko'proq vaqt davomida qonun, u uzoq bolalikning yagona (ikki yoki uchta fotosuratdan tashqari) eslatmasi, Jasur Leningrad hayoti, onaning qo'llari bu latta qo'g'irchoqqa tegdi. Bizning oilamizda-Jakonyaning uzoq vaqtdagi kulti"[2]. A. I. Kuprinning xotiralariga ko'ra, rassom shu qadar mashhur ediki, XX asr boshlarida Sankt-Peterburgda o'yinchoq maymunlari "Jakomino" deb nomlangan va bu laqab keyinchalik "jakon" ga aylanishi mumkin edi, ammo bu taxallus 1890-yilda Vilgelm Bushning "Fipps, der Affe" ("maymun Fipps") kitobining rus tilidagi tarjimasidan keyin Rossiyada tarqaldi, u yerda qahramon Jako (Jakoshka, Jakonya) deb nomlandi. Shu bilan birga, Jako Bush Magalifning qahramoniga o'xshamadi: "agar ,,eski" Jaco shunchaki moxov bo'lsa (ba'zida shafqatsizlik), ,,yangi" Jakonya mehribon va quvnoq bo'lib chiqdi, garchi ba'zida haddan tashqari ishtiyoqli va ishonuvchan"[3].

1959-yilda Leningradda Magalifning ishi bo'yicha qo'g'irchoq televizion spektakli o'rnatildi. Ertak va rejissorning pyesasi muallifi A. Resser, rassom V. Malaxiyevning qo'g'irchoqlari (shu jumladan Jakonya qo'g'irchog'i) tomonidan yaratilgan[4][5]. Birozdan keyin (1960-x boshida) Malaxiyeva tomonidan ixtiro qilingan Jakonya qo'g'irchog'i "Tyapa, Lyapa va Jakonya" ko'ngilochar va o'quv dasturining qahramonlaridan biriga aylandi. Leningraddagi katta qo'g'irchoq teatri aktyori Vladimir Kukushkin[6] qo'g'irchoqni olib, ovoz berdi. Uzatishda Jakonya ko'rinishi va xarakteri Magalifning ertagiga nisbatan sezilarli o'zgarishlarga duch keldi: xususan, maymun "Xayrli tun, bolalar" keyingi dasturidagi Cho'chqaga biroz o'xshab, bezovta va yaramas bo'lib qoldi[7]. Bundan tashqari, 2005-yilda Jakonya televizorga "mashhur bezorilar klubi" nomli mazmunli nom bilan qaytdi[8].

Magalifning hikoyasi, teleko'rsatuv va maymunning o'zi tezda mashhurlikka erishdi[9][10][11][12]. Xususan, Novosibirskda "Jakonya sarguzashtlari" ni Yaratgandan so'ng (yuqorida aytib o'tilganidek, ertak nafaqat bosilgan, balki radioda ham O'qilgan), bolalar o'zlarining o'yinchoq maymunlarini Jakonya deb chaqirishga kirishdilar[13].

Ertakdagi ko'rinish[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Keyin Onam mo'yna, flanel va jigarrang matodan kichik bir maymunni tikdi, u Jakonyaga o'xshardi, hatto u ham xuddi shunday deb nomlandi — "Jaco".

Jakonya qizil kurtka va ko'k shimga kiyintirishdi, undan jigarrang simdan yasalgan uzun dumi chiqib turar edi. Jakonyaning boshiga naqshli shlyapa kiyib, oyoqlariga — paxta poyabzali... qisqasi, u issiq kiyingan edi, chunki u har qanday maymun kabi sovuqdan juda qo'rqardi"[14].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. „«Судьба ленинградца в Сибири…» // А. Горшенин, «Советская Сибирь», 17.07.2008“. 2017-yil 16-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.
  2. „Писатели о себе : сборник / ред. Ю. М. Мостков. — Новосибирск : Западно-Сибирское книжное издательство, 1973, стр. 139“. 2016-yil 18-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.
  3. „Илья Фоняков. В поддержку тех, кто «разбрасывается» (Литературные заметки) // «Звезда», № 7, 1979, стр. 1979“. 2016-yil 18-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.
  4. „Масленников И. Ф. Бейкер-стрит на Петроградской. СПб., 2007, стр. 34“. 2016-yil 16-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.
  5. „Голдовский Б. П. Большая иллюстрированная энциклопедия «Художественные куклы». — М.: Дизайн Хаус, 2009“. 2016-yil 18-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-avgust.
  6. „Часы с Кукушкиным отсчитали семьдесят // «Аргументы и Факты», № 20, 16/05/2001“. 2007-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-avgust.
  7. „Герои детских лет // zet-news.ru“ (deadlink). 2017-yil 16-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 1-iyul.
  8. „«Клуб знаменитых хулиганов»“. «Телевести» (2010-yil 22-noyabr). 2014-yil 5-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 4-may.
  9. „Мостков, Ю. М. Юрий Михайлович Магалиф: жизнь и творчество. — Новосибирск: Общество книголюбов, 2003“. 2018-yil 8-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 12-sentyabr.
  10. Эфир на фоне эпохи. Очерки истории Ленинградского — Петербургского радио и телевидения. Санкт-Петербургский государственный университет, 2013 — 104 bet. 
  11. „Могилевская Г. Л. Семейный климат. М.: Знание, 1973, стр. 273“. 2016-yil 18-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 12-sentyabr.
  12. Жаконя остался без Паганини // «Санкт-Петербургские ведомости», № 118, 02.07.2007[sayt ishlamaydi]Andoza:Недоступная ссылка
  13. „О перспективах реализации программы по литературному краеведению для детей младшего школьного возраста // И. Высоцкая, «Сибирский педагогический журнал», № 2, 2009“. 2020-yil 26-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 30-aprel.
  14. Юрий Михайлович Магалиф. «Приключения Жакони». Детгиз, 1959.  (Wayback Machine saytida 2016-03-04 sanasida arxivlangan) „Архивированная копия“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-avgust.