Ivan Garter Ordeni
"Ivan Dahshatli Garter ordeni", aslida, Avliyo Jorj — marjon bilan — Moskva Kremlining gerbida saqlangan va uzoq vaqt davomida Tsar Ivanga taqdim etilgan ingliz garter ordeni hisoblanadi.
Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]
Stilistik jihatdan, marjon kech Uygʻonish davriga tegishlidir (mannerizm taʼsiri ostida). U Gʻarbiy Germaniyada 16-asr oxiri yoki 17-asr boshlarida qilingan boʻlishi mumkin. Gollandiyalik zargar Erasmus Hornikning marjonlarni uslubida imperator Rudolf II saroyida ishlagan. Ajdaho ikonografiyasi — bu papa tiarasida ayol boshi boʻlgan uch boshli hayvon tasvirlangan. Bu islohot davrida protestant tomonidan papalikka qarshi kurash davrida yaratilganining belgisidir[1].
"Belgi Sankt-Peterburgning quyma haykali joylashgan. Jorj oʻrtada griffin boshi va oʻng va chap tomonda erkak va ayol yuzlari boʻlgan otga uch boshli ajdahoni nayzaladi. Jorj qattiq yorqin qizil koʻylakda, shlyapasiz, yalangoyoq holda tasvirlangan. Uch boshli ajdahoni oʻldiradigan ot ustidagi Avliyo Jorj haykali zargarlik buyumlari dizayniga oʻxshash, ammo qoʻshni plitaga aniq yopishtirilgan va Ukrainaning Oltin xazinasida saqlanadi[1].
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
_detail.jpg)
1348-yilda qirol Edvard III tomonidan asos solingan ingliz ordeni 15-asrning 2-yarmida qirol Genrix VII davrida Avliyo Jorj va ajdaho tasvirlangan marjon koʻrinishidagi orden nishonini oldi (qoʻshimcha ravishda oldingi nishonga — mato jarroh lentasi). Bunday obyekt uzoq vaqtdan beri marvarid deb hisoblangan, bu qoʻlda saqlangan oʻxshash uchastkaning tasviridir[1].
Bunday buyruq qirolicha Yelizaveta dahshatli tomonidan yuborilganligi haqidagi afsona Angliyadagi Britaniya elchixonasidan oldin ham mavjud edi. Qirol malikani oʻziga jalb qilgani haqida hikoya bor.
1757-yilda imperator Yelizaveta Petrovnaga ordenning ushbu nishoni hisoblangan zargarlik buyumlari koʻrsatildi. 1853-yilda allaqachon afsonaga aylangan bu narsa Nikolay I buyrugʻi bilan Tashqi ishlar vazirligining Moskva bosh arxividan qurollanishga oʻtkazildi[1].
Afsonani ochib berish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tashqi ishlar vazirligi Bosh arxivi direktori Fyodor Andreevich Buler bu masala bilan eng chuqur shugʻullangan. RGADA 1875-yildan 1890-yilgacha olib borgan ushbu belgini oʻrganish boʻyicha oʻzining 2 jildli yozishmalarini saqlab qoldi. Buler elchixonalar arxividagi maqolalar roʻyxatini tekshirdi, Buyuk Britaniyadagi Garter ordeni xabarchisidan rus shaxslariga berilgan mukofotlar haqida maʼlumot soʻradi. Na rus, na ingliz manbalari bu orden bilan Ivan Terrible mukofotlanganini tasdiqlamaydi. Orden sohiblari roʻyxatidagi birinchi Rossiya mukofoti topshirilgan — imperator Aleksandr I (shuningdek, yana beshtasi boʻladi — Nikolay I, Aleksandr II, Aleksandr III, Nikolay II, Buyuk Gertsog Mixail Aleksandrovich).
Zamonaviy tadqiqotchilarning fikriga koʻra, Suveren ordeni bilan taqdirlanish tarixi „1659—1671-yillarda Rossiyada boʻlgan podshoh Aleksey Mixaylovichning shifokori Samuel Kollinzning tasodifiy soʻzlari“ ga asoslanadi. Kollinz 1671-yilda Londonda nashr etilgan kitobida rus gerbini tasvirlab, koʻkragida ikki boshli burgutni minib olgan Jorj Gʻolibni tasvirlagan. Quroldan olingan belgi haqida yozgan I.G.Spasskiy bu afsonani tarixiy asosga ega emas deb asosli ravishda rad etdi[1].
|
| |
Kreml muzeylari katalogiga koʻra, „Marjonlarning eng ishonchli va arxiv versiyasi — bu Sankt-Peterburg. Rossiyada u Georgiy Artamon Matveev (1625—1682) oilasi bilan bogʻliq“[1]. Hujjatlarga koʻra, kulon 1706—1708-yillarda Angliyada elchi boʻlgan oʻgʻli Andrey tomonidan 1726-yilda Vazirlar Mahkamasi (keyinchalik Tashqi ishlar kollegiyasi)ga topshirilgan. Andrey Matveev bu kulonni Angliya qiroli Karl II ga uning otasiga elchixona tomonidan yuborilgan buyrugʻi belgisi sifatida sovgʻa qildi. U poytaxtga biriktirilgan oʻzining „Nota“sida surgun yillarida qirolni qoʻllab-quvvatlagani va „merosga hissa qoʻshgani va oʻsha ingliz tojini qoʻlga kiritganini“ yozgan. Andreyning soʻzlariga koʻra, qirol saroyida orden kiyish odati hali mavjud boʻlmaganligi sababli, belgi „Uning xoʻjayini Matveevning uyida toʻgʻridan-toʻgʻri kiyishdan saqlanib qolgan“[1].
K.Kalaidovich „Vatan oʻgʻli“ (1814) asarida bu gapni shubhali deb hisoblaydi. London bilan yozishmalardan soʻng, Buhler na Matveev, na hatto Tsar Aleksey Mixaylovich ham orden egalari roʻyxatida yoʻqligini aniqladi. Maqola loyihasida u bu marvarid „Buyuk xizmatlari uchun“ ordeni belgisi emas, oddiygina Andrey Matveev tomonidan Londonda mahalliy zargarlardan biridan sotib olingan marjon, degan xulosaga keladi. Bu ikonografiya bilan tasdiqlangan — tartibning anʼanaviy belgisida ajdaho bitta boshga ega boʻlishi kerak. Chop etilgan maqolasida Buhler boshqa versiyani ilgari suradi:1600—1601-yillarda rus elchisi Mikulin (Oʻz versiyasida u qurollanish tartibini qurolga kiritishga harakat qiladi — ehtimol Rossiya elchilaridan biri uni qiziqtirganidan nusxa koʻchirishi mumkin, garchi Matveev oʻzining „Eslatma“ da bu haqda gapirmagan boʻlsa ham) marvaridni sotib olishi mumkin edi[1].
Ehtimol, Andrey Matveev bunday faxriy orden bilan taqdirlangani uchun koʻp azob chekkan otasining nomini yanada ulugʻlash uchun bu voqeani oʻylab topdi[1]. „Har qanday holatda, marjonga Sankt-Peterburg tasviri tushirilgan. Uch boshli ilonni oʻldirgan Jorj, aftidan, Rossiyada Garter ordeni ramzi sifatida tasodifan emas, balki paydo boʻlgan paytdan boshlab, shuningdek tashqi koʻrinishi bilan qabul qilingan. Garter ordeni nizomlarining nusxalari 17-asr oxirida Rossiya mukofotlari tizimining yaratilishi bilan bogʻliq“[2].
Shu bilan birga, V.A.Durov oʻzining „Yuqori ordenlar bilan taqdirlash davlatlararo etikaning elementi sifatida“ maqolasida Artamon Matveev mukofotini fakt sifatida keltiradi. Bu "Rossiyada qirol Charlz I Kromvel qatl etilganidan keyin inglizlarga ilgari berilgan barcha imtiyozlar bekor qilingani va tojni davlatga qaytarishga u yoki bu darajada yordam berish uchun boshqa choralar koʻrilgani bilan oqlanadi. Bunda sobiq „Tashqi ishlar vazirligi“ Artamon Matveev faol rol oʻynadi".
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Byuler F. Statut i znak ordena Podvyazki v Moskovskoy Orujeynoy Palate // Sbornik Moskovskogo glavnogo arxiva MID. — M., 1893.
- Gavrilova L. M. Znak ordena Podvyazki iz Orujeynoy palati — legendi i realnost // Rossiya — Britaniya. K 450-letiyu ustanovleniya diplomaticheskix otnosheniy i torgovix svyazey : Tez. dokl. mejdunar. nauch. konferensii. — M., 2003. Arxivirovano 14 iyulya 2014 goda.
- Kalaydovich K. Nechto ob ordene Podvyazki, bivshem budto bi u boyarina Matveeva // Sin otechestva. — SPb., 1814. — T. 11, № 1.