Itxonadagi bo'ri

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

"Itxonadagi bo'ri" - bu 1812-yil oktyabrda yozilgan I. A. Krilovning ertagi. Birinchi marta "Sin otechestva" gazetasida chop etilgan. Ertak syujeti qo'ylar saqlanadigan qo'ra o'rniga itlar saqlanadigan xonaga tushib qolgan bo'rining noto'g'ri hisobi asosida qurilgan.

Tarixiy voqealar va ertakning ma'nosi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Masalning ma'nosi o'sha davr voqealari, ya'ni 1812-yilgi Vatan urushi bilan chambarchas bog'liq. Harbiy tarixchi M. I. Bogdanovichning yozishicha, 1812-yil 23-sentyabrda Napoleon Kutuzov bilan muzokaralar olib borishga qaror qildi. Lauriston orqali yuborilgan tinchlik takliflari "ikki buyuk davlat"[1] o'rtasidagi barcha ixtiloflarga barham berish kerakligini ta'kidladi. Kutuzovning takliflari rad etildi, shundan so'ng fransuzlar Tarutino jangida mag'lub bo'lishdi.

Xuddi shu narsani V. F. Kenevich ta'kidlab, ertak va urush voqealari o'rtasida o'xshashliklarni keltirib chiqaradi. 23-sentabr kuni boʻlib oʻtgan muzokara voqealari munosabati bilan muallifning boshida “Quloq sol, qoʻshni, – bu yerda Lovchiy javobni toʻxtatib qoʻydi” degan yozuv paydo boʻlishi mumkin. "Va zudlik bilan bo'riga itlar suruvi qo'yib yuborildi" qatori 6-oktyabr kuni Tarutino jangi voqealarini ko'rsatadi, "chunki o'sha vaqtga qadar bizning qo'shinlar Moskvadan paydo bo'lganidan boshlab, ahamiyatsiz to'qnashuvlardan tashqari, hech qanday harakatlar bo'lmaganligi Krilov asariga poydevor vazifasini o'tagan deb taxmin qilinadi[2].

Yana bir harbiy tarixchi A. I. Mixaylovskiy-Danilevskiy qayd etadiki, bu ertak I. A. Krilov shaxsan Kutuzovning xotiniga topshirildi, u uni eriga yubordi. "Kutuzov Krasnoe yaqinidagi jangdan so'ng, uning atrofida to'plangan ofitserlarga ertakni o'qib berdi: "Men esa oq sochli do'stimman", u oq qalpoqchasini yechib, egilgan boshini chayqadi"[3]. Shoir va nosir K. N. Batyushkov K. N. Gnedichga yozgan maktubida askarlarda Krilovning vatanparvarlik ertaklarining muvaffaqiyatini “Krilovga aytingki, armiyada hamma uning ertaklarini yoddan o'qiydi. Men ularni tez-tez bivuaklarda yangi zavq bilan eshitganman[4]" deb qayd etdi.

Masalning ma'nosi tarixiy voqealar bilan qo'shilib, aniq bo'ladi: “Sen kulrang, men, doʻstim, oqsoch”, “Men sizning boʻri tabiatingizni anchadan beri bilaman”[5] iboralari mashhur iboralarga aylandi.

Tanqid[tahrir | manbasini tahrirlash]

V. G. Belinskiy "Itxonadagi bo'ri" ertagini I. A. Krilovga "faqat axloqchi bo'lishni xohlardi va hikoyada bu zaif ko'rsatilgan" deb ta'riflaydi[6].

I. Z. Sermanning ta'kidlashicha, Krilov asarlarida hamma narsa harakatda sodir bo'ladi. Dramatizatsiyaning ravshanligi "tezkor mulohazalar almashinuviga asoslanadi, bu yerda dialogik shakl muallifning syujetni ishlab chiqishdagi ishtirokini deyarli istisno qiladi va unga ekspozitsiya yoki xulosa qoldiradi"[7]. V. I. Korovin muallifning barqaror tasvirlar bilan singib ketgan, "estetik va mantiqiy tamoyillar" ning birligini o'zida mujassam etgan "chuqur xalq" tilini ta'kidlayd. Bu haqida Krilov ijodining ko'plab tadqiqotchilari ham yozadilar[8].

L. S. Vygotskiy Belinskiy fikrlarini asoslab Krilovning bu ertagini mayda drama deb ataydi: “Krilovning bu eng hayratlanarli ertaklari umumiy hissiy taassurotda ham, unga bo'ysunadigan tashqi tartibda ham teng emas. Unda umuman axloq va xulosalar yo'q; bu yerda hazil va masxara uning qoʻpol misralarida deyarli oʻrin topa olmadi. Bir paytlar bu ovchining nutqida jaranglaganday bo'lsa, u bir vaqtning o'zida shunday dahshatli ma'noni o'ziga singdirdiki, endi bu hazil emasdek tuyuladi[9].

Pedagog Vodovozov bu asarni ulug'laydi. "Itxonadagi bo'ri" Krilovning ajoyib ertaklaridan biridir deb e'tirof etadi. "Ertaklar orasida bunday xazinalar juda kam. Haqiqatga qarshi bemalol "Itxonadagi bo'ri" ertagini og'zaki san'atning eng yorqin ijodi deb atash mumkin; Hech bir masalchi - na bizniki, na chet ellik - bu kabi narsalarni yaratmagan" degan so'zlar unga tegishli.

Zamonaviy tadqiqotchi K. P. Sidorenko ushbu ertakning polidiskursivligini ta'kidlab, uning tarixiy asoslarini, dolzarb voqealar va qiziqarli narsalarni, o'quv materiallari va eslatmalarini, psixologiyadagi iqtiboslarni, lug'atlar va ma'lumotnomalarni, og'zaki hazillarda yoritib berilganligini aytadi[10].

Arxitekturasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Moskvadagi Patriarx hovuzidagi I. A. Krilov haykali. Haykal yonida o'n ikkita mashhur ertakga bag'ishlangan haykaltaroshlik kompozitsiyalari, shu jumladan "Itxonadagi bo'ri" ertagi mavjud. Aniq manzil: Moskva, st. Malaya Bronnaya, 34, kvadrat.
  • Yodgorlik I.A. Krilov |I yodgorlik. LEKIN. Krylov Sankt-Peterburgdagi yozgi bog'da. Uch metrli haykalning poydevori ertaklardagi bronza figuralar, jumladan, itxonadagi bo'ri bilan bezatilgan. Haykaltarosh P. K. Klodt. Aniq manzil: Sankt-Peterburg, Kutuzov qirg'og'i, Yozgi bog'
  • Tver shahridagi I. A. Krilov haykali . Yodgorlik majmuasi ansambliga ertaklar syujetini aks ettiruvchi baland relyeflar, jumladan, “Itxonadagi boʻri” ertagi kiritilgan. Quyidagi haykaltaroshlar ishlagan: Sergey Shaposhnikov, Dmitriy Gorlov va Nikolay Donskix. Aniq manzil: Tver, nab. Tmaki daryosi, 31

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ М. Богданович, «История Отечественной войны», т. II, стр. 392
  2. ↑ Кеневич, В. Ф. Историческое значение басен Крылова (Отечественная война) / В. Ф. Кеневич. — СПб., 1864.
  3. ↑ Михайловский-Данилевский А. И. Полное собрание сочинений, т. 5, 1850. — С. 243
  4. ↑ К. Н. Батюшков. Сочинения, СПБ., 1887, стр. 480
  5. ↑ „Текст басни «Волк на псарне»“. 2021-yil 2-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 29-may.
  6. ↑ Белинский В. Г. Иван Андреевич Крылов / Взгляд на русскую литературу. Современник. М.: 1981. 502 с
  7. ↑ Серман И. З. Крылов — баснописец// Иван Андреевич Крылов: Проблемы творчества. Л., 1975. С. 221—279.
  8. ↑ Коровин В. И. Поэт и мудрец: Книга об Иване Крылове. М., 1996. — C.341
  9. ↑ Выготский, Л. С. Психология искусства / Л. С. Выготский; ред. М. Г. Ярошевский. Москва : Педагогика, 1987.
  10. ↑ Сидоренко К. П. Полидискурсивность и интертекст («Волк на псарне» И. А. Крылова) // Вестн. Череповец. гос. ун-та. — 2012. — № 3, т. 1. — С. 84-87

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Itxonadagi_bo%27ri&oldid=4092151" dan olindi