Irradiatsiyalangan ogʻriq
Yoʻnaltirilgan ogʻriq, shuningdek, aks ettiruvchi ogʻriq deb ataladi, ogʻriq ogohlantiruvchi joydan boshqa joyda seziladigan ogʻriqdir[1]. Misol tariqasida miyokard infarkti (yurak xuruji) natijasida kelib chiqqan angina pektorisini keltirish mumkin, bunda ogʻriq koʻpincha koʻkrak qafasi (koʻkrak) da emas, balki boʻyinning chap tomonida, chap yelkada va orqada seziladi. Yoʻnaltirilgan ogʻriq 1880-yillarning oxiridan aniqlangan. Mavzu boʻyicha adabiyotlarning koʻpayishiga qaramay, bir nechta farazlar mavjud boʻlsa-da, havola qilingan ogʻriqning biologik mexanizmi nomaʼlum. Radiatsion ogʻriqlar yuborilgan ogʻriqlardan bir oz farq qiladi; masalan, miyokard infarkti bilan bogʻliq ogʻriqlar koʻkrak qafasidagi ogʻriqlar bilan bogʻliq boʻlishi mumkin. Yoʻnaltirilgan ogʻriq – bu ogʻriq ishtirok etgan organdan uzoqda yoki unga yaqin joylashgan boʻladi. Masalan, odamning faqat jagʻi yoki chap qoʻlida ogʻriq boʻlsa, lekin koʻkrak qafasida ogʻriq kuzatilmaydi. Radiatsion ogʻriqning kelib chiqishi bemor ogʻriqni sezishi mumkin, ammo ogʻriq ham shu nuqtadan tarqaladi ogʻriqni qoʻshimcha ravishda kengroq sohada sezishiga olib keladi.
Mehanizmi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yoʻnaltirilgan ogʻriq uchun bir nechta taklif qilingan mexanizmlar mavjud[2]. Hozirda qaysi biri toʻgʻri ekanligi haqida aniqmaʼlumot yoʻq. Yurakning umumiy visseral hissiy ogʻriq tolalari simpatiklarni orqa miya orqasiga kuzatib boradi va ularning hujayra tanalari torakal orqa ildiz ganglionlarida joylashgan 1-4(5). Umumiy qoida tariqasida, koʻkrak qafasi va qorin boʻshligʻida umumiy visseral afferent (GVA) ogʻriq tolalari simpatik tolalarni orqa miyaning bir xil segmentlariga qaytib, preganglionik simpatik tolalarni keltirib chiqaradi. Markaziy asab tizimi (CNS) yurakdan ogʻriqni tananing 1-4 (5) orqa miya koʻkrak segmentlari bilan taʼminlangan somatik qismidan kelib chiqqan deb qabul qiladi. Klassik tarzda miyokard infarkti bilan bogʻliq ogʻriq, yurak aslida joylashgan koʻkrak qafasining oʻrta yoki chap tomonida joylashgan. Ogʻriq jagʻning chap tomoniga va chap qoʻlga tarqalishi mumkin. Miyokard infarkti kamdan-kam hollarda ogʻriq sifatida namoyon boʻlishi mumkin va bu odatda diabet yoki undan katta yoshdagi odamlarda uchraydi[3]. Bundan tashqari, tana devori va yuqori oyoq-qoʻllarining bu qismining dermatomlari oʻzlarining neyron hujayra tanalari bir xil orqa ildiz ganglionlarida (T1-5) va orqa miya segmentlarida (T1-5) bir xil ikkinchi tartibli neyronlarda sinapsga ega.
Yuqori qozgʻaluvchanlik
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yuqori qoʻzgʻaluvchanlik, ogʻriqning markaziy mexanizmi yoʻqligini anglatadi. Biroq, unda bitta markaziy xususiyat ustunlik qilishi mumkin. Zararli ogohlantirishlar va hayvonlarning dorsal shoxidan olingan yozuvlar bilan bogʻliq tajribalar shuni koʻrsatdiki, ogʻriq hissi mushaklar stimulyatsiyasidan bir necha daqiqa oʻtgach boshlangan. Ogʻriq dastlabki retseptiv maydondan bir oz masofada joylashgan retseptiv sohada seziladi. Giperqoʻzgʻaluvchanlikka koʻra, dorsal shoxda yashirin konvergent afferent tolalarning ochilishi natijasida yangi retseptiv maydonlar hosil boʻladi. Keyinchalik bu signal ogʻriq sifatida qabul qilinishi mumkin.
Allogen moddalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Soʻnggi yillarda ogʻriqni qoʻzgʻatish uchun bir nechta turli xil kimyoviy moddalar ishlatilgan, shu jumladan bradikinin, P moddasi, kapsaitsin, va serotonin[4]. Biroq, bu moddalarning birortasi ularni qoʻllashda keng tarqalgunga qadar uning oʻrniga gipertonik tuz eritmasi ishlatilgan. Turli tajribalar orqali infuzion tezligi, tuz konsentratsiyasi, bosim va ishlatilgan shoʻr suv miqdori kabi shoʻr suvni kiritish bilan bogʻliq boʻlgan bir nechta omillar mavjudligi aniqlandi. Tuzli eritmaning mahalliy va ogʻriqli juftlikni keltirib chiqaradigan mexanizmi nomaʼlum. Baʼzi tadqiqotchilar bu osmotik farqlarga bogʻliq boʻlishi mumkinligini taʼkidladilar, ammo bu tasdiqlanmagan[5].
Elektr simulyatsiyasidan foydalanish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mushak toʻqimalarining mushak ichiga elektr stimulyatsiyasi (IMES) turli xil eksperimental va klinik sharoitlarda qoʻllanilgan. Gipertonik shoʻr suv kabi standartdan IMES tizimidan foydalanishning afzalligi shundaki, IMESni yoqish va oʻchirish mumkin. Bu tadqiqotchiga qoʻzgʻatuvchi va javobni oʻlchash nuqtai nazaridan ancha yuqori darajadagi nazorat va aniqlikni amalga oshirishga imkon beradi. Usulni inʼektsiya usulidan koʻra amalga oshirish osonroq, chunki u qanday foydalanish kerakligi boʻyicha maxsus tayyorgarlikni talab qilmaydi. Elektr impulsining chastotasi ham nazorat qilinishi mumkin. Koʻpgina tadqiqotlar uchun chastota 10 Hz ga yaqin mahalliy va yoʻnaltirilgan ogʻriqni ragʻbatlantirish uchun kerak[6]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ "Referred muscle pain: basic and clinical findings". Clin J Pain 17 (1): 11–9. 2001. doi:10.1097/00002508-200103000-00003. PMID 11289083.
- ↑ Murray, G. M. (December 2009). „Referred Pain“. Journal of Applied Oral Science 3 (2): i. doi:10.1590/S1678-77572009000600001. PMID 20027423. PMC 4327510.
- ↑ http://www.mcrh.org/Myocardial-Infarction/Myocardial_infarction_comes_with_referred_pain_radiating_pain_2010828.htm
- ↑ "Intramuscular and intradermal injection of capsaicin: a comparison of local and referred pain". Pain 84 (2–3): 407–12. 2000. doi:10.1016/S0304-3959(99)00231-6. PMID 10666547.
- ↑ "Referred muscle pain: basic and clinical findings". Clin J Pain 17 (1): 11–9. 2001. doi:10.1097/00002508-200103000-00003. PMID 11289083.
- ↑ "Perceptual integration of intramuscular electrical stimulation in the focal and the referred pain area in healthy humans". Pain 105 (1–2): 125–31. 2003. doi:10.1016/S0304-3959(03)00171-4. PMID 14499428.