Iqtisodiyot infratuzilmasi
Iqtisodiyot infratuzilmasi (lotincha: infra — pastda, ostida + structura — tuzilma, joylashuv) —
ishlab chiqarishga va butun iqtisodiyotga xizmat qiladigan, ular uchun goʻyoki umumiy poydevor, tayanch yaratadigan tarmoqlar va faoliyat turlari majmui. Iqtisodiyot infratuzilmasi transport va aloqa vositalari, omborxona, energiya va suv taʼminoti va boshqalarni oʻz ichiga oladi. Iqtisodiyot infratuzilmasi sifatida tasniflangan tarmoqlar doirasi turli mamlakatlarda turlicha belgilanadi. Ularning umumiy maqsadi sotuvchilar va xaridorlar oʻrtasidagi tovar va xizmatlar oqimini soddalashtirish va samaraliroq qilishdir. Ayrim mualliflar iqtisodiyotning infratuzilmasi sifatida fan, sogʻliqni saqlash va taʼlim tizimini ham kiritib, ularni iqtisodiyotning noishlab chiqarish (ijtimoiy) infratuzilmasi deb ataydilar.
— Iqtisodiyot va matematika lugʻati.
Iqtisodiy infratuzilmani oʻrganish tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Infratuzilma masalalarini oʻrganish ancha uzoq tarixga ega boʻlib, u mahalliy iqtisodiyot fanida D.I.Mendeleyev, A.I.Chuprov, shuningdek, sovet iqtisod fanida K.Myuller-Byulov, A.Yu.N. Xomyanskiy, S.S. Nosova nomlari bilan bogʻliq. Chet el iqtisodiyotida K. Marks, J. Marksning asarlarida infratuzilma muammolari muhokama qilindi.M. Keynes va A. Pesenti, P. N. Rosentstein-Rodana, X. V. Zinger, A. O. Xirshman, V. V. Rostou, P. Kutner, P. E. Samuelson, R. Nurks va R. Yohimsen.Shu bilan birga, xarakterli xususiyatni taʼkidlash kerakki, infratuzilma haqidagi gʻoyalar rivojlanishining dastlabki bosqichlarida olimlar asosan infratuzilmaning tarkibiy qismlaridan birini oʻrganishgan, masalan, A. VA. Chuprov infratuzilma masalalarini asosan temir yoʻl transporti misolida oʻrgandi[1]. K.Marks infratuzilma, birinchi navbatda, transport va kommunikatsiyalar haqida gapirdi[1]. Shuningdek, zamonaviy „infratuzilma“ tushunchasini ifodalash uchun ishlatiladigan atamalarning koʻpligini taʼkidlash kerak. Masalan, K. Marks oʻz asarlarida „mehnatning umumiy shartlari“[2], „umumiy ishlab chiqarish shartlari“[3] atamalarini ishlatgan.
Milliy iqtisodiyot infratuzilmasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Milliy iqtisodiyot tizim sifatida bir qator umumiy tizimli va maxsus xususiyatlarga ega. Milliy iqtisodiyot jahon iqtisodiyotiga kiritilgan koʻp oʻlchovli tizim boʻlib, uning har bir komponenti ham tizimdir. Uning alohida tarkibiy qismlarida mavjud boʻlmagan milliy iqtisodiyotning oʻziga xos xususiyatlari va umuman tizimning oʻziga xos xususiyatlari:
- Xoʻjalik yurituvchi subyekt bir vaqtning oʻzida iqtisodiyotni oʻz-oʻzini tashkil etishning turli jarayonlarida ishtirok etishi mumkin va bir vaqtning oʻzida oʻz-oʻzini tashkil etuvchi tizim va atrof-muhit elementi boʻlishi mumkin;
- Xalq xoʻjaligining oʻzini-oʻzi tashkil etishi nafaqat quyi boʻgʻindagi xoʻjalik yurituvchi subyektlarning bir-biri bilan, balki xoʻjalik institutlari bilan hamkorligidan, shuningdek, institutlarning oʻzaro hamkorligidan kelib chiqadi;
- Xalq xoʻjaligining tuzilishi koʻpincha maʼmuriy boʻysunish munosabatlari orqasida yashiringan;
- Milliy iqtisodiyot dinamik tizimdir;
- Milliy iqtisodiyot stokastik tizim boʻlib, uni aniq va batafsil bashorat qilib boʻlmaydi;
- Milliy iqtisodiyot ochiq va yopiq boʻlishi mumkin.
Infratuzilmaga investitsiyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Infratuzilmaga sarmoya kiritish boʻyicha jahon yetakchisi Xitoy boʻlib, u yalpi ichki mahsulotlarning oʻrtacha 8,5 foizini sarflaydi. Rossiya har yili yalpi ichki mahsulotlarning 3,2 foizini shu kabi maqsadlarga sarflaydi[4].
2010-yilda infratuzilmaga investitsiyalar kiritildi: AQShda-yalpi ichki mahsulotning 1,0%, Xitoyda-yalpi ichki mahsulotning 10,9%, Germaniyada-yalpi ichki mahsulotning 1,3%. Ayrim muammolar koʻpincha pul boʻlmagan ekvivalentda oʻlchanadigan ushbu turdagi investitsiyalarga qaytishni baholashdir. Masalan, amerikalik ekspertlarning fikricha, AQSHda transport inshootlari qurilishiga 1 million dollarlik sarmoya kiritilishi 35 ming ish oʻrni yaratish imkonini beradi[5].
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ijtimoiy infratuzilma
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 Кокурин Д.И., Назин К.Н.. Формирование и реализация инфраструктурного потенциала экономики России. М.: Транслит, 2011 — 13—44 bet. ISBN 978-5-949-76-658-3.
- ↑ Маркс К., Энгельс Ф.. Сочинения. М.: Гос. изд-во политической литературы, 1955 — 182 bet.
- ↑ Маркс К., Энгельс Ф.. Сочинения. М.: Гос. изд-во политической литературы, 1955 — 22 bet.
- ↑ Альберт Еганян. Инвестиции в инфраструктуру: Деньги, проекты, интересы. ГЧП, концессии, проектное финансирование. М.: Альпина Паблишер, 2015. ISBN 978-5-9614-5087-3.
- ↑ „Назин К.Н. Влияние логистической инфраструктуры на состояние экономики: межрегиональный аспект“,Интеграция и координация логистических процессов в цепях поставок, 200 экз, М.: Изд. дом Высшей школы экономики, 2012 — 117 bet. ISBN 978-5-7598-1038-4.