Imom Ahmad ibn Hanbal

Ahmad ibn Hanbal ibn Hilol ibn Asad Idris ibn Abdulloh ibn Hayyon ibn Abdulloh al-Bag‘dodiy — hadis va fiqh sohasidagi olim, shuningdek, hanbaliyya mazhabining asoschisidir.

Uning nasabnomasi Ibrohim alayhissalomga borib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning Adnan qabilasidan boʻlgan oilalari bilan kesishadi. Ahmad ibn Hanbalning ota-onasi Turkmanistonning Marv shahridan. Keyinchalik hijriy 164 yilda Bagʻdodga koʻchib oʻtdilar. Ahmad ibn Hanbal tavallud topgan. Ahmad ibn Hanbal bolaligida otasiz qolgan. U ulg‘aygach, Abu Yusuf qoziligida dastlab musulmon qozisi (qadiyya) kasbini o‘rganadi. Keyin hadis tinglashga ishtiyoqi boʻlib, ularni yigʻishga kirishadi. Hijriy 179-yilda ilk bor hadis tinglab, hadis yozishga kirishadi.

Hijriy 189 yilda. Ahmad ibn Hanbal 25 yoshida Yamanga ustozi Abdurazzoq huzuriga boradi. Do‘stlari Yahyo ibn Mu’in va Ishoq ibn Rohavayhlar bilan birga bu domladan saboq oldilar. Keyinchalik hadislarni toʻplash maqsadida Makka, Madina, Shom, Yaman, Kufa, Basra va boshqa hududlarga sayohat qilgan. Ahmad ibn Hanbal odamlarga eng to‘g‘ri yo‘l Islom dini ekanligini tushuntirar ekan, dinga daʼvat qilish uchun ko‘p kuch sarfladi. Natijada uning sharofati bilan ko‘p sonli odamlar Islomni qabul qildilar. Zarkoniy aytadi: "Ahmad ibn Hanbal 220 mingdan ortiq yahudiylik, nasroniylik va olovga sig‘inish diniga eʼtiqod qilgan 220 mingdan ortiq kishi tomonidan islomni qabul qilishga yordam berdi. Ahmad ibn Hanbal nafaqat musulmonlar, balki boshqa dinlarga eʼtiqod qiluvchilar orasida ham mashhur edi. Har bir olim Ahmad ibn Hanbalni o‘z ustozi deb bilgan va unga hurmat ko‘rsatgan.

Qur’on mutaxassislari Ahmad ibn Hanbalning Qur’on hukmlarini yaxshi bilishini, yoqimli ovozga ega ekanligini va Qur’onni chiroyli tilovat qilishini tan oldilar. Hadis ilmi ulamolari Ahmad ibn Hanbalni sahih va zaif hadisni ajrata oladigan hadis olimi deb bilishgan, undan hadis eshitishga shoshilishgan. Uning shogirdlari Buxoriy, Muslim, Abu Dovud kabi buyuk muhaddislar boʻlganligi bunday munosabatga jiddiy dalil boʻldi. Fiqh ulamolari Ahmad ibn Hanbal fatvolarini inobatga olmay, hech qanday qaror qabul qilishga shoshilmasdilar. Uning ko‘plab ustozlari, jumladan, Hoshim ibn Bashir, Shofeʼiy, Bashir ibn al-Mufazzal, Ismoil ibn Ali, Sufyon ibn Uyayna va boshqalar bo‘lgan. Abu Bakr al-Maruziy, Shohin ibn as-Somida, Abu Dovud, Buxoriy, Muslim, Abu Ali Husayn, Abu Bakr Ahmad va boshqalar uning shogirdlari sanaladi. Ahmad ibn Hanbal 40 mingdan ortiq hadisni o‘z ichiga olgan „Musnad“, „Kitobuz zuhd“, „al-maʼrifa vat taʼlim“, „al-Jurx vat taʼdil“ va boshqa kitoblarni yozgan. Ahmad ibn Hanbal davrida baʼzi huquqshunoslar, ayniqsa, hukmdor saroyidagi olimlar Qurʼon ham hamma kabi „borliq“, „maxluq“ (mahluk), yaʼni Qurʼondir, deb eʼtiqod qilganlar. Boshqa narsalar esa Allohning yaratganidir. Ahmad ibn Hanbal Qur’on haqidagi bu noto‘g‘ri tushunchaning islom aqidasiga zid ekanligini isbotlaganida ham ular o‘z fikrlaridan voz kechmadilar. Aksincha, bu masalada ularning fikriga qarshi chiqqanlarni, hatto Ahmad ibn Hanbalning oʻzini ham qiynab qoʻyganlar. Avval kaltaklashdi, keyin qamoqqa tashlashdi. Ahmad ibn Hanbal qancha zulm va qiynoqlarga qaramay, o‘z fikridan qaytmadi. U zot sharofati bilan Islom ummati bu noto‘g‘ri tushunchadan (Alloh rahimahulloh!) qutuldi.

Imom Ahmad ibn Hanbal hijriy 241 yilda vafot etgan, Bagʻdod shahrida.

Adabiyotlar

Hamid al-Faki. Tabakatul hanabil li Ibn Abi Yaala. Qohira, 1952 yil.

Alizoda A. A. Ahmad ibn Hanbal // Islom ensiklopedik lugʻati. — M. : Ansor, 2007. — ISBN 978-5-98443-025-8.

Havolalar

https://medinaschool.org/library/lichnosti/musulmanskie-uchenye/ahmad-ibn-hanbal