Idas
Idas (qadimgi yunoncha: Ἴδας) — qadimgi yunon mifologiyasida Afarey (yoki Poseydon) va Arena[1] oʻgʻli. Iliadada (IX 558) eslatib oʻtilgan. Messeniyalik. Idas va uning ukasi Linkey Messenialik qahramonlar boʻlib, ularning asl maʼnosida Lakoniyalik Dioskurlar bilan solishtirish mumkin. Ikkala aka-uka, shuningdek, otalarining ismi bilan Afaretidlar deb ham ataladigan, zabt etilgan Messeniyaning milliy qahramonlari boʻlgan, bu ularning gʻalaba qozongan Sparta qahramonlari — Dioskuriylar bilan bir qatorda ikkinchi darajali ahamiyatini tushuntiradi[2].
Idas Etolia daryosining eponimi Yevenning qizi Marpessa bilan turmush qurgan. Apollon Marpessaga egalik qilmoqchi boʻlgan, lekin Idas uni Poseydon bergan qanotli otlar tortgan aravada oʻgʻirlab ketadi. Yeven va Apollon Idasni taʼqib qilish uchun yoʻlga chiqadi, lekin Yeven yetib ololmay, daryoga oʻzini tashlaydi, Apollon esa Messeniyaga qochayotganlarni quvib yetadi. Idas maʼbud bilan jang qila boshladi, lekin Zevs ularni ajratib, Marpessaga tanlash huquqini berdi. U keksayib qolganida maʼbud uni tark etishidan qoʻrqib, insonni tanlaydi[3]. Idasning Marpessa bilan birlashishi mevasi Kleopatra[4] yoki Meleagrning xotini Alkiona edi[5].
Idas Argonavtlarning biri boʻlib, Gerakl bilan birga kemaning oʻrta eshkaklarida oʻtirgan[6]. Kizik oʻlimidan keyin musobaqalar ishtirokchisi[7]. Kalidon ovining aʼzosi[8]. Qaysidir bir tragediyaga koʻra, u Misiya shohligini Tevfrantdan tortib olmoqchi boʻlgan, ammo Telef va Parfenopey[9] uni magʻlub qilgan[10].
Dioskurlar bilan birgalikda ular Arkadiyadan buqalar suruvini oʻgʻirlashadi, shu sabab keyin janjal chiqadi (boshqa hikoyaga koʻra, ular Levkippning qizlari uchun janjallashgan). Idas Kastorni oʻldiradi, ammo Polidevk[11] uni yengadi. Uning daf qilib boʻlmaydigan nayzasi bor edi, u bilan Kastorni oʻldiradi, ammo perundan[12] magʻlub boʻladi. Yoki Idas Kastorni, keyin esa Polidevkni oʻldiradi. Buning uchun Zevs uni perun quroli bilan uradi[13]. Feokritning soʻzlariga koʻra, u hech kimni oʻldirmagan, lekin Afarey tepaligida perun bilan magʻlub etilgan[14]. Yoki Afidnada perundan yengilgan[15]. U ukasi bilan birgalikda Levkippning qizlariga sovchi boʻlishadi, ammo Dioskurlar ulardan avvalroq qizlarni oʻgʻirlab ketishadi.
Idas va Linkey qabrlari[16] Spartadagi Skiada yaqinida joylashgan. Uning ulkan qoldiqlari Messeniyada tosh pifosda topilgan[17].
XIX-asr olimlarining fikriga koʻra, Afaretidlar va Dioskurlar quyosh qahramonlari boʻlib, katta podalar egalari boʻlib, Afarey va Tindarning ukasi Levkipp (Nurli) qizlari — oy maʼbudalari Feba va Gilairaning turmush oʻrtoqlari boʻlishadi. Messeniyaning qulligi bilan Afaretidlarning asl huquqi noqonuniy daʼvoga aylanadi. Podalar va Levkippid tufayli Afaretidlar Dioskurlar bilan teng boʻlmagan kurashni boshdan kechirishlariga togʻri keladi.
Birinchi boʻlib afsonani shu ruhda rivojlantirgan Pindar edi. Afsona Apollodor, Feokrit, Ovidiyda yanada toʻliq rivojlangan.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Psevdo-Apollodor. Mifologicheskaya biblioteka III 10, 3
- ↑ Любкер Ф. Idas // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 656—657.
- ↑ Psevdo-Apollodor. Mifologicheskaya biblioteka I 7, 8-9 dalee
- ↑ Pavsaniy. Opisanie Elladi IV 2, 7
- ↑ Афарей // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1891. — Т. IIа. — С. 490.
- ↑ Apolloniy Rodosskiy. Argonavtika I 150—151; Psevdo-Apollodor. Mifologicheskaya biblioteka I 9, 16; Valeriy Flakk. Argonavtika I 460; Gigin. Mifi 14 (str. 35)
- ↑ Valeriy Flakk. Argonavtika III 470
- ↑ Psevdo-Apollodor. Mifologicheskaya biblioteka I 8, 2; Ovidiy. Metamorfozi VIII 305; Gigin. Mifi 173
- ↑ Gigin. Mifi 100
- ↑ Щукарев А. Идас // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1894. — Т. XIIа. — С. 795.
- ↑ Stasin. Kiprii, sinopsis; Gigin. Mifi 80
- ↑ Perviy Vatikanskiy mifograf I 76, 2
- ↑ Pindar. Nemeyskie pesni X 60; Psevdo-Apollodor. Mifologicheskaya biblioteka III 11, 2
- ↑ Feokrit. Idillii XXII 211
- ↑ Ovidiy. Fasti V 713—714
- ↑ Pavsaniy. Opisanie Elladi III 13, 1
- ↑ Flegont. Udivitelnie istorii, fragment 11