Gʻijduvon sahifasining manbasini koʻrish

{{Bilgiquti aholi punkti 
| oʻzbekcha nomi                      = Gʻijduvon
| mavqe                              = shahar
| mamlakat                           = Oʻzbekiston
| mintaqa turi                       = viloyat
| mintaqa                            = Buxoro viloyati
| jadvalda mintaqa                   = 
| tuman turi                         = tuman
| tuman                              = Gʻijduvon tumani
| jadvalda tuman                     = 
| jamoat turi                        =
| jamoat                             =
| jadvalda jamoat                    =
| qaram                              =
| gerb                               = 
| bayroq                             =
   |lat_dir = N|lat_deg= 40|lat_min= 06|lat_sec=0 
   |lon_dir = E|lon_deg= 64|lon_min= 40|lon_sec=0
  |CoordAddon                        = 
  |CoordScale                        =          
| mamlakat xaritasi oʻlchami          = 300
| mintaqa xaritasi oʻlchami           =
| tuman xaritasi oʻlchami             =
| mamlakat xaritasi                  =
| mintaqa xaritasi                   =
| tuman xaritasi                     =
| ichki bolinishi                    =
| rahbar turi                        =  
| rahbar                             =  
| asos solingan                      =  
| ilk eslatilishi                    =
| avvalgi nomlari                    = 
| qachondan beri                     =  
| maydon                             = 
| balandlik turi                     =
| AP markazi balandligi              =   
| iqlim                              =
| rasmiy til                         =
| aholi                              = 38 600
| sanalgan yil                       = 1989
| zichlik                            =
| aglomeratsiya                      =
| milliy tarkib                      = 
| konfessiyaviy tarkib               = 
| etnoxronim                         =
| vaqt mintaqasi                     = +5
| DST                                =
| telefon kodi                       = 
| pochta indeksi                     =  
| pochta indekslari                  =
| sayt                               =
| avtomobil kodi                     = 
| identifikator turi                 =
| raqamli identifikator              =
| Commons turkumi                    =
|tasvir={{Photomontage
| photo1a = Ulugh-Beg madrasah in Gijduvan 13-45.JPG
| photo2a = Ulugh-Beg madrasah in Gijduvan.JPG
| photo2b = Minaret in Gijduvan.JPG
| photo3a = 
| photo3c = 
| photo4a = 
| photo4c = 
| size = 280
| spacing = 2
| color = transparent
| border = 0
}}}}

'''Gʻijduvon''' — [[Oʻzbekiston Respublikasi]]ning [[Buxoro viloyati]] [[Gʻijduvon tumani]]dagi shahar (1972-yildan), tuman markazi<ref name=class>{{cite web|url=https://stat.uz/uploads/docs/soato(mhobt)_2020.xlsx|title=Stat.uz|language=uz, ru|date=July 2020|publisher=Oʻzbekiston Respublikasi Davlat statistika qoʻmitasi}}</ref> . Buxoro shahridan 49&nbsp;km shimoli-sharqda, Buxoro vohasining yuqori qismida joylashgan. Yaqin temir yoʻl stansiyasi — Qiziltepa (17&nbsp;km).
== Etimologiyasi ==
Gʻijduvon toponimining kelib chiqishi haqida mahalliy aholi orasida turli rivoyatlar mavjud. Shulardan „Kish tuvon“ („kish“ tojikcha ekin ekuvchi, „tuvon“ — manzil), yaʼni ekin ekadigan dehqonlar manzili yoki „Gʻujudehon“ — koʻp qishloklardan tashkil topgan joy maʼnosida izohlaydilar. Shahar hududi va uning atrofi qad.dan dehqonchilik rivojlangan hudud hisoblangan.<ref name=":0">Nazarov, Isroil; Rashidov, Umar. „Gʻijduvon“ ''[[OʻzME]]''. [http://n.ziyouz.com/books/uzbekiston_milliy_ensiklopediyasi/Oʻzbekiston%20Milliy%20Ensiklopediyasi%20-%20Gʻ%20harfi.pdf Gʻ-harfi]{{Deadlink|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
== Tarixi ==
Arxeologik maʼlumotlardan maʼlum boʻlishicha, hozirgi Gʻijduvon hududida aholi turar joylari [[Arablarning O‘rta Osiyo istilosi|arablar bosqinidan]] oldin paydo boʻlgan.

G‘ijduvon qishlog‘i tarixiy yilnomalarda X asrdan boshlab tilga olinadi va u X asr geograflari tomonidan ham eslatib o‘tilgan Harkanrud yoki Qalqonrud ariqidan suv olgani aytilgan, [[Karmana]] roʻparasidagi ''Yuqori Harkana'' dan farqli oʻlaroq, ''Quyi Harkana'' deb atalgan{{sfn|Bartold|2002|p=200}}. Oʻshanda ham mintaqadagi savdo markazlaridan biri va [[Somoniylar|Somoniylar]] davlati tarkibida boʻlgan.

Gʻijduvon XII asrda [[Buxoro|Buxoro]]dan 6 farsax uzoqlikdagi bozor qishlogʻi boʻlgan. Keyinchalik Gʻijduvon joylashgan tuman Gʻijduvon yoki Harkanrud deb nomlangan{{sfn|Bartold|2002|p=200}}. Keyinchalik shaharchaga aylangan qishloq XII asrda turkiy qoraxoniylar sulolasi davrida yashagan [[tasavvuf]] vakillaridan biri [[Abduxoliq Gʻijduvoniy]] vatani boʻlgani uchun ancha tanilgan.

[[Ilk oʻrta asrlar|Ilk oʻrta asrlar]]da tashkil topgan [[Tavois]] shahri XV asrgacha Gʻijduvon bilan raqobatlashgan. Ammo keyingi davrlarda Gʻijduvon shaharga aylanib, Tavois oʻz ahamiyatini yoʻqotdi.

XVI asrdan boshlab oʻzbeklarning [[Shayboniylar|Shayboniylar]] sulolasi hukmronligi davrida Gʻijduvon qalʼa shahriga aylanib, bu yerda tez-tez janglar boʻlib turgan. [[Gʻijduvon jangi]]da [[Bobur]] shayboniylar tomonidan magʻlub etilib, [[Temuriylar|Temuriylar]]ning [[Movarounnahr]]da hukmronligiga chek qoʻyilgan{{sfn| Bartold|2002|p=400 }}. [[Abdullaxon II|Abdullaxon II]] davrida 1578-yilda Gʻijduvon yaqinida [[Zarafshon]] boʻylab 13 ta arkdan iborat koʻprik qurilgan boʻlib, u bir vaqtning oʻzida daryo suvini koʻtarish va uni ikkiga boʻlish uchun toʻgʻon vazifasini oʻtagan. „Tarix-i Rahimxoniy“da aytilishicha, bu yerdagi daryo bir necha kanallarga, har bir kanal bir nechta shoxobchalarga, har bir shoxobcha bir nechta ariqlarga boʻlinardi, buning natijasida qishloqlar aholi punktiga aylangan{{sfn|Bartold|2002|p=200}}. G‘ijduvon [[Buxoro amirligi | Buxoro amirligi]] (1758—1920) davrida ham savdo markazi ahamiyatini saqlab qolgan. Oʻsha yillarda shahar atrofi bilan birga [[Buxoro viloyati|Buxoro viloyati]] tumanlardan biri boʻlgan {{sfn|Bartold|2002|p=400}}. Shuningdek, V. V. Bartold ''G‘ijduvon [[Karmana bekligi]]da alohida amlokdorlikni tashkil etishini eslatib oʻtgan''{{sfn|Bartold|2002|p=200}}. Podsho Rossiyasi mustamlakachiligi davrida ham Gʻijduvon yirik iqtisodiy-ijtimoiy markazlardan hisoblangan. XIX asr oxiri — XX asr boshlarida Gʻijduvonda 15 ta masjid, 55 xususiy maktab va madrasa, 3 ta hammom, 300 dan ortiq savdo doʻkonlari, 24 juvozxona faoliyat koʻrsatgan. G‘ijduvondan uncha uzoq bo‘lmagan joyda buyuk [[tojik|tojik]] yozuvchisi [[Sadriddin Ayniy]] va tojik [[Qoʻrboshi|qoʻrboshisi]] [[Fuzayl Maxsum]] tavallud topgan.

== Aholisi ==
2004-yilda aholi soni 40,8 ming kishi boʻlgan. G‘ijduvon shahar arxitektura bo‘limi maʼlumotlariga ko‘ra, 2009-yilda shahar aholisi soni 47 ming 200 nafarni tashkil qilgan.
== Oshxonasi ==
Gʻijduvon oʻzining mahalliy taomlari bilan mashhur boʻlib, baliq qovurish va shashlik (kabob) tayyorlovchi oshpazlari bilan mashhur. Shashlik bir kecha marinadlangan mol yoki qoʻzi goʻshtidan tayyorlanadi. Oʻzbekistondagi boshqa koʻplab restoranlar, jumladan, poytaxt [[Toshkent|Toshkentdagi]] restoranlarda Gʻijduvonning baliq qovurish texnikasidan foydalaniladi. Asosiy farqi shundaki, Gʻijduvonda oshpazlar baliqni qovurishdan oldin suyaklaridan tozalaydilar, qolgan hududlarda esa suyaklari tozalanmaydi.

Shahar oʻzining anʼanaviy [[Forslar|Fors]] taomlari, holva(G'ijduvon shevasida "halvo"), konfet va boshqalar bilan ham mashhur. Koʻpchilik Gʻijduvon Oʻrta Osiyodagi eng qadimgi aholi punktlaridan biri boʻlganligi sababli mamlakatning boshqa hududlariga qaraganda ancha qadimiy ega degan fikrni ilgari suradilar. Oʻzbekistonning beshinchi yirik shahri boʻlgan [[Buxoro]] bu shahardan 40 km uzoqlikda joylashgan.
== Diqqatga sazovor joylari ==
{{main|Ulugʻbek madrasasi (Gʻijduvon)}}
Shaharlar 10 dan ziyod tarixiy meʼmoriy obidalar bor. '''Ulugʻbek madrasasi''' 1433-yilda Gʻijduvonda [[Ulug'bek]] tomonidan asos solingan (uning nomi bilan atalgan uchta madrasadan biri)<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/gojdovan Ḡojdovān], Encyclopædia Iranica</ref><ref>{{veb manbasi |title=''The Treasures of Ulugbek'' |url=http://www.sairamtour.com/news/gems/08.html |website=sairamtours.com |accessdate=6-iyul 2023-yil |arxivsana=2009-02-02 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20090202133025/http://www.sairamtour.com/news/gems/08.html }}</ref>. Bino 2 ayvonli boʻlib, ichki [[masjid]] va [[xonaqoh|darsxona]]dan iborat. Tashqi koʻrinishi qattiq qoplama bilan qoplangan.
[[Tasvir:Ulugh-Beg madrasah in Gijduvan 13-55.JPG|thumb|Gʻijduvondagi Ulugʻbek madrasasi|left]]
Shuningdek, Gʻijduvonda mashhur islom dinshunosi [[Abduxoliq Gʻijduvoniy]] qabristonida yodgorlik oʻrnatilgan. Toshmasjid va Dehqonobod xonaqosi (XV—XVI asrlar), Xoja Soktare masjidi (XVII asr), Chorsu masjidi va boshqa shu kabi mashhur inshootlar ham mavjud<ref name=":0" />.
== Sanoati ==
Gʻijduvon Oʻzbekistonning [[Zarafshon (daryo)|Zarafshon daryosi]] vodiysidagi sugʻoriladigan paxtachilik hududida joylashgan. Shaharda viloyat dehqonlari yetishtirgan paxtani eksportga tayyorlaydigan paxtani qayta ishlash korxonasi mavjud. 1991-yilda mustaqillikka erishgandan so‘ng O‘zbekiston iqtisodiyotida paxtaning ahamiyati muttasil pasayib bordi, shu bois G‘ijduvon viloyati va viloyat iqtisodiyotini diversifikatsiya qilib, qishloq xo‘jaligi paxtachilikdan voz kechib, sabzavot-mevachilikka o‘tmoqda. Iqtisodiyotning transport kabi baʼzi tarmoqlari ham oʻsishda. M34 avtomobil yoʻli Gʻijduvonni respublikaning boshqa hududlari, jumladan, Buxoro, Samarqand va Toshkent bilan bogʻlaydi.

Tarixan shahar oʻzining [[Sugʻdiylar|Sug'd]] va [[Forslar|Fors]] mehnatkash savdogarlari bilan mashhur boʻlgan, ular boshqa yirik savdo markazlariga borib, mahalliy bozorga turli tovarlar olib kelishgan. Ular bu obroʻ-eʼtiborni bugungi kungacha saqlab qolgan. Mahalliy ishbilarmonlar [[Xitoy]], [[Rossiya]], Boltiqbo‘yi davlatlari, [[Turkiya]], [[Eron]] kabi mamlakatlarga borib, tovarlarni ulgurji xarid qilib, G‘ijduvonga olib kelishadi. Ayni kunlarda chekka hududlardan xaridorlar Gʻijduvonga har qanday xarid qilish, jumladan, oziq-ovqat mahsulotlari, turli turdagi anjomlar, maishiy texnika va elektronika, avtomobil ehtiyot qismlari, kiyim-kechak va hokazolarni olish uchun kelishadi. Gʻijduvonda katta savdo bozori mavjud boʻlib, u yerda atrof-muhitdagi savdogarlar oʻz mollarini olib, qishloq joylaridagi doʻkonlarida sotadilar. Shaharda chorva bozori ham mavjud, u yerda fermerlar chorva mollarini sotib olishlari va sotishlari mumkin.

Gʻijduvon hunarmandlari mahalliy iqtisodiyotda muhim oʻrin tutadi va ularning mehnati sayyohlar uchun katta qiziqish uygʻotadi. Shaharda kulolchilikning oʻziga xos uslubi bor, bu kulolchilikka oʻziga xos firuza-koʻk rangni qoʻllash orqali aniqlanadi. Uels shahzodasi, shahzoda Charles va [[Hillary Clinton]] kabi taniqli shaxslar Gʻijduvonga tashrif buyurib, mahalliy hunarmandlar ishini koʻrishgan<ref>{{cite book |last1=Pritvorov |first1=A.P. |first2=A.U. |last2=Akmalov |first3=V.A. |last3=Lisov |editor=Vanchin V.A. |title=Узбекистон Республикаси географик атласи |trans-title=Uzbekiston Republic geographical atlas |year=1999 |publisher=DIK publishers, Tashkent, Uzbekistan |language=Uzbek |isbn=5-8213-0011-8 |page=49}}</ref>.

Shaharda paxta tozalash, meva-sabzavot konserva, gʻisht, pivo va yaxna ichimliklar zavodlari, „Buxoroteks“ toʻqimachilik korxonasi, MTP, avtokorxonalar, qurilish tashkilotlari, gilam toʻqish, poyabzal fabrikalari, milliy kulolchilik, qandolatpazlik, kulolchilik, novvoyxonalar. dehqon bozori, madaniy savdo va maishiy xizmat koʻrsatish shoxobchalari mavjud.

== Madaniyati ==
Gʻijduvonda soʻzlashiladigan tillar [[Oʻzbek tili|Oʻzbek]], [[Tojiklar|Tojik]] va [[Rus tili|Rus]] tillaridir. Aholining aksariyati o‘zini etnik jihatdan o‘zbek deb bilsa-da, shahardagi baʼzi yoshi ulugʻ oilalar uyda tojik tilida gaplashadi.

Shaharda Sovet Ittifoqi qulagandan keyin iqtisodiy ogʻir sharoitga tushib s Isroil va Amerika Qoʻshma Shtatlariga koʻchib kelgan yahudiy ozchiligi ham boʻlgan.

Gʻijduvon [[Buyuk ipak yoʻli]] yaqinida joylashganligi sababli hunarmandchilik qadimdan rivojlangan. Bu yerda bezakli kulolchilik ustalari Narzullayevlar sulolasining 6-avlodi vakillari yashab, ijod qiladi.

[[2000-yil]]da ushbu oila vakillaridan biri [[Abdulla Narzullayev]] G‘ijduvon sirlangan [[kulolchilik]] markaziga asos solgan bo‘lib, uning tarkibiga quyidagilar kiradi:
* Oʻzbekistonning anʼanaviy kulolchilik namunalarini oʻzida jamlagan kulolchilik muzeyi;
* viloyat xalq hunarmandchiligini koʻrsatadigan galereya;
* keramika ustaxonasi;
* kashta tikish ustaxonasi;
* Narzullayevlar uyi.

Bu yerda O‘zbekiston dekorativ-amaliy sanʼatining boy anʼanalari asosida zamonaviy hunarmandlar tomonidan tayyorlangan mahsulotlarni xarid qilish mumkin. Shahar kulolchilik, [[temirchilik]], [[zargarlik]], [[kashtachilik]] buyumlari, [[holvapazlik]] mahsudotlari bilan mashhur.<ref name=":0" />
== Ijtimoiy soha obyektlari ==
Umumiy taʼlim maktablari, litsey, qurilish va tibbiyot kasb-hunar kollejlari, tuman markazi kutubxonasi, madaniyat uylari, klub muassasalari, madaniyat va istirohat bogʻi, muzeylar bor. Shuningdek, stadion, sport saroyi va boshqa sport inshootlari faoliyat koʻrsatadi. Tuman markaziy kasalxonasi, poliklinika, ayollar konsultatsiyasi, dorixona va boshqa tibbiy muassasalar aholiga xizmat koʻrsatadi<ref name=":0" />. Gʻijduvonda oliy oʻquv yurti yoʻq, shuning uchun aholisining koʻp qismi oliy oʻquv yurtlariga borish uchun yaqinroq joylashgan Buxoro, [[Navoiy (shahar)|Navoiy]], [[Samarqand]] va Toshkent shaharlarini koʻproq tanlashadi.

== Transporti ==
Gʻijduvon muhim transport yoʻllari yoqasida joylashgan. Buxoro va viloyatning boshqa yirik shaharlariga avtobuslar qatnaydi<ref>{{veb manbasi |last1=Soliyev |first1=A.S. |last2=Tashtayeva |first2=S.K |last3=Egamberdiyeva |first3=M.M |title=Zarafshon mintaqasi shaharlari |url=http://e-library.namdu.uz/26%20%D0%95%D1%80%20%D1%85%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%B3%D0%B8%20%D1%84%D0%B0%D0%BD%D0%BB%D0%B0%D1%80(%D0%B3%D0%B5%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D1%8F,%20%D0%B3%D0%B5%D0%BE%D1%84%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D0%BA%D0%B0,%20%D0%B3%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F%20%D0%B2%D0%B0%20%D0%B3%D0%B5%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F)/shaharlar%20geografiyasi.%20soliyev%20a.s.%20tashtayeva%20s.k.pdf |website=e-library.namdu.uz |accessdate=6-iyul 2023-yil |ref=SHAHARLAR G EOGRAFIYASI |arxivsana=2022-07-09 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20220709183408/http://e-library.namdu.uz/26%20%D0%95%D1%80%20%D1%85%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%B3%D0%B8%20%D1%84%D0%B0%D0%BD%D0%BB%D0%B0%D1%80(%D0%B3%D0%B5%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D1%8F,%20%D0%B3%D0%B5%D0%BE%D1%84%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D0%BA%D0%B0,%20%D0%B3%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F%20%D0%B2%D0%B0%20%D0%B3%D0%B5%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F)/Shaharlar%20geografiyasi.%20Soliyev%20A.S.%20Tashtayeva%20S.K.pdf }}</ref>.

== Manbalar ==
{{manbalar}}
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
{{commons|Gʻijduvon}}
{{Oʻzbekiston shaharlari}}
{{Buxoro viloyati}}
{{OʻzME}}

[[Turkum:Gʻijduvon tumani]]
[[Turkum:Gʻijduvon]]
[[Turkum:Buxoro viloyati shaharlari]]
[[Turkum:Oʻzbekistonning nomi oʻzgartirilgan aholi punktlari]]