Grigoriy Potemkin
| Grigory Potemkin | |
|---|---|
 Potemkinning keyingi hayotidagi zamonaviy bo'lmagan portreti | |
| Harbiy kollej prizenti | |
|
Mansab davri 1774 – 1791 | |
| Oʻtmishdoshi | Zakhar Chernyshev |
| Vorisi | Nikolay Saltykov |
| Shaxsiy maʼlumotlari | |
| Tavalludi |
11-oktyabr 1739-yil (N. S.) Chizhovo, Russian Empire |
| Vafoti |
16-oktyabr 1791-yil (52 yoshda) (N. S.) Iași, Moldaviya Knyazligi |
| Turmush oʻrtogʻi | Rossiya Ketrin II (mumkin) |
| Bolalari | Elizabeth Grigorieva Temkina (alleged) |
| Onasi | Daria Skuratowa |
| Otasi | Alexander Potemkin |
Knyaz Grigoriy Aleksandrovich Potemkin-Tauricheski rus harbiy rahbari, davlat arbobi, zodagon va Buyuk Ketrinning sevimlisi edi. U oʻzi nazorat qilgan Usmonli imperiyasi bilan urushni tugatgan Yassi shartnomasi boʻyicha muzokaralar paytida vafot etgan.
Potemkin oʻrtacha daromadli zodagon yer egalari oilasida tugʻilgan. U birinchi navbatda Ketrinning 1762-yilgi davlat toʻntarishida yordam bergani uchun uning iltifotiga sazovor boʻldi, soʻngra Rossiya-Turkiya urushida (1768 – 1774) harbiy qoʻmondonlavozimiga ega boʻldi. U Ketrinning sevgilisi, sevimli va ehtimol uning turmush oʻrtogʻi edi. Ularning munosabatlari soviganidan soʻng, Potemkin uning umrboqiy doʻsti va davlat arbobi boʻlib qoldi. Ketrin unga Muqaddas Rim imperiyasining shahzodasi unvonini berdi va boshqa koʻplab odamlar qatorida unga Rossiya imperiyasining shahzodasi unvonini berildi. Potemkin ham buyuk admiral, ham Rossiyaning barcha yerlari va tartibsiz kuchlarining boshligʻi edi. Potemkin davrida Qrimning tinch yoʻl bilan qoʻshilishi (1783) va muvaffaqiyatli ikkinchi rus-turk urushi (1787 – 1792) kabi yurushlarni muvaqqiyatli amalga oshirdi.
1775-yilda Potemkin Rossiyaning yangi janubiy viloyatlarining general-gubernatori boʻldi. Mutlaq hukmdor, u bepayon dashtlarni mustamlaka qilishda, u yerda yashovchi kazaklar bilan muzokaralar olib borib, Xerson, Nikolayev, Sevastopol, Yekaterinoslav shaharlariga asos solgan. Mintaqadagi portlar uning yangi Qora dengiz flotini tashkil etish uchun asos boʻldi.
Biografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hayotning boshlangʻich davri
[tahrir | manbasini tahrirlash]Muskovit diplomatining uzoq qarindoshi Pyotr Potemkin (1617 – 1700), Grigoriy Smolensk yaqinidagi Chizhovo qishlogʻida oʻrta daromadli olijanob yer egalari oilasida tugʻilgan. Uning otasi Aleksandr Potemkin urush faxriysi boʻlgan. Uning onasi Daria Vasilevna Kondyreva (1704-1780) „chiroyli, qobiliyatli va aqlli“ edi, garchi ularning nikohi oxir-oqibat baxtsiz yakun topgan boʻlsa ham[1]Soloveytchik 1938, s. 40</ref>. Potemkin oʻz ismini otasining amakivachchasi Grigoriy Matveevich Kizlovskiy sharafiga oldi, va xudojo'y otasiga aylandi. Tarixchi Simon Montefiore Kizlovskiy Potemkinni otasi deb tan olindi[2], qishloqning yagona merosxoʻri va oltida farzand orasida yagona oʻgʻil edi. U zodagon oilaning oʻgʻli sifatida Rossiya imperiyasiga xizmat qilishini xoxlar edi[3].
1746-yilda Aleksandr vafot etganidan soʻng, Daria oilani boshqargan. Oʻgʻli martabaga erishishi va Kizlovskiyning yordami bilan oilasi Moskvaga koʻchib oʻtdi va u yerda Potemkin, Moskva universiteti qoshidagi gimnaziya maktabiga oʻqishga kirdi. Yosh Potemkin tillarni yaxshi bilardi va rus pravoslav cherkoviga borishga qiziqardi[4]. U 1750-yili oʻn bir yoshida aslzoda farzandlarining odatiga koʻra armiyaga ketadi. 1755-yilda ot gvardiyasi polkiga ishga joylashtiriladi[5].
Oilasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Potemkinning nufuzli qarindoshlari ham bor edi. Misol uchun, Potemkinning singlisi Mariya rus senatori Nikolay Samoylovga uylandi. ularning oʻgʻli Aleksandr armiyada Potemkin qoʻl ostidagi xizmati uchun mukofot olgan. Ularning qizi Yekaterina avval Raevskiylar oilasiga, keyin esa badavlat yer egasi Lev Davydovga turmushga chiqadi. Uning ikkala eri, shu jumladan Potemkinning katta jiyani general Nikolay Raevskiydan ham farzandi boʻlgan[6]. Uning kengroq oilasiga bir nechta uzoq qarindosh-urugʻlar kirgan, ularni orasida yana bir harbiy xizmatchi graf Pavel Potemkin ham bor edi, uning ukasi Mixail Potemkinning jiyani Tatyana Engelxardtga uylangan. Uzoqdagi jiyani Feliks Yusupov 1916-yilda Rasputinni oʻldirishga yordam bergan.
Merosi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Pol I Potemkinning Rossiya tarixidagi oʻrnini pasaytirishga urinishlarga qaramay, uning nomi koʻplab umumiy tillarda oʻz ifodasini topdi.
- Potemkin vafotidan bir asr oʻtgach, Potemkin jangovar kemasi uning sharafiga nomlangan. Kema 1905-yilgi rus inqilobidagi ishtiroki va keyinchalik Sergey Eyzenshteynning „Potemkin jangovar kemasi“ sovet filmidagi dramatizatsiyasi bilan mashhur boʻldi, bu bir vaqtning oʻzida barcha davrlarning eng buyuk filmi deb nomlandi[7][8].
- Potemkin jangovar kemasida tasvirlangan Odesadagi ulkan dengiz boʻyidagi zinapoyaning nomi, oxir-oqibat Potemkin zinapoyasi sifatida tanildi.
- Potemkin qishlog'i iborasi xayoliy kelib chiqishiga qaramay, Rossiyada va butun dunyoda keng tarqalgan[9].
- Grigoriy Potemkin nomidagi Respublika kadet korpusi Dnestryanı ichki ishlar vazirligining ixtisoslashgan muassasasi boʻlib, rus knyazi nomi bilan atalgan[10].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Montefiore 2001, ss. 13–16
- ↑ Montefiore 2001, s. 16
- ↑ Montefiore 2001, ss. 18–19
- ↑ Montefiore 2001, ss. 22–23
- ↑ Montefiore 2001, ss. 24–30
- ↑ Montefiore 2001 Appendix: The Inner Family of Prince Potemkin including Favourite Nieces and Nephews
- ↑ What's the Big Deal?: Battleship Potemkin (1925), 25 November 2010da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 28 November 2010
- ↑ „Top Films of All-Time“. Qaraldi: 2010-yil 28-noyabr.
- ↑ Montefiore 2001, ss. 493–498
- ↑ „История Республиканского кадетского корпуса“. 2021-yil 6-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 19-sentyabr.