Go'zal Vasilisa (ertak)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
I.S.Panovning "Rus xalq ertaklari"ga surati


Go'zal Vasilisa - bu bosh qahramon nomi bilan atalgan rus xalq ertagi[1]. Aleksandr Nikolaevich Afanasievning "Xalq rus ertaklari" to'plamida ushbu ertakning versiyalari quyidagicha raqamlangan:104 ("Go'zal Vasilisa"); 219-226 ("Dengiz shohi va Vasilisa Dono")[2]; 267-269 ("Baqa malika"). Xuddi shu nomdagi sovet filmi (1939)[3] va multfilm (1977) ham mavjud. Filmlar asosan "Qurbaqa malika" ertagiga asoslangan o'z syujetlariga ega (ularda Vasilisa "Dono" emas, balki "Go'zal" deb talqin etiladi).

Syujet[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bir savdogarning rafiqasi vafot etdi, u bilan 12 yil birga yashab, yolg'iz qizi 8 yoshli Vasilisani qoldiradi. O'limidan oldin savdogar qiziga duo berib, bitta qo'g'irchoq sovg'a qiladi. Bu qo'g'irchoq oddiy emas: agar siz unga ovqat bersangiz, muammo yuzaga kelganda undan yordam olishingiz mumkin. Biroz vaqt o'tgach, savdogar ikki qizi bo'lgan beva ayolga uylanadi. Qizlari bosh qahramon bilan bir yoshda bo'ladi. Yangi xotin o'gay qizini yoqtirmaydi, unga turli xil ortiqcha ishlarni beradi, lekin qo'g'irchog'i Vasilisa uchun barcha ishlarni qiladi. Bosh qahramon katta bo'lganida, shaharning barcha kuyovlari unga sovchi qo'ya boshladilar. O'gay ona hammani rad etdi[4]:

Kattalardan oldin kichigini bermayman!

Bir kuni savdogar uzoq vaqtga uyini savdo-sotiq bilan tark etadi. O'gay onaning iltimosiga binoan, oilasi Yalmog'iz kampir kulbasi bo'lgan qalin o'rmon yonida joylashgan boshqa uyga ko'chib o'tadi. O'gay onasi Vasilisani Yalmog'iz kampir uchratib, yeb qo'yadi degan umid bilan tez-tez o'rmonga yuborib turadi. Ammo qiz qo'g'irchog'ining yordami tufayli har doim xavflardan omon qoladi.

Nihoyat, o'gay onasi va uning qizlari Vasilisani to'g'ridan-to'g'ri Yalmog'iz kampirning kulbasiga olov uchun jo'natishadi. Chunki kuzda ayollarning tungi ishlari ( to'qish va yigiruv) paytida ular ataylab yonib turgan shamni o'chirishgan bo'ladi. Qo‘g‘irchoq, odatdagidek, qizning xavfsizligi haqida qayg‘urishga va’da berdi va Vasilisa yo‘lga chiqdi[5].

Zvorykin B.V. Vasilisa, otkritka 1917 yil.

Yo'lda u uchta otliqni uchratdi: oq, qizil va qora (Yalmog'iz kampirning so'zlariga ko'ra, bu uning xizmatkorlari: navbati bilan kunduz, quyosh va tun). Inson suyaklaridan yasalgan Yalmog'iz kampirning devoriga bosh suyagi osilgan, ularning ko'zlari kunduzgidek atrofni o'z nurlari bilan yoritib turardi. Shu vaqt uy bekasining o'zi o'rmondan chiqib keladi. Bosh qahramonning iltimosini tinglagandan so'ng, Yalmog'iz kampir undan o'lim azobida birinchi navbatda xizmatkor bo'lib ishlashni talab qildi. Bir ovozning buyrug'i bilan darvozalar ochildi, keyin ular o'zlarini qulflashdi. Yalmog'iz kampir Vasilisaga turli xil topshiriqlar berdi, lekin u qo'g'irchoqning yordami bilan hamma narsani o'z vaqtida qildi.

Yalmog'iz kampirning yordamchilari ham bor edi - uchta juft qo'l uning ovoziga javob berdi va paydo bo'ldi. Yalmog'iz kampir bu juft qo'llar nima ekanligini tushuntirmadi[6]:

Men kulbamdan chiqindini olib tashlashni yoqtirmayman va men juda qiziquvchanlarni yeyman!

Bir muncha vaqt o'tgach, Yalmog'iz kampir bosh qahramondan qanday qilib barcha ishlarni juda yaxshi uddalashini so'radi va buning sababi onasining duosi ekanligini bilib, uni itarib yubordi va dedi:

Mendan uzoqlash, duo olgan qiz! Menga duo olganlar kerak emas.

Ertakdan lavha

U bilan birga chiroq o'rniga ko'zlari yonib turgan bitta bosh suyagini sovg'a qildi. Vasilisa undan qutulmoqchi edi, lekin bosh suyagi unga buni qilmaslikni, balki uni o'gay onasining uyiga olib borishni aytdi. U yerda bosh suyagining ko‘z teshigidan taralayotgan yorug‘lik o‘gay ona va uning ikki qizini yoqib yuborgan. Voqeadan keyin Vasilisa bosh suyagini yerga ko'mib, shaharga bordi va u yerda otasining qaytishini kutishga qaror qilib, bir kampir bilan joylashdi va ip yigirish hamda to'qish bilan shug'ullandi. Uning qo‘lidagi mato shu qadar yupqa ediki, kampir uni qandaydir yo‘l bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri shoh saroyiga olib bordi. Podshoh undan Vasilisa qilgan bu matodan ko'ylak tikishni so'radi.

Podshoh mahoratli mehnatni qadrlab, hunarmandni shaxsan ko‘rishni va taqdirlashni xohladi. Uning go‘zalligidan maftun bo‘lgan podshoh Vasilisani o‘ziga xotin qilib oldi. Savdo safaridan qaytib, Vasilisaning yonida yashash uchun qoladi. Yangi malika kampirni ham o‘z saroyiga olib boradi va u umrining oxirigacha cho‘ntagida qo‘g‘irchoq yordamchisini olib yuradi.

Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ivan Yakovlevich Bilibinning ertagi uchun rasmlar:

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Afanasiev A.N. Xalq rus ertaklari . To'liq nashr bir jildda. - М. : Alfa-book, 2010. - ISBN 978-5-9922-0149-9 . - S. 123-128.