Gilgamesh

Gilgamesh — Shumerdatk Uruk sh.ning yarim afsonaviy hokimi (milloddan avvalgi 27—26-a.lar). Milloddan avvalgi 3 ming yillikdagi Shumer epik qoʻshiq (doston) larida va milloddan avvalgi 3 ming yillik oxiri — 2 ming yillik boshlariga oid katta dostonda Gilgameshning yovvoyi odam — Enkidu bilan doʻstligi, mangu hayotga erishish siruasrorlarini izlash yoʻlidagi sarguzashtlari bayon etilgan. Gilgamesh haqidagi afsona xettlar, hurritlar va boshqalar orasida ham keng tarqalgan

Tarixiy shaxs sifatida:

Gilgamesh haqidagi eng qadimgi ma’lumotlar shumer podshohlar ro‘yxatida uchraydi. U yerda u Urukning beshinchi podshohi sifatida ko‘rsatiladi va 126 yil hukmronlik qilgani aytiladi (bu raqam mifologik bo‘lishi mumkin). Tarixiy jihatdan, Gilgamesh haqiqatda yashagan hukmdor bo‘lishi mumkin, ammo ko‘plab u bilan bog‘liq hikoyalar afsonaviy va diniy elementlar bilan to‘la.

Adabiy obraz sifatida:

Gilgamesh eng ko‘p tanilgan qadimgi adabiy asarlardan biri – “Gilgamesh dostoni” orqali dunyoga mashhur bo‘lgan. Bu doston akkad tilida miloddan avvalgi II mingyillikda yozilgan va 12 ta loy taxtachadan iborat bo‘lgan nusxalari topilgan (eng mashhuri – Ninive kutubxonasidan chiqqan versiya).

“Gilgamesh dostoni” mazmuni:

• Gilgamesh – Uruk shahrining yarim ilohiy podshohi. Uning kuchi nihoyatda ulkan, ammo u xalqini zulm bilan boshqaradi.
• Xudo(xudolar) uni tiyish uchun unga teng bo‘lgan raqib – Enkiduni yaratadi. Enkidu dastlab yovvoyi tabiatda yashaydi, keyin odamlar orasiga qo‘shiladi va Gilgamesh bilan kurashadi. Ularning jangidan so‘ng ular do‘st bo‘lib qoladi.
• Ikkalasi birgalikda ko‘plab sarguzashtlarga otlanadilar, jumladan:
  • O‘rmon xudosini – Xumbabani o‘ldirish.
  • Osmon buqasiga qarshi jang.
• Bu jinoyatlari uchun xudolar Enkiduni o‘limga mahkum qiladi. Enkiduning o‘limi Gilgameshni chuqur qayg‘uga soladi va u abadiy hayot izlab yo‘lga tushadi.
• Gilgamesh uzoq safarda Utnapishtimni (potopdan omon qolgan va abadiy hayotga erishgan inson) topadi, undan abadiy hayot sirlari haqida so‘raydi.
• Utnapishtim unga abadiy hayotga erishishning imkonsizligini anglatadi. Gilgamesh hayotning muqaddasligi va inson umrining oxir-oqibat cheklanganini tushunadi va Urukka qaytadi.

Ahamiyati:

• “Gilgamesh dostoni” insoniyat tarixidagi birinchi epik asar sifatida qadrlanadi.
• Doston insoniylik, do‘stlik, o‘lim, abadiylik, kuch va poklanish kabi mavzularni qamrab olgan.
• Ko‘plab tadqiqotchilar ushbu eposdagi ayrim syujetlar (xususan, to‘fon haqidagi rivoyat)ni Bibliyadagi Nod va Nuh haqidagi hikoyalar bilan qiyoslaydi.

Madaniy ta’siri:

• Gilgamesh obrazini nafaqat Mesopotamiya, balki Eron, Suriya va boshqa qadimiy madaniyatlarda ham topish mumkin.
• Zamonaviy adabiyot, kino, san’at va falsafada Gilgamesh timsoli insoniyatning abadiy haqiqatlarni izlashdagi timsoli sifatida qaraladi.

Xulosa:

Gilgamesh – tarixiy va mifologik obrazlar qorishmasi bo‘lib, u orqali insoniyat qadimda ham o‘z hayoti, maqsadi va o‘lim haqida chuqur o‘ylagani namoyon bo‘ladi. U adabiyot va falsafada insoniyat o‘zligini anglash yo‘lidagi eng qadimgi timsolardan biridir.

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil