Foydalanuvchi:Shahzoda Ahmedova/qumloq

Radioaktivlik yemirilish qonunlari

Radioakivlik vaqtida yadro bir holatdan ikkinchi holatga o‘tadi, bu bilan yadro o‘z tarkibida bo‘lgan va radioakivlik vaqtida vujudga keluvchi zarralar (masan: alfa, proton, beta, …) yangil yadrolar hamda fotonlarni chiqarishi mumkin. Buning natijasida yemrilayotgan yadrolarning tarkibi yoki ichki energiyasi o‘zgaradi.

Radioakivlik tabiiy sharoitda ro‘y berip qolmay, uni sun’iy yo‘l bilan ham hosil qilish mumkin. Ammo ikkala radioakivlik orasida farq yo‘q. Radioakivlik qonunlari radioakiv izotopning qanday olinishiga bog‘liq emas.

Radioakivlik yadroning ichki xususiyati bo‘lib, har bir yadro o‘ziga xos yemrilish turi, intensivlikki ega. Radioakivlik xususiyati tashqi ta’sirlarga (temperatura, bosim, elektr yoki magnit maydon) bog‘liq emas. Ko‘pgina radioakiv yadrolar nishon yadroni turli tezlashtirilgan zarralar bilan bombardimon qilishlik bilan hosil qilinadi.

Dastlabki radioakiv nurlanishlar tahlili tabiiy radioakivlik vaqtida alfa, beta zarralar va qisqa to‘lqinli gamma fotonlar chiqishini ko‘rsatdi.

1939-yilda G.N.Flerov, K.A.Petrjaklar og‘ir yadrolarning (A=240) o‘z – o‘zidan ikkita o‘rtacha yadroga bo‘linishligini kashf etdilar:

$${\ce {^{238}_{92}U + ^{131}_{54}Xe + ^{96}_{38}Sr + ^{1}_{0}n}}$$

Qaysiki yadrolarda protonlar soni ortib ketsabir proton, ikki proton yamirilish mumkin. G.FFleroov 1963-yilda proton yemrilishini kuzatgan:

Albatta, proton yemirilish ehtimolligi rakobatlashuvchi alfa va betayemrilishlarga nisbatan juda kerak bo'ladi.

1984-yilda Okford universiteti xodimlari radiy yadrolarining alfa zarralarga nisbatan yirik ${\textstyle {\ce {^{14}_C}}}$ yadrosining nurlanishini qayd qildi:

$${\ce {^{222}_{88}Ra-> ^{208}_{82}Pb + ^{14}_{6}C ; ^{223}_{88}Ra -> ^{209}_Pb + ^{14}_C ; ^{224}_Ra-> ^{210}_Pb + ^14C.}}$$

1985-yilda Dubna va Amerika fiziklari Ne yemirilishni kashf etdi.

Radioaktiv yemirilish saqlanish qonunlarining bajarilishi bilan ro‘y beradi.

Radioaktiv yemirilish statistik xususiyatga ega bo'lgan jarayondir. Yemirilayotgan yadrolardan qaysi birini qachon yemiril ishini ayta olmaymiz. Lekin vaqt birligi ichida nechtasi yemirilishini aniqlash mumkin. Shuning uchun radioaktivlikni yemirilish ehtimoligiga ko‘ra, o‘rganish mumkin.

Radioaktiv yadrolar qarimaydi, yoshga ega emas, yemirilish intensivligi vaqt birligida yemirilgan yadrolar soniga bog'liq.

Vaqt birligida yemirilayotgan (dN) radioaktiv yadrolarning soni shu radioaktiv yadrolarning umumiy soni N ga proporsional. Masalan, dt vaqt oralig4ida dN ga kamayayotgan bo‘lsa:

$$-dN=\lambda Ndt$$(1)

bo'ladi, Bu yerda $\lambda -$ radioaktiv yemirilish doimiysi, o'lchami ${\ce {[s^{-1}],}}$ vaqt birligida yemirilishlar soni, nisbiy kamayish tezligini ifodalaydi; manfiy ishora vaqt o'tishi bilan radioaktiv yadrolar sonining kamayishini ko'rsatadi. (1) Tenglamani yechish uchun quyidagicha yozamiz:

$${\operatorname {d} \!N \over \operatorname {} \!N}=-\lambda dt,$$

integrallasak

$$\int {dN \over N}=-\lambda \int dt;\ln N=-\lambda t+\ln C,$$

$t=t_{0}$ bo'lganda $N=N_{0};$ $\ln N=\ln C=\ln N_{0};N=N_{0}=C$

$$\ln {N \over N_{0}}=\lambda t;N=N_{0}e^{(}-\lambda l)$$ (2)

(2) formula radioaktiv yemirilish qonuni deyiladi. Bu qonunga ko‘ra, radioaktiv yadroning modda miqdori vaqt o'tishi bilan eksponensial ravishda kamayib boradi. Formula istalgan vaqt momentida yemirilish ehtimoligini aniqlashi mumkin. Lekin (2) formula orqali radioaktiv yadrolarning yemirilish intensivliklarini bevosita taqqoslab bo'lmaydi, u aniq fizik ma’noga ega emas. Shu maqsadda yarim yemirilish tushunchasi kiritilgan. Yarim yemirilish davri shunday vaqtki, bu davr ichida dastlabki radioaktivlik yadro soni ikki marta kamayadi.

foydalangan adabiyotlar: T. M. Mo'minov. A. B. Xoliqulov. Sh. X. Xushmurodov

ATOM YADROSI VA ZARRALAR FIZIKASI