Infrastrukturaning turistik maskanlar rivojlanishi hamda shakllanishiga ta’siri

Ziyodullayev Diyorbek Aliqul o’g’li

Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston Milliy Universiteti

O’zbekiston, Toshkent

Email address: ziyodullayevdiyorbek7@gmail.com

Telefon raqam: +998 90970 65 11

Annotatsiya: Ushbu maqolada infrastruktura va turizm sohasi tahlil qilinib, uning ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy ta’sirlari yoritib beriladi. Infrastruktura va turizmning o’zaro bog’liqligi, davlatning infrastrukturaviy tuzilishi nafaqat o’zining aholisi uchun, balki boshqa bir davlatning fuqarolarida, bu davlat to’g’risida ma’lum bir taassurot qoldirish va shakllantirishda, ularni jalb qilishda, davlatning ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy salohiyatini ko’rsatib berishda ham katta ahamiyatga egaligi ko’rsatib beriladi. Shuningdek, turizmni yaxshilash uchun turizmga oid infrastruktura qanday bo’lishi, qaysi tarmoqlarga ko’proq e’tibor qaratish kerakligi haqida yoziladi.

Kalit so’zlar: Infrastruktura, turizm, davlat, turist, infrastrukturaviy tuzilish, odamlar, iqtisodiyot, turistik maskanlar.

Infrastruktura juda keng tushuncha bo’lib, ko’plab tizimlarni o’z ichiga qamrab oladi. Jumladan,

· Yo’llar, tunel va ko’priklar

· tranzit tizimi (metro, avtobus, taksi, maxsus transportlar..)

· aloqa liniyalari va uyali telefon minoralari

· Suv va havo yo'llari, kanallar va portlar

· Elektr quvvat liniyalari va ulanishlar (ya'ni, milliy elektr tarmog'i)

· Yong'in stansiyalari va jihozlari

· Kasalxona, klinikalar va favqulodda vaziyatlarni boshqarish tizimlari

· Maktablar

· Ommaviy bog'lari va boshqa turdagi yashil infratuzilma

· boshqalar.

Bularning har biri ijtimoiy hayot, shuningdek sayohatning ham ajralmas qismlaridir. Bularning rivojlanish darajasi turizmning rivojlanish darajasida o’z aksini topadi.

Infrastrukturaning 2 turi mavjud. Qattiq (hard) va yumshoq (soft).

Qattiq infrastruktura- bu yo’llar, ko’priklar, tunnellar va temir yo’llar kabi tuzilmalarning moddiy, jismoniy yig’indisi.

Soft infrastruktura- bu aholining iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy ehtiyojlar, turli xil xizmatlar, sog’liqni saqlash, tez yordam, o’t o’chirish xizmatlari va boshqa shu kabi ehtiyojlarni qondirish uchun zarur bo’lgan xizmatlar.

Turizm sanoati

WTTC (World Travel&Tourism Council) ning yillik tadqiqotlari shuni ko'rsatdiki, 2015 yilda Sayohat va Turizm sektorining umumiy hissasi global YaIMning 9,8% ni tashkil etdi. ASEAN mamlakatlari uchun Sayohat va Turizm sektorlari mintaqaviy yalpi ichki mahsulotning 5 foizini bevosita, bilvosita va induktsiya hissasi esa 7,4 foizni tashkil etdi. Shuningdek 32 milliondan ortiq ish o'rinlari sayohat va turizm sanoati tomonidan yaratildi.

WTTC ma'lumotlariga ko'ra, turizm milliy daromadning eng muhim tarmoqlaridan biridir. Mehmonxona sanoati, restoran, sayyohlik agentliklari va boshqa shu kabi ko'plab tegishli tarmoqlar va boshqalarni o’z ichiga qamrab oladi. Turizm mamlakat iqtisodiyotiga va uning boshqa tarmoqlariga ham ijobiy ta'sir ko'rsatadi.

Infrastrukturaning turizm sohasida ahamiyatliligi qay darajada?

Infratuzilma sayyohlik joylarini rivojlantirish va shakllantirishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Yaxshi infratuzilma turistlarrni jalb qilishi va ularning tajribasini yanada yoqimli qilishi mumkin, yomon infratuzilma esa sayyohlarning sonini kamaytirishi, turizm sanoatining rivojlanishiga to'sqinlik qilishi mumkin.

Infratuzilmaning turistik joylarning rivojlanishi va shakllanishiga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan ba'zi misollarga quyidagilar kiradi:

Transport: aeroportlar, yo'llar va jamoat transporti kabi samarali transport tarmoqlari sayyohlarning belgilangan manzilga kirishini osonlashtirishi mumkin.

Turar joy: mehmonxonalar, mehmon uylari va ta'tilni ijaraga olish kabi bir qator turar joy variantlari har xil turdagi sayyohlarning ehtiyojlarini qondirishi mumkin.

Diqqatga sazovor joylar: tematik bog'lar, muzeylar va tabiiy bog'lar kabi turistik diqqatga sazovor joylarni rivojlantirishni qo'llab-quvvatlovchi infratuzilma sayyohlarni yanada jozibador qilishi mumkin.

Xizmatlar: restoranlar, kafelar va yodgorlik do'konlari kabi turistik yo'naltirilgan xizmatlar sayyohlarning tajribasini oshirishi va mahalliy iqtisodiyotga hissa qo'shishi mumkin.

Umuman olganda, infratuzilmani rivojlantirish sayyohlik yo'nalishi muvaffaqiyatining asosiy omili bo'lib, turistik joylarning rivojlanishi va shakllanishiga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin.

Infratuzilma va turizm sohasini rivojlantirishning o'zaro bog'liqligi:

Tadqiqotchilar o'rtasidagi kelishuv shundan iboratki, turizm infrastruktura tizimi, transport tizimlari yaxshilanganda yanada kengaytirilishi mumkin. Jumladan, Thomas Biegera, AndreasVittmerb (2006) havo transporti va turizm o'rtasidagi o'zaro munosabatlar mavjudligini ta'kidlaydi. Vinod Kumar va doktor J. B. Komaraiah (2014) Hindistonda turizmni poezd sayohatisiz tasavvur qilib bo'lmaydi, chunki u odatda mamlakatda jamoat transporti uchun ishlatiladi deya takidlashgan. Ular o'z tadqiqotlarida mamlakatda chet ellik mehmonlar sonini ko'paytirish uchun temir yo'l transportini yaxshilashni taklif qilishdi. M. Delaplace, S. Bazin, F. Pagliara va A. Sposaro (avgust 2014) tadqiqotlariga ko'ra, turizm sohasida talab tufayli Fransiyada yuqori tezlikda temir yo'l xizmatlari takomillashtirish oshdi.

Turizmga bog’liq infrastruktura qanday bo’lishi kerak?

O’zbekistonda turizmni qanday yanada yaxshilash mumkin?

Turizm bilan bog‘liq infrastruktura: yo‘llar, ko‘rsatkichlar, mehmonxonalar, transport, savdo va xizmat ko‘rsatish ob’ektlarini topish, ulardan foydalanish, bir joydan ikkinchi joyga ko‘chish bilan bog‘liq harakatlar turistning o‘zi tomonidan, mustaqil, mutaxassis (gid) yoki o‘zgalarning yordamisiz amalga oshira olinadigan darajada bo‘lishiga intilish kerak.

Infrastrukturada xattoki ranglar ham muhim rol o’ynaydi. Masalan, odamlar bir qarashda ajratib oladigan, uzoqdan ham farqlay oladigan ranglardan unumli foydalanishni olaylik. Janubiy Koreya Respublikasida bo‘lganimda Seul metrosida muayyan yo‘nalishga berilgan rangdan metroning nafaqat xaritasida, balki o‘sha yo‘nalishga taalluqli yozuvlar, ko‘rsatkichlarda ham foydalanilishi, Siz o‘zingiz uchun kerak bo‘lgan yo‘nalishda harakatlanayotganligingizni bildirib turadi. Bu turistlar uchun nafaqat qulaylik, balki mehmon sifatidagi hurmat, e’tiborning yuqoriligini ham ko’rsatib beradi.

Demak, turizm bilan bog‘liq infratuzilmani tashkillanishida ranglarning odam tomonidan tez ilg‘anishi va berilmoqchi bo‘lgan axborotni tez qabul qilinishida muhim rol’ o‘ynashidan kelib chiqilishi kerak.

Koll-sentrlar juda muhim

Faqat turizm masalarida (turistlarga maslahatlar, tezkor yordam ko‘rsatish, tushuntirish va yo‘l-yo‘riqlar ko‘rsatish va h.k.) faoliyat olib boruvchi hamda 24 soat faoliyat ko‘rsatuvchi yagona koll-sentr zarur. Koll-sentrga qo‘ng‘iroq qilish bepul bo‘lishi va bu raqam tezkor xizmatlar (milisiya, tez yordam, favqulodda holat xizmatlari) kabi telefon balansi nol’ bo‘lganda ham qo‘ng‘iroqni amalga oshira olish imkoniyatida bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Koll-sentr eng kamida 3 ta tilda (o‘zbek, ingliz, rus tilida) mehmonlarga maslahatlar bera olishi kerak. Masalan Janubiy Koreyada bunday koll-sentlar turistlarga 19 tagacha tilda yordam ko‘rsata oladi.

Turizmda xavfsizlik darajasi

Barchamizha ma’lumki, xavfsizlik infrastrukturaning bir qismi bo’lib, xavfsizlik holati turizm talabini aniqlashda muhim omildir. Turizm ixtiyoriy tanlanadigan faoliyat bo'lgani uchun, mehmonlarning aksariyati xavfsizlik sharoitlari past bo'lgan joyga tashrif buyurishmaydi (Pizam & Mansfeld, 1996). K. Zimpucalnyi "xavfsizlik har doim sayohat va turizm uchun ajralmas shart bo'lib kelgan " degan. Uilyam V. Pelfrey (1998) o'z ma'lumotlarini tahlil qilishda Honolulu shahridagi mehmonlar soni va zo'ravon jinoyatlar o'rtasida teskari munosabatlar mavjudligini aniqladi. Troy Lorde va Mahalia Jackman (2013) tomonidan jinoyatchilik darajasi 1% ga oshganda, sayyohlar soni 2% ga kamaygani aniqlandi.

Xulosa: Shubhasiz, infratuzilma yashash sharoitlarining asosiy omili ekanligi aniq. Infratuzilmaning ahamiyati nafaqat ijtimoiy hayot, mahalliy aholining yashash sharoitlari, balki tashrif buyuruvchilar va turizm sohasi uchun ham muhimdir. Smart infratuzilma turizm sanoatini rivojlantirish uchun yaxshi shart-sharoitlar yaratadi, turizm mamlakatlar iqtisodiyotini oshirishga hissa qo'shadi. Ko'pgina tadqiqotlarga ko'ra, havo yo'llari, temir yo'llar, ko'chalarning tozaligi, zamonaviy va tarixiy binolar, aloqa sharoitlari va boshqalar sayyohlarni jalb qilishga ta'sir qiladi va yaxshi taassurot qoldiradi. Ya'ni, sayyohlarni jalb qilish, tashrif buyuruvchilar sonini ko'paytirish va har qanday mamlakatning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy qudrati va aqlli madaniyatini namoyish etish uchun infratuzilma tizimiga e'tibor juda muhimdir.

“Bir hududda turizm uchun qanchalik sharoit yaratilganligi bo‘yicha aniq xulosalarni chiqarib olish uchun mahalliy tillarni umuman bilmaydigan turistni o‘sha hudud bo‘ylab mustaqil sayohatga qo‘yib yuborish kifoya. Agar yuqori darajadagi smart infratuzilma va sharoitlar yaratilgan bo’lsa, u o‘sha hududni o‘z kuchi bilan aylanib, o‘ziga kerakli manzillarni topib, mahalliy aholidanam o‘ziga do‘stlar orttirib, Everestni zabt etgan alpinistdek taassurotlar bilan yurtiga qaytadi.” - G‘ayrat Mamatqulov

Foydalanilgan manbalar:

· Komaraiah, Vinod Kumar J B. 2014. “Role of Indian Railways in Promotion of Tourism in India : A Case Study of Foreign Tourists.” 19(1): 22–32.

· Bieger, Thomas, and Andreas Wittmer. 2006. “Air Transport and Tourism — Perspectives and Challenges for Destinations , Airlines and Governments.”

· https://ca.indeed.com/career-advice/career-development/what-is-infrastructure

· https://archives.kdischool.ac.kr/bitstream/11125/32150/1/The%20Impact%20of%20infrastructure%20and%20investment%20on%20tourism%20industry.pdf

· https://www.ipl.org/essay/Importance-Of-Infrastructure-In-Tourism-P3G692FC4D6

· https://www.investopedia.com/terms/i/infrastructure.asp

· G‘ayrat Mamatqulov “Mustaqil turizm uchun yaratilgan yaxshi sharoit – turizmning har qanday shakli muvaffaqiyatini ta’minlaydi” maqolasi