Foydalanuvchi:Akbar2p2p/qumloq

Kosmik huquqi — bu koinot bilan bogʻliq faoliyatni tartibga soluvchi huquq sohasi boʻlib, u ham xalqaro, ham ichki shartnomalar, qoidalar va tamoyillarni oʻz ichiga oladi. Fazo qonunchiligining parametrlariga kosmik tadqiqotlar, zarar uchun javobgarlik, qurollardan foydalanish, qutqaruv harakatlari, atrof- muhitni muhofaza qilish, axborot almashish, yangi texnologiyalar va odob-axloq qoidalari kiradi. Huquqning boshqa sohalari, masalan, maʼmuriy huquq, intellektual mulk huquqi, qurol nazorati huquqi, sugʻurta huquqi, atrof- muhit huquqi, jinoyat huquq va tijorat huquqi ham fazo huquqi doirasiga integratsiyalashgan.

Fazo huquqning kelib chiqishi 1919-yilga borib taqaladi, xalqaro huquq har bir davlatning bevosita oʻz hududi ustidagi havo hududi ustidan suverenitetini tan oladi, bu keyinchalik 1944 -yildagi Chikago konvensiyasida mustahkamlandi. Sovuq urush davrida ichki kosmik dasturlarning boshlanishi Xalqaro ilmiy ittifoqlar kengashi tashabbusi bilan xalqaro kosmik siyosatning (yaʼni Xalqaro geofizika yili) rasmiy yaratilishiga turtki boʻldi. 1957-yilda Sovet Ittifoqi tomonidan dunyodagi birinchi sunʼiy yoʻldosh — Sputnik 1 ning uchirilishi bevosita Qoʻshma Shtatlar Kongressini Kosmik qonunni qabul qilishga undadi va shu yoʻsinda Milliy aeronavtika va koinot boshqarmasi (NASA) tuzildi. Koinotni oʻrganish transmilliy chegaralarni kesib oʻtishni talab qilganligi sababli, aynan shu davrda fazo huquqi anʼanaviy aerokosmik qonunchilikdan mustaqil sohaga aylandi.

Sinovlarni qisman taqiqlash shartnomasi (1963), Birinchi xalqaro kosmik huquq shartnomasi.

Sovuq urush davridan boshlab Tashqi fazodan foydalanish va tadqiq qilish boʻyicha davlatlar faoliyatini tartibga soluvchi prinisiplar toʻgʻrisidagi Kelishuv, shuningdek, Oy va boshqa kosmik obyektlar („Tashqi fazo Kelishuvi“) va Xalqaro telekommunikatsiya ittifoqi konstitutsiyaviy huquqiy asos boʻlib xizmat fazo huquqini tashkil etuvchi tamoyillar va tartiblar toʻplami huquqiy jihatdan shakllantirish ishlarida sezilarli xizmat qildi. Bundan tashqari, BMTning Kosmosdan tinch maqsadlarda foydalanish qoʻmitasi (COPUOS), uning Huquqiy va ilmiy-texnikaviy quyi qoʻmitalari bilan birgalikda xalqaro kosmik huquq va siyosat masalalarini muhokama qilish uchun masʼuldir. BMTning Kosmos ishlari boʻyicha boshqarmasi(UNOOSA) qoʻmitaning kotibiyati boʻlib xizmat qiladi va keng koʻlamli konferensiyalar va salohiyatni oshirish dasturlari orqali hamma uchun kosmosga kirishni targʻib qiladi. Fazo qonunchiligi kelajakda duch keladigan muammolar toʻrtta boʻlib, bular ichki muvofiqlik; xalqaro hamkorlik; axloq va ilmiy innovatsiyalarning paydo boʻlishi oʻlchovlarini qamrab oladi.. Bundan tashqari, havo boʻshligʻining taʼrifi boʻyicha aniq koʻrsatmalar hali universal tarzda belgilanmagan. Fazo huquqi huquqning bir qismi boʻlib fazo bilan bogʻliq jarayonlarni tartibga solish, xalqaro va ichki kelishuvlarni, qoidalarni va prinsiplarni qamrab oladi. Fazo huquqining elementlariga fazoni tadqiq qilish, zarar uchun javobgarlik, qurollardan foydalanish, atrof-muhitni muhofaza qilish, maʼlumot almashish, yangi texnologiyalar va odob qoidalari kiradi. Boshqa huquq sohalari, masalan, maʼmuriy huquq, intellektual mulk huquqi, qurollarni nazorat qilish huquqi, sugʻurta huquqi, ekologiya huquqi, jinoyat huquqi va biznes huquq kabilar fazo huquqi bilan integratsiyalashgan. Fazo huquqining vujudga kelishi 1919-yilga borib taqaladi, yaʼni xalqaro huquq tomonidan har bir mamlakatning hududi ustidagi havo kengliklari boʻyicha suvereniteti eʼlon qilinganligi boʻlsa, keyinchalik 1944-yilda Chikago Konvensiyasi kuchga kirishi orqali yanada mustahkamlandi. Ichki fazo dasturlarining Sovuq urush mobaynida ishga tushirishXalqaro ilmiy birlashmalar Kengashi tomonidan xalqaro fazo politsiyasini rasmiy ravishda tuzilishiga undadi (masalan, Xalqaro geofizika yili). Sovet Ittifoqi tomonidan 1957-yilda jahondagi birinchi sunʼiy yoʻldoshning uchirilishi Milliy aeronomika va fazo maʼmuriyatiga asos solinishiga qaramasdan AQSh Kongressi tomonidan Fazo Aktining eksperiment qilinish jarayonlariga toʻsqinlik qilmadi. Chunki fazoni kashf etilishi transmilliy chegaralarni keib oʻtishni taqozo qiladi va oʻsha davr fazo huquqining anʼanaviy aerofazo huquqidan mustaqil sohaga aylanishiga olib keldi.

Ilk rivojlanish jarayonlari

Koinot huquqiga oid ilk asarlardan biri chex huquqshunosi Vladimir Mandlning nemis tilida yozilgan va 1932-yilda nashr etilgan „Das Weltraum-Recht:Ein Problem der Raumfahrt“ (Kosmik huquq: Koinotga sayohat muammosi) asaridir |Treaty Banning Nuclear Weapon Tests in the Atmosphere, in Outer Space, and Under Water |1963 |1963 |126 |- |Outer Space Treaty |Treaty on Principles Governing the Activities of States in the Exploration and Use of Outer Space, including the Moon and Other Celestial Bodies |1967 |1967 |111 |- |Rescue Agreement |Agreement on the Rescue of Astronauts, the Return of Astronauts and the Return of Objects Launched into Outer Space |1967 |1968 |98 |- |Liability Convention |Convention on International Liability for Damage Caused by Space Objects |1972 |1972 |96 |- |Registration Convention |Convention on Registration of Objects Launched into Outer Space |1974 |1976 |71 |- |Moon Treaty |Agreement Governing the Activities of States on the Moon and Other Celestial Bodies |1979 |1984 |18 |} BMT Bosh Assambleyasi xalqaro huquqlarni amalga oshirishni, shuningdek, davlatlar oʻrtasidagi yagona aloqani ragʻbatlantiradigan beshta deklaratsiya va huquqiy tamoyillarni qabul qildi. Beshta deklaratsiya va tamoyillar quyidagilardir:

• Kosmosni tadqiq qilish va undan foydalanish sohasidagi davlatlarning faoliyatini tartibga soluvchi huquqiy tamoyillar deklaratsiyasi (1963).

Koinotning barcha tadqiqotlari yaxshi niyatlar bilan amalga oshiriladi va xalqaro huquqqa rioya qiladigan barcha davlatlar uchun birdek ochiqdir. Hech bir xalq kosmosga yoki biron bir samoviy jismga egalik daʼvo qila olmaydi. Kosmosda amalga oshiriladigan harakatlar xalqaro huquqqa muvofiq boʻlishi va xalqlar ushbu faoliyatni olib borayotgan tegishli davlatlar yoki nodavlat tashkilotlar uchun javobgarlikni oʻz zimmalariga olishlari kerak. Kosmosga uchirilgan obyektlar oʻz millatiga, shu jumladan, odamlarga tegishli. Davlat yurisdiksiyasidan tashqarida topilgan obyektlar, qismlar va komponentlar identifikatsiya qilinganidan keyin qaytariladi. Agar biror davlat kosmosga obyektni uchirsa, ular xalqaro miqyosda yuzaga keladigan har qanday zarar uchun javobgardir.

Oy yuzasiga birinchi ekipajli qoʻnish paytida Amerika Qoʻshma Shtatlari bayrogʻining oʻrnatilishi (Apollon 11) Yerda tarixan qoʻllanilganidan farqli oʻlaroq, hududiy daʼvoni tashkil etmaydi, chunki AQSh Kosmos Shartnomasini unga rioya qilgan holda mustahkamlagan va buni amalga oshirmagan. hududiy daʼvo. [30]

• Davlatlarning Oy va boshqa samoviy jismlardagi faoliyatini tartibga soluvchi kelishuv (1979)

Shartnoma koinotni tadqiq qilishga ragʻbatlantirish, lekin Oy va boshqa samoviy jismlar insoniyatning umumiy merosi boʻlganligi sababli toza sharoitda saqlash kerakligi, bundan tashqari, hech bir davlat kosmosning biron-bir qismi ustidan suverenitetga daʼvo qila olmaydi. Oy yoki boshqa samoviy jismlar ustida tadqiqot olib borishda barcha mamlakatlar teng huquqlarga ega bo‘lishi kerak. Har qanday turdagi ommaviy qirgʻin qurollari, shu jumladanb yadroviy qurollar va harbiy maqsadlar uchun qurilgan bazalar shartnoma bilan alohida taqiqlangan. [31] BMT rezolyutsiyada, shuningdek, barcha ishtirokchi davlatlar, agar uni ifloslanishdan himoya qilish maqsadini koʻzlasa, oʻz korxonalarini Oy yoki har qanday samoviy jism yuzasi ustida joylashtirishlari mumkinligi aytiladi. Kosmosdagi barcha harakatlar bir millatga bogʻlanishi va boshqa davlatning asbob-uskunalari yoki qurilmalariga boshqa tomondan yetkazilgan har qanday zarar oʻsha davlatga toʻliq toʻlanishi kerak. Radioaktiv hudud kabi har qanday xavfli hududning izlab topilishi bilan BMT Bosh kotibi va yirik xalqaro ilmiy hamjamiyatni darhol xabardor qilinishi lozim.

Ekipajning birinchi Oyga qo'nishi (Apollon 11) paytida Amerika Qo'shma Shtatlari bayrog'ining AQSh Kosmos shartnomasini mustahkamlaganidan beri Oy yuzasiga o'rnatilishi tarixan amalda bo'lganidan farqli ravishda hududiy da'voni tashkil etmaydi.

Kosmosdagi 60 kundan ortiq davom etadigan barcha missiyalar har 30 kunda bir marta BMT Bosh kotibi va katta ilmiy hamjamiyatni xabardor qilishi belgilangan. Kosmosdan toʻplangan har qanday namunalar ilmiy jamoatchilikka eng qisqa vaqt ichida taqdim etilishi lozim. Kelishuvda yerga tabiiy yo‘l bilan tushadigan meteoritlar kirmaydi. Hozirda koinotda oʻz missiyalarini amalga oshiradigan hech bir davlat kelishuvni ratifikatsiya qilmagan. Bu, ehtimol, „Oy shartnomasi“ muvaffaqiyatsiz boʻlgan shartnoma ekanligini koʻrsatadi, chunki kosmosga chiqqan davlatlardan hech biri shartnomani imzolamagan yoki ratifikatsiya qilmagan.

• Davlatlarning Yer sunʼiy yoʻldoshlaridan xalqaro toʻgʻridan-toʻgʻri teleeshittirish uchun foydalanishini tartibga soluvchi tamoyillar (1982).

Bunday harakatlar davlatlarning suveren huquqlariga muvofiq amalga oshirilishi kerak. Ushbu faoliyat „madaniy va ilmiy sohalarda axborot va bilimlarni erkin tarqatish va oʻzaro almashishni ragʻbatlantirishi, taʼlim, ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishga koʻmaklashishi, ayniqsa, rivojlanayotgan mamlakatlarda barcha xalqlarning hayot sifatini oshirish va davlatlarning siyosiy va madaniy yaxlitligiga munosib hurmat bilan barcha uchun qoniqishni taʼminlash“. Barcha davlatlar ushbu faoliyatni amalga oshirishda teng huquqlarga ega va oʻz vakolatlari doirasida amalga oshirilgan har qanday narsa uchun javobgarlikni oʻz zimmalariga olishlari kerak. Faoliyatni rejalashtirayotgan davlatlar BMT Bosh kotibi bilan bogʻlanib, amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar haqida maʼlumot olishlari zarur. Kosmosdan Yerni masofadan turib zondlash tamoyillari (1986) Ushbu turkumda oʻn besh tamoyil bayon etilgan. Asosiy tushuncha Birlashgan Millatlar Tashkilotining Kosmos ishlari boʻyicha boshqarmasi tomonidan berilgan ushbu tavsiflardan kelib chiqadi:

1. „Masofadan zondlash“ atamasi tabiiy resurslardan foydalanishni yaxshilash, yerdan foydalanish va bu jarayonlarni takomillashtirish, atrof-muhitni muhofaza qilish maqsadida seziluvchi obyektlar tomonidan chiqariladigan, aks ettiriladigan yoki diffraksiyalangan elektromagnit to‘lqinlarning xususiyatlaridan foydalangan holda Yer yuzasini koinotdan his qilishni anglatadi. ;
2. „Birlamchi maʼlumotlar“ atamasi kosmik obyekt tomonidan olib boriladigan masofaviy datchiklar tomonidan olingan va Yerga uzatiladigan yoki yetkazib beriladigan qayta ishlanadigan maʼlumotlarni anglatadi: kosmosdan elektromagnit signallar koʻrinishidagi telemetriya, fotoplyonka, magnit lenta yoki boshqa vositalar;
3. „Qayta ishlangan maʼlumotlar“ atamasi bunday maʼlumotlarni foydalanishga yaroqli qilish uchun zarur boʻlgan birlamchi maʼlumotlarni qayta ishlash natijasida hosil boʻlgan mahsulotlarni anglatadi;
4. „Tahlil qilinadigan axborot“ atamasi qayta ishlangan maʼlumotlar, kiritilgan maʼlumotlar va boshqa manbalardan olingan bilimlarni izohlash natijasida hosil boʻlgan maʼlumotlarni anglatadi;
5. „Masofadan zondlash faoliyati“ atamasi masofaviy zondlash kosmik tizimlarining birlamchi maʼlumotlarni yigʻish va saqlash stansiyalarining ishlashini hamda qayta ishlangan maʼlumotlarni qayta ishlash, sharhlash va tarqatish boʻyicha faoliyatni anglatadi.

Kosmosda yadroviy energiya manbalaridan foydalanishga oid tamoyillar (1992) „Bortida yadroviy energiya manbalari boʻlgan kosmik obyektlarni uchiruvchi davlatlar odamlarni, aholini va biosferani radiologik xavflardan himoya qilishga intilishi lozim. Bortida yadroviy energiya manbalari boʻlgan kosmik obyektlarni loyihalash va ulardan foydalanish yuqori darajadagi ishonchni taʼminlashi kerak. taxmin qilinadigan operatsion yoki tasodifiy vaziyatlarda xavflar maqbul darajadan past boʻladi. …“

• Rivojlanayotgan mamlakatlarning ehtiyojlarini hisobga olgan holda barcha davlatlar manfaati va manfaatlari yoʻlida kosmik fazoni tadqiq qilish va undan foydalanish boʻyicha xalqaro hamkorlik toʻgʻrisidagi deklaratsiya (1996).

"Davlatlar koinotni tadqiq qilish va undan foydalanish bo‘yicha xalqaro hamkorlikdagi ishtirokining barcha jihatlarini teng huquqli va o‘zaro maqbul asosda belgilashda erkindir. Koinotni tadqiq qilish va undan foydalanish yuzasidan tegishli imkoniyat va dasturlariga ega boʻlgan barcha davlatlar teng huquqli va oʻzaro maqbul asosda xalqaro hamkorlikni rivojlantirishga hissa qoʻshishlari kerak. Shu nuqtayi nazardan, rivojlangan mamlakatlar bilan kosmik imkoniyatlarga ega boʻlgan davlatlar oʻrtasida olib borilayotgan bunday xalqaro hamkorlikdan kelib chiqadigan kosmik dasturlari rivojlanayotgan mamlakatlar va mamlakatlarning manfaatlariga alohida eʼtibor qaratish lozim. Xalqaro hamkorlik manfaatdor davlatlar tomonidan eng samarali va maqsadga muvofiq deb hisoblangan usullarda, jumladan, hukumat va nohukumat hamkorligida amalga oshirilishi kerak; tijorat va notijorat; global, koʻp tomonlama, mintaqaviy yoki ikki tomonlama; va rivojlanishning barcha darajalarida mamlakatlar oʻrtasidagi xalqaro hamkorlik ham shular jumlasidandir

Konsensus

BMTning Kosmosdan tinch maqsadlarda foydalanish qoʻmitasi va uning ilmiy-texnik va huquqiy quyi qoʻmitalari konsensus asosida ishlaydi, yaʼni aʼzo davlatlarning barcha delegatsiyalari har qanday masala boʻyicha kelishib olishlari kerak, xoh u shartnomaning yakuniy versiyasi tili boʻladimi yoki Qoʻmita/quyi qoʻmitaga kiritiladigan yangi vositami va hok. Birlashgan Millatlar Tashkilotining kosmik shartnomalarida taʼriflar yoʻqligi va boshqa jihatlarda noaniq boʻlishining mumkinligi tufayli til va atamalar noaniq boʻlganda konsensusga erishish osonroqdir. Soʻnggi yillarda Huquqiy kichik qoʻmita yangi keng qamrovli kosmik kelishuvni muhokama qilish boʻyicha konsensusga erisha olmadi (uning gʻoyasi faqat bir nechta aʼzo davlatlar tomonidan taklif qilingan edi). Shuningdek, quyi qoʻmita yaqin kelajakda Kosmos haqidagi shartnomaga oʻzgartirishlar kiritishga rozi boʻlishi dargumon. Kosmosga oid koʻplab davlatlar yangi kosmik kelishuv yoki Kosmos shartnomasiga oʻzgartirish kiritishni muhokama qilish befoyda va koʻp vaqt talab qiladi, deb oʻylashadi, chunki resurslarni oʻzlashtirish, mulk huquqi va tijorat faoliyati bilan bogʻliq boshqa masalalar boʻyicha mustahkam tafovutlar konsensusga imkon bermaydi.

Milliy qonunchilik

Kosmik huquq milliy qonunlarni ham oʻz ichiga oladi va koʻplab mamlakatlar soʻnggi yillarda milliy kosmik qonunchilikni qabul qilishdi. Kosmos shartnomasi kosmik faoliyatni tartibga solish majburiyatini beradi, shu jumladan, hukumat va xususiy sektor, faoliyat olib borayotgan alohida mamlakatlarga tartibga solish uchun javobgarlikni beradi. Agar biror-bir davlat yoki tashkilot boshqa davlatda hamkorlik asosida kosmik kemani uchirsa, oʻsha mamlakat yoki uchiruvchi davlatning qaysi biri yurisdiksiyaga ega yoki yoʻqligi haqida talqinlar farqlanadi. [36]

Kosmos toʻgʻrisidagi shartnoma, shuningdek, BMT Nizomini oʻz ichiga oladi va tomonlardan faoliyatni xalqaro huquqning boshqa shakllariga, masalan, xalqaro odatlar huquqiga (davlatlarning odatlari va amaliyoti) muvofiq amalga oshirilishini taʼminlashni talab qiladi.

Kosmik qazib olish, kosmik turizm, shaxsiy tadqiqotlar va koʻplab tijorat kosmodromlarining rivojlanishi kabi tijorat faoliyatining paydo boʻlishi koʻplab mamlakatlarni boshqaradi [ qaysi? ] xususiy kosmik faoliyatni qanday tartibga solishni koʻrib chiqish. [37] Muammo shundaki, ushbu faoliyatni investitsiyalarga toʻsqinlik qilmaydigan yoki toʻsqinlik qilmaydigan tarzda tartibga solish, shu bilan birga tijorat faoliyati xalqaro huquqqa mos kelishini taʼminlash. Rivojlanayotgan davlatlar kosmosga uchuvchi davlatlar kosmik resurslarni monopollashtirishidan xavotirda. [ iqtibos keltirish kerak ] Rivojlanayotgan mamlakatlarga toʻlanadigan royalti Qoʻshma Shtatlar ushbu hujjatni ratifikatsiya qilmaganining sabablaridan biridirBirlashgan Millatlar Tashkilotining Dengiz huquqi toʻgʻrisidagi konventsiyasi va nega baʼzilar xuddi shu tamoyillarni kosmosga qoʻllashga qarshi. [38]

Bir qancha davlatlar oʻzlarining milliy kosmik qonunlarini qabul qildilar yoki yaqinda yangiladilar, [39] masalan, 2017-yilda Lyuksemburg, [40] 2015-yilda AQSh, [ 41 ] va 2008-yilda Yaponiya. [42] Kosmik tadqiqotlarda yetakchilikning kengayishi va ittifoqdoshlik asosidagi faoliyatlar tufayli Hindistonda Kosmik faoliyat toʻgʻrisidagi qonun loyihasi 2017-yilda taqdim etilgan

“Fazo” atamasi

Koʻp savollar „makon“ atamasini aniqlash qiyinligidan kelib chiqadi. Olimlar faqat uning geografik taʼrifi (yaʼni yuqori va quyi chegaralari) haqida bahs yuritib qolmasdan, balki uning tarkibidagi turli obyektlarni (yaʼni, osmon jismlari, odamlar, sunʼiy qurilmalar) qamrab oladimi yoki yoʻqligini ham muhokama qilishadi. Pastki chegaralar, odatda, taxminan 50 kilometr deb taxmin qilinadi. „Kosmos“ ning yuqori chegaralarini aniqlashga urinishda koʻproq qiyinchiliklar paydo boʻladi, chunki bu koinotning tabiati va Yerning sayyora sifatidagi rolini koʻproq oʻrganishni talab qiladi.

Geostatsionar orbita taqsimoti

Ajratish boʻyicha cheklovlar

Geostatsionar orbitalardagi jismlar tortishish kuchi tufayli Yerning biror nuqtasida harakatsiz qoladi. Ushbu orbitalardan foydalanishning koʻplab afzalliklari bor, xususan, sunʼiy yoʻldoshlarga maʼlumot toʻplash va signallarni turli joylarga yuborish uchun radiochastotalarni yuborish va yuborishning noyob qobiliyati tufayli. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Kosmosdan tinch maqsadlarda foydalanish qoʻmitasi ushbu orbitalardan yettita noharbiy maqsadlarda foydalanishni maʼqulladi: aloqa, meteorologiya, yer resurslari va atrof-muhit, navigatsiya va samolyotlarni boshqarish, yangi tizimlarni sinovdan oʻtkazish, astronomiya va maʼlumot uzatish. Ushbu sunʼiy yoʻldoshlarni bir-biridan ajratish talabi cheklangan miqdordagi orbital „uyalar“ mavjudligini anglatadi, shuning uchun faqat cheklangan miqdordagi sunʼiy yoʻldoshlarni geostatsionar orbitaga joylashtirish mumkin. Bu bir xil orbital slotlarga (bir xil uzunlikdagi, ammo turli kenglikdagi mamlakatlar) kirishni xohlaydigan turli mamlakatlar oʻrtasida ziddiyatga olib keldi. Ushbu nizolar XEI taqsimlash mexanizmi orqali hal qilinadi.

Source: Own work, Earth bitmap is File:North_pole_february_ice-pack_1978-2002.png by Geo Swan. Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported license. (No changes made.)

Yer ekvatorida joylashgan davlatlar ham oʻz hududi ustidagi kosmosdan foydalanishni nazorat qilish boʻyicha oʻzlarining qonuniy daʼvolarini ilgari surdilar, [46], ayniqsa, 1976-yilda, Yer ekvatorida joylashgan koʻplab davlatlar Bogota deklaratsiyasini yaratganida, ular oʻzlarining qonuniy daʼvolarini ilgari surdilar va oʻz hududi ustidagi kosmosdan foydalanishni nazorat qiladi, [47], lekin bu borada Kosmos shartnomasiga qarshi chiqa olmadi. [48]

Siyosiy qarama-qarshilik

Geostatsionar orbitalardan foydalangan holda kelajakdagi ishlanmalar telekommunikatsiya, radioeshittirish va meteorologiya xizmatlarini kengaytirishni oʻz ichiga olishi mumkin. [11] Natijada, bu geostatsionar orbitalardan foydalanish uchun siyosiy bahslarni qoʻzgʻatishi mumkin. Masalan, maʼlum bir xalqlarning Yer ustida aylanib yuruvchi sunʼiy yoʻldoshlarining radioeshittirish va telekommunikatsiya xizmatlari tasodifan boshqa davlatlar hududida „toʻkilib ketishi“ mumkin. Bu axborot va aloqaga kirishni cheklashni istagan davlatlar bilan ziddiyatga olib kelishi mumkin. [44] Joriy va kelajakdagi siyosiy va huquqiy muammolarni taqsimlash xalqaro qonun chiqaruvchi organlar tomonidan hal qilinishi mumkin, masalan, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Kosmosdan tinch maqsadlarda foydalanish qoʻmitasi va Xalqaro Elektraloqa Ittifoqi.

Atrof-muhit himoyasi

Eng soʻnggi munozaralar xalqaro hamjamiyatning kosmik muhitning vayron boʻlishining oldini olish uchun kosmik axloq kodeksini ishlab chiqish va joriy etish zarurligiga qaratilgan. [49] Bundan tashqari, kosmosdagi hayotning rivojlanishi biotsentrizm va antropotsentrizm etikasiga oid savollarga yoki boshqacha qilib aytganda, barcha tirik mavjudotlarga nisbatan odamlarga qanchalik qadrli ekanligimizni aniqlashga tegishli. [50] [51] Hozirgi vaqtda biomuhandislik sohasidagi tadqiqotchilar kosmik va Yer biosferasini himoya qilish uchun kosmik kemalarga kiritilgan ifloslanishni nazorat qilish choralari ustida ishlamoqda.

Ekologik makonni boshqarish

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Kosmik chiqindilarni yumshatish boʻyicha 24113 standarti va ISO standarti tashkilotlarni ixtiyoriy ravishda „ragʻbatlantiradi“: [54]

• Oddiy operatsiyalar paytida chiqarilgan qoldiqlarni cheklash;
• Orbitada parchalanish ehtimolini minimallashtirish;
• Missiyadan keyin yoʻq qilish;
• Orbitada toʻqnashuvlarning oldini olish.

Tadqiqot shuni koʻrsatadiki, siyosat chiqindilarni yumshatish va kosmik barqarorlik maqsadiga erishishga yordam beradi. Olimlar guruhi Yer atrofidagi orbital makonni „qoʻshimcha ekotizim“ yoki umumiy "inson muhitining bir qismi " sifatida koʻrib, haqiqiy xarajatlar va xavflarning hozirgi bepul tashqi koʻrinishini tartibga soluvchi boshqaruvning mantiqiy asoslarini bayon qildilar. Xuddi shu tashvishlar va qoidalar, masalan, Yerdagi okeanlar . Tadqiqot „milliy va xalqaro darajadagi yangi siyosatlar, qoidalar va qoidalarga“ muhtoj degan xulosaga keladi.

2022-yil holatiga koʻra, global kosmik faoliyat hech qanday xalqaro tashkilot tomonidan yetarli darajada shakllantirilmagan va shuning uchun "global kosmik faoliyatni tartibga soluvchi umumiy qoidalar toʻplami va kosmik missiyalar tugagandan soʻng texnik vositalarni toʻgʻri yoʻq qilishni taʼminlaydigan mexanizmlar mavjud emas. Orbitada oʻnlab yillar davomida toʻplangan kosmik chiqindilarni tozalash boʻyicha hech qanday muvofiqlashtirilgan harakatlar mavjud emas.

Odob-axloq qoidalari

Kosmik huquqda odob-axloq qoidalari fazoni oʻrganish, kosmik turizm, kosmosga egalik qilish, kosmosni harbiylashtirish, atrof- muhitni muhofaza qilish va kosmosning oʻz chegaralarini ajratish mavzulariga taalluqlidir.

Insoniyat vakilligi va ishtiroki

Butun insoniyatning kosmosdagi ishtiroki va vakilligi kosmik tadqiqotlarning birinchi bosqichidan beri xalqaro kosmik huquq masalasi boʻlib keladi. Kosmik huquqni, ayniqsa, mustamlakachilik nuqtayi nazaridan, kosmik parvozlar qobiliyatiga ega boʻlmagan mamlakatlarning hissasi va dolzarbligi orqali tushunish kerak. Kosmosni tadqiq qilish va undan foydalanishni „butun insoniyat hududi“ deb eʼlon qilish orqali koinotga ixtisoslashgan boʻlmagan davlatlarning huquqlari taʼminlangan boʻlsa-da, koinotga parvozni uning manbayi sifatida tushunish, butun insoniyat uchun kosmosni boʻlishish hali ham imperialistik va kosmosdan foydalanish sifatida tanqid qilinadi. etishmayotgan. Hozirgi siyosiy-huquqiy rejimlar va ularning falsafiy asoslari koinotning imperialistik rivojlanishidan ustunlik qiladi, deb taʼkidlandi.

Kosmik mustamlakachilik imperializm va mustamlakachilikning alohida davomi sifatida muhokama qilindi. Mustamlaka qarorlarini qabul qilish va mustamlakachilik mehnati sabablarini soʻroq qilish va postkolonial tanqid bilan yerdan foydalanish. Har qanday kosmik tadqiqotlar, infratuzilma yoki turar-joylarda inklyuziv va demokratik ishtirok etish va amalga oshirish zarurligini koʻrish. Kosmos shartnomasi kosmosga kirishni kafolatlagan boʻlsa-da, kosmik huquq xalqaro va ijtimoiy inklyuzivlikni, ayniqsa, shaxsiy kosmik parvozlarni taʼminlamasligi uchun tanqid qilinadi.

Xalqaro koinot huquq rivojlanishining dastlabki bosqichlarida koinot 1966-yilda William A. Hyman tomonidan taqdim etilgan Kosmosning Magna Kartasida aniq terra nullius sifatida emas, balki res kommunis sifatida tuzilgan va keyinchalik Birlashgan Millatlar Tashkilotining Tinch maqsadlarda foydalanish qoʻmitasi ishiga taʼsir qilgan.

Tijoriy maqsadlarda foydalanish

Kosmik odob-axloqqa oid dastlabki munozaralar Sovet Ittifoqi va Amerika Qoʻshma Shtatlarining Kosmik Poygasi davrida koinot chegarasidan foydalanish mumkinmi yoki yoʻqmi, shuning atrofida boʻlib oʻtdi. 1967-yilda „Kosmos shartnomasi“ xalqaro qoidalarga muvofiq barcha davlatlarga kosmosdan foydalanishga ruxsat berilishini taʼkidladi. Natijada, kosmosdan tijorat maqsadlarda foydalanish davlat va xususiy shaxslar tomonidan, ayniqsa konchilik va kosmik turizm bilan bogʻliq holda foydalanish uchun ochiqdir. Bu tamoyil, ayniqsa, atrof-muhitni muhofaza qilish va saqlash, barqarorlik tarafdorlari tomonidan munozaralarga sabab boʻldi [70]

Ekspluatatsiya

Huquqning ushbu sohasi hali boshlangʻich bosqichida boʻlsa-da, u tez oʻzgarishlar va rivojlanish davrida. [71] Aytish mumkinki, fazo resurslari cheksizdir. Agar tijorat kosmik transportidan keng foydalanish mumkin boʻlsa va uchirish xarajatlari sezilarli darajada past boʻlsa, barcha mamlakatlar kosmik resurslardan toʻgʻridan-toʻgʻri foydalanishlari mumkin boʻladi. Bunday vaziyatda tijoratning rivojlanishi va kosmosda odamlarning joylashishi boʻyicha konsensusga erishish osonroq boʻladi. Yuqori xarajatlar kosmosdan iqtisodiy foydalanishga toʻsqinlik qiladigan yagona omil emas: kosmosni muhofaza qilish va saqlashga loyiq boʻlgan toza muhit sifatida koʻrib chiqish kerakligi va kosmosning huquqiy rejimi uni qayta ishlash uchun resurs sifatida foydalanishdan himoya qilishi kerakligi taʼkidlanadi. Yer ehtiyojlari. [72][73] Munozaralar, shuningdek, kosmosning qonuniy ravishda „Insoniyatning umumiy merosi“ ning bir qismi sifatida belgilanishiva shuning uchun milliy daʼvolar uchun mavjud emasligi yoki uning huquqiy taʼrifini kosmosda xususiy mulkka ruxsat berish uchun oʻzgartirilishi kerakmi degan masalalarga qaratilgan.

Amerika Xalqaro Huquq Jamiyati Kosmosga qiziqish guruhining 2014 yilgi boshqaruv kengashi yig'ilishi

2013-yildan boshlab, NASAning 2021-yilgacha asteroidni qo‘lga kiritish rejalari kosmik qonunlar amalda qanday qo‘llanilishi haqida savollar tug‘dirdi. 2016-yilda Lyuksemburg davlati koinotda qazib olish bilan shugʻullanuvchi xususiy kompaniyalarning ushbu resurslarga ega boʻlishini taʼminlaydigan rasmiy huquqiy bazani ishlab chiqdi.

Kosmik mashinalar va kosmik kolonizatsiya

Kosmosga uchish mashinalari va organizmlarning kosmik kolonizatsiyasi yoki sintetik fenomenologiyasi (masalan, sunʼiy hayot) potentsialida xavf tugʻdirishi mumkin. Robototexnika va sunʼiy intellekt sohasidagi taraqqiyot odamlarning kosmosga boʻlgan ehtiyojini kamaytirmoqda, chunki inson harakatlari koʻpincha robotlashtirilgan missiyalarga qaraganda kamroq tejamkor boʻlib, jamiyat uchun axloqiy oqibatlarga olib keladi. Qolaversa, „milliarder kosmik poyga“ yoki insoniyat taqdiri quyosh sistemasini mustamlaka qilish, Yer bilan bog‘liq ko‘plab muammolarni ortda qoldirishda ekanligini eʼlon qilish „texnoutopik […] takabburlik“ sifatida tanqid qilinib, „ko‘p tomonlama kelishuvni qatʼiy boshqarish va uni taklif qiladi. kosmosga kengayishni cheklash“. [79] Qonunlar va insonlar uchun moslashish talablari kosmosda farq qilishi mumkin, bu robotli emas, balki boshqariladigan kosmik missiyalar uchun bir mantiqiy asos boʻlishi mumkin. [78]

Bundan tashqari, insoniyat taʼsirini Yerdan uzoqroqqa yoyish, erishish mumkin boʻlgan kosmos orqali tarqalgan boshqa potentsial aqllar haqida savol tugʻdiradi. [78] Astroetika yerdan tashqarida boʻlgan etikani koʻrib chiqishi mumkin, [80] bu koʻpincha qonunlarda aks etishi mumkin [ iqtibos keltirish kerak ] va insoniyatni va uning koʻp axloqini (koʻpincha qonunlar va siyosatlarda aks etishi mumkin) koinotning bir qismi sifatida tushunishi mumkin. yaxlit, ehtimol hatto „kosmik“ [81], koʻrinish. [80]

Shartnoma rejimi

1966-yilda William A. Hyman tomonidan taqdim etilgan Kosmosning Magna Kartasi kabi takliflar yoki metahuquq konsepsiyasi orqali mahalliy yerdan tashqari razvedka aniqlangan yoki ular bilan aloqa qilgan taqdirda huquqiy asoslarni joriy etish boʻyicha takliflar mavjud. 2018-yil holatiga koʻra, muvaffaqiyatli tasdiqlangan SETI aniqlash bilan shugʻullanish uchun asosan hech qanday tamoyillar mavjud emas.

Kelishmovchilik rezolyutsiyasi

Kosmik huquq, shuningdek, kosmosda yuzaga keladigan masalalar uchun nizolarni hal qilishda asos yaratishga harakat qiladi. Quyidagi mexanizmlar har xil turdagi zararlangan tomonlar uchun mavjud.

Davlat ishtirokchiligi

Davlat ishtirokchilari javobgarlik toʻgʻrisidagi konvensiya yoki Kosmos toʻgʻrisidagi shartnomaga koʻra buzganlik uchun ishni Xalqaro Sudga qoʻyishni tanlashi mumkin. Anʼanaviy xalqaro huquqning buzilishi uchun ham kuchli dalillar keltirilishi mumkin. Shu bilan bir qatorda, davlat ishtirokchilari oʻzaro kelishmovchiliklarni hal qilishga urinishlari va muzokaralar yoʻli bilan kelishuvga erishishlari mumkin. Bu Kanada va SSSR davlatlari oʻrtasidagi „Kosmos 954“ hodisasida sodir boʻlgan.

Nodavlat ishtirokchilar

Nodavlat ishtirokchilar, birinchi navbatda, javobgarlik toʻgʻrisidagi konvensiyaga muvofiq ishtirok etuvchi tegishli ishtirokchi davlatga murojaat qilishlari kerak. Agar nizo xususiy va tijorat xarakterga ega boʻlsa, koʻplab xususiy kompaniyalar hakamlik sudiga murojaat qilishadi. Hozirgacha arbitraj birinchi navbatda 1976-yildagi UNCITRAL arbitraj qoidalariga muvofiq Doimiy hakamlik sudi ostida olib borilgan, ammo koʻproq ixtisoslashgan „Kosmos faoliyati bilan bogʻliq nizolarni arbitrajning ixtiyoriy qoidalari“ ning mavjudligi protsessual qonunchilikda oʻzgarishlarga olib kelishi mumkin. kelajakda tomonlar tomonidan tanlanadi. Arbitraj orqali hal qilingan nizolarga misollar: CC/Devas (Mauritius) Ltd., Devas Employees Mauritius Private Ltd. va Telcom Devas Mauritius Ltd. Hindiston Respublikasiga qarshi ishi., PCA ishi № 2013-09 [84] va Deutsche Telekom AG Hindiston Respublikasiga qarshi , PCA ishi № 2014-10. [85]

Kelgusi rivojlanishlar

Kelajakdagi maqsadlar va hamkorlik

Xalqaro muvofiqlashtirish va hamkorlik oʻsib borayotgan idoralararo Kosmosni tadqiq qilish boʻyicha xalqaro muvofiqlashtirish guruhi tomonidan yordam beradi va XKS bilan hamkorlikni taqlid qiluvchi Lunar Gateway kosmik stansiyasi uchun rejalashtirilgan.

Yuridik kasb

Missisipi shtatining Long-Bich shahrida yashovchi Michael Dodge Qoʻshma Shtatlarda kosmik huquq boʻyicha sertifikat olgan birinchi yuridik maktab bitiruvchisi boʻldi. [86] [87] Dodge 2008-yilda Missisipi Universiteti Huquq fakulteti qoshidagi Havo va kosmik huquq markazini tamomlagan. [88] [89] Hozir Shimoliy Universitetining Koinot tadqiqotlari kafedrasi dotsenti. Dakota. [90]

Akademiyada kosmik qonunchilikka eʼtibor kuchayib bormoqda. 1951-yildan beri Kanadaning Monreal shahridagi MakGill yuridik fakulteti Havo va kosmik huquq institutiga mezbonlik qiladi va magistratura darajasini taklif qiladi. Havo va koinot huquqida. [91] Missisipi universiteti huquq fakulteti kosmik huquqqa bagʻishlangan dunyodagi yagona huquq jurnalini nashr etadi, Journal of Space Law. Missisipi universiteti huquq fakulteti, shuningdek, havo va kosmik huquq boʻyicha JD konsentratsiyasini taklif qiladigan dunyodagi yagona ABA akkreditatsiyadan oʻtgan yuridik maktabdir. [92] Mishel Xanlonva Charlz Stotler universitetdagi Havo va koinot huquqi markazining hammualliflari boʻlib xizmat qiladi. Soʻnggi oʻn yil ichida boshqa universitetlar AQSh, Buyuk Britaniya, Frantsiya, Niderlandiya va Avstraliyada ixtisoslashtirilgan kurslar va dasturlarni taklif qila boshladilar. [93] [94] [95] [96]

2012-yil sentabr oyida Merilend universiteti qoshida Kosmik huquq jamiyati (SLS) Frensis King Keri huquq maktabi tashkil etildi. [97] Huquqiy manbalar jamoasi Merilendda, „Kosmik fanlar shtati“da birlashgan, Xorxe Rodriges, Li Sampson, Patrik Gardiner, Lira Korrea va Juliana Neelbauer SLS asoschilari sifatida. [98] 2014-yilda Amerika universiteti Vashington yuridik kolleji talabalari fazo boʻyicha huquqshunos va sunʼiy yoʻldosh aloqalari va kosmik huquq boʻyicha yordamchi professor Pamela L. Meredit yordamida maktabning Kosmik huquq jamiyatini tashkil etishdi. [99] [100]

Huquqiy rejimni kodifikatsiya qilish harakatlari asosan Kosmosdan harbiy maqsadlarda foydalanish uchun xalqaro huquq boʻyicha qoʻllanma (MILAMOS) va Woomera qoʻllanmasida aks ettirilgan. [101] [102] San-Remo va Tallin qoʻllanmalari singari, maqsad qonunni koinotga taalluqli boʻlganiga aniqlik kiritishdir.

2018-yilda ikki kosmik huquqshunos — Kristofer Xirsi va Neytan Jonson — kosmik huquq va siyosat taʼlimi va qonun ustuvorligini targʻib qiluvchi va qoʻllab-quvvatlovchi 501(c)(3) taʼlim boʻyicha notijorat korporatsiyasi boʻlgan Kosmik sud fondiga asos soldi. Kosmik sud fondi ikkita yirik loyihani boshqarish orqali oʻquv materiallari va stipendiyalarni ishlab chiqaradi: Stellar Decisis va Space Court Law Library. Jamgʻarma koinot qonunchiligi va koinotdagi kelishmovchiliklar yaqin kelajakda insonlar Yerdan uzoqroqqa borishi sababli qanday hal qilinishi mumkinligi haqida koʻproq xabardorlikni oshirishga yordam beradigan hamkorlik va hamkorliklar bilan shugʻullanadi. [103]

Xalqaro fazo huquqining jadal rivojlanishini eʼlon qilish boʻyicha xalqaro saʼy-harakatlar

MakGill Havo va Koinot Huquqi Instituti xalqaro kosmik huquqni oydinlashtirishga hissa qoʻshish va qoidalarga asoslangan global tartibni targʻib qilish uchun koʻplab xalqaro hamkorlik loyihalarini boshqaradi. 2017-yilda eʼlon qilingan shunday loyihalardan biri professor Ram S. Jakhu boshchiligidagi MakGillning Kosmosdan harbiy maqsadlarda foydalanishga taalluqli xalqaro huquq boʻyicha qoʻllanmasi (MILAMOS loyihasi) xalqaro huquqning harbiy maqsadlarda foydalanishga nisbatan amaldagi qoidalarini tushuntirishga qaratilgan. kosmosning. MILAMOS loyihasi „barcha kosmik faoliyatlar xalqaro qoidalarga asoslangan global tartib asosida, hozirgi va kelajak avlodlar manfaati uchun kosmosdan barqaror foydalanishni buzmasdan va afzalroq hissa qoʻshmasdan amalga oshiriladigan kelajakka hissa qoʻshishni maqsad qilgan. butun insoniyat.“ [104]Professor Ram S. Jakhu, Bayar Gosvami va Kuan-Vey (Devid) Chen boshchiligidagi 2020-yilda eʼlon qilingan yana bir xalqaro hamkorlik loyihasi bu MakGill Xalqaro kosmik huquq ensiklopediyasi (SpaceLawPedia.com saytida) boʻlib, u „ehtiyojni qondirishga“ qaratilgan. Xalqaro kosmik huquqning asosiy mavzulari boʻyicha obʼyektiv ravishda tuzilgan onlayn resurs uchun.Xalqaro kosmik huquq va umumiy xalqaro huquq sohasidagi global amaliyotchilar va akademiklar jamoasining hissasi bilan SpaceLawPedia peer-kosmik huquqning aniq manbasi boʻlishni maqsad qilgan. xalqaro kosmik huquq boʻyicha amaliyot oʻtayotgan, tadqiqot olib borayotgan yoki oʻrgatuvchi har bir kishi uchun maʼlumotnomani koʻrib chiqdi