Elektr energiyasini ishlab chiqarish
 | Bu maqolada manbalar <ref></ref> teglariga olinmagan yoki umuman koʻrsatilmagan. |
 | Bu maqola vikilashtirilishi kerak. |
Elektr energiyasi ishlab chiqarish - bu birlamchi energiya manbalaridan elektr energiyasini olish jarayoni. Elektrning o'ziga xos xususiyati shundaki, u tabiatda juda ko'p miqdorda erkin mavjud bo'lgan asosiy energiya emas va uni ishlab chiqarish kerak. Elektr energiyasi ishlab chiqarish, qoida tariqasida, elektr stantsiyalari deb ataladigan sanoat korxonalarida generatorlar yordamida amalga oshiriladi.
Elektr energiyasi sanoatida elektr energiyasini ishlab chiqarish elektr energiyasini oxirgi foydalanuvchilarga etkazib berishning birinchi bosqichi bo'lib, boshqa bosqichlar nasosli saqlash elektr stantsiyalarida energiyani uzatish, taqsimlash, to'plash va qayta tiklashdir.
Tarixi
Elektr energiyasini ishlab chiqarishning asosiy printsipi 1820-yillar va 1830-yillarning boshlarida ingliz olimi Maykl Faraday tomonidan kashf etilgan. Uning bugungi kungacha qo'llanilayotgan usuli shundan iboratki, yopiq o'tkazuvchi zanjirda bu sxema magnit qutblari orasida harakat qilganda elektr toki paydo bo'ladi.
Texnologiyaning rivojlanishi bilan elektr energiyasini ishlab chiqarishning quyidagi sxemasi iqtisodiy jihatdan foydali bo'ldi. Elektr stantsiyasiga o'rnatilgan elektr generatorlari o'zgaruvchan tok ko'rinishida markazlashtirilgan ravishda elektr energiyasini ishlab chiqaradi. Quvvat transformatorlari yordamida hosil bo'lgan o'zgaruvchan tokning elektr kuchlanishi oshiriladi, bu esa uni kam yo'qotishlar bilan simlar orqali o'tkazish imkonini beradi. Elektr energiyasini iste'mol qilish nuqtasida o'zgaruvchan tok kuchlanishini pasaytiruvchi transformatorlar tomonidan pasaytiriladi va iste'molchilarga uzatiladi. Bessemer usulida po‘lat eritish bilan bir qatorda elektrlashtirish Ikkinchi sanoat inqilobining asosi bo‘ldi. Tomas Alva Edison va Nikola Tesla elektr energiyasini keng tarqalgan va ajralmas holga keltirgan asosiy ixtirolar edi.
Markaziy elektr stansiyalarida elektr energiyasi ishlab chiqarilishi 1882 yilda, Nyu-Yorkdagi Pearl-strit stansiyasida[1] bugʻ dvigateli Pearl-strit yoritgichiga toʻgʻridan-toʻgʻri oqim ishlab chiqaradigan dinamoni boshqarganida boshlangan. Yangi texnologiya tezda dunyoning ko'plab shaharlari tomonidan o'zlashtirildi va bu ularning ko'cha chiroqlarini tezda elektr energiyasiga aylantirdi. Ko'p o'tmay, elektr lampalar jamoat binolarida, fabrikalarda va jamoat transportini (tramvay va poezdlar) quvvatlantirish uchun keng qo'llanila boshlandi. O'shandan beri dunyoda elektr energiyasi ishlab chiqarish doimiy ravishda o'sib bormoqda.
Elektr energiyasini ishlab chiqarish usullari
Elektr energiyasini ishlab chiqarish va uzatish sxemasi. Generatsiya tizimlari qizil rang bilan belgilangan
Elektr energiyasini ishlab chiqarishning asosiy usuli - uni turbina bilan bir xil o'qda joylashgan elektr generatori tomonidan ishlab chiqarish va turbinaning kinetik energiyasini elektr energiyasiga aylantirish. Turbinani aylantiruvchi ishchi blokning turiga ko'ra, elektr stantsiyalari gidravlik va issiqlik (shu jumladan yadroviy) ga bo'linadi.
Gidroenergetika
Asosiy maqola: Gidroenergetika
Gidroenergetika - qayta tiklanadigan manbalardan elektr energiyasi ishlab chiqarish tarmog'i bo'lib, u elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun suv oqimining kinetik energiyasidan foydalanadi. Bu hududdagi energiya ishlab chiqarish korxonalari daryolarda qurilgan gidroelektr stansiyalar (GES) hisoblanadi.
Daryolardagi to'g'onlar yordamida gidroelektrostantsiyani qurishda sun'iy ravishda suv sathining (yuqori va pastki hovuzlar) sathida farq paydo bo'ladi. Gravitatsiya ta'sirida suv yuqoridan quyi oqimga, suv turbinalari joylashgan, pichoqlari suv oqimi bilan aylanadigan maxsus o'tkazgichlar orqali oqib chiqadi. Turbina elektr generatorining koaksiyal rotorini aylantiradi.
Nasosli akkumulyator elektr stansiyalari (PSPP) GESning maxsus turi hisoblanadi. Ularni sof ishlab chiqarish quvvati deb hisoblash mumkin emas, chunki ular ishlab chiqaradigan elektr energiyasini deyarli iste'mol qiladilar, ammo bunday stantsiyalar eng yuqori soatlarda tarmoqni tushirishda juda samarali.