Ekvivalentlik

"Ekvivalentlik" Bu so'z inglizcha "teng qiymatli" degan ma'noni anglatadi.

Ekvivalentlik-bu moddaning ma'lum bir kimyoviy reaksiyada vodorodning (H) 1 og'irlik qismini, kislorodning 8 og'irlik qismini yoki boshqa bir elementning ekvivalent miqdorini almashinishi, siqib chiqarishi yoxud biriktirib olishi mumkin bo'lgan miqdor.

    E=Ar/b.  Ekvivalent(E), Atom massa(Ar) va valentlik(b)

Oddiy moddalar ekvivalentligini topish:
    E=m/b•n.   m-modda massasi
                        n-atomlar soni

Valentligi ozgaruvchan bolgan elementning ekvivalentlari ham o'zgaruvchan bo'ladi.

Murakkab moddalarning ekvivalentini topish uchun binar birikmalardan elementlarni ekvivalentini alohida topilib bir biriga qo'shiladi Binar degani 2 elementdan tashkil topgani.

Binar birikmalarda ekvivalentini quyidagi formula orqali topiladi.

               Mr                            W --- valentlig

E ------------------

 binar      asosiy element Soni

Oddiy moddalar: E = A,/v A, nisbiy atom massa, v - valentlik. Masalan, azot N≡N tuzilish bo'yicha 3 valentli, shuning uchun: E(N₂)= 14/3=4,7 g/ekv. E(Al) = 27/3 = 9 g/ekv Murakkab moddalar: 1) oksidlar: E(EO) = M/vx E(Al₂O₃) = 102/3•2=17g/ekv. Bu yerda v - elementning valentligi; 2) asoslar: E(Me(OH)) = M/v, v-metallning valentligi yoki OH soni. E(Ca(OH)₂) = 74/2=37 g/ekv; 3) kislotalar: E(H,Kq) = M/v, v-kislota qoldig'ining

valentligi yoki H soni. E(H₂SO₄) = 98/2 = 49 g/ekv; 4) tuzlar: E( Me Kq) = M/vx E(AI (SO₂)) ==342/32 = 57 g/ekv. E[(AIOH),(PO)] = M/2-3322/6 = 53,67 g/ekv.

Eslatma: 1. Ko'p negizli asos va kislotalarning ekvivalenti, agar ular reaksiyada asosli yoki nordon tuz hosil qilsa, ularning molyar massasini reaksiyada qatnashgan OH yoki H soniga bo'lib topiladi. 2KOH + H₃PO₄ = KHPO + 2HOH reaksiyada fosfat kislotaning 2 ta H atomi reaksiya- ga kirishgani uchun E (H₃PO₄)= = 98/2 = 49 g/ekv ga teng. Ca(OH)2 + + HCI = Ca(OH)CI + HOH reaksiyasida asosning 1 ta OH reaksiyaga kirishgani uchun E (Ca(OH)₂) = 74 / 1 = 74 g/ekv ga teng. 2. Agar reaksiya oksidlanish-qaytarilish reaksiyasi bo'lsa, oksid-

lovchi yoki qaytaruvchining ekvivalenti yuqoridagi formulalar bilan emas, balki oksidlovchi yoki qaytaruvchini molyar massasining ularni bitta molekulasi olgan yoki bergan elektron soniga bo'lib aniqlanadi: E(oks(qay)) = M(oks(qay)) / N(e). Bu yerda M(oks(qay)) - oksidlovchi yoki qaytaruvchining molyar massasi, N(e) moddaning 1 ta molekulasi bergan yoki olgan elektron soni. 1050), 2KMnO +8H,SO, -5F (SO), + 2MnSO,+K,SO, +8H,0 da 10 ta elektron ko'chmoqda, FeSO, ning 1 ta molekulasi 1 ta elektron bergani uchun E(FeSO₄) = 1 = 152 g/ekv, 1 ta KMnO 152/1 molekulasi 5 ta elektron olgani uchun E(KMnO₄) = 158/5 = 31,6 g/ekv

3. P: lonlarning ekvivalenti, agar ion hosil qiluvchi modda OQRda qatnashmayotgan bo'lsa: E (lon) = M (Ion) / z. Bu yer da M- ionning molyar massasi, z-ion zaryadi. Masalan: E(SO2) 96/2 = 48 g/ekv, E(OH) = 17/1 = 17 g/ekv; agar ion hosil qiluvchi modda OQRda qatnashayotgan bo'lsa, E (Ion) = xM (lon) /N(e) bo'yicha topiladi. Bu yerda xion soni, N(e) - moddaning 1 ta molekulasi bergan yoki olgan elektron soni. Masalan: +5 3Na NO,+K, Cr, O,+4H,SO 3NaNO, + Cr2(SO₂), + K₂SO₄ + 4H20 aks OQRda 1 ta K Cr₂O, molekulasi 6 ta elektron olgani uchun E(K+) = 2. 39/6= 13 g/ekv; E(Cr₂O,²) = 1-216/6 = 36 g/ekv. 2-punktdagi reak- siyada esa: E(K) = 39/5=7,8 g/ekv; E(MnO₄) = 119/5 = 23,8 g/ekv. 4. Murakkab moddaning ekvivalenti tarkibiy qismlari ekviva- lentlari yig'indisiga tengdir.

A) OQRmas hollar uchun: 1) oksidlar: E(EO) = E(E) + E(O). E (ALO) = E(AI) + E(O) = 27/3+8=9+8= 17 g/ekv; 2) asoslar: E(Me(OH),) = E(Me) + E(OH). E(Ca(OH)₂) = E(Ca)+(OH) = 40/2 +17/1=20+17= 37g/ekv; 3) kislotalar: E(HKq) = E(H) + E(Kq). E(H₂SO₄) = E(H) + E(SO₄) = 1+96/2=1+48= 49 g/ekv; 4) tuzlar: E (Me,Kq) = E(Me) + E(Kq). E(AI₂(SO₂)) = 9+48=57 g/ekv.

B) P.: OQRlar uchun: oksidlovchi (qaytaruvchi), masalan, tuz bo'lsa: E(Me Kq,) = M(Me, Kq₁)/N(e) = xMe/N(e) + yKq/N(e) bo'ladi. Bu yerda Me metallning, Kq kislota qoldig'ining molyar massalari, N(e) moddaning 1 ta molekulasi olgan yoki bergan elektronlari sonidir. Masalan, 3-punktdagi OQRda 1 ta K,Cr₂O, molekulasi 6 ta elektron olgani uchun E(K,Cr,O,)=M/6=294/6 = 49 g/ekv yoki E(K,Cr₂O) = 2.39/ 6+1-216/6 = 13+36= 49 g/ekv. 2-punktdagi OQR uchun E(KMnO) 1-39/5+1-119/5 = 7,8+23,8 = 31,6 g/ekv.