Kontent qismiga oʻtish

Dunyoning iqtisodiy erkinligi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Dunyoning iqtisodiy erkinligi
Muqova artist(lar)i Heather Jalbout[1]
ISBN 978-0-88975-408-9

"Dunyoning iqtisodiy erkinligi" - Kanadaning Freyzer[2] instituti tahlil markazi tomonidan chop etiladigan yillik tadqiqotdir. Tadqiqot butun dunyo mamlakatlaridagi iqtisodiy erkinlik darajasini o'lchashga harakat qiladi. U ko'rib chiqilgan tadqiqotlarda qo'llanilgan, ularning ba'zilari katta iqtisodiy erkinlikning bir qator ijobiy ta'sirini aniqlagan.[3]

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Iqtisodiy erkinlikning dastlabki chora-tadbirlaridan biri siyosiy va madaniy erkinlikni o'lchash bo'yicha juda ko'p ishlarni amalga oshirgan Freedom House tomonidan ishlab chiqilgan. Bu ko'rsatkich bir qator ko'rsatkichlarni o'z ichiga olgan, jumladan, tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish erkinligi va kasaba uyushmalarini tashkil etish erkinligi.[4]

Usul

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Konferensiya ishtirokchilari iqtisodiy erkinlikning asoslari quyidagilardan iborat degan fikrga kelishdi:

  • jamoaviy tanlovdan ko'ra shaxsiy tanlov,
  • siyosiy jarayon orqali taqsimlashdan ko'ra bozorlar tomonidan muvofiqlashtirilgan ixtiyoriy ayirboshlash,
  • bozorlarga kirish va raqobat erkinligi,
  • odamlar va ularning mulkini boshqalarning tajovuzkorligidan himoya qilish[5]. 2005 yilgi hisobotda shunday deyilgan: “Minimal davlatning vazifalari - odamlarni va ularning mulkini tajovuzkorlarning harakatlaridan himoya qilish, shartnomalarni bajarish va yo'llar, suv toshqini bilan kurashish loyihalari va barqaror qiymatdagi pul kabi cheklangan jamoat tovarlarini taqdim etish - yaxshi bajarilgan bo'lsa, hukumat boshqa hech narsa qilmaydi, mamlakatning umumiy EFW indeksi reytingi yuqori bo'ladi. Shunga ko‘ra, davlat xarajatlari oshgani va tartibga solish kengaygan sari mamlakat reytingi pasayadi[6].” Amalda indeks o‘lchaydi: hukumat hajmi (xarajat, soliqlar va korxonalar, huquqiy tuzilma), mulk huquqining xavfsizligi, ishonchli pulga ega bo‘lish, erkinlik. xalqaro savdo, kredit, mehnat va biznesni tartibga solish[7]. Ushbu ko'rsatkichlarni o'lchash uchun hisobotda Jahon banki kabi 42 ta alohida o'zgaruvchidan foydalaniladi. Ba'zi misollar: soliq stavkalari, huquqiy mustaqillik darajasi, inflyatsiya darajasi, import xarajatlari va tartibga solinadigan narxlar. Yuqoridagi 5 ta sohaning har biri yakuniy bahoda teng vaznga ega.[8]
Dunyoning iqtisodiy erkinligi va boshqa turli ko'rsatkichlarda belgilangan iqtisodiy erkinlikni namoyish etuvchi jadvallar. Qizil chiziqlar kamroq iqtisodiy erkinlikka ega mamlakatlarni, yashil chiziqlar esa ko'proq mamlakatlarni ko'rsatadi.

Iqtisodiy erkinlik kishi boshiga oʻrtacha daromadning yuqoriligi, aholining eng quyi 10% qismining yuqori daromadi,[[oʻrtacha umr koʻrish davomiyligi, savodxonlik darajasi, goʻdaklar oʻlimining kamayishi, suv manbalaridan foydalanish imkoniyatining yuqoriligi va korrupsiyaning kamayishi bilan yuqori darajada bogʻliqligi koʻrsatilgan. Daromadning eng kambag'al 10% ga to'g'ri keladigan ulushi iqtisodiy jihatdan ko'proq va kamroq erkin mamlakatlar uchun bir xil.[9]

Iqtisodiy erkinlik kishi boshiga oʻrtacha daromadning yuqoriligi, aholining eng quyi 10% qismining yuqori daromadi, oʻrtacha umr koʻrish davomiyligi, yuqori savodxonlik, goʻdaklar oʻlimining kamayishi, suv manbalaridan foydalanish imkoniyatining yuqoriligi va korruptsiyaning kamayishi bilan yuqori darajada bogʻliqligi koʻrsatilgan. Daromadning eng kambag'al 10% ga to'g'ri keladigan ulushi iqtisodiy jihatdan ko'proq va kamroq erkin mamlakatlar uchun bir xil.[10]


Quyida 2019 yilgi yillik hisobot asosida 2017 yil asnosidagi mamlakatlar reytingi keltirilgan. 2017 yilda Gonkong va Singapur mos ravishda birinchi va ikkinchi o'rinlarni egalladi; keyingi eng yuqori reytingda Yangi Zelandiya, Shveytsariya, AQSh, Irlandiya, Buyuk Britaniya, Kanada, Avstraliya va Mavrikiy davlatlari o'rin olgan. Eng past ballga ega davlatlar esa Iroq, Kongo Respublikasi, Misr, Suriya, Kongo Demokratik Respublikasi, Angola, Jazoir, Sudan, Liviya va nihoyat Venesuela bo'lgan.

  1. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Economic Freedom of the World 2016
  2. ↑ Gwartney, James; Lawson, Robert A.; Hall, Joshua C.; Murphy, Ryan; Butler, Robbie. Economic Freedom of the World: 2016 Annual Report, Sep 15, 2016. ISBN 978-0-88975-408-9. OCLC 45197922.  ;
  3. ↑ „Published Work Using Economic Freedom of the World Research“. 2011-yil 14-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  4. ↑ „Cuba After Fidel – What Next?“. Voice of America (2009-yil 31-oktyabr). 2014-yil 13-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 13-oktyabr.
  5. ↑ Dolan, Ed. „Quality of Government, Not Size, Is the Key to Freedom and Prosperity“. Niskanen Center (2017-yil 27-aprel). 2019-yil 19-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-aprel.
  6. ↑ Dolan, Ed. „Quality of Government, Not Size, Is the Key to Freedom and Prosperity“. Niskanen Center (2017-yil 27-aprel). 2019-yil 19-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-aprel.
  7. ↑ Dolan, Ed. „Quality of Government, Not Size, Is the Key to Freedom and Prosperity“. Niskanen Center (2017-yil 27-aprel). 2019-yil 19-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-aprel.
  8. ↑ Dolan, Ed. „Quality of Government, Not Size, Is the Key to Freedom and Prosperity“. Niskanen Center (2017-yil 27-aprel). 2019-yil 19-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-aprel.
  9. ↑ Economic Freedom of the World: 2004 Annual Report, 2004. 
  10. ↑ Lawson, Robert A.. „Economic Freedom Needed To Alleviate Poverty“ (2002-yil 1-iyul). 2006-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-aprel. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Dunyoning_iqtisodiy_erkinligi&oldid=4521973" dan olindi