Britaniya monarxlari

Hozirgi Buyuk Britaniya qirollik gerbining ikkita versiyasi mavjud. Umumiy versiya chapda, Shotlandiya versiyasi esa oʻngda. Umumiy versiyaning qalqonida Angliya birinchi va toʻrtinchi chorakda, Shotlandiya ikkinchi chorakda va Shimoliy Irlandiya uchinchi chorakda ifodalangan. Shotlandiya versiyasining qalqonida Angliya qirollik qurollari va Shotlandiya qirollik qurollari almashtiriladi. Britaniya monarxlari Angliya qirolligi va Shotlandiya qirolligi oʻrtasida siyosiy ittifoq 1707-yil 1-maydan beri mavjud boʻlgan. Angliya va Shotlandiya 1603-yil 24-martdan beri shaxsiy ittifoq tuzishgan edi. 1801-yil 1-yanvarda Buyuk Britaniya qirolligi va Irlandiya qirolligi birlashdi, natijada Buyuk Britaniya va Shimoliy Irlandiya birlashgan qirolligi tashkil topdi.

Birlashgan qirollikning monarxiyasi odatda Britaniya monarxiyasi deb ataladi, konstitutsiyaviy boshqaruv shakli boʻlib, unga koʻra Birlashgan Qirollikning davlat boshligʻi — monarx hukmronlik qiladi.

Monarx va ularning yaqin qarindoshlari turli rasmiy, tantanali, diplomatik va vakillik vazifalarini bajaradilar. Monarxiya konstitutsiyaviy boʻlgani sababli, monarx partiyasiz tarzda amalga oshiriladigan faxriy unvonlar berish va bosh vazirni tayinlash kabi funksiyalar bilan cheklangan^[1]. Monarx, shuningdek , Britaniya qurolli kuchlari boshligʻi hisoblanadi. Hukumat ustidan yakuniy ijro etuvchi hokimiyat hali ham qirollik vakolati orqali va rasmiy ravishda boʻlsa-da amalga oshiriladi. Bu vakolatlardan faqat parlamentda qabul qilingan qonunlarga muvofiq cheklovlar doirasida foydalanish mumkin^[2].

Britaniya monarxiyasi oʻzining kelib chiqishini X asrga kelib Angliya va Shotlandiya qirolliklariga birlashgan Anglo-Sakson Angliyasi va ilk oʻrta asr Shotlandiyasining kichik qirolliklariga taqaydi. 1066-yilda Angliya normandlar tomonidan bosib olindi. Shundan soʻng Uels ham asta-sekin Anglo-Normandlar nazoratiga oʻtdi. Jarayon XIII asrda Uels qirolligi Angliya qirolligining „mijoz“ davlatiga aylanganda yakunlandi. Ayni paytda ingliz monarxining siyosiy vakolatlarini qisqartirish jarayonini boshladi. 1603-yildan boshlab Angliya va Shotlandiya qirolliklari yagona suveren tomonidan boshqariladi^[3]. 1649-yildan 1660-yilgacha monarxiya anʼanasi uch qirollik urushidan keyin Angliyaning respublika tomonidan buzildi. 1689-yildagi Huquqlar toʻgʻrisidagi Bill va uning Shotlandiyadagi hamkasbi 1689-yildagi „Huquq toʻgʻrisida daʼvo“ qonuni monarxiya hokimiyatini yanada qisqartirdi va Rim katoliklarini taxtga vorislik qilishdan chetlashtirdi.

1707-yilda Angliya va Shotlandiya qirolliklari birlashtirilib, Buyuk Britaniya Qirolligi tashkil etildi va 1801-yilda Irlandiya Qirolligi Buyuk Britaniya va Irlandiya Birlashgan Qirolligini tashkil qilish uchun qoʻshildi. Britaniya monarxi 1921-yilda eng katta hajmda dunyoning toʻrtdan bir qismini egallagan ulkan Britaniya imperiyasining rahbari edi^[4].

1926-yilgi Balfur deklaratsiyasi Britaniya imperiyasi Millatlar Hamdo'stligi doirasida alohida, o'zini o'zi boshqaradigan mamlakatlar yo'lini tan oldi. Ikkinchi jahon urushidan keyingi yillarda Britaniya koloniyalari va hududlarining aksariyati mustaqil bo'lib, imperiyani amalda yo'q qildi. Jorj VI va uning vorisi Yelizaveta II Hamdo'stlik rahbari unvonini unga mustaqil a'zo davlatlarning erkin birlashmasi ramzi sifatida qabul qildi. Birlashgan Qirollik va boshqa o'n to'rtta mustaqil suveren davlatlar o'zlarining monarxlari bilan bir xil shaxsga ega bo'lganlar Hamdo'stlik davlatlari deb ataladi. Monarx umumiy bo'lsa-da, har bir mamlakat suveren va boshqalardan mustaqildir va monarx har xil, o'ziga xos va rasmiy milliy unvon va uslubga ega^[5].

Qirolicha Anna 1702-yil 8-martdan beri Angliya qirolligi, Shotlandiya qirolligi va Irlandiya qirolligini boshqarib kelgan. 1707-yil 1-mayda Angliya va Shotlandiya siyosiy ittifoqidan keyin u Buyuk Britaniya qirolligining monarxi boʻldi. Uning umumiy hukmronligi 12 yil 146 kun davom etdi. Qirolicha Anna va qirol Jorj I amakivachchalar edi, chunki ikkalasi ham Jeyms I ning nevaralari edi.

Ismi Hukmronligi	Hukmronlik davri	Gerbi	Tugʻilish Kun, ota-ona	Oila	Vafoti	Yoshi	Uyi.
Anna Anna Styuart 1707-yil 1-may 1714-yil 1-avgust	7 yil 93 kun		1665-yil 6-fevral Jeyms II va Anna Hydening qizi	Daniya shahzodasi 1683-yil 28-iyul 5 farzand	1714-yil 1-avgust Kingston saroyi	49 yosh	Styuart uyi	^[6]
Georg I Georg Luis 1714-yil 1-avgust 1727-yil 11-iyun	12 yil 314 kun		1660-yil 28-may rnest Avgust va Sofiya Gannoverning oʻgʻli	Sofiya Dorota 1682-yil 21-noyabr 2 farzand	1727-yil 11-iyun Osnabruk	67 yosh	Gannover uyi	^[7]
Georg II Georg Avgustus 1727-yil 11-iyun 1760-yil 25-oktabr	33 yil 126 kun		1683-yil 30-oktabr Georg I Sofiya Dorotaning oʻgʻli	Brandenburg-Ansbax malikasi 1705-yil 22-avgust 8 farzand	1760-yil 25-oktabr Kingston saroyi	76 yosh		^[8]
Georg III Georg Villiam Frederik 1760-yil 25-oktabr 1820-yil 29-yanvar	59 yil 92 kun	1801---- 1801–1816---- 1816	1738-yil 24-may Uels shahzodasi Frederik va malika Avgustaning oʻgʻli	Sharlotta Meklenburg 1761-yil 8-sentabr 15 farzand	1820-yil 29-yanvar Vindzor qasri	81 yosh		^[9]
Georg IV Georg Avgustus Frederik 1820-yil 29-yanvar 1830-yil 26-iyun	10 yil 149 kun		1762-yil 12-avgust Georg III va Sharlotta Meklenburgning oʻgʻli	Karoline Brunsvik 1795-yil 8-aprel 1 qiz	1830-yil 26-iyun Vindzor qasri	67 yosh		^[10]
William IV William Genri 1830-yil 26-iyun 1837-yil 20-iyun	6 yil 360 kun		1765-yil 21-avgust Georg III va Sharlotta Meklenburgning oʻgʻli	Adelaida Saxe-Meiningen 1818-yil 13-iyul 2 qiz	1837-yil 20-iyun Vindzor qasri	71 yosh		^[11]
Qirolicha Viktoriya Aleksandrina Viktoriuya 1837-yil 20-iyun 22 January 1901-yil 22-yanvar	63 yil 217 kun		1819-yil 24-may Shahzoda Edvard va qirolicha Viktoriya Saxe-Koburg-Saalfeld qizi	Konsort shahzodasi Albert 1840-yil 10-fevral 9 farzand	1901-yil 22-yanvar Osborn hous	81 yosh		^[12]
Edvard VII Albert Edvard 1901-yil 22-yanvar 1910-yil 6-may	9 yil 105 kun		1841-yil 9-noyabr Qirolicha Viktoriya va shahzoda Albertning oʻgʻli	Daniya malikasi Aleksandra 1863-yil 10-mart]] 6 farzand	1910-yil 6-may Bukingem saroyi	66 yosh	Saxe-Koburg va Gotha saroyi	^[13]
Georg V Georg Frederik Ernest Albert 1910-yil 6-may 1936-yil 20-yanvar	25 yil 265 kun		1865-yil 3-iyun Edvard VII va Daniya malikasi Aleksandraning oʻgʻli	Mari Tek 1893-yil 6-iyul 6 farzand	1936-yil 20-yanvar Sandringem saroyi	70 yosh	Saxe-Koburg va Gotha saroyi	^[14]
Edward VIII Edvard Albert Kristian Georg Andryu Patrik Devid 20 January 1936-yil 20-yanvar 1936-yil dekabr	327 kun		1894-yil 23-iyun georg V va Mari Tekning oʻgʻli	Valiz Simpson 1937-yil 3-iyun]] farzandi yoʻq	1972-yil 28-may Neuilly-sur-Seine	77 yosh	Vindzor qasri	^[15]
Georg VI Albert Frederik Artur Georg 1936-yil 11-dekabr 1952-yil 6-fevral	15 yil 58 kun		1895-yil 14-dekabr Georg V va Mari Tekning oʻgʻli	Elizabet Bous-Lion 1923-yil 26-aprel 2 qiz	1952-yil 6-fevral Sandringham House	56 yosh	Vindzor qasri	^[16]
Yelizavetta II Elizabet Aleksandra Mari 1952-yil 6-fevral Hozirgacha	70 yil		1926-yil 21-aprel Georg Vi va Elizabet Bous-Lionning qizi	Filip Mountbatten 1947-yil 20-noyabr 4 farzand	Hayot	96 yosh	Vindzor qasri	^[17]

Manbalar

↑ https://www.legislation.gov.uk/ukpga/Edw8and1Geo6/1/16/enacted
↑ https://archive.org/details/debrettscorrectf0000unse/page/13
↑ http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/Symbols/Coinageandbanknotes.aspx
↑ https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/queen-elizabeth-II/10844075/Our-picture-of-Her-Majesty-will-never-fade.html
↑ https://web.archive.org/web/20140902162152/http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/Symbols/NationalAnthem.aspx
↑ „Anne (r. 1702–1714)“. royal.gov.uk. 25-yanvar 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-yanvar 2018-yil.
↑ „George I (r. 1714–1727)“. royal.gov.uk. 7-may 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
↑ „George II (r. 1727–1760)“. royal.gov.uk. 7-may 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
↑ „George III (r. 1760–1820)“. royal.gov.uk. 20-may 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
↑ „King George IV (r. 1820–1830)“. royal.gov.uk. 19-avgust 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
↑ „William IV (r. 1830–1837)“. royal.gov.uk. 21-sentabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
↑ „Victoria (r. 1837–1901)“. royal.gov.uk. 25-yanvar 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
↑ „Edward VII (r.1901–1910)“. royal.gov.uk. 25-yanvar 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
↑ „George V (r. 1910–1936)“. royal.gov.uk. 25-yanvar 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
↑ „Edward VIII (Jan–Dec 1936)“. royal.gov.uk. 7-may 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-avgust 2010-yil.
↑ „George VI (r.1936–1952)“. royal.gov.uk. 1-dekabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.
↑ „Her Majesty The Queen“. royal.gov.uk. 23-avgust 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.

Adabiyotlar

Ashley, Mike (1998). The Mammoth Book of British Kings and Queens. London: Robinson. ISBN 1-84119-096-9.
Bagehot, Walter; edited by Paul Smith (2001). The English Constitution. Cambridge University Press.
Brazier, Rodney (1997). Ministers of the Crown. Oxford University Press.
Brock, Michael (September 2004; online edition, January 2008). "William IV (1765–1837)". Oxford Dictionary of National Biography. Oxford University Press. Retrieved 22 April 2008 (subscription required).
Castor, Helen (2010). She-Wolves: the Women who Ruled England Before Elizabeth. Faber and Faber.
Cannon, John; Griffiths, Ralph (1988). The Oxford Illustrated History of the British Monarchy. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-822786-8
Crabbe, V.C.R.A.C. (1994). Understanding Statutes. Cavendish Publishing. ISBN 978-1859411384

[1] ttps://www.legislation.gov.uk/ukpga/Edw8and1Geo6/1/16/enacted

[2] ttps://archive.org/details/debrettscorrectf0000unse/page/13

[3] ttp://www.royal.gov.uk/MonarchUK/Symbols/Coinageandbanknotes.aspx

[4] ttps://www.telegraph.co.uk/news/uknews/queen-elizabeth-II/10844075/Our-picture-of-Her-Majesty-will-never-fade.html

[5] ttps://web.archive.org/web/20140902162152/http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/Symbols/NationalAnthem.aspx

[6] „Anne (r. 1702–1714)“. royal.gov.uk. 25-yanvar 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-yanvar 2018-yil.

[7] „George I (r. 1714–1727)“. royal.gov.uk. 7-may 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.

[8] „George II (r. 1727–1760)“. royal.gov.uk. 7-may 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.

[9] „George III (r. 1760–1820)“. royal.gov.uk. 20-may 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.

[10] „King George IV (r. 1820–1830)“. royal.gov.uk. 19-avgust 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.

[11] „William IV (r. 1830–1837)“. royal.gov.uk. 21-sentabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.

[12] „Victoria (r. 1837–1901)“. royal.gov.uk. 25-yanvar 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.

[13] „Edward VII (r.1901–1910)“. royal.gov.uk. 25-yanvar 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.

[14] „George V (r. 1910–1936)“. royal.gov.uk. 25-yanvar 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.

[15] „Edward VIII (Jan–Dec 1936)“. royal.gov.uk. 7-may 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-avgust 2010-yil.

[16] „George VI (r.1936–1952)“. royal.gov.uk. 1-dekabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.

[17] „Her Majesty The Queen“. royal.gov.uk. 23-avgust 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-yanvar 2018-yil.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]