Aykido
Aykido (yap. 合気道) — bu Morixeyem Uesiba tomonidan uning jang san’atlari, falsafasi va diniy e’tiqodlarining sintezi sifatida yaratilgan jismoniy va ruhiy amaliyotlarning zamonaviy yapon majmuasi. Ko‘pincha aykido "hayot energiyasini birlashtirish yo‘li"[1] yoki "ruhni uyg‘unlashtirish usuli"[2] deb tarjima qilinadi. Uesibaning maqsadi shunday san’at yaratish edi, uning amaliyoti faqat o‘zini emas, balki hujumchini ham jarohatlardan himoya qila oladi[3][4].
Aykido texnikasi raqibning zarbalaridan o‘zini olib qochish, qo‘llarini ushlash va uning zarbasi energiyasini himoyachidan uzoqlashtirishga asoslangan. Shu bilan birga, hujumchi himoyachiga texnikani bajarishda, harakatlarni yetarli darajada silliq bajarishda yordam beradi, yerga tashlashda esa raqibiga yordam beradi, shunda dast ko‘tarib yerga uloqtirishni mohirona va shikastsiz amalga oshiriladi .
Aykido Dayto-ryu Aykijujusu dan kelib chiqqan, ammo 1920-yillarning oxirida, qisman Oomoto ta’limotining Uesibaga ta’siri tufayli undan ajralib chiqa boshlagan. Uning ilk shogirdlarining yozuvlarida muntazam ravishda aiki-jujusu atamasi qo‘llaniladi.
Uesibaning katta yoshdagi shogirdlari undan o‘rgangan vaqtlariga qarab, aykido mashg‘ulotlariga turlicha yondashadilar. Bugungi kunda aykido butun dunyoda bir nechta uslublarda keng tarqalgan usullarni talqin qilish va uning turli sohalariga urg‘u berishdir. Biroq, ularning barchasi Uesiba tomonidan ishlab chiqilgan tamoyillar bilan birlashtirilgan va hujumchiga g‘amxo‘rlik qilish va jismoniy emas, balki ma’naviy rivojlanishga e’tibor berishni o‘z ichiga oladi.
Etimologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Uning nomlanishi uchta iyeroglifdan iborat va quyidagi ahamiyat kasb etadi:
- Ay ( yaponcha: 合 ) — 1. "uyg'unlik" [5] ; 2. “mos kelmoq, bog‘lamoq, kelishilmoq”; 3. “to‘g‘ri yo‘ldan bormoq”; 4. “yaxshi bo‘lmoq”; 5. "biror narsaga xos".
- Ki ( yaponcha: 気 ) — "ruh quvvati, hayotiy energiya, nafas olish, bug‘ chiqishi, kuch";
- Do ( yaponcha: 道 ) — “yo‘l, qobiliyat, usul”.
"Aiki" "kuch bilan to‘qnashish" degan ma’noni anglatadi; universal quvvat kuchi bilan bir bo‘lish; hayot kuchi quvvati bilan bir bo‘lish”. Uchala iyeroglif birga "ruh uyg‘unligi yo‘li" ma’nosini bildiradi Morixey Uesiba nomlanishi haqida quyidagicha fikr bildiradi:
Yapon tilida "uyg‘unlik" va "muhabbat" so‘zlari ("ay" iyeroglifi) turlicha yozilganligi, lekin talaffuzi bir xil bo‘lgani uchun men o‘zimning noyob budo turini - aykido deb atashga qaror qildim, garchi "ayki" so‘zi qadim zamonlardan beri ma’lum edi. Biroq, budo jangchilarining bu so‘zga ilgari aytgan ma’nosi menikidan tubdan farq qiladi.
Aykido jangchilari to‘g‘ridan-to‘g‘ri yapon tilidan olingan aykidoka so‘zi, shuningdek, rus tili qoidalariga muvofiq aykidoist iborasi allaqachon shakllangan[6] .
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aykido paydo bo‘lish vaqti 1920-yil deb aytish mumkin va bu joy Ayabe shahri deb nom olgan. 1920-yil Uesiba uchun juda og‘ir bo‘ldi, uning otasi va ikki yosh o‘g‘li vafot etdi. Yuragi ezilib, u keyinchalik aykido falsafasiga hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatgan Oomoto-kyoning diniy ta’limotidan ruhlandi. Birinchi dojyo ham uning uchun tasalli bo‘ldi: Uesiba o‘z uyiga 18 ta bo‘yra (tatami) qo‘ydi va Oomoto-kyo ta’limotini izdoshlariga o‘rgatishni boshladi.
Shunga ko‘ra, Morixey Uesiba tajriba orttirdi, Uesiba Akademiyasi dasturini kengaytirdi va rivojlantirdi. Uning jang san’ati ustasi sifatida shon-sharafi tezda tarqaldi va shogirdlar soni ortdi.
1922-yilda Uesiba 5 yil davomida (1915-1919) Daito-ryu Ayki-jujutsu o‘rgangan ustozi Sokaku Takedani Oomoto asoschisi Nao Deguchi tug‘ilgan Ayabega ko‘chib o‘tishga ko‘ndirishga muvaffaq bo‘ldi[7]/ Shuni aytish kerakki, Sokaku Takeda Yaponiyani kezib yurgan va o‘z shogirdlarini doimiy ravishda mashq qildirmagan, bu esa Uesibaning eng yaxshi shogirdlaridan biri bo‘lishiga to‘sqinlik qilmagan. Ayabeda 6 oylik treningdan so‘ng Takeda Uesibaga usta sertifikatini beradi va va bu yerni tark etadi.
Asta-sekin Dayto-ryu va Yagyu-ryu mash q qilish usullaridan voz kechib, 1922-yilda Uesiba o‘zining budosini yaratdi va uni Ayki-bujusu (Aykido) deb nomladi.
Aykido falsafasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aykido faqat jang san’ati sanalmagan.
Aykido asoschisi Morixey Uesiba an’anaviy jujutsu, kenjutsu va xattotlik san’atining bir qancha tarmoqlarini o‘rgangan. Olingan bilim-ko‘nikmalarga asoslanib, u an’anaviy bu-jutsu (qatl etish san’ati) dan farqli o‘laroq, o‘z tizimini - aykidoni shakllantirdi. Aykido - budo (qatl etishni to‘xtatish yo‘li), bu-jutsu texnikasini qatl yo‘li bilan emas yoki kuch bilan yutish uchun emas, balki zo‘ravonlikni to‘xtatish, insonni ruhan kuchli bo‘lish, boshqalarga yordam berish, barcha odamlarni muhabbat asosida birlashtirishni o‘rgatadi.
Aykidoga Oomoto-kyo diniy oqim va sinto ta’limotlari katta ta’sir ko‘rsatdi. Morixey Oomoto dinining asoschisi Onisaburo Deguti bilan shaxsan tanish edi. Ular birgalikda 1920-yillarda Mo‘g‘ulistonga ma’naviy topshiriq yuzasidan borishdi va u yerda Xitoy harbiylari ularni otib tashlashga tayyor turar edi[8].
Morixey Uesiba o‘zining aykido falsafasini uyg‘unlik tamoyillari asosida qurdi. Uzoq vaqt davomida jang san’atining turli uslublarini o‘rganib, u uyg‘unlik yo‘lini qidirdi. Ammo ularning hech biri mos kelmadi, chunki jang g‘alabaga asoslangan edi, bu esa raqibning jarohatlanishiga olib keldi. Uesiba-san raqibini g‘azabini o‘z g‘azabi bilan bostiradigan san’at yaratdi. Ya’ni, oddiy jang san’atida: hujum — jizzakilik, himoya - bu g‘azabga g‘azab bilan javob berish, bu disgarmoniyaga olib keladi. Aykidoda agrassiya tenglashtiriladi. Aykido ustasi hujum paytida dushmanning kuchini o‘ziga qarshi ishlatadi, o‘zi esa ruhiy muvozanatda qoladi. Ya’ni: hujum - tajovuzkorlik, bu disgarmoniyaga olib keladi; mudofaa - hujumchining tajovuzkorligidan foydalanib qochish yoki uloqtirish. Natijada: ichki uyg‘unlik buzilmaydi, dushman mag‘lub bo‘ladi, umumiy uyg‘unlik tiklanadi. Dushmanga zarar keltirmaydigan usullardan foydalangan holda, usta hujumchini o‘z fikridan voz kechishga majbur qiladi.
Aykido quroli[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qurol bilan ishlash aykidoning yordamchi bo‘limi bo‘lib, qo‘l mehnati madaniyatini mashq qilish uchun zarurdir, chunki barcha qurolsiz texnikalar qo‘llarni to‘g‘ri ko‘tarish / tushirishga (Shomen Uchi, Shomen Kirikomi tomonidan urilgan) va raqibga nisbatan markaziy chiziqni saqlashga asoslangan. Juftlangan mashqlar ham vaqtni (uyg‘onish) o‘rganishga xizmat qiladi.
Aykidoning turli maktablari mashg‘ulotlarda quyidagi qurol turlaridan foydalanadilar:
- Bokken - mashq qilish uchun yog‘och qilich.
- Jyo - odatda uzunligi taxminan 128 sm (shaxsga qarab) va diametri 24-26 mm bo‘lgan yog‘och ustun.
- Tanto - uzunligi 30 sm gacha bo‘lgan yog‘och pichoq.
- Vakidzasi - qisqa po‘latdan yasalgan samuray pichog‘i.
- Bo - jyoning uzunroq ko‘rinishi va naginata - glefning analogi juda kam qo‘llaniladi.
“Qurollarning xususiyatlari klassik maktablardagi kabi aniq emas. Har kim o‘zining jismoniy holatiga, ushlab turishiga va muvozanatiga qarab [o‘zi uchun qurol] tanlaydi ”- N.Tamura kitobidan iqtibos.
Aykido reyting tizimi[tahrir | manbasini tahrirlash]
| daraja | belog‘ | rang | Guruh |
|---|---|---|---|
| kyu | 
|
oq | mudansya / yukudansya |
| Dan | 
|
qora | yudansya |
Aykidodagi daraja tizimi, boshqa yapon jang san’atlari singari, shogird (kyu) va usta (dan) darajalaridan iborat. Dastlab 6 ta shogird darajasi mavjud (6 dan 1 kyugacha), lekin bolalar guruhlarida 10 tagacha shogird darajasi (10 dan 1 kyugacha) bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, aykidoning turli sohalarida shogird darajalari soni ham farq qilishi mumkin. Keyingi shogird darajasini olish uchun aykidochi 2-6 oy davomida mashg‘ulotlarda qatnashishi, kerakli kyu uchun texnikani o‘zlashtirishi va yaxshi texnika darajasini ko‘rsatgan holda imtihondan o‘tishi kerak. Imtihonlar odatda yiliga ikki marta o‘tkaziladi.
Eng yuqori talabalik darajasini (1 kyu) olgandan keyin bir yil o‘tgach, aykidochi 1 dan uchun imtihon topshirish huquqiga ega, lekin ba’zida aykidochi buni 3 oy yoki 6 oydan keyin olishi mumkin. Aykidodagi danlarning umumiy soni 10 ta. Eng yuqori darajalar - 8 dan 10 dan gacha — faqat Morixey Uesiba shogirdlariga beriladi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Saotome, Mitsugi. The Principles of Aikido. Boston, Massachusetts: Shambhala, 1989 — 222 bet. ISBN 978-0-87773-409-3.
- ↑ Westbrook, Adele; Ratti, Oscar. Aikido and the Dynamic Sphere. Tokyo, Japan: Andoza:Нп3, 1970 — 16—96 bet. ISBN 978-0-8048-0004-4.
- ↑ Sharif, Suliaman. 50 Martial Arts Myths. New Media Entertainment, 2009 — 135 bet. ISBN 978-0-9677546-2-8.
- ↑ Ueshiba, Kisshōmaru. The Art of Aikido: Principles and Essential Techniques. Kodansha, 2004 — 70 bet. ISBN 4-7700-2945-4.
- ↑ „Big Japanese-Russian Online Dictionary“ (ru). 2011-yil 23-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 3-aprel.
- ↑ Новые слова и значения: словарь-справочник по материалам прессы и литературы 90-х годов XX века в двух томах. — Дмитрий Буланин, 2009. — Т. 1. — С. 44.
- ↑ Nancy K. Stalker,. Prophet motive : Deguchi Onisaburō, Oomoto, and the rise of new religions in Imperial Japan. Honolulu: University of Hawai'i Press, 2008 — 35 bet. ISBN 0-8248-3226-4.
- ↑ Nancy K. Stalker,. Prophet motive : Deguchi Onisaburō, Oomoto, and the rise of new religions in Imperial Japan. Honolulu: University of Hawai'i Press, 2008 — 147—152 bet. ISBN 0-8248-3226-4.
Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Сёдзи Нисио. Айкидо - юрусу будо, 2011. ISBN 978-5-91051-076-4.
- Рольф Бранд. Айкидо. Учение и техника гармоничного развития, 1996. ISBN 5-8183-0089-7.
- Годзо Сиода. Динамика Айкидо. M.: Фаир-пресс, 2004. ISBN 5-8183-0089-7.
- Оскар Ратти, Адель Уэстбрук. Самураи, 2005. ISBN 5-699-04611-9.
- Киссёмару Уэсиба. Айкидо, 1963. ISBN 5-17-040179-5, ISBN 978-5-17-040179-6.
- Мицуги Саотомэ. Айкидо и гармония в природе, 1998. ISBN 966-7319-34-2.
- Мицуги Саотомэ. The Principles of Aikido. Shambhala Publications, 1989. ISBN 0-87773-409-7.
- Уильям Глиссон. Духовные основы Айкидо, 2009. ISBN 978-5-699-32887-1.
- Масатаке Фудзита. Айкидо Кейко Хо: Метод практики Айкидо, 2013. ISBN 978-617-7067-01-5.
- Nancy K. Stalker, Prophet Motive: Deguchi Onisaburo, Oomoto and the Rise of New Religion in Imperial Japan, University Of Hawaii, 2008, ISBN 0-8248-3226-4