Ayder Memetov

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Ayder Memetov Memetovich Sharqshunos-filolog-eronshunos, filologiya fanlari doktori, professor (1991), Qrim Fanlar akademiyasining haqiqiy aʼzosi (1994). 1944-yil Qrimda, Yandjo qishlogʻida tugʻilgan. ToshDU (hozirgi OʻzMU) sharq fakultetining 1969-yil bitiruvchisi. 1970-yildan TDPI da qrim-tatar tili kafedrasida fors tili oʻqituvchi, 1971-yilda katta oʻqituvchisi, 1976-yildan kafedra mudiri, 1984-yildan umumiy tilshunoslik kafedrasi dotsenti, 1990 — 1992-yillarda qrim-tatar tili kafedrasida kafedra mudiri; 1992-yilda Qrimda Simferopol davlat universiteti Qrim-tatar tili kafedrasi professori. 1994-yildan boshlab Qrim Respublikasi Prezidenti maʼmuriyati boshligʻiniig muovini; ayni paytdan Tavrin Milliy universitetining qrim-tatar va sharq filologiyasi fakultetida dekan.

Ilmiy yoʻnalishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

forsiy va turkiy tillar tilshunosligi, qrim-tatar grammatikasi va leksikasi masalalari. 200 dan ortiq ilmiy ishlar muallifi. Turkologiyaning turli masalalariga bagʻishlangan bir qancha Xalqaro ilmiy konferensiyalar ishtirokchisi (Leningrad, 1972; Cheboksari, 1979; Nukus, 1986; Simferopol 1991, 1992, 1993). 2009-yil 20-martda Tavrin milliy universitetida tyurkologiya va sharqshunoslikning dolzarb muammolari mavzusida oʻtkazilgan IV Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya Ayder Memetovning 65 yoshiga bagʻishlandi. Ukrainada xizmat koʻrsatgan maorif arbobi, Qrim AR Davlat mukofoti laureati (2003), Ukrainaning „Buyuk xizmatlari uchun“ 3-darajali ordeni sohibi (2009).

Asosiy ilmiy ishlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nomz. diss. mavzusi: „Persidskiye zaimstvovaniya v krimo-tatarskom yazike“. — Tashkent, 1975. Dokt. diss. mavzusi: „Istochniki formirovaniya leksiki krimo-tatarskogo yazika“. — Tashkent, 1989.

1. Nekotorie foneticheskiye izmeneniya glasnix zvukov v persidskix leksicheskix zaimstvovaniyax v krimskotatarskom yazike // Jurn. „Sovetskaya tyurkologiya“. — Baku: Izd-vo AN SSSR i AN Az. SSR, 1973. — № 5. -S. 111-114. 2. K voprosu o garmonii glasnix v persidskix zaimstvovaniyax v krimskotatarskom yazike // Nektorie voprosi yazikoznaniya. Uch.zap. Tashkentskogo gospedinstituta im. Nizami. t.106. — Tashkent, 1973. — S. 170-171. 3. Sfera funksionirovaniya persidskix zaimstvovaniy v krimskotatarskom yazike // Nekotorie voprosi yazikoznaniya. Uch.zap. Tashkentskogo gospedinstituta im. Nizami. t. 106. — Tashkent, 1973. — S. 172-175. 4. Foneticheskiye izmeneniya persidskix zaimstvovaniy v krimskotatarskom yazike // Lingvisticheskiy sbornik. Uch.zap. Tashkentskogo gospedinstituta im. Nizami. t. 113. — Tashkent, 1973. — S. 145-151. 5. Uchastiye persidskix zaimstvovaniy v obrazovanii sinonimov i antonimov v krimskotatarskom yazike // Jurn. „Oʻzbek tili va adabiyoti“. — Tashkent: Fan, 1974. -№ 1. — S. 79-81. 6. Sinonimi v sovremennom krimskotatarskom yazike // Jurn. „Sovetskaya tyurkologiya“. -Baku, 1974. — № 5. — S. 16-22. 7. Ob omonimii v krimskotatarskom yazike // Jurn. „Sovetskaya tyurkologiya“. — Baku, 1977. — № 4. — S. 88-95. 8. Zaimstvovaniya iz russkogo yazika v sovremennom krimskotatarskom yazike // Voprosi izucheniya i metodiki prepodavaniya filologicheskix dissiplin v vuze. Sb.nauchnix trudov Tashkentskogo gospedinstituta im. Nizami. T.243. — Tashkent, 1978. — S. 39-51. 9. Antonimi v krimskotatarskom yazike. Jurn. „Sovetskaya tyurkologiya“. — Baku, 1979. — № 1. — S. 62-68. 10. O terminax rodstva v krimskotatarskom yazike // Jurn. „Sovetskaya tyurkologiya“. — Baku, 1980. -№ 6. — S. 70-75. 11. Tatar tili grammatikasininʼ praktikumi (Praktikum z gramatiki krimskotatarskoї movi). — Tashkent: Oʻqituvchi, 1984. — 152 b. — qrimtatar tilida. 12. Arabskiye zaimstvovaniya v krimskotatarskom yazike //. Sovetskaya tyurkologiya. — Baku, 1985. — № 5. — S. 9-21. 13. Kʼirimtatatar tili ameliyatininʼ programmasi. — Toshkent: Oʻqituvchi, 1986. — 23 b. 14. Russkiye kalki v krimskotatarskom yazike //Sovetskaya tyurkologiya. — Baku, 1986. — № 4. — S. 13-21. 15. Foneticheskoye osvoyeniye russkix zaimstvovaniy v krimskotatarskom yazike // Sovetskaya tyurkologiya. — Baku, 1988. — № 6. — S. 72-80. 16. Kʼirimtatar tili tarixininʼ ogrenilyuvi // Jurn. „Yildiz“. — Tashkent, 1988. — № 6. — S. 134-143. — qrimtatar tilida. 17. Krupniy ucheniy-yazikoved. (K 95-letiyu so dnya rojdeniya Bekira Choban-zade) // Jurn. „Yildiz“. — Tashkent, 1988. -№ 4 - S. 111-114. 18. Istochniki formirovaniya leksiki krimsko-tatarskogo yazika. — Tashkent: Fan, 1988. — 112 s. 19. Eski arap ve fars tillerinden alingʻan syozler. Ashik Umer. — Toshkent: adabiyot va sanʼat, 1988. — 21 b. — qrimtatar tilida. 20. Eserlerdeki bazi arap ve fars syozlerininʼ lugʻati. Ashik Umer. -Toshkent: Adabiyot va sanʼat, 1988. — 21 b. — qrimtatar tilida. 21. Inoyazichnie zaimstvovaniya v krimo-tatarskom yazike // Trudi TGPI, Materiali k speskursu po leksike krimo-tatarskogo yazika. — Tashkent, 1988. 22. Inoyazichnie zaimstvovaniya v krimsko-tatarskom yazike. — Toshkent: Oʻqituvchi, 1988. — 120 s. 23. Russko-krimskotatarskiy razgovornik. -Simferopol: Tavriya, 1990. −113 s. 24. Eski medeniy abidesi (Kʼuran) // Jurn. „Yildiz“. — Tashkent, 1991. — № 2 — S. 78-88. 25. Kʼirimtatarlarininʼ kelip chikʼishi akʼkʼinda //Jurn. „Yildiz“. — Tashkent, 1991. — № 2. — S. 105-116. 26. Kʼirimtatar yazisininʼ tarixi ve shimdiki ali // Jurn. „Yildiz“. — Tashkent, 1992. — № 4 — S. 192-197. 27. Krimskiye tatari. (Istoricheskiy ocherk). // Jurnal „Kazan utlari“. — Kazan, 1992. -№ 5. — S. 146-152. 28. Semanticheskaya i fonetiko-morfologicheskaya struktura krimskotatarskix razmernix prilagatelnix // Jurn. „Sovetskaya tyurkologiya“. — Baku, 1992. — № 2. — S. 3-13. 29. Imlya lugʻati (1-3 sinflar uchun). -Simferopol: Anayurt, 1993. — 71 s. — qrimtatar tilida. 30. Krimskiye tatari. /Istoriko-lingvisticheskiy ocherk. — Simferopol: Anayurt, 1993. — 54 s. 31. Arap yazilari esasinda elifbe. -Simferopol: Anayurt, 1993. — 38 s. — qrimtatar tilida. 32. Imlya lugʻati (4-11 siniflar ichyun). -Simferopol: Krimuchpedgiz, 1994. — 174 s. — qrimtatar tilida. 33. Problemi obrazovaniya, podgotovki natsionalnix kadrov, izucheniya i razvitiya krimskotatarskogo yazika // Krim i mirovaya kultura. Materiali mejvuzovskoy nauchnoy konferensii. Vipusk 1. — Simferopol, 1996. — S. 11-15. 34. Leksiko-semanticheskaya struktura i fonetiko-morfologicheskiye osobennosti svetovix prilagatelnix (na materiale tyurkskix yazikov) // Vostokovedniy sbornik. Vipusk 1. — Simferopol: Izd-vo TEI, 1997. — S. 152-163. 35. Leksiko-semanticheskaya struktura i fonetiko-morfologicheskiye osobennosti razmernix prilagatelnix // Vostokovedniy sbornik. Vipusk 1. — Simferopol: Izd-vo TEI, 1997. — S. 163-175. 36. Kʼirimtatar tili (yukʼari siniflar ichyun). — Akʼmesdjit: Kʼirimdevokʼuv Pedneshir, 1997. — 176 b. — qrimtatar tilida. 37. Problemi prepodavaniya i izucheniya vostochnix yazikov v Krimu // „Iranshenaxt“, — Iranoved, vip. 3. — Tegeran (1375 g.) — 1997g. . — S. 9-15. 38. Leksiko-semanticheskiy i fonetiko-morfologicheskiy analiz nazvaniy ptis (na materiale tyurkskix yazikov) // Vostokovedniy sbornik. Vipusk II. — Simferopol: Izd-vo TEI, 1998. — S. 167-180. 39. Semanticheskaya klassifikatsiya imen prilagatelnix (na materiale krimskotatarskogo yazika // Vostokovedniy sbornik. Vipusk III. — Simferopol: Izd-vo TEI, 1999. — S. 174-187. 40. Leksikologiya krimskotatarskogo yazika. — Simferopol: Krimuchpedgiz, 2000. — 288 s. 41. Istoriya izucheniya krimskotatarskogo yazika // Vostokovedniy sbornik. Vipusk IV. -Simferopol: Izd-vo TEI, 2000. — S. 130-149. 42. Kʼirimtatar tili (5 sinif ichyun). -Simferopol: Krimuchpedgiz, 2000. — 208 s. 43. Kʼirimtatar tili (6 sinif ichyun). -Simferopol: Krimuchpedgiz, 2000. — 176 s. — qrimtatar tilida. 44. Krimskotatarskiy yazik // Yaziki Rossiyskoy Federatsii i sosednix gosudarstv. Ensiklopediya. II. — Moskva. Nauka, 2001. — S. 162-171. 45. O sovremennom sostoyanii i nekotorix putyax razvitiya krimskotatarskogo literaturnogo yazika // Vostokovedniy sbornik. Vipusk V. — Simferopol: Izd-vo TEI, 2002. — S. 132-139. 46. Kʼirimtatar tili (7 sinif ichyun) -. Simferopol: Krimuchpedgiz, 2003. — 152 s. 47. Kʼirimtatar tili (8 sinif ichyun). -Simferopol: Krimuchpedgiz, 2003. — 136 s. 48. Arabskaya literatura (dlya studentov vuzov). -Simferopol: Bumerang, 2003. −344 s. 49. Krimtatarskiy yazik Ch. II. Morfologiya. — Simferopol: Krimuchpedgiz, 2003. — 288 s. 50. Kʼirimtatar tili (10-11 siniflar ichyun). — Simferopol: Krimuchpedgiz, 2004. — 214 s. 51. Kʼirim tilinde fiil zamanlari. Vostokovedniy sbornik. Vipusk VI. — Simferopol: Izd-vo TEI, 2004. — S. 117-133. 52. Osobennosti perevoda religioznix tekstov s russkogo na krimskotatarskiy yazik (na angliyskom i russkom yazikax). Perevod s ispolzovaniyem kompyuternix texnologiy. — Rim, 2004. - S. 32-33. 53. Kʼirim tilinde sifatlarninʼ leksik-semantik, morfologik xususiyetleri ve deredjeleri // Vostokovedniy sbornik. Vipusk VII. — Simferopol: Izd-vo TEI, 2006. — S. 123-132. 54. Kʼirim tilinde zarflarninʼ semantik ve grammatik xususiyetleri. Studia phi lological. I-II. — Simferopol, 2006. — S. 72-80. 55. Zemaneviy kʼirimtatar tili. -Simferopol: Krimuchpedgiz, 2006. −328 s. 56. Nekotorie problemi formirovaniya krimskotatarskogo naroda i yego yazika // Uchenie zapiski Tavricheskogo natsonalnogo universiteta im. V. I. Vernadskogo. Seriya „Filologiya“. — Simfeopol, 2007. — S. 28-36. 57. Prinsipi sostavleniya elektronnogo slovarya lingvisticheskix sootvetstviy (na materiale russkogo i krimskotatarskogo yazikov). // Kultura narodov Prichernomorya, № 120, — Simferopol, 2007. — S. 60-63. 58. Kʼirimtatar tili (9 sinif ichyun). -Simferopol: Krimuchpedgiz, 2007. — 128 s. 59. Kʼirimtatar tili (8 sinif ichyun). — Simferopol: Kʼdji „Kʼirimdevokʼuv-pedneshir“ neshriyati", 2008. — 192 s. 60. Kʼirimtatar tilinde fiillerninʼ yapiluvi // Stranovedcheskiy sbornik Vipusk I. -Simferopol: Izd-vo TEI, 2008. — S. 13-18. 61. Opit sozdaniya russko-krimskotatarskogo slovarya lingvisticheskix sootvetstviy. — Megalingʻ 2008, Krim, Partenit, 22-28-sentyabrya 2008. - S. 228-229. 62. Kʼirimtatar tili (9 sinif ichyun). Simferopol: Kʼdji „Kʼirimdevokʼuv-pedneshir“ neshriyati", 2009. — 208 s. 63. Kʼiskʼa kʼirimtatardja-ruscha frazeologik lugʻat. — Simferopol: Krimuchpedgiz, 2009. — 93 s. 64. O tak nazivayemix „tyurkskix narodax“ Krima // Uchenie zapiski Tavricheskogo natsionalnogo universiteta im. V. I. Vernadskogo. Seriya „Filologiya. Sotsialnie kommunikatsii“. — 2009.- T. 22 (61), -№ 3. — S. 172-178. 65. Rol Tavricheskogo universiteta v razvitii krimskotatarskogo natsionalnogo obrazovaniya // Kultura narodov Prichernomorya, № 158. — Simferopol, 2009. — S. 11-14. 66. Sovremennoye sostoyaniye krimsko-tatarskogo literaturnogo yazika i perspektivi yego razvitiya [Tekst] // Kultura narodov Prichernomorya. — Simferopol, 2010. — № 182, — S. 7-10. 67. Uchebnik Krimskotatarskiy yazik dlya 10-go klassa obщeobrazovatelnix shkol s krimskotatarskim yazikom obucheniya. — izdano v Ukraine s grifom MONU — (Rekomendovano Mіnіsterstvom osvіti і nauki Ukraїni (№ 177 vіd 03.03.2010r.) — Krim, Simferopol: „Krimuchpedgiz“, 2010. — 208s. — v soavt. s Aliyevoy. 68. Krimskotatarsko-russkiy slovar sillabicheskoy poezii Ashika Omera: 3400 slov. Kniga 4.- Simferopol: KRP "Izdatelstvo „Krimuchpedgiz“, 2010. −130 s. — v soavt. Useinov T. B. 69. Obщestvenno-politicheskiye i filosofskiye vzglyadi Ismaila Gasprinskogo // Kultura narodov Prichernomorya. — Simferopol, 2011. № 199. - S.7-10 T.2 VAK ISSN 15620808. 70. Glasnie v krimskotatarskom yazike / A. Memetov // Uchenie zapiski Tavricheskogo natsionalnogo universiteta imeni V. I. Vernadskogo. Seriya „Filologiya. Sotsialnie kommunikatsii“. — 2011. — T24 (63), — № 3 ch. 1.-S. 7-10. — 0,5 p.l. (v soavtorstve). 71. Krimskotatarskiy yazik dlya 11 klassa obщeobrazovatelnoy 12-letney shkoli. Krimuchpedgiz, Simferopol, 2011. — v soavtorstve. 72. Krimskotatarskiy yazik dlya 5 klassa obщeobrazovatelnoy 12-letney shkoli. -Simferopol: Krimuchpedgiz, 2011. — v soavtorstve. 73. Intonatsiya v krimskotatarskom yazike // Kultura narodov Prichernomorya, 2012. № 224 — S. (7-15). 0.5 p.l. ISSN 1562-0808. 74. Udareniye v krimskotatarskom yazike // Uchenie Zapiski, 2012 g. — S.118-127. 75. Proisxojdeniye krimskix tatar: (Chast I) / A. Memetov // Uchenie zapiski Tavricheskogo natsionalnogo universiteta imeni V. I. Vernadskogo. Seriya „Filologiya. Sotsialnie kommunikatsii“. — 2012. — T.25 (64), -№ 3 ch. 1. — S. 3-15 - soavtor Memetov I. A. 76. Proisxojdeniye krimskix tatar: (Chast II)/ A. Memetov // Uchenie zapiski Tavricheskogo natsionalnogo universiteta imeni V. I. Vernadskogo. Seriya „Filologiya. Sotsialnie kommunikatsii“. — 2012. -T.25 (64), № 3 ch. 1.-S. 16-26. - 0,5 p.l. — soavtor Memetov I. A. 77. Krimskotatarskiy yazik. Fonetika. — Simferopol: Krimuchpedgiz, 2012. — 72s. 78. Starokrimskotatarskaya pismennost. — Simferopol: Odjakʼ, 2012. — 40s. 79. Proisxojdeniye krimskix tatar: Chast III / A. Memetov // Uchenie zapiski Tavricheskogo natsionalnogo universiteta imeni V. I. Vernadskogo. Seriya „Filologiya. Sotsialnie kommunikatsii“. −2013.-T.26 (65), -№ 1 ch. 1.-S. 3-13. — v soavt. 80. Proisxojdeniye krimskix tatar: Chast IV / A. Memetov // Uchenie zapiski Tavricheskogo natsionalnogo universiteta imeni V. I. Vernadskogo. Seriya „Filologiya. Sotsialnie kommunikatsii“. −2013. -T.26 (65), -№ 1 ch.1. -S. 241 — 251. — soavtor Memetov I. A. 81. Novie yazikovie dannie o drevneyshix narodax Krima / A. Memetov // Materiali Mejdunarodnoy nauchno-prakticheskoy konferensii „Problemi modernizatsii obrazovatelnogo protsessa v shkole i vuze. Traditsii i innovatsii v pedagogike nachalnoy shkoli“. — 2013. — Simferopol. Odjakʼ. — S. 118— 122. 82. Krimskotatarskiy yazik: Istoriya izucheniya. Leksikologiya. Fonetika. Morfologiya. — AR Krim, Simferopol: Krimuchpedgiz, 2013.- 579 s. 83. Orfograficheskiy slovar na osnove kirilisi i latinisi. — Simferopol: Krimuchpedgiz, 2013. — 360 s. 84. Uchebnik: Memetov A., Memetov I. A., Aliyeva L. A. „Kʼirimtatar tili“ dlya 5 klassov shkol s krimskotatarskim yazikom obucheniya. — Simferopol: KRP „Izdatelstvo Krimuchpedgiz“, 2013. — 208 s., — v soavtorstve. (s grifom MONU). 85. Uchastiye kimmeriysev i skifov v etnogeneze krimskix tatar // Uchenie zapiski Tavricheskogo natsionalnogo universiteta imeni V. I. Vernadskogo. Seriya „Filologiya. Sotsialnie kommunikatsii“. — 2014. -T.27 (66), — № 3. -S. 3 — 13. — v soavtorstve. 86. O prebivanii sarmatov v Krimu // Uchyonie zapiski Tavricheskogo Natsionalnogo Universiteta im. V. I. Vernadskogo. Seriya „Filologiya. Sotsialnie kommunikatsii“. — 2014. — T.27 (66), — № 4. -S. 3 — 12.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]