Auelbek Qoniratbayev

Auelbek Qoniratbayev
Tavalludi	1905-yil Sirdaryo viloyati, Rossiya imperiyasi
Vafoti	1986-yil
Fuqaroligi	Rossiya → SSSR
Taʼlimi	Toshkent davlat xalq taʼlimi instituti

Auelbek Qoniratbayev (1905-yil, Sirdaryo viloyati, Rossiya imperiyasi – 1986-yil) – qozoq va sovet olimi, filologiya fanlari doktori, professor. SSSR yozuvchilar uyushmasi aʼzosi.

Biografiyasi

Qozog‘istonning Qizilo‘rda viloyatin zamonaviy Chiyli tumanida tugʻilgan. 1925-yilda Toshkent Qozoq taʼlim institutini, 1935-yilda „Pravda“ nomidagi Butunittifoq kommunistik jurnalistika institutini, 1943-yilda Abay nomidagi Qozogʻiston pedagogika institutini muvaffaqiyatli tamomlagan.

Yoshligida Toshkentning qozoq tilida chiqadigan „Jas Alash“ va „Ak jol“ gazetalarida ishlagan. Ayni vaqtda uning ilk badiiy asarlari (hikoya va sheʼrlari) ham shu ikki gazetada nashr etilgan. Talabalik yillarida A.Divayev boshchiligidagi ilk folklor ekspeditsiyasida qatnashgan.

1944-yilda SSSR Fanlar akademiyasi (hozirgi RK MAS) Qozogʻiston filialida aspirant va kichik ilmiy xodim boʻlib faoliyatini boshlagan. 1946-yildan Qozogʻiston SSR Fanlar akademiyasi Til va adabiyot institutining qoʻlyozmalar boʻlimini boshqargan. Qozogʻiston Butunittifoq Kompartiyasi (bolsheviklar) Markaziy Komitetining 1947-yil 21-yanvardagi „Qozogʻiston SSR Fanlar akademiyasi Til va adabiyot instituti ishidagi qoʻpol siyosiy xatolar toʻgʻrisida“gi qaroridan soʻng" u koʻplab olimlar qatori Olmaotadan surgun qiingan. Biroq 1948-yilda Qoniratboyev „Qozoq adabiyoti tarixi (folklor, 1-jild)“ akademik nashrini yaratishda ishtirok etgan, bu nashr uchun M. Avezov bilan birgalikda qozoq lirik dostoniga bagʻishlangan boʻlim yaratishgan. Yillar davomida Qozoq davlat universiteti, KazPI va Qiziloʻrda pedagogika institutida (hozirgi Qoʻrqit ota nomidagi Qiziloʻrda universitetiga aylantirilgan) oʻqituvchi boʻlib faoliyat yuritgan.

Ilmiy va adabiy faoliyati

Qoniratboyevning asosiy asarlari ham qozoq folklorini, qadimgi turkiy sheʼriyatini oʻrganishga, ham maktablarda qozoq adabiyotini oʻqitishga bagʻishlangan: „Qozoq sovet adabiyotining bibliografik koʻrsatkichlari (1917—1947)“ (1950), „Sholpan Imanboeva sheʼriyati“ (1956), „Qozoq dostoni Koʻrpesh – Bayan sulu“ (1959), „Qozoq adabiyoti oʻqitish insholari“ (1962), „Qozoq adabiyoti oʻqitish metodikasi“ (1966), „Doston va hikoyachilar“ (1975), „ Yozuvchining mahorati“ (1979). Ulardan baʼzilari olim vafotidan keyin nashr etilgan: „Doston va turkologiya“ (1987), „Qozoq xalq ogʻzaki ijodi tarixi“ (1991), „Qadimiy yozuv yodgorliklari“ (1991), „Abay romantizmi“ (1993), „Qozoq adabiyoti tarixi“ (1994) shular jumlasidandur.

Qoniratboyevning ilmiy qiziqishlari yoʻnalishlaridan biri bu qozoq adabiyotining umum turkiy va sharq adabiy anʼanalaridagi davomiylik muammolari boʻlgan. Olimning bir qator abayshunoslik asarlari Abay Kunanboyev ijodi va sharq adabiyoti, xususan, Alisher Navoiy sheʼriyati va Al-Farobiy falsafasi oʻrtasidagi bogʻliqlikka bagʻishlangan.

Adabiy faoliyati

„Qiz beigesi“, „Jeti alip“ va „Shardara“ sheʼrlari hamda boshqa sheʼriy asarlar muallifi hisoblanadi.

A. S. Pushkin, M.Yu. Lermontov asarlari, Bedilning „Koʻde va Modan“, „Tuti-name“, „Bobom Qoʻrqut kitobi“, N. S. Tixonovning „Vamberi“ qissasi va D. N. Mamin qissalarini qozoq tiliga tarjima qilgan. -Sibiryak „Aqboz at“ asari ham shular jumlasidandur.

Xotirasi

Qozogʻistonning turli shaharlaridagi koʻchalar Auelbek Qoniratboyev nomi bilan atalgan, shuningdek, u tugʻilib oʻsgan Chiyli tumanidagi 48-sonli oʻrta maktabga ham yozuvchi nomi berilgan.

2005-yilda olimning 100 yilligiga bagʻishlab oʻn jildlik toʻliq asarlar toʻplami nashr etilgan, L. N. Gumilyov nomidagi Yevroosiyo milliy universiteti (Ostona) va Qoʻrqit ota nomidagi Qiziloʻrda universitetida ham yozuvchi xotirasiga bagʻishlab ilmiy anjumanlar oʻtkazilgan.

Mukofotlari

– „Shon-sharaf belgisi“ ordeni (1961)

– Qozogʻiston SSR Oliy Kengashining Faxriy yorligʻi (1975)

– „Qozogʻiston SSR xalq taʼlimi aʼlochisi“ koʻkrak nishoni (1975)