Ambazoniya

Ambazoniya Federativ Respublikasi ingl.Federal Republic of Ambazonia
Bayroq
Poytaxt	Buea
Eng katta shahar	Bamenda
Rasmiy til(lar)	Ingliz
Yetakchilar
• Prezident	Marianta Njomiya
Mustaqilligi (Kamerundan)
• sanasi	2017-yil 1-oktyabr
Maydon
• Butun	42 710 km2
Aholi
• 2015-yilgi roʻyxat	3 521 898 mln. kishi
Pul birligi	Markaziy Afrika Franki, AmbaCoin (Rasmiy Kriptovalyuta)

Ambazoniya Federativ Respublikasi (AFR, qisqartma Ambazonia yoki Amba Land, baʼzan Janubiy Kamerun deb ataladi) — Kamerunning ingliz tilida soʻzlashuvchi qismiga daʼvo qiluvchi Markaziy Afrikadagi tan olinmagan davlat. Davlat sharqda Kamerun Respublikasi, shimolda va gʻarbda Nigeriya, janubda Atlantika okeani bilan Bonni koʻrfazi bilan chegaradosh. Uning hududi 42 710 km² ni tashkil qiladi, taxminan besh million kishi istiqomat qiladi. AFR 2017-yil 1-oktabrda Kamerunning markazlashtirilishiga va mamlakatning ingliz tilida soʻzlashuvchi aholisiga nisbatan kamsitishlarga qarshi norozilik namoyishlari chogʻida mustaqil deb e’lon qilindi. Mustaqillik yoki keng muxtoriyat uchun harakatlarning koʻpchiligini birlashtirib, Janubiy Kamerun Ambazoniya Konsorsiumining va Janubiy Kamerun Milliy Kengashining Birlashgan fronti shakllanishiga olib keldi. 1-oktyabrda Ambazoniyaning Muvaqqat hukumati tuzildi. Kamerun hukumati mustaqillik deklaratsiyasining huquqiy ahamiyati yoʻqligini eʼlon qildi va AFRga urush eʼlon qildi.

Tarixi

2016-yil 6-oktabrda Anglofoniya yuristlar va oʻqituvchilar uyushmasi tashabbusi bilan ingliz tilida soʻzlashuvchi hududlarda fransuz tilida soʻzlashuvchi sudyalarni tayinlashga qarshi bir qator ish tashlashlar va mitinglar boshlandi. Kamerun Respublikasi hukumati harbiy va razvedka idoralarini ish tashlashni bostirishga chaqirdi. Bunga javoban, 2016-yil oxirida minglab oʻqituvchilar ish tashlashga qoʻshildi va Sharqiy Kamerundagi barcha maktablar yopildi. 2017-yil yanvar oyida Kamerun prezidenti vaziyat ustidan nazoratni yoʻqotgani sababli ish tashlashchilarni muzokaralar stoliga oʻtirishga chaqirdi, ammo ular rad etishdi va barcha hibsga olinganlarni ozod qilish toʻgʻrisida ultimatum qoʻyib, federatsiya qonuni loyihasini taqdim etishdi va agar talablar bajarilmasa, mustaqillik eʼlon qilishga tayyor ekanliklarini bildirdilar. Namoyishlar milliy xavfsizlikka tahdid deb eʼlon qilindi va Janubiy Kamerunda internet yoki boshqa aloqa vositalari oʻchirildi. Kamerun hukumati bilan hamkorlik qilmaslik harakatning radikallashuviga va birinchi harbiylashtirilgan tuzilmalarning paydo boʻlishiga olib keldi. 2017-yil sentabr oyida Ambazoniya boshqaruv kengashi Ambazoniya oʻzini-oʻzi mudofaa kuchlari (AMK) tuzilganligini eʼlon qildi va 2017-yil 9-sentabrda AMK oʻzining birinchi operatsiyasini amalga oshirib, Manyu departamentidagi harbiy bazaga hujum qildi. 2017-yil 1-oktyabrda isyonchi (va boshqa) Ambazoniya mustaqillik harakatlarini birlashtirgan Janubiy Kamerun Ambazoniya Konsortsiumining Birlashgan fronti (OFYUKCA) Janubiy Kamerunning mustaqilligini Ambazoniya Federtiv Respublikasi sifatida eʼlon qildi. Tez orada AFRning birinchi prezidenti Sisu Julius Ayuk Tabe Ambazoniya muvaqqat hukumatini tuzdi. Bunga javoban Kamerun hukumati namoyishchilar va ularga sherik boʻlgan aholini qirgʻin qildi. Shunday qilib, hisob-kitoblarga koʻra, mustaqillik eʼlon qilinganidan keyin namoyishlar paytida kamida 17 nafar Ambazoniya aholisi, shuningdek, 14 nafar Kamerun askari halok boʻlgan.

2018-yil 5-yanvarda Ambazoniya Muvaqqat hukumati aʼzolari, jumladan prezident Sisu Julius Ayuk Tabe Nigeriyada hibsga olinib, Kamerunga deportatsiya qilindi. Kamerun jandarmeriyasining shtab-kvartirasida 10 oyni oʻtkazgandan soʻng, ular Yaunde shahridagi qattiq rejimli qamoqxonaga oʻtkazildi. 2018-yil 4-fevralda doktor Samuel Ikome Sako, Tabening oʻrniga vaqtinchalik prezident boʻlishi eʼlon qilindi. 2018-yil 31-dekabrda Ikome Sako 2019-yilda mudofaa urushidan hujumkor urushga oʻtish boʻlishini va Ambazoniya tarafdorlari yerda mustaqillikka erishishga intilishlarini aytdi.

2018-yil 3-martda ayirmachilar va Kamerun kuchlari oʻrtasidagi eng qonli toʻqnashuv 2022-yilning yanvarigacha boʻlib oʻtdi. Bu urush Batibo jangi deb nomlandi.

2018-yil 31-dekabrda Politsiyani (aniqrogʻi, uning taktik harbiylashtirilgan boʻlimi) tashkil etish toʻgʻrisida buyruq chiqarildi. Qonunda shuningdek, 2018-yil oʻrtalariga kelib Janubiy Kamerun hududida jiddiy muammoga aylangan tinch aholini oʻgʻirlash muammosini qatʼiy hal qilish edi.

2019-yil 31-martda AQShning Vashington Kolumbiya Okrugidan Muvaqqat hukumat homiyligida Janubiy Kamerunning butun xalq konferensiyasining chaqiruvida Janubiy Kamerunni ozod qilish qoʻmitasi tuzildi. Janubiy Kamerunning ozod qilish qoʻmitasi — Janubiy Kamerunning federalizatsiyasi yoki mustaqilligi uchun koʻplab harakatlarni birlashtirgan tashkilotdir.

2019-yil 2-may kuni Sisu Julius Ayuk Tabe Samuel Ikome Sakoning muvaqqat kabineti tarqatib yuborilgani va oʻz kabineti tiklangani haqida e’lon qildi. Bu hukumatning boʻlinishiga olib keldi, bu 2019-yilda Ambazoniya rahbariyatining inqiroziga olib keldi.

2019-yil 13-may kuni Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashi ingliz tili inqirozini muhokama qilish uchun norasmiy yigʻilish oʻtkazdi.

2019-yil 5-iyun kuni Bryusselda birlashma kongressi boʻlib oʻtdi.

2019-yil 27-iyun kuni Shveysariya vositachiligida Ambazon-Kamerun muzokaralari boʻlib oʻtdi.

2019-yil 22-sentyabrda - Ambazoniyadagi aksariyat harakatlarning vakillari va Kamerun vakillarining davra suhbatida Ambazoniya koalitsiya guruhi tuzildi.

2019-yil 1-dekabrda Ambazoniya kuchlari Bamenda aeroportidagi Camair Co. kompaniyasini Kamerunga yordam berishda va harbiylarini urush zonasiga olib borishda aybladi.

2020-yil 7-fevraldan 12-fevralgacha Ambazoniyada parlament saylovlari toʻsib qoʻyildi va bir qator harbiylashtirilgan tuzilmalar ularni buzishga urinib, Kamerun siyosatchilarining oʻgʻirlanishini uyushtirdilar. Ikki hafta ichida 120 dan ortiq siyosatchilar va deputatlarni oʻgʻirlab ketildi, buning natijasida saylovlar xavfsizligini taʼminlash uchun qurolli kuchlar butun Kamerun boʻylab joylashtirildi. Bunga javoban, 2020-yil 7-mart kuni hukumat kuchlari Ngo Ketunjia departamentiga hujum boshladi, u yerda hukumatning maʼlum qilishicha, oʻndan ortiq Ambazoniya lagerlari va harbiy bazalari vayron qilindi.

2020-yil 26-martda Kamerunda birinchi koronavirus holati aniqlanganda, bir qator guruhlar, shu jumladan Ambazoniya hukumati pandemiyani ushlab turish uchun sulh eʼlon qildi, ammo janglar davom etmoqda.

2020-yil 24-may kuni Kamerun kuchlari Ngarbuxda harbiy bazani egalladilar, u yerda fevral oyida Ngarbux qirgʻinini uyushtirildi, natijada 22 kishi halok boʻlgan.

Ambazoniyada gumanitar falokat

Norvegiya qochqinlar kengashiga koʻra, Ambazoniya va Kamerundagi harbiy mojaro dunyodagi eng unutilgan inqiroz hisoblanadi. Har qanday inson huquqlari yoki xalqaro tashkilotlar tomonidan harbiy harakatlar jabrdiydalariga yordam koʻrsatilmaganligi, shuningdek, muammoning axborot yoritilmaganligini hisobga olib, bu gumanitar falokat bilan vaziyatni yanada kuchaytiradi. Shu tariqa, aholi punktlari vayron qilingani va yondirilishi tufayli 700 mingdan ortiq kishi Kamerunni tark etishga majbur boʻldi. Shuningdek, taʼlim muassasalarining yopilishi (2019-yil iyul holatiga koʻra 6 mingdan ortiq maktab yopilgan) tufayli 750 mingga yaqin bola taʼlim olish imkoniga ega emas.

Vaziyat Kamerun shimolida Boko Haram terror tashkiloti bilan olib borilayotgan janglar tufayli ham ogʻirlashmoqda, shu sababli 50 mingdan ortiq odam ekstremistlar taʼqibidan qochib Nigeriyaga qochgan.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti maʼlumotlariga koʻra, ushbu muammolarni hal qilish uchun taxminan 320 million AQSh dollari kerak boʻladi, ulardan atigi 44 foizi toʻplangan, ular Amazoniya muammosini chetlab oʻtib, Kamerundagi Boko Haram va MAR qochqinlari bilan bogʻliq muammolarni hal qilishga qaratilgan.

2019-yil iyun oyida UNICEF Ambazoniyada 1,3 milliondan ortiq odam insonparvarlik yordamiga muhtojligini va Kamerunlik inson huquqlari tashkiloti Human is Right urush qishloq xoʻjaligi sohasida 70% dan ortiq ishsizlikka olib kelganini aytdi. Ambazoniyadan soliq tushumining 850 ming dollardan 1000 dollargacha kamayishi eʼlon qilindi.

Davlat tuzilishi

AFR hududida hokimiyatning eng yuqori mansabdor shaxsi va ijro etuvchi hokimiyat vakili Ambazoniya prezidenti (qisman bahsli) hisoblanadi. Julius Ayuk Tabening hibsga olinishi tufayli hukumatdagi siyosiy inqirozni hisobga olgan holda, Ayuk Tabening mandati uning Kamerun tomonidan hibsga olinishi va hibsga olinishidan keyin toʻxtatilganligi sababli, amalda ikki tomonlama hokimiyat oʻrnatildi. U Kamerun hukumati orqali AFR bilan bogʻlanish imkoniyatiga ega boʻlsa ham (bu unga Kamerun hukumati bilan mumkin boʻlgan aloqalarda uni ayblash huquqini beradi). 2019-yil 4-fevralda uning oʻrniga Samuel Ikome Sako tayinlandi, shundan soʻng uning qonuniyligi Auka Tabe tarafdorlari tomonidan shubha ostiga olindi. FRA prezidenti saylovchilarning yashirin ovoz berish yoʻli bilan ikki yil muddatga saylanadi. AFR prezidenti hukumatni tuzadi, uning tarkibiga vazirlik lavozimiga ega boʻlmagan vazirlar va idoralar rahbarlari kiradi.

Oliy qonun chiqaruvchi organ Ambazoniyaning Muvaqqat hukumati hisoblanasada, qisman Ambazoniya boshqaruv kengashi tomonidan bahslidir.

Sud hokimiyatini Ambazoniya sudyalar kengashi, Ambazoniya Oliy sudi amalga oshiradi.

Qurolli kuchlari

Ambazoniya oʻz-oʻzini mudofaa qilish kuchlari 2017-yil 9-sentabrda Ambazoniya boshqaruv kengashi qarori bilan (muvaqqat hukumat tarkibiga kirmaydi, lekin u bilan hamkorlikni davom ettiradi) xalq va davlat mustaqilligini himoya qilish maqsadida tuzilgan. Ayaba Cho Lukas ning Ambazoniya oʻz-oʻzini mudofaa qilish kuchlarining birinchi rahbari boʻldi.

Ambazoniya oʻzini-oʻzini mudofaa qilish kengashi (Harbiy kengash) 2018-yil mart oyida muvaqqat hukumat dekreti bilan davlat yaxlitligi va fuqarolar xavfsizligini himoya qilish maqsadida tuzilgan. Loyihaga koʻra, Harbiy kengash tarkibiga barcha isyonchi tashkilotlar kirishi kerak edi, biroq ularning baʼzilari, jumladan Ambazoniya oʻz-oʻzini mudofaa qilish kuchlari ham ishtirok etishdan bosh tortdi. Hozirgi vaqtda kengash harbiylarning yagona hukumat guruhidir. Hozirda Marshall Foncha tomonidan boshqariladi.

Maʼmuriy-hududiy boʻlinishi

Ambazoniya Federativ Respublikasining mustaqillik deklaratsiyasiga koʻra, uning maʼmuriy-hududiy birliklari keng, markazlashmagan boshqaruvga ega tumanlardir. Hozirda AFR 13 ta tumanga boʻlingan.

Xalqaro maqomi

Kamerun Ambazoniya Federativ Respublikasini shtatning amaldagi qonunchiligini buzuvchi jinoiy tashkilot deb hisoblaydi, ammo unga qarshi urush eʼlon qilib, uning mustaqilligini norasmiy tan olgan.

Davlat mustaqilligi davrida uning suvereniteti vaqti-vaqti bilan AQSh va Yevropa Ittifoqining turli shahar va okruglari hukumatlari tomonidan tan olingan.

Iqtisodi va moliyasi

Harbiy harakatlar bilan bogʻliq holda, Ambazoniya iqtisodiyoti, shuningdek, yagona moliyaviy siyosat aslida mavjud emas.

Shu bilan birga, daʼvo qilingan Ambazoniya hududida turli xil foydali qazilmalarning katta zaxiralari, ayniqsa xom neft konlari mavjud boʻlib, bu mintaqaga resursga asoslangan iqtisodiyot sifatida baʼzi istiqbollarga ega boʻlish imkonini beradi. 2015-yilda mintaqa yalpi ichki mahsuloti 6,8 milliard dollarni, aholi jon boshiga yalpi ichki mahsuloti esa mos ravishda 1,941 dollarni tashkil qilgan.

Aholisi

2015-yil boshida Ambazoniya aholisi 3 521 898 kishini tashkil qiladi.

Yillik oʻsish taxminan Kamerunnikiga teng va 2,5% ni tashkil qiladi.

OIV infeksiyasi darajasi 2015-yilga kelib 3,6% ga baholanmoqda.

Oʻrtacha umr koʻrish erkaklar uchun 60,5 yosh, ayollar uchun 64 yosh.

Ingliz tili rasmiy va eng mashhur til hisoblanadi.

Savodxonlik 2017-yilda aholining 75-80 foizini tashkil qiladi.

Dinda katoliklar (38%), protestantlar (25%), musulmonlar (24%) va boshqalar (13%) ustunlik qiladi.

Shahar aholisi taxminan 45-50% ni tashkil qiladi, deb ishoniladi.

Manba

• ishlovchi sayt

Adabiyot

• Carlson Anyangwe. Imperialistic politics in Cameroun: resistance & the inception of the restoration of the statehood of southern Cameroons. African Books Collective, 2008 — 60-bet. ISBN 978-9956-558-50-6. 
• Nkwi; Nchoji, Paul. The Anthropology of Africa: Challenges for the 21st Century, illustrated, reprint, Langaa RPCIG, 2015. ISBN 9789956792795.