Yarmuk jangi
Yarmuk jangi (arabcha: معركة اليرموك grekcha: Ιερομυκησ, Hieromukos[1]) musulmonlarning Suriya va Falastinni bosib olishi davrida Suriyani nazorat qilish uchun Vizantiya va Arab Islom xalifaligi oʻrtasidagi olti kunlik jang boʻlib, 636-yil 20-avgustda tugaydi.
Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]
634-yilda musulmonlar Damashqni va Suriya janubidagi koʻpgina shaharlarni bosib oldilar. Vizantiya imperatori Gerakliy I Suriyani qaytarib olish uchun 240 000 (140 000 Vizantiya va 100 000 arman) qoʻshin toʻpladi. Vizantiya mualliflari ushbu armiyaning ikkita qo'mondoni - amaldor Teodor Triforius va Vagana (arman qo'mondoni) haqida eslatib o'tishadi.Musulmonlar ularga 40 ming jangchi bilan qarshi chiqdilar. Bu qo'shinga Muhammad(s.a.v)ning sahobalaridan Xolid ibn Valid qo'mondonlik qilgan.[2]
Jangning borishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yarmuk jangi toʻliq uch kun davom etdi (jang boʻlmagan ikki kunni hisobga olmaganda). Arab qo'shinining markaziga Abu Ubayda ibn al-Jarrah, o'ng qanotga - Muoz ibn Jabal, chapga - Naffas ibn Usoma al-Kinoniy qo'mondonlik qilgan.Piyodalarning boshida Hoshim ibn Utba (Sa'd ibn Abu Vaqqosning jiyani) edi. Ichkarida bu asosiy hudud kichik qabila qo'shinlariga bo'lingan, ularning har biri o'z bayrog'iga ega edi. Markazda Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ming nafar sahobalaridan iborat qoʻshma qo'shin, piyoda askarlari va azdiylarning birlashgan qo'shinii turardi. O'ng qanotda Yaman qabilalari turardi. Chap qanotda asosan shimoliy arab qabilalari va janubiy arab nasl-nasabiga ega Shimoliy arab va suriya qabilalari joylashgan. Qo'shinning eng muhim zarba beruvchi kuchi to'rt guruhga bo'lingan otliqlarga Xolid ibn al-Volidning o'zi qo'mondonlik qildi..
Birinchi kuni, har ikki tomondan otliq qo'shinlar hujumidan so'ng, Vizantiya chap qanoti arab qo'shinlarining o'ng qanotiga hujum qildi, ikkita hujum qaytarildi, lekin uchinchisidan so'ng yamanliklar lager tomon qochib ketishdi. Qabila bayroqlari atrofida faqat alohida qarshilik qismlari bor edi. Vizantiyaliklar lagerga bostirib kirishdi, biroq arab ayollari oʻzlarini himoya qila boshladilar. Otliqlar vizantiyaliklarni asl holatiga qaytarish uchun o'z vaqtida yetib kelishdi. Vizantiyaning chap qanotni ag'darishga urinishi ham muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Vizantiya hujumlariga cho'ldan esib kelayotgan changli shamol va ularning ko'zlariga quyosh nurlari to'sqinlik qildi. Jangchilar chang kirmasligi uchun ogʻiz va burunlarini bogʻlab qoʻygan. Xolidning qarshi hujumi paytida Vizantiya oʻng qanoti qoʻmondoni Ibn Kanotir halok boʻldi, arablar uni boshini cho'pon bilan oʻralgan holda topdilar va bu uning sharmandaligini koʻrmaslik uchun yuzini berkitib qoʻyganligi haqidagi hikoyani keltirib chiqardi.[3]
Vizantiya qo'shinlari diniy ruh bilan birlashgan arab qo'shinlaridan farqli o'laroq, qo'mondonlar o'rtasidagi ichki raqobat tufayli to'sqinlik qildilar. Arab tarixiy an'analari Teofanning "Tarix" asarida ham tasvirlangan voqeadan dalolat beradi, unga ko'ra arablar Teodor Sasellariusga yetkazilgan mag'lubiyatdan so'ng Vaan qo'shinlari isyon ko'tarib, o'zlarining qo'mondoni imperator deb e'lon qilingan. Musulmonlar ixtilofdan foydalanib, Vahanga hujum qilib, magʻlub boʻldilar.Kunning ikkinchi yarmida Vizantiya ot kamonchilari o'zlarining rejasini buzish uchun oldinga siljigan arab tuzilmalarini kuchli o'qqa tutdilar. Al-Voqidiyning soʻzlariga koʻra, buning natijasida koʻplab hujumchilar koʻzdan mahrum boʻlib, bu yoʻnalishdagi hujumlar botqoq boʻlib qolgan[3].
Musulmonlar qayta tashkil qilish va yana hujum qilish uchun chekinishdi. Bu safar u muvaffaqiyatli bo'ldi: yo'qolgan pozitsiyalar qaytarildi va Vizantiyaliklar chekinishni boshladilar.
Jangning uchinchi kunining oxiriga kelib, arab otliqlari o'ng qanotda muvaffaqiyat qozonishdi va Vizantiya chizig'ining orqasidan Rukkad vodiysi orqali o'tishga yo'l olishdi. Ko'p kunlik janglardan charchagan Vizantiya qo'shini tushdan keyin quyuq changda to'qnashdi (arab tarixchilari qalin tuman haqida gapirishadi). Otliqlar ta’qib qilib, yoʻlni koʻrmasdan chekinayotganlar Rukkad va Yarmuk vodiylarining tik qirgʻoqlaridan qulab, toshlarga urilib halok boʻldilar.[4]
Vizantiya rahbarlari Vahan va Teodor Yarmuk jangida halok bo'ldilar.
Natijalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vizantiyaliklarning Yarmukdagi magʻlubiyatining oqibati butun Falastinning musulmonlar tomonidan boʻysunishi boʻldi. Musulmon qo'shinlari Quddusni qamal qilishdi. Quddus patriarxi Sofroniy taslim bo'lishga rozi bo'ldi va shaharni shaxsan xalifa Umarga topshirdi. Umarning muloyimligi va saxovatliligi bu holatda bilinadi. Shahar aholisi vijdon erkinligini oldi; ular faqat o'rtacha soliq to'lashlari kerak edi. Xristian cherkovlari daxlsiz qoldi. Shaharni bosib olishdan oldin ham cherkov anjomlarining aksariyati dengiz orqali Konstantinopolga yuborilgan. 637-yilda Quddus arablar tomonidan bosib olingan.
Manba[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „TM Places“. www.trismegistos.org. Qaraldi: 2019-yil 10-may.
- ↑ http://gumilevica.kulichki.net/HOC/hoc2.htm
- ↑ 3,0 3,1 Al-Waqidi, Abu Abdullah Muhammad Ibn Umar (8th century), Futuh al Sham (Завоевание Сирии), p. 148
- ↑ Ермук // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Большаков О. Г.. История Халифата. М.: Восточная литература, 1993. ISBN 5-02-017376-2.
- Ермук // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- AI Akram tomonidan GrandeStrategy da Allohning qilichidagi Yarmuk(Inglizcha) )
- Yarmuk jangi, 636 yil(Inglizcha) )