W. Ross Ashby
W. Ross Ashby — (1903-yil 6-sentabr — 1972-yil 15-noyabr) ingliz psixiatri va kibernetika boʻyicha kashfiyotchi olim boʻlib, mashinalar va tirik mavjudotlarda aloqa va avtomatik boshqaruv tizimlarini oʻrganuvchi fan sohasi bilan shugʻullanar edi.
Uning „Design for a Brain“ va „ An Introduction to Cybernetics“ nomli ikkita kitobi kibernetikaning yangi sohasiga aniq va mantiqiy fikrlashni kiritdi. Bu „tashviqot ishlari“ oʻzining texnik hissalari bilan birga Esbini „Vinerdan keyingi kibernetikaning yirik nazariyotchisi“ ga aylantirdi.
Biografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
William Ross Ashby 1903-yilda Londonda tugʻilgan, uning otasi reklama agentligida ishlagan[1]. 1921-yildan Kembrijdagi Sidney Sasseks kollejida tahsil oldi, u yerda 1924-yilda bakalavr darajasini olgan. 1924-1928-yillarda Londondagi Avliyo Bartolomey kasalxonasida ishlagan. Keyinchalik u 1931-yilda Psixologik tibbiyot boʻyicha diplom va 1935-yilda Kembrijda 1930 -ilda magistr darajasini oldi.
Ross Ashby 1930-yilda London okrug kengashida klinik psixiatr sifatida ish boshlagan. 1936-yildan 1947-yilgacha u Angliyaning Nortgempton shahridagi Sent-Endryu kasalxonasida tadqiqotchi patolog boʻlgan. 1945-yildan 1947-yilgacha Hindistonda xizmat qilgan va u erda Qirollik armiyasi tibbiyot korpusining mayori boʻlgan.
U Angliyaga qaytib kelgach, 1947-yildan 1959-yilgacha Glosterdagi Barnwood House kasalxonasida tadqiqot direktori boʻlib ishladi. Bir yil davomida u Bristoldagi Burden nevrologik instituti direktori boʻldi. 1960-yilda u Qoʻshma Shtatlarga borib, kafedra professori boʻldi. 1970-yilda nafaqaga chiqqunga qadar Illinoys universiteti Urbana-Champaigndagi biofizika va elektrotexnika fakultetida faoliyat olib bordi[2].
Ashby 1962-yildan 1964-yilgacha Umumiy tizimlarni oʻrganish jamiyatining prezidenti boʻlgan. 1970-yil avgustda nafaqaga chiqqanidan soʻng, u 1970-yilda Uels universitetining faxriy professori va 1971-yilda Qirollik psixiatrlar kollejining aʼzosi boʻldi. 1972-yil iyun oyida u bosh miya oʻsimtasining operatsiya qilib boʻlmaydigan oʻsmasi tashxisi qoʻyilgan va 15-noyabr kuni vafot etgan.
Ish faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jurnal[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ashby 44 yildan ortiq vaqt davomida jurnal yuritib, unda yangi nazariyalar haqidagi gʻoyalarini yozib bordi. U 1928-yilning may oyida, Londondagi Avliyo Bartolomey kasalxonasida tibbiyot talabasi boʻlganida ish boshlagan. Yillar davomida u jami 7189 sahifadan iborat 25 jilddan iborat turkum yozgan. 2003-yilda ushbu jurnallar Londondagi Britaniya kutubxonasiga berildi va 2008-yilda ular W. Ross Ashby Digital Archive sifatida onlayn tarzda taqdim etildi[3]. Ashby dastlab oʻzining nazariyasini oʻzining sevimli mashgʻuloti deb hisobladi va keyinchalik oʻz asarini nashr qilishni boshlash haqidagi qarori unga biroz qiyinchiliklar keltirdi. U shunday deb yozgan edi:
Mening qoʻrquvim endi koʻzga koʻrinib qolishimdan, chunki mening kitobim matbuotda. Bunday muvaffaqiyat menga yoqmaydi. Mening ambitsiyalarim noaniq — bir kun kelib benuqson narsalarni ishlab chiqarish.
Eshby mavzusini shu qadar qiyinlashtirdiki, u birinchi kitobini yozishga tayyorgarlik koʻrish uchun „Effektiv ingliz tili va shaxsiy samaradorlik“ boʻyicha sirtqi kurslarda qatnashdi.
Moslashuv[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ashby adaptiv xatti-harakatlarning mexanik tushuntirishlari bilan qiziqdi, ayniqsa miyadagi ushbu jarayonni oʻrganishga harakat qildi. 1941-yilga kelib u izchil nazariyani ishlab chiqdi va 197 betlik „The Origin of Adaptation“ nomli kitob yozdi. Ushbu qoʻlda yozilgan monografiya 2021-yil yanvar oyida ommaga taqdim etildi.
1948-yilda Ashby oʻz nazariyalarini namoyish qilish uchun Homeostat mashinasini yaratdi. Mashina kirishidagi buzilishlardan keyin muvozanat holatiga qaytish uchun oddiy mexanik jarayondan foydalangan. Avvalroq, 1946-yilda Alan Tyuring Ashbyga maktub yozib[4], Ashbyga maxsus mashina qurish oʻrniga oʻz tajribalari uchun Tyuringning Avtomatik hisoblash dvigatelidan (ACE) foydalanishni taklif qilgan edi. Norbert Wiener+, Homeostatning muvozanatni tasodifiy izlashda maqsadli xatti-harakatlarning koʻrinishini tasvirlab, uni „hozirgi kunning buyuk falsafiy hissalaridan biri“ deb atadi. Ashbyning birinchi kitobi, „Design for a Brain“ 1952-yilda nashr etilgan va ushbu tadqiqot yoʻnalishini takrorlagan.
Kibernetika[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ross Ashby yosh psixologlar, fiziologlar, matematiklar va muhandislardan iborat kichik norasmiy ovqatlanish klubi boʻlgan Ratio Clubning asl aʼzolaridan biri boʻlib, kibernetika masalalarini muhokama qilish uchun uchrashgan. Klub 1949-yilda nevrolog Jon Beyts tomonidan tashkil etilgan va 1958-yilgacha klub yigʻillari davom etgan.
Uning „Kibernetikaga kirish“ kitobining sarlavhasi „kibernetika“ atamasining oʻz-oʻzini tartibga soluvchi tizimlarga nisbatan qoʻllanilishini ommalashtirdi, bu dastlab Norbert Viner tomonidan Kibernetikada kiritilgan. Kitobda tirik organizmlardagi gomeostaz, moslashish, xotira va bashorat haqida Ashbyning deterministik, mexanistik atamalari keltirilgan.
Ashbyning 1964-yilda chop etilgan „Constraint Analysis of Many-Dimensional Relations“ nomli maqolasi keyinchalik Klaus Krippendorff, Jorj Klir va boshqalar tomonidan ishlab chiqiladigan toʻplamlar nazariyasi hamda axborot nazariyasiga asoslangan koʻp oʻlchovli tizimlarni modellashtirish metodologiyasi boʻlgan rekonstruktivlik tahlilini oʻrganishni boshladi.
1970-yilda Ashby bir-biriga bogʻlangan yirik tizimlarning barqarorligi boʻyicha simulyatsiya tajribalarida hamkorlik qildi. Bu ish Robert Meyning model ekotizimlardagi barqarorlik va murakkablik haqidagi tadqiqotlariga ilhom berdi.
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Biography of W. Ross Ashby“. The W. Ross Ashby Digital Archive. 2017-yil 10-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 18-iyun.
- ↑ „Autobiographical summary“. taken from Ashby's own notes, made about 1972. 2016-yil 4-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 18-iyun.
- ↑ „W. Ross Ashby Journal (1928–1972)“. The W. Ross Ashby Digital Archive, 2008. 2022-yil 18-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 18-iyun.
- ↑ „Alan Turing letter“. The W. Ross Ashby Digital Archive, 2008. 2018-yil 12-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 18-iyun.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- The W. Ross Ashby Digital Archive (Wayback Machine saytida 2009-02-08 sanasida arxivlangan) includes an extensive biography, bibliography, letters, photographs, movies, and fully indexed images of all 7,189 pages of Ashby’s 25 volume journal.
- Homepage of William Ross Ashby (Wayback Machine saytida 2016-03-14 sanasida arxivlangan) with a short text from the Encyclopædia Britannica Yearbook 1973, and some links.
- Asaro, Peter M. (2008). "From Mechanisms of Adaptation to Intelligence Amplifiers: The Philosophy of W. Ross Ashby, " (Wayback Machine saytida 2011-07-25 sanasida arxivlangan) in Michael Wheeler, Philip Husbands and Owen Holland (eds.) The Mechanical Mind in History, Cambridge, Massachusetts: MIT Press, pp. 149-184.
- W. Ross Ashby web page by Cosma Shalizi, 1999.
- W. Ross Ashby (1956): An Introduction to Cybernetics, (Chapman & Hall, London): available electronically, Principia Cybernetica Web, 1999
- The Law of Requisite Variety (Wayback Machine saytida 2014-10-08 sanasida arxivlangan) in the Principia Cybernetica Web, 2001.
- 159 Aphorisms from Ashby and further links at the Cybernetics Society (Wayback Machine saytida 2023-04-06 sanasida arxivlangan)
- W. Ross Ashby, Cybernetics and Requisite Variety (1956) from An Introduction to Cybernetics
- W. Ross Ashby, Feedback, Adaptation and Stability (1960) from Design for a Brain