U (psixologiya)

U, baʼzida Id (lotincha: id ,inglizcha: it, nemischa: Es — bu) — psixoanaliz boʻyicha Freyd tomonidan tasvirlangan tuzilmalardan biri hisoblanadi. Bu psixikaning ongsiz qismi, instinktiv harakatlarning toʻplamini anglatadi.

Id lotin soʻzi inglizcha It ning oʻxshash sifatidan kiritilgan boʻlib, Freydning tarjimonlari uning nemischa „das Es“ ni tarjima qilishda qoʻllagan. Shu tarzda, rus psixoanalitik „Bu“ atamasi faqatgina lotin va nemis tillaridan tarjima yoki lingvistik moslashuvning bir turi boʻladi.

Atamaning tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Freyd „U“ning psixoanalitik atamasini (nemischa: das Es) nemis shifokori Georg Groddekadan olgan boʻlib, inson aqliy apparatining tashkillashtirilmagan qismlarini ajratish va belgilash uchun ega boʻlgan. Groddekaning ingliz tilidagi tarjimonlari odatda „the IT“ ni afzal bilishgan, keyinchalik esa lotin ID va rus „ONO“ rivojlangan.

Freydning fikriga koʻra, inson — bu yopiq energiya tizimidir; har bir inson doimiy energiya miqdoriga ega. Behush va irratsional holatda, „U“ zavq tamoyiliga boʻysunadi, yaʼni norozilikni kamaytirish „U“ga oʻtuvchi jarayonlarni yaratadi^[1]. Mazkur soʻzning keng maʼnosida, id asosiy fiziologik ehtiyojlarni qondirishni idrok etish va xotiralar natijasida hosil boʻlgan barcha istaklarni oʻz ichiga olish kabi harakatlarni jamlaydi^[2]. „Psixoanalizning qisqacha mazmuni“ asarida Freyd quyidagini qayd etad:

Ruhiy viloyatlarning eng qadimiy (misollar) biz uni soha deb ataymiz; uning mazmuni biz meros qilib olgan narsalar, tugʻilishdan beri mavjud va Konstitutsiyamizga toʻliq asoslangan. Va bu, birinchi navbatda, tanadagi kelib chiqishi va biz uchun nomaʼlum shakllarda namoyon boʻlgan istaklar^[3].

Freyd oʻz asarlarida — bizning shaxsiyatimizning qorongʻu, erishib boʻlmaydigan qismi bu U — ekanligini taʼkidlaydi. Odamlar „U“ga analoglar orqali yaqinlashadilar: ular uni betartiblik, hayajonlarning qaynayotgan qozon deb atashadi. Freydning „U“ haqidagi boshqa muhim taxminlaridan biri shundaki, u birlamchi aqliy jarayon asosida ishlaydi, erkin harakatlanuvchi energiyani oʻz ichiga oladi va zavq tamoyiliga muvofiq faoliyat yuritadi. Bu kabi taxminlarni aqliy energiya haqidagi gʻoyalar, iqtisodiy yondashuv bilan bogʻliq barcha qarama-qarshiliklarga boʻysundiradi^[4].