Kulturbund
_Theater_des_j%C3%BCdischen_Kulturbundes.jpg)
Nemis yahudiylarining madaniy ligasi (Kulturbund) Milliy Sotsialistik Germaniyadagi oʻzaro yordam tashkiloti boʻlib, natsistlarning taqiqlari va cheklovlaridan jabrlangan madaniyat arboblariga yordam berish uchun yahudiy jamiyati faollari tomonidan tashkil etilgan. Oʻz navbatida, hokimiyat 1941-yilgacha ruxsat berilgan Kulturbunddan yahudiy madaniyat arboblarini nazorat qilish va izolyatsiya qilish uchun foydalangan.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kulturbund 1933-yil iyul oyida Berlinda yahudiy sanʼatkorlarining „Professional davlat xizmatini tiklash toʻgʻrisida“ gi qonuni natijasida davlat madaniyat korxonalaridan yaqinda ishdan boʻshatilishiga munosabat sifatida tashkil etilgan. Dastlab 1933-yilda Kulturbund Deutscher Juden deb nomlangan uyushma rejissyor Kurt Baumann va nevrolog, musiqashunos hamda Charlottenburg operasining sobiq badiiy rahbari Kurt Zinger tomonidan tashkil etilgan. Dastlabki bir necha yil ichida Berlin madaniyat uyushmasi 20 mingga yaqin aʼzoni qabul qilgan[1].
Aʼzolik tomonidan moliyalashtiriladigan uyushma, birinchi navbatda, ishsiz yahudiy madaniyat xodimlarini yangi ish imkoniyatlari bilan taʼminlash uchun moʻljallangan edi. Kulturbund Deutscher Judenning asl nomi tez orada toʻzgartiriishi kerak edi, chunki „nemis“ va „yahudiy“ kombinatsiyasi siyosiy jihatdan nomaqbul edi.
Berlin tashkiloti modelidan soʻng, koʻplab boshqa shaharlarda yahudiylarning madaniy birlashmalari paydo boʻldi. 1935-yilda 36 dan ortiq viloyat va mahalliy madaniyat birlashmalari mavjud boʻlib, ularda jami 70 mingga yaqin aʼzo boʻlgan. Ayrim birlashmalar 1935-yil avgustiga kelib Germaniya yahudiy madaniy uyushmalarining Imperator uyushmasiga (Reichsverband jüdischer Kulturbünde, Deutschland, RJK) birlashishga majbur boʻldi. RJK imperatorlik taʼlim va targʻibot vazirligiga boʻysungan. Gestapo tomonidan senzura qilingan va nazorat qilinadigan uyushmaning faoliyatini Imperator Madaniyat palatasi rahbari Xans Xinkel tasdiqlashi kerak edi. 1937-yil iyul oyida 120 ta mustaqil tashkilot, jumladan, sinagogalar va madaniy uyushmalar RJK qoshida birlashtirildi.
Madaniy birlashmaning faoliyat dasturi deyarli har kuni Berlinda boʻlib oʻtgan. 1933-1935-yillarda aʼzolar asosan 1935-yilda buzib tashlangan eski Berlin teatrining vayron boʻlgan binosida oʻtkazilgan. 1933-yil oktabrda Lessingning „Dono Neytan“ pyesasi sahnalashtirildi; rejissyori Karl Lövenberg va bosh rolni Kurt Kutsch ijro etgan[2].
1935-yilda Kurt Zinger rahbarligida Madaniyat uyushmasining Berlin operasi tashkil etildi. Gamburg Kulturbund ham faol edi. Tadbirlar teatr va opera tomoshalari, konsertlar, kabarelar, filmlar namoyishi, maʼruzalar va koʻrgazmalarni oʻz ichiga oldi.
Yahudiy va yahudiy boʻlmagan madaniy dunyolar oʻrtasidagi har qanday almashinuvni oldini olish uchun yahudiy boʻlmaganlarga Kulturbund tadbirlariga tashrif buyuruvchi yoki ishtirokchi sifatida ruxsat berilmagan. Oʻz faoliyati doirasida Kulturbund, ayniqsa, „nemis“ deb hisoblangan mualliflar va bastakorlarning asarlarini ijro etishga kamroq ruxsat berilgan. Yahudiy jamiyatida bu „ruhiy getto“ holati bahs-munozaralarga sabab boʻlgan.
1941-yil 11-sentyabrda Kulturbund Gestapo tomonidan tarqatib yuborildi. Uning koʻplab aʼzolari va rasmiylari, jumladan, asoschisi Kurt Zinger konslagerlarga surgun qilingan va Xolokost paytida vafot etgan.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Ulrike Schaper: Kulturbund der Deutschen Juden auf LeMO
- Diter Venk: Gamburgdagi Geistiger Widerstand? Gamburgdagi Der Judische Kulturbund
- Jüdischer Kulturbund: Geschlossene Gesellschaft Der Spiegel, 11. 1965 yil avgust Abgerufen 22 yoshda. 2015 yil iyun.
- Sammlung „Jüdischer Kulturbund“ im Archiv der Akademie der Künste, Berlin
- Kulturbund Deutscher Juden: Monatsblätter, Jahrgang 1, Heft 1-5 (1933), Archiv des Leo Baeck Instituts.