Kongo (daryo)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Kongo
Tavsif
Uzunligi 4 700
Suv sarfi 41 800 m³/s
Joylashuvi
Davlat Angola, Kongo Demokratik Respublikasi, Kongo Respublikasi va Zambiya
Kongo (daryo)

Kongo yoki Zair (kongo tili: Nzâdi Kôngo, fransuzcha: Fleuve Congo, portugalcha: Rio Congo),— Ekvatorial Afrikadagi daryo. Oʻz. 4320 km, havzasining maydoni 3691 ming km², yillik suv sarfi 1450 km3. Sersuvligi jihatidan Afrikada 1-, dunyoda 2-, 3-oʻrinlarda (Amazonka va Paranadan keyin). K. Katanga qirlaridan 1430 m balandlikdan boshlanadi va Boyoma sharsharasigacha Lualaba deb ataladi. Daryo Atlantika okeaniga quyiladi. Yirik ir-moqlari: oʻngdan Lufira, Luvua, Aukuga, Aruvimi, Itimbiri, Mongala, Ubangi, Sanga; chapdan — Lomami, Lulonga, Ruki, Kasai. K. irmoqlari orqali Mveru, Bangveulu, Tanganika koʻllari bilan, Roʻzizi daryosi orqali Kivu koʻli bilan tutashgan. K.ning Lualaba qismi yassitogʻlik va platolar orasidan, Boyoma sharsharasidan Kinshasa shahrigacha (1700 km) tekislikdan oqadi. Kinshasa bilan Matadi shaharlari orasida 70 ga yaqin ostona va sharsharalar (Livingston ostonalari) hosil qilgan. Matadidan oʻtgach, dengiz boʻyi pasttekisligida oqadi (bu yerda daryo oʻzanining kengligi 1–2 km, chuqurligi farvaterida 25–30 m). Estuariysining kengligi oʻrta qismida 19 km. K., asosan, yomgʻir suvlaridan toʻyinadi. Quyi oqimida yillik oʻrtacha suv sarfi 46 ming m’/sek. (maksimal 75 ming m’/sek., minimal 23 ming m³/sek.). Quyi va oʻrta oqimida may—iyunda va noyabr— dekabrda, yuqori oqimida noyabr— dekabrda suvi koʻpayadi. Daryo yiliga 50 mln. t oqiziq keltiradi. K. va uning irmoqlaridagi suv yoʻllarining oʻz. 20 ming km. Gidroenergiya zahirasiga boy. K. va uning irmoqlarida baliqning koʻplab turi yashaydi. K. havzasida yirik daryo va koʻl portlari: Bukama, Kongolo, Kabalo, Kisangani, Kinshasa, Brazzavil; dengiz portlaridan — Matadi, Boma va Banana joylashgan. K.ning kuyilish yerini 1482-yilda portugaliyalik dengizchi D. Kan, Lualabani 1771-yilda D. Livingston, K.ning koʻp qismini 1876—77 yillarda G. Stenli tadqiq qilgan.[1]

Asosiy irmogʻi Lualaba bilan birga oʻlchanadigan Kongo daryosining umumiy uzunligi 4,370 kmni (2,715 milya) tashkil qiladi. Bu ekvatorni ikki marta kesib o'tgan yagona yirik daryo[2].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
  2. Forbath, Peter. The River Congo (1979), p. 6. "Not until it crosses the Equator will it at last turn away from this misleading course and, describing a remarkable counter-clockwise arc first to the west and then to the southwest, flow back across the Equator and on down to the Atlantic. In this the Congo is exceptional. No other major river in the world crosses the Equator even once, let alone twice."