Bazarbay Mametov
| Bazarbay Mametov | |
|---|---|
qozoqcha: Базарбай Мәметұлы | |
| Shaxsiy maʼlumotlari | |
| Tavalludi |
1888-yil 20-may Balxash-Lepsin volosti, Lepsin okrugi, Semirechensk viloyati, Stepnoe general-gubernatori, Rossiya imperiyasi |
| Vafoti |
1946 Qozogʻiston |
| Fuqaroligi |
 SSSR |
| Kasbi | siyosatchi, jamaot arbobi, huquqshunos |
Bazarbay Mametov (1888-yil 20-may, Sarqant tumani) — alash ziyolisi, Alashoʻrda hukumati aʼzosi, Alash harakatining Yettisuvdagi koʻzga koʻringan vakillaridan biri, huquqshunos. 1888-yilda (boshqa arxiv hujjatida 1891-yilda tugʻilgani koʻrsatilgan) Yettisuv viloyati, Lepsi tumani, Balxash-Lepsi boʻlisi (hozirgi Sarqant tumani)da tugʻilgan[1].
Biografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Nayman qabilasining Sadir urugʻidan chiqqan[2]. 1900-1911-yillarda Verniy erkaklar gimnaziyasida tahsil oladi. Dastlab Moskvadagi Alekseev harbiy bilim yurtida o‘qishni orzu qilgan, ammo 1911-yilda Qozon universitetining yuridik fakultetiga o‘qishga kirib, uni 1917-yilda tugatgan.
Universitetda o‘qiyotganda ham turli tadbirlarda faol ishtirok etadi. 1916-yilda mashhur „iyun“ farmoni chiqqanida Qozonda oʻqiyotgan qozoq talabalari orasida B.Mametov „Qozoq“ gazetasi sahifasida „barcha dilli birodarlar“ni rus tilini bilmaydigan qozoq yigitlariga yordam berishga taklif qiladi. Ushbu murojaatni A.Bukeyxonov „Birodarlar, yoshligingizda sog‘-salomat bo‘ling, xalq uchun safarbar bo‘ling!“ — iliq qabul qiladi.
Fevral inqilobidan keyin Alash harakatida faol ishtirok etadi. 1917-yil iyulda boʻlib oʻtgan Butunqozoq qurultoyida Yettisuv viloyatidan Butunrossiya Taʼsis majlisiga deputatlikka nomzod etib koʻrsatilgan va Butunrossiya musulmonlari kengashiga (Shoʻroi Islomiya) vakili etib saylangan.
Va oʻsha yilning dekabr oyida boʻlib oʻtgan Butunqozoq qurultoyida Alashoʻrda hukumati viloyatlardan tashqari, yaʼni butun qozoqlar nomidan aʼzolikka kiritildi. Shu o‘rindayoq B.Mametovning shaʼni qanchalik ko‘p ekanini anglash mumkin.
B.Mametov fuqarolar urushi yillarida boshqa vatanparvar qozoq ziyolilari kabi ikkiga boʻlingan qozoq jamoatchiligini saqlab qolish va himoya qilish maqsadida 1918-yilda Semeyda 1-Alash polkini tashkil etishga, Yettisuv viloyatida qozoq yigitlaridan alash askarlarini tashkil etishga harakat qildi. Yettisuv S.Amanjolov bilan birgalikda ochlik va tushkunlikdan aziyat chekayotgan odamlarga yordam berish qoʻmitasini tashkil qiladi.
1918-yil 10-avgustdan 31-avgustgacha Lepsi shahrida boʻlib oʻtgan Alash Oʻrdaning Yettisuv viloyatining II qozoq qurultoyida qatnashib, uning kengashiga aʼzo etib saylandi. Alashoʻrda aʼzosi, Lepsi yordam qoʻmitasi raisi B.Mametovni bolsheviklar bilan aloqador degan yolgʻon bahona bilan Kolchak hukumati taʼqib qiladi. Quvg‘inga uchragan Alash ziyolisi B.Mametovke M.Tinishboyev gapga aralashib, admiral Kolchakka xat yozdi.
Yettisuvda qozoq-ruslarning qozoq qishloqlariga qilgan soʻzsiz vahshiyligini, Otinshining qahramonlarcha oʻlimini Semeyga birinchi boʻlib olib kelib va shularni „Abay“ jurnalida yozgan B.Mametov bilan I.Jaynaqov boʻlgan.
Sovet davrida B.Mametov 1928-yilda taʼqibga uchradi va hibsga olindi. 1931-yilda oilasi bilan Saratovga surgun qilingan.
Qoraqalpog‘iston, Saratov, Jambil, Toldiqo‘rg‘on shaharlarida turli xo‘jalik lavozimlarida ishlagan, 1946-yilda Burlito‘be tumanida vafot etgan. Sovet Ittifoqi Oliy Kengashining 1989-yil 16-yanvardagi „1930-40-yillar va 50-yillarning boshlarida taʼqib qurbonlari va qurbonlari bilan bogʻliq holda odil sudlovni oʻrnatish boʻyicha qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida“gi Farmonining 1-moddasiga muvofiq, 1989-yil 6-aprelda oqlangan.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Ә.Нысанбаев. Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия, 1998.
- ↑ „ӨКСІКПЕН ӨТКЕН ЕШ ҒҰМЫР“ (2017-yil 22-avgust).
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Qozog'iston: Milliy ensiklopediya / Bosh muharrir A. Nissanbayev — Olmaota "Qozoq ensiklopediyasi", 1998 yil ISBN 5-89800-123-9
- Mametov Bazarbay / Eskender-Abdesev, M. "Alash O'rda" vazirlari [Matn] = "Alash O'rda" vaziri / M. Iskandar-Abdeshev. — Olmaota: [p. i.], 2008. - B.71.