Antilopa quyoni
| Antilopa quyoni | |
|---|---|
 | |
Ilmiy tasniflash | |
| Olam: | Eukariotlar |
| Tip: | Xordalilar |
| Sinf: | Sut emizuvchilar |
| Oila: | Tovushqonlar |
| Urugʻ: | Quyonlar |
| Turlari: | Antilopa quyoni |
| Xalqaro ilmiy nomi | |
| Lepus alleni Mearns, 1890 | |
| Areal | |
 | |
Antilopa quyoni (lotincha: Lepus alleni) — Lepus quyonlar jinsining Shimoliy Amerika turlaridan biri. Lotincha nomi Nyu Yorkdagi Amerika tabiiy tarix muzeyining sutemizuvchilar va qushlar yoʻnalishi boshligʻi Joel Asafa Allena sharafiga berilgan[1].
Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]
Antilopa quyoni yirik Lepus turidir. Erkak va urgʻochi antilopa quyonlari tashqi koʻrinishi bir xil. Bu turning oʻlchami katta, uzun, uchli quloqlari va moʻynasining aniq rangi bor. Antilopa quyonining qorni oq, yon tomonlari och kulrang, orqa tomoni qora, boʻyin va koʻkragida toʻq sariq rangga ega. U qora dumli quyon va oq yonboshli quyon kabi turlarga oʻxshaydi. Uning tanasi uzunligi 52 dan 58 sm (22 dyuym) gacha, dumi esa 5 dan 10 sm gacha (3 dyuym) uzunlikda boʻlishi mumkin. Uning old oyoqlari 10 dan 20 sm gacha (3,9 dan 7,9 dyuymgacha), orqa oyoqlari esa 20 dan 30 sm gacha (7,9 dan 11,8 dyuymgacha) oʻsishi mumkin. Antilopa quyonining quloqlari 14–17 sm (6 dyuym) gacha oʻsadi va uning ogʻirligi 9 funt (4,1 kg) gacha boʻlishi mumkin. Turning juda katta bosh suyagi va uzun tumshugʻi bor. Quloqlari juda uzun, uchlari va qirralari oq rangda. Ikki rangli dum tepasi qora, pasti och kulrang. Antilopa quyonining yon tomonlari och kulrang, boʻyni va koʻkragi toʻq sariq, orqa tomoni qora dogʻli.
Tarqalish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Antilopa quyonlarining tarqalishi AQSHning Arizona shtati va Meksikaning Chiuaua, Nayarit, Sinaloa va Sonora shtatlarini qamrab oladi[2]. Shimoliy Amerikada mavjud boʻlgan boshqa quyon turlari bilan solishtirganda, antilopa quyonning tarqalishi cheklangan. Bu tur Arizonadagi osmon orollari va Meksikadagi Syerra Madre Occidental orollaridan uzoqroqda joylashgan hududlarda yashamaydi. Shuningdek, u Florensiya, Arizonaning gʻarbiy qismida uchtamaydi. 2017-yil iyul oyi holatiga koʻra, u Nevada shtatidagi Mid koʻli dam olish hududida milliy bogʻ qoʻriqchisi tomonidan uchratilib va suratga olingan.
Yashash joyi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Antilopa quyonini oʻtloqli tepaliklarda yoki tekisliklarda topish mumkin, ular uzun oʻtlar ustidagi katta, choʻl butalari boʻlgan yashash joylarini afzal koʻradi. Bu turni koʻproq taqir choʻllarda ham uchratish mumkin[3]. 2014-yilda ekologiyaga bagʻishlangan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, antilopa quyoni uchun ideal yashash joyi oʻtloqli yer qoplami va mesquit toʻdasini oʻz ichiga oladi. Bu tur qurgʻoqchil iqlimni afzal koʻrmaydi. Buning oʻrniga antilopa quyonlari yozgi yogʻingarchilik miqdori 90 mm dan 360 mm gacha boʻlgan hududlarda yashaydi. Namligi kamroq sharoitda omon qoladigan qora dumli quyondan farqli oʻlaroq, antilopa quyon namligi yuqori boʻlgan joylarda yashaydi.
Morfologik xususiyatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ular oʻzlarining tovushlarini nafaqat eshitish uchun, balki ular mavjud boʻlgan muhitning yuqori haroratida tana haroratini pasaytirish va tartibga solish uchun ham ishlatadilar. Antilopa quyonlari yerning issiq yuzasi soviy boshlaganda, asosan kechqurun faolroq boʻladi.
Oziqlantirish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Antilopa quyoni kaktuslar, oʻztlar va boshqa bargli oʻzsimliklar bilan oziqlanadi. Bu tur minerallar va boshqa oziq moddalarni olish uchun tuproq qazish va yeyishi kuzatilgan. Ularni bargli va graminivorlar deb tasniflash mumkin. Kaktuslar, mesquite barglari va boshqa oʻsimliklar bilan oziqlanadi[4].
Koʻpayish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Antilopa quyonlari dekabrdan sentabrgacha koʻpayadi va homiladorlik davri taxminan olti hafta davom etadi. Urgʻochilar yiliga bittadan beshtagacha bola tugʻadi va toʻrt marta bolalaydi. Quyon bolasi, leveret deb ataladi, erta tugʻiladi, uning koʻzlari ochiq boʻladi, u faol va moʻyna bilan qoplangan boʻladi. Bolalar yer yuzasini qirib tashlash natijasida hosil boʻlgan sayoz tuproq uyalarda tugʻiladi[5].
Tahdidlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Antilopa quyonlari chorva uchun ham xavf tugʻdiradigan yirtqichlarni oʻziga jalb qilganligi sababli, shunday muammolarni kamaytirish uchun odamlar tomonidan ovlanadi. Bu tur istemol qilish yoki qimmatli moʻynasi uchun ham ovlanadi.
Yashash joyini yoʻqotish antilopa quyonlari uchun ham xavf tugʻdiradi, chunki qishloq xoʻjaligining kengayishi ularning yashash joylariga xalaqit beradi. Chorva mollarini boqish antilopa quyonlari yashaydigan hududlarda oʻt va oʻsimliklarining koʻpligini kamaytiradi.
Taksonomiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ushbu quyonning ikkita kichik turi tasvirlangan:[6]
- L a. men alleni
- L. a. palitanlar
- L. a. tiburonensis
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Shoxli quyon yoki quyon, ba'zan jakalopa - antilopa va quyon oʻrtasidagi xayoliy xoch shalkidagi shoxdir.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Best T. L., Henry T. H., Lepus alleni // Mammalian species. No 424, The American Society of Mammologists, 1993. p. 1-8.“. 2014-yil 16-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 16-sentyabr.
- ↑ „Mexican Association for Conservation and Study of Lagomorphs (AMCELA), Romero Malpica, F.J. & Rangel Cordero, H. (2008). «Lepus alleni». IUCN Red List of Threatened Species. Version 2009.2. International Union for Conservation of Nature. Retrieved 1-fevral 2010-yil.“. 2014-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 15-sentyabr.
- ↑ Best, Troy; et al. (1993). "Lepus alleni". Mammalian Species. 424: 1–8. doi:10.2307/3504245.
- ↑ Reid, Fiona (2006). Peterson Field Guide to Mammals of North America (Fourth ed.). New York: Houghton Mifflin Harcourt. pp. 357–358.
- ↑ Drickamer, Lee; et al. (2014). Mammalogy: Adaptation, Diversity, Ecology (fourth ed.). Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press. pp. 367–368. ISBN 978-1421415888.
- ↑ Lorenzo, C.; Brown, D.E. (2019). "Lepus alleni". IUCN Red List of Threatened Species. 2019: e.T41272A45185265. doi:10.2305/IUCN.UK.2019-1.RLTS.T41272A45185265.en. Retrieved 11 November 2021.