Ekologik iz: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
„Ecological footprint“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

7-Aprel 2023, 12:08 dagi koʻrinishi

Fayl:Ecological Footprint.png
Global Footprint Network tomonidan o'lchanadigan global gektar ekvivalentlar bo'yicha umumiy resurslar iste'moli va ifloslanish miqdorini ko'rsatadigan milliy ekologik izlar. Manba GFN, ochiq ma'lumotlar platformasi
Fayl:Ecological deficit.png
Global Footprint Network tomonidan o'lchanadigan milliy ekologik tanqislik yoki zahiralar, jami resurslardan foydalanish va hosil bo'lgan ifloslanishni mavjud bioimkoniyatlarga solishtirish. Manba GFN, ochiq ma'lumotlar platformasi

Ekologik iz - bu insonning tabiiy kapitalga bo'lgan talabini, ya'ni odamlar va ularning iqtisodiyotini qo'llab-quvvatlash uchun zarur bo'lgan tabiat miqdorini o'lchash uchun Global Footprint Network tomonidan ilgari surilgan usul. [1] [2] [3] U ekologik hisob tizimi orqali talabni kuzatib boradi. Hisob-kitoblar odamlar iste'mol qilish uchun foydalanadigan biologik mahsuldor maydonni mintaqada, millatda yoki dunyoda mavjud bo'lgan biologik mahsuldor maydon (biologik imkoniyatlar, odamlar tabiatdan talab qiladigan narsani to'ldirishi mumkin bo'lgan mahsuldor maydon) bilan taqqoslaydi. Qisqa qilib aytganda, bu insonning atrof-muhitga ta'sirining va bu ta'sir barqarorligi yoki barqaror emaslidi o'lchovidir.

Ekologik iz va biologik imkoniyatlarni individual, mintaqaviy, milliy yoki global miqyosda solishtirish mumkin. Ekologik iz va biologik sig'im talablari har yili inson aholisi, aholi jon boshiga iste'mol, ishlab chiqarish samaradorligi va ekosistema unumdorligi bilan o'zgarib turadi.Global ekologik izni baholash inson talabining yer yangilashi mumkin bo'lgan narsalarga nisbatan qanchalik ko'pligini ko'rsatadi.  Global Footprint Network tarmog'ining taxminlariga ko'ra, 2019 yilga kelib, insoniyat tabiiy kapitaldan yer uni yangilashidan 75% tezroq foydalanmoqda, ya'ni insoniyatning ekologik izi 1,75 Sayyora yeridir. [4] [5] Bunday ortiqcha foydalanish ekologik ortiqcha deb ataladi.

Barqarorlikni baholashni qo'llab-quvvatlash uchun butun dunyoda ekologik iz tahlili keng qo'llaniladi. [6] Bu odamlarga butun iqtisodiyot bo'ylab resurslardan foydalanishni o'lchash, boshqarish va har bir shaxs turmush tarzi, tovarlar va xizmatlar, tashkilotlar, sanoat tarmoqlari, mahallalar, shaharlar, mintaqalar va mamlakatlarning barqarorligini o'rganish imkonini beradi. [1]

Umumiy koʻrinish

Ekologik izlar haqidagi birinchi ilmiy nashr 1992 yilda William Reestomonidan yozilgan. [7] Ekologik iz tushunchasi va uni hisoblash usuli Mathis Wakernagelning PhD dissertatsiyasi sifatida Kanadaning Vankuver shahridagi Britaniya Kolumbiya universitetida Rees rahbarligida 1990-yildan 1994-yilgacha ishlab chiqilgan. Dastlab, Wackernagel va Rees kontseptsiyani "tegishli yuk ko'tarish qobiliyati" deb atashgan. [8] G'oyani yanada qulayroq qilish uchun Rees o'zining yangi kompyuterining "stol ustidagi kichik izi"ni maqtagan kompyuter texnikidan ilhomlanib, "ekologik iz" atamasini o'ylab topdi. [9] 1996 yilda Vakernagel va Ris "Bizning ekologik izimiz: Yerga inson ta'sirini kamaytirish" kitobini nashr etishdi. [10]

Ekologik izni aniqlashning eng oddiy usuli - bu har bir shaxsning turmush tarzini, millatning farovonligini yoki butun insoniyatning iqtisodiy faoliyatini qo'llab-quvvatlovchi tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan ekologik resurslar miqdorini aniqlash usulidir. [11] [5]

Namuna - bu turmush tarzini , har bir shaxsning iste'molni va aholi sonini taqqoslash va ularni biosig'imga nisbatan tekshirish vositasidir. [12] [13] Ushbu vosita davlat o'z hududida mavjud bo'lgan narsalardan qanchalik ko'p yoki kam foydalanishini o'rganish orqali yoki yoki mamlakatning turmush tarzi va aholi zichligi butun dunyoda qanchalik takrorlanishini o'rganish orqali siyosatni xabardor qilishi mumkin. Bu iz shaxsiy xulq-atvorni yoki davlat siyosatini o'zgartirish maqsadida odamlarga haddan tashqari iste'mol qilish va aholi sonining ko'payishi to'g'risida ma'lumot berish uchun foydali vosita bo'lishi mumkin. [14] [15] [16] Ekologik izlar hozirgi turmush tarzi va inson soni barqaror emasligini ta'kidlash uchun ishlatilishi mumkin. [17] [18] Mamlakatlar bo'yicha taqqoslashlar ushbu sayyoradagi resurslardan foydalanishning tengsizligini ko'rsatadi.

Turistik ekologik iz (TEF) - bu ma'lum bir manzilga tashrif buyuruvchilarning ekologik izi va sayyohatchilarning xatti-harakatlariga bog'liq. [19] Turistik ekologik izlarni solishtirish muqobil yo'nalishlar, sayohat usullari, oziq-ovqat tanlovi, turar joy turlari va faoliyatlarning afzalliklarini ko'rsatishi mumkin. [20]

Uglerod izi umumiy ekologik izning ajralmas qismidir. Ko'pincha, faqat uglerod izi haqida xabar berilganda, u CO2 massasida (yoki issiqxona gazlarining isishi potentsialini (GGWP) ifodalovchi CO2e) ifodalanadi, lekin u ekologik izlar kabi er uchastkalarida ham ifodalanishi mumkin. Ikkalasi ham mahsulotlarga, odamlarga yoki butun jamiyatlarga qo'llanilishi mumkin.[21]

Metodologiya

Yerning tabiiy resurslari cheklangan bo'lib, hozirgi foydalanish darajasini hisobga olgan holda beqaror foydalanilmoqda. [22]

Ekologik izlarni hisobga olishning asosiy yo'nalishi qayta tiklanadigan manbalardir. Sayyora ishlab chiqaradigan bunday resurslarning miqdori va uning ushbu modelga muvofiq inson chiqindilarini o'zlashtirish qobiliyati biokompaniyalar deb ataladi. Ekologik izlar faoliyat, shaxs, jamoa, shahar, shahar, mintaqa, millat yoki butun insoniyat miqyosda hisoblanishi mumkin. Ekologik iz qiymatlari uglerod, oziq-ovqat, uy-joy va tovarlar va xizmatlar nomli toifalarga ajratilgan. Ushbu yondashuv mahsulot ishlab chiqarish yoki mashina haydash kabi faoliyatga nisbatan qo'llanilishi mumkin. Ushbu resurslarni hisobga olish hayot davri tahliliga o'xshaydi, bunda energiya, biomassa ( oziq - ovqat, tola ), qurilish materiallari, suv va boshqa resurslar iste'moli global gektar (gga) deb ataladigan yer maydonining normallashtirilgan o'lchoviga aylantiriladi. 

2003 yildan beri Global Footprint Network BMTning butun dunyo va 200 dan ortiq mamlakatlar uchun ma'lumotlar manbalari asosida ekologik izni hisoblab chiqdi (Milliy ekologik izlar hisoblari deb nomlanadi). Dunyo aholisini ushbu iste'mol darajasida ushlab turish uchun zarur bo'lgan erlarning umumiy soni ham hisoblab chiqilgan. Har yili hisob-kitoblar BMT ning to'liq statistikasi bilan so'nggi yilga yangilanadi. Vaqt qatorlari har bir yangilanishda ham qayta hisoblab chiqiladi, chunki BMT statistikasi ba'zan tarixiy ma'lumotlar to'plamini to'g'rilaydi. Natijalar ochiq ma'lumotlar platformasida mavjud. [4]

Lin va boshqalar 2018-yilda ma'lumotlar yangilanishiga qaramay, mamlakatlar va dunyo tendentsiyalari izchil saqlanib qolganligini aniqladi. [23] Shuningdek, yaqinda Shveytsariya atrof-muhit vazirligi tomonidan o'tkazilgan tadqiqotda Shveytsariya uslublarni mustaqil ravishda qayta hisoblab chiqdi va ularni 1996-yildan 2015-yilgacha bo'lgan vaqt davomida 1-4% mobaynida takrorladi. [24] 2006 yildan beri aloqa va hisoblash tartib-qoidalarini batafsil tavsiflovchi ekologik iz standartlarining birinchi to'plami mavjud. Eng so'nggi versiya - 2009 yildagi yangilangan standartlar hisoblanadi. [25]

Ekologik izni milliy darajada hisobga olish usuli Global Footprint Network veb-saytida [25] yoki Borucke va boshqalarni o'z ichiga olgan ilmiy maqolalarda batafsilroq tavsiflangan. [26]

Milliy Hisoblarni Tekshirish Qo'mitasi hisoblarni qanday yaxshilash bo'yicha tadqiqot kun tartibini e'lon qildi

Ekologik iz o'lchovlari

Global Footprint Network hisob-kitoblariga ko'ra, 2019 yilda insoniyatning ekologik izi yer sayyorasining 1,75 maydonini tashkil etdi. [27] Ularning hisob-kitoblariga ko'ra, bu insoniyatning ehtiyojlari Sayyora ekotizimlarini yangilaganidan 1,75 baravar ko'p ekanligini anglatadi. [4]

Agar resurslardan foydalanishning ushbu darajasi pasaymasa, model atrof-muhitning yanada yomonlashishini va, ehtimol, odamlar uchun Yer o'tkazuvchanligining doimiy pasayishini bashorat qiladi. [27] [28] [29]

2007-yilda dunyo bo'ylab aholi jon boshiga o'rtacha biologik mahsuldor maydon aholi jon boshiga taxminan 1,8 global gektarni (Gga) tashkil etdi. AQShning aholi jon boshiga to'g'ri keladigan izi 9,0 gga, Shveytsariyaniki esa 5,6 gga, Xitoyniki esa 1,8 gga. [30] Butunjahon tabiat fondi o'zining 2022 yilgi Tirik sayyora hisobotida 1970 yildan hozirgi kungacha dunyodagi umurtqali hayvonlar populyatsiyasining 69% ga kamayganini hujjatlashtiradi va bu pasayish insoniyatning global biosig'imdan ancha oshib ketishi bilan bog'laydi. [31] Wackernagel va Rees dastlab o'sha paytda Yer yuzidagi 6 milliard odam uchun mavjud biologik sig'im kishi boshiga taxminan 1,3 gektarni tashkil etganini taxmin qilishgan, bu 2006 yilda nashr etilgan 1,8 global gektardan kam, chunki dastlabki tadqiqotlar global gektardan foydalanmagan va biologik samarali dengiz hududlarini o'z ichiga olmagan. [10]

Dunyo mintaqalari bo'yicha aholi jon boshiga ekologik iz va 2014-yildagi Inson taraqqiyoti indeksi mamlakatlari va ularning tabiiy resurslardan foydalanishi [32]

2018 yilgi National footprint accounts ma'lumotlariga ko'ra, insoniyatning umumiy ekologik izi 1961 yildan beri o'sish tendentsiyasini namoyish etib, yiliga o'rtacha 2,1% ga o'sdi (SD= 1,9). [23]Insoniyatning ekologik izi 1961 yilda 7,0 milliard gektarni tashkil etdi va 2014 yilda 20,6 milliard gektarga oshdi, bu aholidagi har bir shaxs resurslarni ko'proq iste'mol qilish va aholi sonining ko'payishi bilan bog'liq. [23] [33] [34] 2014 yilda o'rtacha global ekologik iz kishi boshiga 2,8 gektarni tashkil etdi. [23] Uglerod izi ekologik izning eng tez rivojlanayotgan qismidir va hozirda insoniyatning umumiy ekologik izining taxminan 60% ni tashkil qiladi.

Yerning biologik intensivligi ekologik iz kabi tezlashmadi. Bio-intensivlikning o'sishi yiliga o'rtacha 0,5% ni tashkil etdi (SD = 0,7). [23] Qishloq xoʻjaligi intensivligi tufayli biokaplama 1961 yilda 9,6 milliard Gsh ni tashkil etdi va 2016 yilda 12,2 milliard Gsh ga ko'tarildi. [23]

Biroq, odamlar uchun sig'imning bu o'sishi boshqa turlar hisobiga sodir bo'ldi. [35] [36] Qishloq xo'jaligining intensivlashuvi o'g'itlardan foydalanishning ko'payishini o'z ichiga oldi, bu esa daryolar va suv havzalarining evtrofikatsiyasiga olib keldi; changlatuvchi populyatsiyalarning yo'q qilinishiga olib keladigan pestitsidlardan foydalanishning ko'payishi; daryolarning ahvolini yomonlashtiradigan suv olishning ko'payishi; va yovvoyi yoki shudgorlangan holda qolgan erlarning kamayishi, qishloq xo'jaligi erlarida yovvoyi tabiat populyatsiyasining kamayishiga olib keldi. [37] [38] [39] Bu bizga ekologik iz hisob-kitoblari antropotsentrik ekanligini eslatadi, bu Yerning barcha biokompaniyalari odamlar uchun qonuniy ravishda mavjudligini ko'rsatadi. Agar boshqa turlar uchun ba'zi biologik sig'im qoldirilishi kerak deb hisoblasak, ekologik ortiqcha darajasi oshadi.[40] [41]

Wackernagel va uning tashkiloti ma'lumotlariga ko'ra, 1970-yillardan beri yer "ortiqcha xarajat" holatida bo'lib, unda insoniyat ko'proq resurslardan foydalanadi va ekotizim yangilanib bo'lmaydigan darajada chiqindilarni ishlab chiqaradi. [23] Global Footprint Network (GFN) hisob-kitoblariga ko'ra, hozirda odamlar Yer resurslaridan taxminan 175% quvvatdan foydalanadilar. [42] Bu insoniyat hozirgi farovonlik darajasida Yerning inson tashish qobiliyatidan ancha yuqoriligini anglatadi. GFN ma'lumotlariga ko'ra:

2022-yilda yerga yaqinlashish kuni 28-iyulga to'g'ri keldi. Yerga yaqinlashish kuni insoniyat yil uchun tabiiy byudjetni tugatgan sanani belgilaydi. Yil oxirigacha biz atrof-muhit tanqisligimizni mahalliy resurslar zaxiralarining kamayishi va atmosferada karbonat angidridning to'planishi bilan qo'llab-quvvatlaymiz. Biz vaqti-vaqti bilan harakat qilamiz. [42]

Hozirgi vaqtda insoniyatning 85% dan ortig'i ekologik tanqisligi bo'lgan mamlakatlarda yashaydi. [1] Bu ularning fuqarolari o'zlarining milliy chegaralarida mavjud bo'lgan biosig'imlarga bardosh bera oladiganidan ko'ra ko'proq resurslardan foydalanishlari va ko'proq chiqindilar va ifloslantiruvchi moddalar ishlab chiqarishlarini anglatadi. [43] [44] Ba'zi hollarda mamlakatlar ekologik tanqislikka duch kelmoqdalar, chunki ularning jon boshiga to'g'ri keladigan ekologik izi dunyo bo'ylab o'rtacha mavjud bo'lgan biologik hosildor erlarning gektaridan oshadi (2019 yilda bu ko'rsatkich kishi boshiga 1,7 gektardan kam bo'lgan). [45] Bunga Frantsiya, Germaniya va Saudiya Arabistoni misol bo'la oladi. [46] Boshqa hollarda, aholi jon boshiga resurslarni iste'mol qilish global o'rtacha ko'rsatkichdan past bo'lishi mumkin, ammo mamlakatlar ekologik tanqislikka duch kelmoqdalar, chunki ularning aholisi o'zlarining milliy chegaralariga qaraganda ko'proq biologik mahsuldor erlardan foydalanishlari uchun yetarlicha katta. Masalan, Xitoy, Hindiston va Filippin. [46] Va nihoyat, ko'plab mamlakatlar aholi jon boshiga resurslardan yuqori darajada foydalanish va holy Shining-ning ko'pligi tufayli ekologik tanqislikni boshdan kechirmoqda; bunday mamlakatlar o'zlarining milliy bio-intensiv salohiyatidan ancha yuqori. Masalan, Yaponiya, Buyuk Britaniya va AQSh.

2011 yilda yozgan William Reesning so'zlariga ko'ra, "o'rtacha dunyo fuqarosining ekologik izi dunyo bo'yicha o'rtacha 2,7 gektarni tashkil etadi, er yuzida jon boshiga atigi 2,1 gektar biologik hosildor er va suv to'g'ri keladi. Bu shuni anglatadiki, insoniyat allaqachon global biokompaniyadan 30 foizga oshib ketgan va endi "tabiiy kapital"zaxiralarini yo'q qilib, beqaror hayot kechirmoqda." [47]

O'shandan beri aholi sonining ko'payishi va hisob-kitoblarga qo'shimcha aniqlik kiritilganligi sababli, butun dunyo bo'ylab bir kishi uchun mavjud biokaplama bir kishi uchun <1,7 gektargacha kamaydi. Yaqinda Rees yozgan: [48]

Inson faoliyati ekosferani ekotizimlarning qayta tiklanish qobiliyatidan tashqari ekspluatatsiya qilish va tabiiy chiqindilar oqimini to'ldirish orqali potentsial halokatli" ortiqcha sarf " da. Bir paytlar "oqilona" bo'lgan iqtisodiy xatti-harakatlar moslashuvchan bo'lmadi. Bu holat insoniyatning tabiiy ekspansionistik tendentsiyalarining muqarrar natijasidir, bu ekologik jihatdan ma'nosiz "neoliberal" o'sishga yo'naltirilgan iqtisodiy nazariya bilan qo'llab-quvvatlanadi. [49]

Ris endi iqtisodiy va demografik o'sish barqaror bo'lib qolish va tsivilizatsiyaning qulashiga yo'l qo'ymaslik uchun etarlicha kichik ekologik izlarga ega jamiyatlarni yaratish uchun zarur deb hisoblaydi. [33] [34]

Mamlakat bo'yicha iz

Inson taraqqiyoti indeksiga nisbatan turli mamlakatlar uchun ekologik iz

2013 yilda o'rtacha global ekologik iz kishi boshiga 2,8 gektarni tashkil etdi. [23] Mamlakat bo'yicha o'rtacha ko'rsatkich dunyodagi har bir kishi uchun 14,3 (Qatar) dan 0,5 (Yaman) gektargacha. [50]Shaxsiy turmush tarzi va boylikka asoslangan mamlakatlarda ham katta farqlar mavjud. [1]

2022 yilda aholi jon boshiga eng yaxshi o'nta ekologik ta'sirga ega mamlakatlar: Qatar (14,3 global gektar), Lyuksemburg (13,0), Kuk orollari (8,3), Bahrayn (8,2), Qo'shma Shtatlar (8,1), Birlashgan Arab Amirliklari (8,1), Kanada (8,1), Estoniya (8,0), Quvayt (7,9) va Beliz (7,9). [50]

Mamlakatning umumiy ekologik izi aholi jon boshiga to'g'ri keladigan ekologik izni umumiy aholi soniga ko'paytirish orqali aniqlanadi. Umumiy ekologik iz butun dunyo bo'ylab (Xitoy) 5,540,000,000 gektardan butun dunyo bo'ylab 145,000 gektargacha (Kuk orollari). [51] 2022-yilda umumiy ekologik iz bo'yicha eng yaxshi o'nta davlat qatoriga quyidagilar kiradi: Xitoy (dunyoda 5,54 milliard gektar), Qo'shma Shtatlar (2,66 milliard), Hindiston (1,64 milliard), Rossiya Federatsiyasi (774 million), Yaponiya (586 million), Braziliya (542 million), Indoneziya (460 million), Germaniya (388 million), Koreya Respublikasi (323 million) va Meksika (301 million). [51] Bular global ekotizim xizmatlariga eng katta yuk bo'lgan o'nta davlat edi.

G'arbiy Avstraliya hukumatining atrof-muhit holati to'g'risidagi hisobotida G'arbiy Avstraliyaning o'rtacha aholisi uchun ekologik iz ko'rsatkichi 2007 yilda sayyoradagi odam boshiga o'rtacha iz hajmidan etti baravar ko'p bo'lib, jami 15 gektarni tashkil etdi.

Rasmda (o'ngda) individual mamlakatlar miqyosidagi barqarorlik ularning ekologik ta'sirini BMTning Inson taraqqiyoti indeksi ( turmush darajasi o'lchovi) bilan taqqoslash orqali ko'rib chiqiladi. Grafik mamlakatlar o'z fuqarolarining maqbul turmush darajasini saqlab qolish va resurslardan barqaror foydalanishni ta'minlash uchun nima kerakligini ko'rsatadi. Umumiy tendentsiya shundaki, yuqori turmush darajasi kamroq barqaror bo'ladi. Har doimgidek, aholining o'sishi umumiy iste'mol va ishlab chiqarishga sezilarli ta'sir ko'rsatadi, aholi sonining ko'payishi esa kamroq barqaror bo'ladi [52] :45Dunyoning aksariyat mamlakatlarida aholi soni ko'payishda davom etmoqda, ammo ba'zilarida vaziyat barqarorlashgan yoki hatto pasayishni boshlaganga o'xshaydi. [53] Milliy, mintaqaviy va shahar darajasidagi hisobotlarda olingan ma'lumotlar vaqt o'tishi bilan jamiyatlarning kamroq barqaror bo'lish tendentsiyasini qo'llab-quvvatlaydi. [54] [55]

Buyuk Britaniyaning o'rtacha ekologik izi aholi jon boshiga 5,45 global gektarni (ga) tashkil etadi, mintaqalar orasidagi farqlar 4,80 gga (Uels) dan 5,56 gga (Sharqiy Angliya) gacha. [30]

BedZED , Janubiy Londondagi 96 ta uy uchun aralash daromadli uy-joy majmuasi Bill Dunster Architects va Peabody Trust uchun bioregional barqarorlik bo'yicha maslahatchilar tomonidan ishlab chiqilgan. Bedzedda nisbatan o'rtacha aholi istiqomat qilsa-da, qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarish, energiya tejaydigan arxitektura va Londonning birinchi avtomobil almashish klubini o'z ichiga olgan keng qamrovli "yashil turmush tarzi" dasturi tufayli aholi jon boshiga 3,20 gga (tashrif buyuruvchilarni hisobga olmaganda) aniqlandi. Shotlandiyaning Moray shahridagi qishloq qasddan tashkil topgan Findhorn Ecovillage hamjamiyatida aholi jon boshiga 2,56 gga to'g'ri keladi, shu jumladan ko'plab mehmonlar va tashrif buyuruvchilar ham. Biroq, faqat aholi 2,71 ggaga ega edi, bu Buyuk Britaniyadagi o'rtacha ko'rsatkichning yarmidan sal ko'prog'ini tashkil etadi va sanoatlashgan dunyoda hozirgacha o'lchangan barcha jamoalar orasida eng past ekologik ko'rsatkichlardan biridir. [56] Kornuolldagi organik dehqonchilik jamoasi bo'lgan Keveral Farm 2,4 gga emissiyaga ega ekanligi aniqlandi, garchi jamoa a'zolari orasida izlar sonida sezilarli farqlar mavjud. [57]

Dunyo mintaqalari bo'yicha mamlakatlarning inson boshiga ekologik izi va inson taraqqiyoti indeksi (2014)

2012 yilda "jigarrang" ga nisbatan "yashil" ishlaydigan iste'molchilar bo'yicha o'tkazilgan tadqiqotda ("yashil odamlar "jigarrang" iste'molchilarga qaraganda atrof-muhitga sezilarli darajada kam ta'sir ko'rsatishi kutilmoqda"), "tadqiqot yashil va jigarrang iste'molchilarning uglerod izlari o'rtasida sezilarli farq yo'qligini aniqladi". [58] [59] 2013 yilda o'tkazilgan tadqiqot ham xuddi shunday xulosaga keldi. [60] [61]

Sharhlar va tanqidlar

Dastlabki tanqidlar 1999 yilda van den Berg va Verbruggen tomonidan nashr etilgan [62] va 2014 yilda yangilangan. [63] Ularning hamkasbi Fiala 2008 yilda xuddi shunday tanqidni e'lon qildi [64]

Atrof-muhit bo'yicha Bosh direktorat (Yevropa Komissiyasi) tomonidan buyurtma qilingan keng qamrovli sharh 2008 yil iyun oyida nashr etilgan. Evropa komissiyasining sharhi shuni ko'rsatdiki, kontseptsiya noyob va Evropa Ittifoqining resurs strategiyasini amalga oshirishdagi yutuqlarni baholash uchun foydalidir. Shuningdek, ular ma'lumotlar sifati, metodologiyalari va taxminlarini yanada yaxshilashni tavsiya qildilar. [65]

Bloomquist va boshqalar [66] 2013 yilda tanqidiy maqola chop etdi. Bu Rees va Wackernagelning (2013) javobiga [67] va Blomqvist va boshqalarning javobiga olib keldi. (2013). [68]

Qo'shimcha tanqidlar Jampietro va Saltelli (2014), GoldFinger va boshqalarning javobi bilan, 2014 [69] va Giampietro va Saltelli (2014) tomonidan takrorlangan. [70] Tanqidchi tadqiqotchilar (Giampiero va Saltelli) va tarafdorlari (Global Footprint Network-ning turli tadqiqotchilari) tomonidan tayyorlangan qo'shma hujjat ecological Indicators jurnali tomonidan chop etilgan maqolada bahsning mohiyatini qisqacha bayon qildi. [71] Van den Berg va Grazia (2015) tomonidan qo'shimcha sharhlar taklif qilingan. [72]

Bir qator milliy davlat idoralari ekologik izni hisobga olish usulining ishonchliligini va uning natijalarini tekshirish uchun qo'shma yoki mustaqil tadqiqotlar o'tkazdilar. [73] Ular asosan hisobot natijalarini tasdiqladilar; baholashni takrorlaganlar deyarli bir xil natijalarga erishdilar. Bunday sharhlar Shveytsariya,[74] [75] Germaniya, [76] Frantsiya, [77] Irlandiya, [78] Birlashgan Arab Amirliklari va Yevropa komissiyasining sharhlarini o'z ichiga oladi. [79]

Global Footprint Network o'z veb-saytida e'lon qilingan keng qamrovli hisobotda uslubiy cheklovlar va tanqidlarni umumlashtirdi. [80]


Xuddi shunday, Nyuman (2006) ekologik iz tushunchasi shahar o'sishiga imkon beradigan imkoniyatlarni hisobga olmaganligi sababli anti-urbanistik tarafkashlikka ega bo'lishi mumkinligini ta'kidladi. [81] Uning ta'kidlashicha, aholi zich joylashgan hududlar, masalan, shahar yoki nisbatan katta aholisi bo'lgan kichik mamlakat — masalan, Nyu—York va Singapur uchun ekologik izni hisoblash bu populyatsiyalarni "parazit"deb qabul qilishga olib kelishi mumkin. Ammo, aslida, ekologik izlar shaharlarning chekka qishloqlarga resursga bog'liqligini hujjatlashtiradi. Tanqidchilarning ta'kidlashicha, bu shubhali xususiyatdir, chunki rivojlangan mamlakatlardagi fermerlar transport talablari va miqyosli iqtisodlarning etishmasligi tufayli shahar aholisiga qaraganda ko'proq resurslarni osongina iste'mol qilishlari mumkin. Bundan tashqari, bunday axloqiy xulosalar avtarkiya uchun dalil bo'lib tuyuladi. Ammo bu Libra-ni foydalanuvchi dietasini tanlashda ayblashga o'xshaydi. To'g'ri bo'lsa ham, bunday tanqid turli shaharlar, mintaqalar yoki xalqlarning ekologik ta'sirini o'lchash va ularni taqqoslash qiymatini inkor etmaydi. Bunday baholashlar turli xil tabiatni muhofaza qilish strategiyalarining muvaffaqiyati yoki muvaffaqiyatsizligi haqida foydali ma'lumot berishi mumkin. [82]


Ushbu ko'rsatkich biokompaniyani kuzatganligi sababli, asl ekotizimlarni yuqori mahsuldor qishloq xo'jaligi monokulturalari bilan almashtirish bunday mintaqalarga yuqori biokompaniyani belgilashga olib kelishi mumkin. Masalan, qadimgi o'rmonlar yoki tropik o'rmonlarni monokulturali o'rmonlar yoki plantatsiyalar bilan almashtirish ekologik izni kamaytirishi mumkin. Xuddi shunday, agar organik dehqonchilikning hosildorligi an'anaviy usullarga qaraganda pastroq bo'lsa, bu birinchisining katta ekologik ta'sir bilan "jazolanishiga" olib kelishi mumkin. [83] Biologik bioxilma-xillik qo'shimcha ko'rsatkichlari bu muammoni hal qilishga harakat qilmoqda. WWFning "Tirik sayyoralar to'g'risida"gi hisoboti "iz" hisob-kitoblarini "tirik Sayyora"biologik xilma-xillik indeksi bilan birlashtiradi. [84] Biologik xilma-xillikni hisobga olgan holda o'zgartirilgan ekologik iz Avstraliyada foydalanish uchun yaratilgan. [85]  

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 „Ecological Footprint: Overview“. footprintnetwork.org. Global Footprint Network. Qaraldi: 2017-yil 16-aprel. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "our-work" defined multiple times with different content
  2. ↑ Wackernagel, Mathis; Lin, David; Evans, Mikel; Hanscom, Laurel; Raven, Peter (2019). "Defying the Footprint Oracle: Implications of Country Resource Trends" (en). Sustainability 11 (7): 2164. doi:10.3390/su11072164. 
  3. ↑ Yasin, Iftikhar; Ahmad, Nawaz; Chaudhary, M. Aslam (2019-07-22). "Catechizing the Environmental-Impression of Urbanization, Financial Development, and Political Institutions: A Circumstance of Ecological Footprints in 110 Developed and Less-Developed Countries" (en). Social Indicators Research 147 (2): 621–649. doi:10.1007/s11205-019-02163-3. ISSN 0303-8300. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 „Home page“. footprintnetwork.org. Global Footprint Network. Qaraldi: 2018-yil 10-oktyabr. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Data" defined multiple times with different content
  5. ↑ 5,0 5,1 Wackernagel, Mathis. Ecological footprint : managing our biocapacity budget, Bert Beyers, Katharina Rout, Gabriola Island, BC, Canada, 2019 — 5 bet. ISBN 978-1-55092-704-7. OCLC 1098180309. 
  6. ↑ Lyndhurst. „London's Ecological Footprint A review“. Mayor of London. Greater London Authority (commissioned by GLA Economics) (2003-yil iyun).
  7. ↑ Rees, William E. (October 1992). "Ecological footprints and appropriated carrying capacity: what urban economics leaves out". Environment & Urbanization 4 (2): 121–130. doi:10.1177/095624789200400212. 
  8. ↑ Wackernagel, Mathis, 1991. "Land Use: Measuring a Community's Appropriated Carrying Capacity as an Indicator for Sustainability"; and "Using Appropriated Carrying Capacity as an Indicator, Measuring the Sustainability of a Community." Report I & II to the UBC Task Force on Healthy and Sustainable Communities, Vancouver.
  9. ↑ William Safire, On Language: Footprint, New York Times Magazine, February 17, 2008
  10. ↑ 10,0 10,1 Wackernagel, M. and W. Rees. 1996. Our Ecological Footprint: Reducing Human Impact on the Earth. Gabriola Island, BC: New Society Publishers. ISBN 0-86571-312-X. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Wackernagel1996" defined multiple times with different content
  11. ↑ „Ecological Footprint“. WWF. Qaraldi: 2020-yil 11-may.
  12. ↑ Wiedmann, Thomas; Lenzen, Manfred; Keyßer, Lorenz T.; Steinberger, Julia K. (2020-06-19). "Scientists’ warning on affluence". Nature Communications 11 (1): 1-10. doi:10.1038/s41467-020-16941-y. ISSN 2041-1723. http://dx.doi.org/10.1038/s41467-020-16941-y. 
  13. ↑ Rees, William E. (2020). "Ecological economics for humanity’s plague phase". Ecological Economics 169: 106519. doi:10.1016/j.ecolecon.2019.106519. ISSN 0921-8009. http://dx.doi.org/10.1016/j.ecolecon.2019.106519. 
  14. ↑ Fatemi, Mahsa; Rezaei-Moghaddam, Kurosh; Karami, Ezatollah; Hayati, Dariush; Wackernagel, Mathis (2021-04-16). Vasa, László. ed. "An integrated approach of Ecological Footprint (EF) and Analytical Hierarchy Process (AHP) in human ecology: A base for planning toward sustainability" (en). PLOS ONE 16 (4): e0250167. doi:10.1371/journal.pone.0250167. ISSN 1932-6203. PMID 33861764. PMC 8051938. https://dx.plos.org/10.1371/journal.pone.0250167. 
  15. ↑ Ripple, William J.; Wolf, Christopher; Newsome, Thomas M.; Galetti, Mauro; Alamgir, Mohammed; Crist, Eileen; Mahmoud, Mahmoud I.; Laurance, William F. (2017-11-13). "World Scientists’ Warning to Humanity: A Second Notice". BioScience 67 (12): 1026–1028. doi:10.1093/biosci/bix125. ISSN 0006-3568. http://dx.doi.org/10.1093/biosci/bix125. 
  16. ↑ Ripple WJ, Wolf C, Newsome TM, Barnard P, Moomaw WR. 2020. World scientists’ warning of a climate emergency. BioScience 70 (8): 8 –12.
  17. ↑ Rees, William (2010). "What’s blocking sustainability? Human nature, cognition, and denial". Sustainability: Science, Practice and Policy 6 (2): 13–25. doi:10.1080/15487733.2010.11908046. ISSN 1548-7733. http://dx.doi.org/10.1080/15487733.2010.11908046. 
  18. ↑ Rees, W. E. (2014). Avoiding collapse: An agenda for sustainable degrowth and relocalizing the economy. Canadian Centre for Policy Alternatives, BC Office.
  19. ↑ Anderson, David. Environmental Economics and Natural Resource Management, 5, London: Routledge, 2019 — 279 bet. ISBN 9780815359036. 2023-yil 2-martda qaraldi. 
  20. ↑ Johnson. „Exploring the Ecological Footprint of Tourism in Ontario“. UWSpace. University of Waterloo. Qaraldi: 2023-yil 2-mart.
  21. ↑ Benn. „Guidance on how to measure and report your greenhouse gas emissions“. GOV.UK. Department for Environment, Food and Rural Affairs (UK). Qaraldi: 2016-yil 9-noyabr.
  22. ↑ „Earth Overshoot Day“ (en-US). Global Footprint Network. Qaraldi: 2022-yil 1-noyabr.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 23,5 23,6 23,7 Lin, D; Hanscom, L; Murthy, A; Galli, A; Evans, M; Neill, E; Mancini, MS; Martindill, J; Medouar, F-Z; Huang, S; Wackernagel, M. (2018). "Ecological Footprint Accounting for Countries: Updates and Results of the National Footprint Accounts, 2012–2018". Resources. 7(3): 58. https://doi.org/10.3390/resources7030058
  24. ↑ Environmental Footprints of Switzerland. Federal Office for the Environment, 2018 — 87 bet. 
  25. ↑ 25,0 25,1 „Data“. footprintnetwork.org. Global Footprint Network. Qaraldi: 2018-yil 16-iyul. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Data2" defined multiple times with different content
  26. ↑ Borucke, M; Moore, D; Cranston, G; Gracey, K; Lazarus, E; Morales, J.C.; Wackernagel, M. (2013). "Accounting for demand and supply of the biosphere's regenerative capacity: The National Footprint Accounts' underlying methodology and framework". Ecological Indicators 24: 518–533. doi:10.1016/j.ecolind.2012.08.005. 
  27. ↑ 27,0 27,1 Wackernagel, Mathis. Ecological footprint : managing our biocapacity budget, 2019. ISBN 978-1-55092-704-7. OCLC 1098180309.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":0" defined multiple times with different content
  28. ↑ Reid, W. V., et al. (2005). The millennium ecosystem assessment: Ecosystems and human well-being. Washington, DC: Island Press.
  29. ↑ Bradshaw, Corey J. A.; Ehrlich, Paul R.; Beattie, Andrew; Ceballos, Gerardo; Crist, Eileen; Diamond, Joan; Dirzo, Rodolfo; Ehrlich, Anne H. et al. (2021). "Underestimating the Challenges of Avoiding a Ghastly Future". Frontiers in Conservation Science 1. doi:10.3389/fcosc.2020.615419. ISSN 2673-611X. 
  30. ↑ 30,0 30,1 Chambers, N. et al. (2004) Scotland's Footprint. Best Foot Forward. ISBN 0-9546042-0-2. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Chambers" defined multiple times with different content
  31. ↑ World Wildlife Fund, Global Planet Report 2022
  32. ↑ „Sustainable Development: Sustainable development is successful only when it improves citizens' well-being without degrading the environment.“. footprintnetwork.org. Global Footprint Network.
  33. ↑ 33,0 33,1 Rees, William (2010-10-01). "What's blocking sustainability? Human nature, cognition, and denial". Sustainability: Science, Practice and Policy 6 (2): 13–25. doi:10.1080/15487733.2010.11908046.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":1" defined multiple times with different content
  34. ↑ 34,0 34,1 Rees, W. E. (2014). Avoiding collapse: An agenda for sustainable degrowth and relocalizing the economy. Canadian Centre for Policy Alternatives, BC Office.
  35. ↑ Crist, Eileen; Mora, Camilo; Engelman, Robert (2017-04-21). "The interaction of human population, food production, and biodiversity protection". Science 356 (6335): 260–264. doi:10.1126/science.aal2011. ISSN 0036-8075. PMID 28428391. http://dx.doi.org/10.1126/science.aal2011. 
  36. ↑ Intergovernmental Panel on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES), 2019. Summary for Policymakers. Global Assessment Report on Biodiversity and Ecosystem Services. IPBES Secretariat, Bonn, Germany.
  37. ↑ D'Odorico, Paolo; Davis, Kyle Frankel; Rosa, Lorenzo; Carr, Joel A.; Chiarelli, Davide; Dell'Angelo, Jampel; Gephart, Jessica; MacDonald, Graham K. et al. (2018-07-24). "The Global Food-Energy-Water Nexus". Reviews of Geophysics 56 (3): 456–531. doi:10.1029/2017rg000591. ISSN 8755-1209. 
  38. ↑ Donald, P. F.; Green, R. E.; Heath, M. F. (2001-01-07). "Agricultural intensification and the collapse of Europe's farmland bird populations". Proceedings of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences 268 (1462): 25–29. doi:10.1098/rspb.2000.1325. ISSN 0962-8452. PMID 12123294. PMC 1087596. http://dx.doi.org/10.1098/rspb.2000.1325. 
  39. ↑ Marques, Alexandra; Martins, Inês S.; Kastner, Thomas; Plutzar, Christoph; Theurl, Michaela C.; Eisenmenger, Nina; Huijbregts, Mark A. J.; Wood, Richard et al. (2019-03-04). "Increasing impacts of land use on biodiversity and carbon sequestration driven by population and economic growth". Nature Ecology & Evolution 3 (4): 628–637. doi:10.1038/s41559-019-0824-3. ISSN 2397-334X. PMID 30833755. PMC 6443044. http://dx.doi.org/10.1038/s41559-019-0824-3. 
  40. ↑ Wackernagel, Mathis; Lin, David; Hanscom, Laurel; Galli, Alessandro; Iha, Katsunori (2019-01-01), Fath, Brian (muh.), „Ecological Footprint☆“, Encyclopedia of Ecology (Second Edition) (inglizcha), Oxford: Elsevier, 270–282-bet, doi:10.1016/b978-0-12-409548-9.09567-1, ISBN 978-0-444-64130-4, qaraldi: 2022-12-22
  41. ↑ Cafaro, Philip (2010). "Economic Growth or the Flourishing of Life". Essays in Philosophy 11 (1): 44–75. doi:10.5840/eip201011118. ISSN 1526-0569. http://dx.doi.org/10.5840/eip201011118. 
  42. ↑ 42,0 42,1 „Earth Overshoot Day“ (en-US). Global Footprint Network. Qaraldi: 2022-yil 1-noyabr. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":3" defined multiple times with different content
  43. ↑ Fatemi, Mahsa; Rezaei-Moghaddam, Kurosh; Karami, Ezatollah; Hayati, Dariush; Wackernagel, Mathis (2021-04-16). "An integrated approach of Ecological Footprint (EF) and Analytical Hierarchy Process (AHP) in human ecology: A base for planning toward sustainability" (en). PLOS ONE 16 (4): e0250167. doi:10.1371/journal.pone.0250167. ISSN 1932-6203. PMID 33861764. PMC 8051938. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=8051938. 
  44. ↑ Lin, David; Hanscom, Laurel; Murthy, Adeline; Galli, Alessandro; Evans, Mikel; Neill, Evan; Mancini, Maria Serena; Martindill, Jon et al. (2018). "Ecological Footprint Accounting for Countries: Updates and Results of the National Footprint Accounts, 2012–2018" (en). Resources 7 (3): 58. doi:10.3390/resources7030058. ISSN 2079-9276. 
  45. ↑ Wackernagel, Mathis; Lin, David; Hanscom, Laurel; Galli, Alessandro; Iha, Katsunori (2019-01-01), Fath, Brian (muh.), „Ecological Footprint☆“, Encyclopedia of Ecology (Second Edition) (inglizcha), Oxford: Elsevier, 270–282-bet, doi:10.1016/b978-0-12-409548-9.09567-1, ISBN 978-0-444-64130-4
  46. ↑ 46,0 46,1 „Open Data Platform“. data.footprintnetwork.org.
  47. ↑ Rees. „The Human Nature of Unsustainability“. postcarbon.org. Post Carbon Institute (2011-yil 30-avgust). Qaraldi: 2016-yil 29-iyul.
  48. ↑ Wackernagel, Mathis; Lin, David; Hanscom, Laurel; Galli, Alessandro; Iha, Katsunori (2019-01-01), Fath, Brian (muh.), „Ecological Footprint☆“, Encyclopedia of Ecology (Second Edition) (inglizcha), Oxford: Elsevier, 270–282-bet, doi:10.1016/b978-0-12-409548-9.09567-1, ISBN 978-0-444-64130-4
  49. ↑ Rees, William E. (2020). "Ecological economics for humanity's plague phase". Ecological Economics 169: 106519. doi:10.1016/j.ecolecon.2019.106519. ISSN 0921-8009. http://dx.doi.org/10.1016/j.ecolecon.2019.106519. 
  50. ↑ 50,0 50,1 „Ecological footprint per person“. Global Footprint Network, Open Data Platform. Qaraldi: 2022-yil 1-noyabr. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":5" defined multiple times with different content
  51. ↑ 51,0 51,1 „Total ecological footprint“. Global Footprint Network, Open Data Platform. Qaraldi: 2022-yil 1-noyabr.
  52. ↑ Adams, W. M.. Transition to Sustainability: Towards a Humane and Diverse World. Gland, Switzerland: IUCN, 2008. ISBN 978-2-8317-1072-3. 
  53. ↑ „World population prospects“. United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2022).
  54. ↑ „Living Planet Report“. Global Footprint Network. 2009-yil 27-martda asl nusxadan arxivlangan. Living Planet Report 2008 (Report). World Wide Fund for Nature, Zoological Society of London, Global Footprint Network. 2008. http://assets.panda.org/downloads/living_planet_report_2008.pdf. Qaraldi: 1 October 2008. 
  55. ↑ UNEP Grid Arendal. A selection of global-scale reports. Retrieved on: 12 March 2009
  56. ↑ Tinsley, S. and George, H. (2006) Ecological Footprint of the Findhorn Foundation and Community. Moray. Sustainable Development Research Centre, UHI Millennium Institute.
  57. ↑ Radical Routes (2006) How to work out your Ecological Footprint. Leeds. Radical Routes.
  58. ↑ Alden Wicker. „Conscious consumerism is a lie. Here's a better way to help save the world“. Quartz (2017-yil 1-mart). Qaraldi: 2018-yil 13-fevral. „A 2012 study compared footprints of "green" consumers who try to make eco-friendly choices to the footprints of regular consumers. And they found no meaningful difference between the two.“.
  59. ↑ Csutora. „The ecological footprint of green and brown consumers. Introducing the behaviour-impact-gap (BIG) problem“. European Round Table on Sustainable Consumption and Production (ERSCP) 2012. 15th European Roundtable on Sustainable Consumption and Production. — „The research found no significant difference between the carbon footprints of green and brown consumers suggesting that individual environmental behaviour does not always modify consumption patterns significantly.“. Qaraldi: 2018-yil 13-fevral.
  60. ↑ David Roberts. „Wealthier people produce more carbon pollution — even the "green" ones“. Vox (2017-yil 1-dekabr). Qaraldi: 2018-yil 13-fevral. „Environmental identity will lead to some relatively low-impact (high-signaling) pro-environmental behaviors, but it rarely drives serious reductions in the biggest sources of lifestyle emissions. Environmental self-identification rises with income, but so do emissions. (A 2012 study and a 2013 study, both based on a survey in Hungary, found roughly the same thing.)“.
  61. ↑ Tabi, Andrea (2013). "Does pro-environmental behaviour affect carbon emissions?". Energy Policy 63: 972–981. doi:10.1016/j.enpol.2013.08.049. "no significant difference is found between the impacts of environmentally aware and environmentally unaware consumers, i.e. both 'Brown' and 'Supergreen' consumers consume approximately the same amount of energy and produce approximately the same amount of carbon emissions" 
  62. ↑ J.C.J.M. van den Bergh; H. Verbruggen (1999). "Spatial sustainability, trade and indicators: an evaluation of the 'ecological footprint'". Ecological Economics 29 (1): 61–72. doi:10.1016/s0921-8009(99)00032-4. https://papers.tinbergen.nl/98105.pdf. 
  63. ↑ van den Bergh, Jeroen C.J.M; Grazi, Fabio (2014). "Ecological Footprint Policy? Land Use as an Environmental Indicator". Journal of Industrial Ecology 18 (1): 10–19. doi:10.1111/jiec.12045. ISSN 1088-1980. 
  64. ↑ Fiala, N. (2008). "Measuring sustainability: Why the ecological footprint is bad economics and bad environmental science". Ecological Economics 67 (4): 519–525. doi:10.1016/j.ecolecon.2008.07.023. 
  65. ↑ Analysis of the potential of the Ecological Footprint and related assessment tools for use in the EU's Thematic Strategy on the Sustainable Use of Natural Resources is available at: http://ec.europa.eu/environment/natres/studies.htm
  66. ↑ Blomqvist, L.; Brook, B.W.; Ellis, E.C.; Kareiva, P.M.; Nordhaus, T.; Shellenberger, M. (2013). "Does the shoe fit? Real versus imagined ecological footprints". PLOS Biology 11 (11): e1001700. doi:10.1371/journal.pbio.1001700. PMID 24223517. PMC 3818165. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3818165. 
  67. ↑ Rees, W.E.; Wackernagel, M. (2013). "The Shoe Fits, but the Footprint is Larger than Earth". PLOS Biology 11 (11): e1001701. doi:10.1371/journal.pbio.1001701. PMID 24223518. PMC 3818166. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3818166. 
  68. ↑ Blomqvist, L.Expression error: Unrecognized word "etal". (2013b). "The ecological footprint remains a misleading metric of global sustainability". PLOS Biology 11 (11): e1001702. doi:10.1371/journal.pbio.1001702. PMID 24223519. PMC 3818167. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3818167. 
  69. ↑ Goldfinger; Wackernagel, S. M.; Galli, A.; Lazarus, E.; Lin, D. (2014). "Footprint facts and fallacies: A response to Giampietro and Saltelli (2014) "Footprints to Nowhere"". Ecological Indicators 46: 622–632. doi:10.1016/j.ecolind.2014.04.025. 
  70. ↑ Giampietro, M.Expression error: Unrecognized word "etal". (2014b). "Footworking in circles: Reply to Goldfinger et al. (2014) "Footprint Facts and Fallacies: A Response to Giampietro and Saltelli (2014) Footprints to nowhere"". Ecological Indicators 46: 260–263. doi:10.1016/j.ecolind.2014.06.019. 
  71. ↑ Alessandro Galli, Mario Giampietro, Steve Goldfinger, Elias Lazarus, David Lin, Andrea Saltelli, Matthis Wackernagel, Felix Müller, 2016, Questioning the ecological footprint, Ecological Indicators, 69, 224–232.
  72. ↑ Van; den Bergh, J.; Grazi, Fabio (2015). "Reply to the first systematic response by the Global Footprint Network to criticism: A real debate finally?". Ecological Indicators 58: 458–463. doi:10.1016/j.ecolind.2015.05.007. 
  73. ↑ Global Footprint Network's website links to those studies on their website https://www.footprintnetwork.org/reviews
  74. ↑ Switzerland's ecological footprint: A contribution to the sustainability debate https://www.bfs.admin.ch/bfs/en/home/statistics/catalogues-databases/publications.assetdetail.343230.html (technical and descriptive report)
  75. ↑ BAFU (Federal Office for the Environment). 2018. Umwelt-Fussabdrücke der Schweiz (Environmental Footprints of Switzerland). Bundesamt für Umwelt BAFU, Bern. https://www.bafu.admin.ch/bafu/de/home/themen/wirtschaft-konsum/publikationen-studien/publikationen/umwelt-fussabdruecke-der-schweiz.html
  76. ↑ „Scientific assessment and evaluation of the indicator 'Ecological Footprint'“. Umweltbundesamt. 2011-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  77. ↑ Une expertise de l'empreinte écologique, Edité par COMMISSARIAT GENERAL AU DEVELOPPEMENT DURABLE - SERVICE DE L'OBSERVATION ET DES STATISTIQUES. Orléans - 2010 https://side.developpement-durable.gouv.fr/Default/doc/SYRACUSE/202277
  78. ↑ „SAFER-Data: Economy wide material flow analysis and ecological footprint of Ireland“. erc.epa.ie. 2011-yil 21-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  79. ↑ DG Environment – June 2008: "Potential of the Ecological Footprint for monitoring environmental impact from natural resource use" http://ec.europa.eu/environment/natres/studies.htm
  80. ↑ Global Footprint Network - Limitations and Criticism. https://www.footprintnetwork.org/our-work/ecological-footprint/limitations-and-criticisms/ This page also links to a 50 page guidebook to criticisms.
  81. ↑ Newman, Peter (October 2006). "The environmental impact of cities" (en). Environment and Urbanization 18 (2): 275–295. doi:10.1177/0956247806069599. ISSN 0956-2478. 
  82. ↑ Wackernagel, Mathis; Lin, David; Evans, Mikel; Hanscom, Laurel; Raven, Peter. 2019. "Defying the Footprint Oracle: Implications of Country Resource Trends." Sustainability 2019, 11(7), 2164; https://doi.org/10.3390/su11072164, https://www.mdpi.com/2071-1050/11/7/2164/htm
  83. ↑ Lenzen, M., C. Borgstrom Hansson and S. Bond (2006) On the bioproductivity and land-disturbance metrics of the Ecological Footprint. University of Sydney, ISA Research Paper, June, 06, in collaboration with WWF. Retrieved: 2007-06-04.
  84. ↑ Loh, J.; R. Green; T. Ricketts; J. Lamoreux; M. Jenkins; V. Kapos; J. Randers (2005). "The Living Planet Index: using species population time series to track trends in biodiversity". Philosophical Transactions of the Royal Society 360 (1454): 289–295. doi:10.1098/rstb.2004.1584. PMID 15814346. PMC 1569448. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1569448. 
  85. ↑ Lenzen, Manfred; Murray Shauna A. (2001). "A modified ecological footprint method and its application to Australia". Ecological Economics 37 (2): 229–255. doi:10.1016/S0921-8009(00)00275-5. 

Qo'shimcha o'qish

  • Rees, WE and M. Wackernagel (1994) Ekologik izlar va tegishli yuk ko'tarish qobiliyati: Inson iqtisodiyotining tabiiy kapital talablarini o'lchash, Jansson, A. va boshqalar. Tabiiy kapitalga sarmoya kiritish: barqarorlikka ekologik iqtisodning yondashuvi . Vashington DC: Island Press.ISBN 1-55963-316-6ISBN 1-55963-316-6
  • Lenzen, M. va Murray, SA 2003 yil. Ekologik iz – muammolar va tendentsiyalar . ISA tadqiqot hujjati 01-03
  • Chambers, N., Simmons, C. va Wackernagel, M. (2000), Tabiatning manfaatini baham ko'rish: Ekologik izlar barqarorlik ko'rsatkichi sifatida . Earthscan, LondonISBN 1-85383-739-3 (shuningdek qarang: http://www.ecologicalfootprint.com )

Andoza:SustainabilityAndoza:Industrial Ecology 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ekologik_iz&oldid=3639750" dan olindi