Ableism: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
„Эйблизм“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

14-Noyabr 2022, 11:55 dagi koʻrinishi

Uning yurishning markaziy qismiga yo‘lini to‘sayotgan cho‘chqa va dehqon [1] . Ilya Repinning (1880-1883) " Kursk viloyatidagi yurish " kartinasidan parcha.

qobiliyatlilik (daninglizcha: ableism, able "qobiliyatli, qobiliyatli, qobiliyatli" dan) kamsitishning bir turi bo'lib, unda mehnatga layoqatli odamlar normal va nogiron kishilardan ustun bo'lib ko'riladi, bu esa ikkinchisiga nisbatan noto'g'ri qarashga olib keladi [2] .

rykfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mghgh

Ba'zi mamlakatlarda nogironlarga nisbatan kamsitishni to'xtatishga yordam beradigan qonunchilikka o'zgartirishlar kiritildi. Ba'zi hududlardagi jamoat infratuzilmasi harakatchanligi cheklangan odamlarni joylashtirish uchun o'zgartirilmoqda. Bir qator mamlakatlarda bu boradagi yutuqlarga qaramay, umuman olganda, jamiyat nogironlar uchun yaroqsizligicha qolmoqda. Diskriminatsiyaning stereotiplari va amaliyotlari saqlanib qolmoqda. Nogironlar aravachasida yuradigan, ko'rish, eshitish qobiliyati past bo'lganlar va boshqalar kirishi mumkin bo'lmagan juda ko'p jamoat joylari mavjud.

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Umumiy xususiyatlar

Ableizm nogironlar, surunkali somatik yoki ruhiy kasalliklarga duchor bo'lgan odamlarga nisbatan ijtimoiy noto'g'ri qarash va tizimli kamsitishni o'z ichiga oladi. Ableizm odamlarni xarakterlaydi, faqat cheklangan qobiliyatlariga e'tibor qaratadi va boshqa odamlarga nisbatan ularning ehtiyojlarini ikkinchi o'ringa qo'yadi. Shu asosda, nogiron kishilarga kredit beriladi yoki aksincha, ma'lum ko'nikmalar yoki xarakterli xususiyatlar rad etiladi [3] .

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Har xil turdagi nogironlik bilan bog'liq bo'lgan bir qator stereotiplar mavjud va bu stereotiplar qobiliyatsizlik amaliyotini asoslaydi. Ableizm nogironlarga salbiy ta'sir ko'rsatadi, ularning kasb tanlashini, o'yin-kulgini va hokazolarni cheklaydi va umuman o'zlariga bo'lgan munosabatini o'zgartiradi.

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Qobiliyat keng tarqalgan jamiyatda sog'lom odam me'yor, nogironlar esa deviant sifatida ko'riladi. Nogironlik ko'pincha tibbiy aralashuv orqali yo'q qilinishi kerak bo'lgan narsa sifatida qabul qilinadi [4] .

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Shakllar va ko'rinishlar

Ableizm butun dunyo bo'ylab ko'p shakllarga ega. Ba'zida zarar qasddan amalga oshiriladi, lekin ko'pincha qobiliyatsizlik pushaymon bo'lishga urinishda namoyon bo'ladi.

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Buyuk Britaniyada nogironlarga nisbatan kamsitish nogironlik deb ham ataladi (inglizcha: disablism ). Bu atama rus tilida keng tarqalgan emas. Bu qobiliyatsizlikning yanada og'ir shakli deb ishoniladi. Qobiliyat ko'proq stereotiplar majmui bo'lsa-da, nogironlik - nogironlarga to'g'ridan-to'g'ri zo'ravonlik, ularga nisbatan haqoratli xatti-harakatlardir [5] .

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Qobiliyatning mentalizm kabi bir shakli ham mavjud - ruhiy nuqsonlari bo'lgan odamlarni kamsitish.

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Qobiliyatning eng ko'p uchraydigan ko'rinishlariga quyidagilar kiradi:

rftgyhuji cfvgbhnjmk,l gyhj

  • nogironlar uchun transport va binolarga kirish qiyinligi yoki bunday kirishning to'liq yo'qligi.
  • nogironlarning madaniy va ijtimoiy me'yorlarga mos kelmasligi, masalan, turmush qurish uchun to'siqlar [6] ; ko'pincha boshqalar kasallikning yuqumli ekanligiga ishonishadi va nogironlarni chetlab o'tishadi
  • nogironlarni pul uchun namoyish qilish orqali xayriya uchun pul yig'ish
  • ko'plab zamonaviy qurilmalar uchun ko'rsatmalar ularni boshqa odamlarning nazoratisiz yoki ko'rsatmasisiz "nogironlar" tomonidan ishlatishni taqiqlaydi.

Nogiron odamlar ko'pincha zo'ravonlik qurboni bo'lishadi. 90% dan ortiq Nogironlarning hayotida kamida bir marta jinsiy zo'ravonlikka duchor bo'ladi. 49 % 10 martadan ortiq jinsiy tajovuzga uchragan [7] .

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Ishga ega bo'lmagan nogironlarning 50 foizi ishlamoqchi, lekin ish topa olmagan. Ba'zida nogironligi bo'lgan odamlar yaroqli va ishni bajarishga qodir bo'lsa ham ishga joylashmaydi, lekin ish beruvchilar ularga nisbatan sog'lom odamlarni afzal ko'radilar [8] .

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Nogironlar ba'zan majburan sterilizatsiya qilinadi, bu esa insonning farzand ko'rish huquqini buzadi [9] .

vrftgyhuji vgbhnjmk tgyhujik vgbhnjmk

Tarixi

Kabelizm atamasi birinchi marta 1981 yilda ma'lum bo'lgan. Biroq, nogironlarga nisbatan noto'g'ri qarash va kamsitish bundan ancha oldin mavjud edi.

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

17—18-asrlarda yevropaliklar toʻlov evaziga qamoqxonalar, mehnat lagerlari yoki psixiatrik shifoxonalarga borib, qafaslarda zanjirband qilingan “zoʻravon telbalar”ni koʻrishlari mumkin edi. 19-asrning ikkinchi yarmida AQShning ba'zi shaharlarida tilanchilikka qarshi kurashish uchun boshqalar uchun "yoqimsiz" nogironligi bo'lgan odamlarning ko'chaga chiqishi taqiqlangan. Oxirgi bunday qonun 1974 yilda bekor qilingan.

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv thumb|281x281px| Vaqt o'tishi bilan ulushi ortib borayotgan "ortiqcha" (nogiron) odamlarning bo'yinturug'i ostidagi mehnatkashlar tasvirlangan fashistlar plakati: agar 1925 yilda 50 ishchiga 4 kishi to'g'ri kelgan bo'lsa, 1955 yilda 7 kishi bo'ladi, 2000 yil - allaqachon 12 kishi [[Файл:Hadamar_Germany_1941_-_Dioezesanarchiv_Limburg.jpg|thumb|250x250px| Xadamardagi nogironlarni o'ldirish markazi (1941)]] Fashistlar Germaniyasida va u bosib olgan hududlarda T-4 yevgenika dasturi sterilizatsiya, keyinchalik ruhiy kasalliklar, aqliy zaif va irsiy og'ir bemorlarni jismoniy yo'q qilish uchun ishlagan. Keyinchalik nogironlar ( nogironlar, shuningdek, 5 yildan ortiq kasal bo'lganlar) halokatga uchragan shaxslar qatoriga kiritildi. Dastlab, faqat uch yoshgacha bo'lgan bolalar, keyin barcha yosh guruhlari yo'q qilindi. Evgenika "kerakli" xususiyatlarga ega odamlarni ko'paytirishni rag'batlantiradi va "nomaqbul" xususiyatlarga ega odamlarni ko'paytirishni to'xtatadi. Natsistlar nogironlar jamiyatga yuk ekanligini ta'kidladilar.

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Ko'pchilik bu fikrni baham ko'rishda davom etmoqda. Shunday qilib, 2013 yilda Buyuk Britaniyada Kornish maslahatchisi Kolin Brever pulni tejash uchun nogiron bolalarni "o'ldirish kerak" deb aytdi. U nogiron bolalar va fermerlar odatda yo'q qiladigan nogiron qishloq hayvonlari o'rtasidagi o'xshashlikni chizdi [10] .

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Muxolifat

Birlashgan Millatlar Tashkiloti

Mamlakat bo'yicha pakt holati
  Ратифицирован
  Подписан, но не ратифицирован
  Не подписан

2006 yil 13 dekabrda BMT Bosh Assambleyasi Nogironlar huquqlari to'g'risidagi konventsiyani qabul qildi. 2019-yil noyabr holatiga koʻra, 181 ta davlat va Yevropa Ittifoqi Konventsiyaning, 96 ta davlat uning Fakultativ Protokoliga [11] aʼzodir.

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Konventsiya kuchga kirishi bilan Nogironlar huquqlari bo'yicha qo'mita tashkil etildi (dastlab - 12 ekspertdan iborat, a'zo mamlakatlar soni 80 belgiga erishilishi munosabati bilan 18 kishiga kengaytirildi) - a Konventsiyaning bajarilishini nazorat qiluvchi organ, Konventsiyaga a'zo davlatlarning hisobotlarini ko'rib chiqish, ular bo'yicha takliflar va umumiy tavsiyalar berish, shuningdek, Protokolga qatnashuvchi davlatlar tomonidan Konventsiyani buzganliklari to'g'risidagi hisobotlarni ko'rib chiqish vakolatiga ega.

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Hujjat nogironlik asosida, shu jumladan mehnat faoliyatida kamsitishga yo'l qo'yilmasligini belgilaydi. Bundan tashqari, kiritilgan o‘zgartirishlar nogironligi bo‘lgan shaxslarning huquqlarini, jumladan, ma’muriy ish yuritish va sudda himoya qilish imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytirish uchun huquqiy asos yaratadi. Qonun barcha ob'ektlar egalari va xizmat ko'rsatuvchi provayderlarning nogironlar uchun qolganlari bilan teng sharoitlar yaratish bo'yicha aniq majburiyatlarini belgilab berdi [12] .

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Buyuk Britaniya

Nogironlarga nisbatan kamsitish Buyuk Britaniyada 1995 1995 va 2005 yillardagi Disability Discrimination Act 1995[en] bilan noqonuniy bo'ldi. Keyinchalik bu qonunlar bekor qilindi, ammo ularning bandlari 2010 yildagi Tenglik to'g'risidagi qonunga ( Equality Act 2010[en] ) kiritilgan. Qonun kamsitishning bir nechta turlarini taqiqlaydi: to'g'ridan-to'g'ri diskriminatsiya (13 (1)), bilvosita kamsitish (s. 6 va 19-bandlar), ta'qib qilish (s. 26), qurbonlik (s. 27 (2), diskriminatsiya). nogironlikdan (15-bet (1)) va oqilona choralar ko'rmaslik (20-bet).

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Amerika Qo'shma Shtatlari

1970-yillarga qadar Qo'shma Shtatlarda abilizm qonuniy edi. Masalan, "xunuk qonunlar" (inglizcha: ugly laws ) ko'rimsiz deb hisoblangan odamlarning omma oldida ko'rinishini taqiqlagan [13] .

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

504-bo'lim va Rehabilitation Act of 1973[en] boshqa bo'limlari va Americans with Disabilities Act of 1990[en] , qisqartirilgan ADA) jamoat joylarini ma'lum ko'rsatmalarga rioya qilish uchun jihozlashdan bosh tortganlik yoki jihozlamaslik uchun ma'lum fuqarolik jazolarini joriy qildi. "ADA kirish bo'yicha ko'rsatmalar". Ushbu qonunlar, shuningdek, TTY (kar va soqovlar uchun telefon tizimlari), kompyuter texnikasi va dasturiy ta'minoti, nogironlar aravachasi uchun rampalar va jamoat transporti va turar-joy massivlarida liftlar kabi bir qator moslashuvchan qurilmalardan foydalanishni kengaytirishga yordam berdi. Bu qonunlar, shuningdek, davlat dasturlari, bandlik dasturlari, jamoat transporti va doʻkonlar va restoranlar kabi jamoat joylarida nogironlarga nisbatan toʻgʻridan-toʻgʻri kamsitishlarni taqiqlaydi.

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Rossiya

1995 yilda "Rossiya Federatsiyasida nogironlarni ijtimoiy himoya qilish to'g'risida" Federal qonuni qabul qilindi, u nogironlarni ijtimoiy himoya qilish sohasidagi Rossiya davlat siyosatini belgilaydi, uning maqsadi nogironlarni teng imkoniyatlar bilan ta'minlashdir. Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasida nazarda tutilgan huquq va erkinliklarni amalga oshirishda va xalqaro huquqning umume'tirof etilgan printsiplari va normalariga va Rossiya Federatsiyasining xalqaro shartnomalariga muvofiq boshqa fuqarolar [14] . 2012 yil may oyida Rossiya BMTning 2006 yilgi Nogironlar huquqlari to'g'risidagi konventsiyasini [12] ratifikatsiya qildi. 2014 yilda 1995 yilgi federal qonunga o'zgartirishlar kiritildi, unga ko'ra Rossiyada nogironlik asosida kamsitishga yo'l qo'yilmaydi [15] .

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Tanqid

Muqobil nuqtai nazar mavjud - "anti-anti-abilizm", uning tarafdorlari orasida doktor Jon Kogbern [16] . U tez-tez ma'ruzalarida ham, o'zining mashhur blogida ham ushbu masala bo'yicha o'z pozitsiyasini bildiradi. Uning 2014-yil 6-sentabrdagi “Anti-qobiliyatni maqtashda” [17] nomli posti butunlay shu mavzuga bag‘ishlangan va ko‘plab muhokamalarga sabab bo‘lgan.

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Ommaviy madaniyatda

“Xunuklik” va “go‘zallik” faqat sub’ektiv g‘oyalar asosida ta’riflanib qolmay, balki yaxshilik va yomonlikning sinonimi bo‘lib ham xizmat qiladi. Odamlar ongida "chirkinlik" zo'ravonlik va qo'rquv bilan bog'liq bo'lib, undan badiiy adabiyotda, kinoda, xususan, qo'rqinchli filmlarda va video o'yinlarda foydalaniladi. Shunday qilib, mashhur yovuz kapitan Hook, " Piter Pan " kitobidan qo'l o'rniga ilgak bilan, bir oyoqli / bir ko'zli qaroqchining mashhur tasviri va boshqalar - nogiron bolalar qo'rquvini ommalashtiradi [18] . [19] . Nogiron odamlar ko'pincha ommaviy madaniyatda xayriya va rahm-shafqatning nochor ob'ektlari sifatida tasvirlangan. Ammo " Algernon uchun gullar " va " Sen bilan uchrashguncha?!Категория:Википедия:Статьи с неактуальным шаблоном Не переведено kabi kitoblarda ham qarama-qarshi misollar mavjud.

dh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhvnhvssrr mgfdh hdhthggng ygyg dfhdhsn dbbbcbb vngncngn cncnv cncn vnhv

Manbalar

  1. ↑ Лясковская О. А.. Илья Ефимович Репин. Жизнь и творчество. M.: Искусство, 1982 — 189—192 bet. 
  2. ↑ Редакция Британской энциклопедии. „Ableism“ (en). Encyclopedia Britannica. Британская энциклопедия (2013). Qaraldi: 2020-yil 13-yanvar.
  3. ↑ Linton, Simi (1998). Claiming Disability Knowledge and Identity. New York: New York University Press. p. 9.
  4. ↑ Marshak et al. 2009, p. 50.
  5. ↑ Gregor Wolbring: Die Konvergenz der Governance von Wissenschaft und Technik mit der Governance des «Ableism» (PDF; 223 kB). In: Technikfolgenabschätzung — Theorie und Praxis. Nr. 2. September 2009, S. 30. Abgerufen am 19. Januar 2011.
  6. ↑ Linton, Simi (1998). Claiming Disability Knowledge and Identity. New York: New York University Press. p. 111.
  7. ↑ Sobsey, Dick; Doe, Tanis. Patterns of sexual abuse and assault(aniqlanmagan) // Sexuality and Disability. — 1991. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — ISSN 0146-1044. — DOI:10.1007/BF01102395.
  8. ↑ Earle, Sarah (2003). Disability and stigma: an unequal life. (ingl.) Speech & Language Therapy in Practice pp. 21—22.
  9. ↑ MPs: Abortions being carried out for cleft palates — Telegraph(ingl.)
  10. ↑ Cornwall Councillor, Colin Brewer, Who Said Disabled Children Should Be Put Down, Can’t Be Fired | HuffPost UK
  11. ↑ Списки стран, подписавших и ратифицировавших Конвенцию и Протокол(ingl.)
  12. ↑ 12,0 12,1 Дискриминация инвалидов запрещена в России с 1 января. РИА Новости. 11.01.2016.
  13. ↑ Brown, Patricia Leigh (August 20, 2000). «Viewing Ahab and Barbie Through the Lens of Disability». The New York Times
  14. ↑ Федеральный закон «О социальной защите инвалидов в Российской Федерации» от 24.11.1995 N 181-ФЗ (последняя редакция).
  15. ↑ Статья 3.1. Недопустимость дискриминации по признаку инвалидности.
  16. ↑ Interview with Jon Cogburn
  17. ↑ In praise of anti-anti-ableism — New APPS: Art, Politics, Philosophy, Science
  18. ↑ Arthur Shapiro: Everybody Belongs: Changing Negative Attitudes Toward Classmates with Disabilities (Critical Education Practice) retrieved 17. January 2012, ISBN 978-0-8153-3960-1
  19. ↑ Arthur Shapiro: Everybody Belongs: Changing Negative Attitudes Toward Classmates with Disabilities (Critical Education Practice) retrieved 17. January 2012, ISBN 978-0-8153-3960-1 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ableism&oldid=3176656" dan olindi