Anʼanaviy xitoy tibbiyoti: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
„Chinese herbology“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

11-Oktyabr 2022, 02:08 dagi koʻrinishi

Sian bozorida xitoy o'simliklari uchun quritilgan o'tlar va o'simlik qismlari

  Xitoy gerbologiyasi - an'anaviy xitoy o'simliklari bilan davolash nazariyasi bo'lib, u an'anaviy xitoy tibbiyotida (TCM) ko'pchilik davolash usullarini tashkil qiladi. Nature nashriyoti TCMni " soxta ilmga to'la" deb ta'rifladi va uning ko'p davo bermasligining eng aniq sababi uning aksariyat muolajalarida mantiqiy ta'sir mexanizmi yo'qligi ekanligini aytdi[1].

Gerbologiya atamasi noto'g'ri, chunki o'simlik elementlari eng ko'p ishlatiladigan moddalar bo'lsa-da, hayvonlar, inson va mineral mahsulotlar ham qo'llaniladi, ularning ba'zilari zaharli.

Xitoyning an'anaviy o'simlik terapiyasining samaradorligi bo'yicha tadqiqotlar sifatsiz va ko'pincha noto'g'ri[2], samaradorlikning qat'iy dalillari kam yoki umuman yo'q[3]. Bir qator potentsial zaharli xitoy o'simliklari haqida xavotirlar mavjud[4].

Tarix

Xitoy farmakopeyasi

Xitoy o'tlari asrlar davomida ishlatilgan. Eng qadimgi adabiyotlar orasida 168 yilda muhrlangan Mawangduida topilgan " 52 kasallik uchun retseptlar " qo'lyozmasi misolida aniq kasalliklar uchun retseptlar ro'yxati mavjud.

An'anaviy ravishda tan olingan birinchi o'simlik shifokori Shennóng afsonaviy xudoga o'xshash shaxs, mil.av.2800-yil atrofida yashaganligi aytiladi.

Aytishlaricha, u yuzlab o'tlarni tajriba qilib ko'rgan va dorivor va zaharli o'simliklar haqidagi bilimlarini dehqonlarga bergan. Uning Shennóng Běn Cǎo 神农本草经 , Shennong's Materia Medica ) Xitoy o'simlik tibbiyotiga oid eng qadimgi kitob hisoblanadi. U 365 turdagi ildizlarni, o'tlarni, o'rmonlarni, mo'ynalarni, hayvonlarni va toshlarni o'simlik dorivorligining uchta toifasiga ajratadi[5]:

  1. Ko'p kasalliklar uchun samarali o'tlarni o'z ichiga olgan "yuqori" toifasi va asosan tana muvozanatini saqlash va tiklash uchun javobgardir. Ular deyarli hech qanday salbiy ta'sir ko'rsatmaydi[5].
  2. Toniklar va kuchaytirgichlarni o'z ichiga olgan toifa, iste'mol qilish muddati uzaytirilmasligi kerak[5].
  3. Odatda kichik dozalarda va faqat muayyan kasalliklarni davolash uchun qabul qilinishi kerak bo'lgan moddalar toifasi[5].

Shennongning Materia Medica asl matni yo'qolgan; ammo hozirgacha tarjimalari mavjud. Haqiqiy kelib chiqish tarixi G'arbiy Xan sulolasining oxiriga to'g'ri keladi (ya'ni miloddan avvalgi I asr).

Sovuq urushi va turli kasalliklar to'g'risidagi risola Zhang Zhongjing, tomonidan, shuningdek, Xan sulolasining oxirida, milodiy 196 va 220 yillar orasida to'plangan. Dori retseptlariga e'tibor qaratib[6], bu Yinyang va besh bosqichli dori terapiyasi bilan birlashtirgan birinchi tibbiy ish edi[7]. Ushbu formula, shuningdek, simptomlarni klinik jihatdan foydali "namunalar" uchun eng qadimgi Xitoy tibbiy matni edi( zheng證 ). Vaqt o'tishi bilan ko'plab o'zgarishlarni boshdan kechirgan holda, u endi ikkita alohida kitob sifatida tarqalmoqda: " Sovuq urushi kasalliklari haqida risola" va "Oltin qutining asosiy retseptlari" XI asrda, Song sulolasi davrida alohida tahrirlangan[8].

Keyingi avlodlar bu asarlarni 7-asrda Tang sulolasi davridagi Xitoy risolasi boʻlgan Yaoxing Lun ( 药性论)da koʻpaytirdilar.

Bir necha asrlar davomida davolanishga urg'u berishda o'zgarishlar yuz berdi. Neijing 王冰 74-bobini o'z ichiga olgan bo'limi Vang Bing tomonidan qo'shilgan.U o'zining 765 nashrida shunday yozgan: "Kasallik hukmdori uni Suveren deb ataydi, Suverenga yordam vazir deb ataydi, Vazir (yordamchi) deb atalgan vazirga mos keladi, u deyilgan yuqori uch tabaqa (sifat) emas". Oxirgi qism bu uchta hukmdor yuqorida aytib o'tilgan Shennongning uchta toifasi emasligini bildiradi. Ayniqsa, ushbu bob yanada kuchliroq yondashuvni belgilaydi.

Aytish mumkinki, ushbu asarlarning eng muhimi Materia Medica to'plamidir ( Bencao Gangmu : 本草綱目 ) Ming sulolasi davrida Li Shizhen tomonidan tuzilgan, bugungi kunda ham maslahat va ma'lumot uchun foydalaniladi.

Xitoy o'tlaridan foydalanish G'arbiy Osiyo va Islom mamlakatlarida o'rta asrlarda mashhur bo'lgan. Ular Sharqdan G'arbga Ipak yo'li orqali savdo qilingan. Dolchin, zanjabil, robarb, muskat yong'og'i va kubeb o'rta asrlardagi islom tibbiyot olimlari tomonidan xitoy o'simliklari sifatida tilga olingan, masalan, Roziy (854-925), Xali Abbos (930-994) va Abu Ali ibn Sino(980-1037). Xitoy va islom tabobatida ushbu o'tlarning klinik qo'llanilishi o'rtasida ham ko'plab o'xshashliklar mavjud edi[9].

Xomashyo

Xitoyda 13 000 ga yaqin dori vositalari qo'llaniladi va qadimgi adabiyotlarda 100 000 dan ortiq dorivor retseptlar qayd etilgan[10]. 1941 yildagi an'anaviy dorilarning klassik qo'llanmasida 517 ta dori ro'yxati keltirilgan - ulardan faqat 45 tasi hayvonlarning qismlari va 30 tasi minerallar edi. Dori sifatida ishlatiladigan ko'plab o'simliklar uchun batafsil ko'rsatmalar nafaqat ular eng yaxshi o'sadigan joylar va hududlar, balki ularni ekish va yig'ishning eng yaxshi vaqtlari bo'yicha ham berilgan.

Dori sifatida ishlatiladigan hayvonlarning ba'zi qismlarini juda g'alati deb hisoblash mumkin, masalan, sigirlarning o't pufagidagi toshlar[11].

Bundan tashqari, klassik materia medica Bencao Gangmu inson tanasidan olingan 35 ta an'anaviy xitoy dori vositalaridan foydalanishni tasvirlaydi, jumladan, suyaklar, tirnoqlar, sochlar, quloq mumi, tishlar, najas, siydik, ter va organlardagi qoldiqlar, lekin ularning aksariyati endi ishlatilmayapti[12][13].

Tayyorlash

Qaynatma

Odatda, dorivor preparatlarning bir partiyasi taxminan 9 tadan 18 tagacha moddadan iborat qaynatma sifatida tayyorlanadi. Ulardan ba'zilari asosiy, ba'zilari yordamchi o'tlar sifatida qaraladi; yordamchi o'tlar ichida uchta toifani ajratish mumkin. Asosiy tarkibiy qismlarning toksikligini yoki yon ta'sirini bartaraf etish uchun ba'zi ingredientlar qo'shiladi. Buning ustiga, ba'zi dorilar katalizator sifatida boshqa moddalardan foydalanishni talab qiladi.

An'anaviy xitoy tibbiyoti

An'anaviy xitoy tibbiyoti (中成药)

Qadim zamonlardan beri tabletkalar bir nechta o'tlar va boshqa ingredientlarni birlashtirib, quritilgan va kukunga aylantirilgan. Keyin ular birlashtiruvchi bilan aralashtiriladi va qo'lda tabletkalarga aylantirildi. Birlashtiruvchi an'anaviy ravishda asal edi. Biroq, zamonaviy choy damlamalari zanglamaydigan po'latdan yasalgan idishlarda qaynatiladi va ishlatiladigan o'tlarga qarab suv yoki spirtli suv qaynatmasi tayyorlanadi. Muhim ingredientlarni saqlab qolish uchun ular past haroratda (100 darajadan past) qaynatiladi. Keyin olingan suyuqlik yana quyuqlashtiriladi va o'simlik kukuni aralashtiriladi va o'simlik xamirini hosil qiladi. Keyin bu xamir mashinada mayda bo'laklarga bo'linadi, silliq va qattiq ko'rinish uchun oz miqdorda yordamchi moddalar qo'shiladi va ular tabletkalarga aylanadi. 

Ushbu dorilar so'zning an'anaviy ma'nosida patentlanmagan. Hech kim formulaga mutlaq huquqlarga ega emas. Buning o'rniga "patent" formulani standartlashtirishga ishora qiladi. Xitoyda xuddi shu nomdagi barcha xitoylik patentli dori-darmonlar bir xil tarkibiy qismlarga ega bo'ladi va qonun bilan belgilangan XXR farmakopeyasiga muvofiq ishlab chiqariladi. Biroq, g'arbiy mamlakatlarda bir xil nomdagi patentli dori-darmonlar tarkibidagi tarkibiy qismlarning nisbatlarida va hatto butunlay boshqa ingredientlarda farqlar bo'lishi mumkin. 

Xitoyning o'simlik dori-darmonlarini ishlab chiqaruvchi bir nechta ishlab chiqaruvchilar o'z mahsulotlarini AQSh va Yevropa bozorlarida dori sifatida sotish uchun FDA klinik sinovlarini o'tkazmoqda.

Xitoy o'simlik ekstraktlari

Xitoy o'simlik ekstraktlari - bu granulalar yoki suspenziya shaklida quyultirilgan o'simlik damlamalari. Patent dori-darmonlariga o'xshash o'simlik ekstraktlari bemorlar uchun osonroq va qulayroqdir. Sanoat qazib olish standarti 5:1 nisbatda , ya'ni har besh funt xomashyo uchun bir funt o'simlik ekstrakti olinadi.

Tasniflash

Xitoyning an'anaviy dori vositalarini tasniflashning bir necha xil usullari mavjud:

  • To'rt tabiat ( 四气 )
  • Beshta lazzat ( 五味 )
  • Meridianlar ( 经络 )
  • Maxsus vazifa.

To'rt tabiat

To'rtta tabiat quyidagilardir: issiq ( 热 ), iliq ( 凉 ), salqin ( 温) , sovuq ( 寒 ) yoki neytral ( 平 ). Issiq va iliq o'tlar sovuq kasalliklarni davolash uchun, salqin va sovuq o'tlar esa issiq kasalliklarni davolash uchun ishlatiladi.

Beshta lazzat

Besh ta'mga mos keladigan besh bosqich: yog'och, olov, yer, temir, suv.

Beshta lazzat, ba'zan " Besh ta'm" deb ham tarjima qilinadi: o'tkir (辛 ), shirin ( 甘 ), achchiq ( 苦 ), nordon ( 酸 ), va sho'r ( 咸 ) Moddalar, shuningdek, bir nechta ta'mga ega bo'lishi mumkin yoki hech qanday ta'mga ega bo'lmasligi mumkin (ya'ni, 淡lazzat). Xushbo'ylik moddaning ma'lum xususiyatlarini va taxmin qilingan terapevtik "dozalarini" nazarda tutadi: sho'r "pastga tushadi va qattiq massalarni yumshatadi"; shirinlik “to‘ldiruvchi, uyg‘unlashtiruvchi va namlovchi”; o'tkir moddalar terni keltirib chiqaradi va qonga ta'sir qiladi; nordonlik tabiatda siquvchi ( 涩 ) boʻlishga intiladi; achchiq " issiqlikni chiqaradi, ichaklarni tozalaydi va namlikni yo'q qiladi".

Maxsus vazifa

Ushbu toifalarga asosan quyidagilar kiradi:

  • tashqi - chiqarish yoki tashqi hal qilish
  • issiqlik bilan tozalash
  • pastga tushadigan yoki cho'kma
  • shamol namligini tarqatuvchi
  • namlikni o'zgartiruvchi
  • suvning harakatlanishini rag'batlantirish va namlikni singdirish yoki namlikni singdirish
  • ichki isitish
  • qi - tartibga soluvchi yoki qi-to'g'rilanuvchi
  • tarqatuvchi oziq-ovqat to'planishi yoki oziq-ovqat tarqatuvchi
  • qurtlarni quvib chiqarish
  • qon ketishini to'xtatish yoki qon quyish
  • Qonni tezlashtirish va turg'unlikni yo'qotish [ yoki qonni tezlashtirish yoki Qonni harakatga keltirish.
  • balg'amni o'zgartiruvchi, yo'talni to'xtatuvchi va xirillashni tinchituvchi yoki balg'amni o'zgartiruvchi va yo'tal va nafas olishni bostiruvchi
  • Ruhni tinchlantiruvchi yoki Shen - tinchlantiruvchi.
  • Jigarni tinchlantirish va shamolni chiqarib yuborish yoki Jigarni tinchlantirish va shamolni o'chirish
  • teshik ochish
  • to'ldiruvchi yoki tonuvchi: bunga qi - qo'shimcha, qon - oziqlantiruvchi, yin - boyitish va yang - mustahkamlovchi kiradi.
  • chegaralanishni rag'batlantiradigan yoki mustahkamlovchi va bog'lovchi
  • qusishni keltirib chiqaradigan
  • tashqi qo'llash uchun moddalar

Tuzilishi

Ko'pgina o'tlar o'zlarining noyob ko'rinishi tufayli o'z nomlarini olishadi. Bunday nomlarga misol qilib, Niu Xi (Radix cyathulae seu achyranthis), sigir tizzalariga o'xshash katta bo'g'inlarga ega bo'lgan "sigir tizzalari" kiradi; Bay Mu Er (Fructificatio tremellae fuciformis), oq yog'och qulog'i, oq va quloqqa o'xshaydi; Gou Ji (Rhizoma cibotii), itning umurtqa pog'onasiga o'xshash "it umurtqasi". [14]

Rang

Rang nafaqat o'tlarni aniqlashning qimmatli vositasi, balki ko'p hollarda o'tning terapevtik xususiyatlari haqida ham ma'lumot beradi. Misol uchun, sariq o'tlar huang (sariq) yoki jin (oltin) deb ataladi. Huang Bai (Cortex Phellodendri) "sariq archa" degan ma'noni anglatadi va Jin Yin Hua (Flos Lonicerae) "oltin kumush gul" yorlig'iga ega. [14]

Hid va ta'm

Noyob hidlar ba'zi o'simliklar uchun maxsus nomlarni belgilaydi. Gan "shirin" degan ma'noni anglatadi, shuning uchun Gan Cao (Radix glycyrrhizae) "shirin o't", qizilmiya ildizi uchun adekvat tavsif. "Ku" achchiq degan ma'noni anglatadi, shuning uchun Ku Shen (Sophorae flavescentis) "achchiq o't" deb tarjima qilinadi. [14]

Geografik joylashuv

Ko'pincha o'tlar o'sadigan joylar yoki viloyatlar o'tlar nomlariga aylanadi. Masalan, Bei Sha Shen (Radix glehniae) shimoliy Xitoyda yetishtiriladi va yig'iladi, Nan Sha Shen (Radix adenophorae) esa janubiy Xitoyda paydo bo'lgan. Shimol va janub uchun xitoycha so'zlar mos ravishda bei va nan . [14]

Chuan Bei Mu (Bulbus fritillariae cirrhosae) va Chuan Niu Xi (Radix cyathulae) ikkalasi ham Sichuan provinsiyasida topilgan, chunki ularning nomlarida "chuan" belgisi ko'rsatilgan. [14]

Vazifasi

Fang Feng (Radix Saposhnikoviae) kabi ba'zi o'tlar tom ma'noda "shamolashni oldini oladi" shamollash bilan bog'liq kasalliklarning oldini oladi yoki davolaydi. Xu Duan (Radix Dipsaci), so'zma-so'z "singanni tiklaydi", yirtilgan yumshoq to'qimalarni va singan suyaklarni samarali davolaydi. [14]

kelib chiqqan mamlakati

Boshqa mamlakatlarga xos bo'lgan ko'plab o'tlar Xitoyning materia medica tarkibiga kiritilgan. Shimoliy Amerika ekinlaridan olib kelingan Xi Yang Shen (Radix panacis quinquefolii) "g'arbiy jenshen" deb tarjima qilingan bo'lsa, Shimoliy Osiyo mamlakatlarida yetishtirilgan va import qilinadigan Dong Yang Shen (Radix ginseng Japonica) esa "sharqiy jenshen"dir. [14]

Toksiklik

Dori vositalarini qo'llash bo'yicha eng qadimgi yozuvlardan hozirgi kungacha ba'zi moddalarning toksikligi barcha Xitoy materia medicalarida tasvirlangan. [15] TCM G'arb dunyosida mashhur bo'lib ketganligi sababli, ko'plab an'anaviy xitoy dori vositalarining, jumladan o'simliklar, hayvonlarning qismlari va minerallarning toksikligi haqida xavotirlar kuchaymoqda. [4] Ko'pgina dorilar uchun samaradorlik va toksiklik sinovlari laboratoriya tahliliga emas, balki an'anaviy bilimlarga asoslanadi. [4] Ba'zi hollarda toksiklik zamonaviy tadqiqotlar bilan tasdiqlanishi mumkin (ya'ni, chayonda ); ba'zi hollarda tasdiqlanmaydi (ya'ni, Curculigo da). Bundan tashqari, ingredientlar turli joylarda yoki tarixiy matnlarda turli nomlarga ega bo'lishi mumkin va turli preparatlar bir xil sabablarga ko'ra o'xshash nomlarga ega bo'lishi mumkin, bu dori vositalarini yaratishda nomuvofiqlik va chalkashliklarni keltirib chiqarishi mumkin, zaharlanish xavfi bilan. Edzard Ernst "o'simlik dori-darmonlarining salbiy ta'siri dermatologiyada e'tibordan chetda qoladigan muhim mavzu bo'lib, keyingi tizimli tekshirishga loyiq degan xulosaga keldi". Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, Xitoy o'simlik dori-darmonlarida mavjud bo'lgan zaharli og'ir metallar va e'lon qilinmagan dorilar jiddiy sog'liq muammosi bo'lishi mumkin.

Potentsial xavfli bo'lishi mumkin bo'lgan moddalarga akonit, Osiyo qurbaqasining sekretsiyasi, Xitoy qo'ng'izi ( Mylabris phalerata, Ban mao), va ba'zi zamburug'lar kiradi. Aristolochia bilan bog'liq sog'liq muammolari mavjud. [4] Aconitum bilan zaharli ta'sir ham tez-tez uchraydi. [4] Uning toksik salbiy ta'siridan qochish uchun Xanthium sibiricum qayta ishlanishi kerak. Reynoutria multiflora ( sinonimi Polygonum multiflorum ), glycyrrhizin, Senecio va Symphytum o'z ichiga olgan mahsulotlarda gepatotoksik ta'sir qiladi. [4] Dalillar shuni ko'rsatadiki, gepatotoksik o'tlar, shuningdek, Dictamnus dasycarpus, Astragalus membranaceous va Paeonia lactiflora ; garchi ular jigarga zarar yetkazishi haqida hech qanday dalil yo'q. [4] Ganoderma lucidum qo'ziqorin ekstrakti saraton immunoterapiyasi sifatida zaharlanish potentsialiga ega. [16]

Shuningdek, kortikosteroidlar, fenilbutazon, fenitoin va glibenklamid kabi jiddiy nojo'ya ta'sirlarni keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan an'anaviy dorilar bilan ba'zi o'simlik preparatlarini soxtalashtirish haqida xabar berilgan.

Biroq, ko'plab salbiy reaktsiyalar Xitoy tibbiyotini noto'g'ri ishlatish yoki suiiste'mol qilish bilan bog'liq. [4] Misol uchun, Ephedra o'simligini noto'g'ri ishlatish ( efedrinni o'z ichiga olgan) salbiy hodisalarga, shu jumladan oshqozon-ichak muammolariga, shuningdek, kardiyomiyopatiyadan to'satdan o'limga olib kelishi mumkin. [4] Kilo yo'qotish yoki erektil disfunktsiya uchun farmatsevtika bilan soxta mahsulotlar asosiy tashvishlardan biridir. [4] Xitoy o'simlik dori-darmonlari o'tkir jigar etishmovchiligining asosiy sababi bo'lgan.

Ko'pgina xitoy o'simliklari xavfsizdir, ammo ba'zilari bunday emasligini ko'rsatdi. Hisobotlarda mahsulotlarning dori vositalari, toksinlar bilan ifloslanganligi yoki tarkibiy qismlar haqida noto‘g‘ri xabar berilganligi ko‘rsatilgan. TCMda ishlatiladigan ba'zi o'tlar dorilar bilan reaksiyaga kirishishi, nojo'ya ta'sirlarga ega bo'lishi yoki muayyan tibbiy sharoitlari bo'lgan odamlar uchun xavfli bo'lishi mumkin.

Samaradorlik

Ilmiy standartlar bo'yicha etarli metodologiyaga ega deb hisoblangan bir nechta sinovlar mavjud. Samaradorlik isboti kam hujjatlashtirilgan yoki yo'q. [2] 2016-yilda Cochrane tekshiruvi menopauza bilan bog'liq simptomlarni engillashtirish uchun "Xitoy o'simlik dori-darmonlari platsebo yoki gormonal terapiyadan ko'ra ko'proq yoki kamroq samarali ekanligi haqida etarli dalillar yo'q" deb topildi. 2012-yilda Cochrane tekshiruvi SARS bilan og'rigan bemorlarning o'limini kamaytirishda hech qanday farqni aniqlamadi, agar Xitoy o'simliklari G'arb tabobati bilan bir qatorda faqat G'arb tibbiyotiga nisbatan ishlatilganda. 2010-yilda Cochrane tekshiruvi shuni ko'rsatdiki, gemoroydan qon ketishini to'xtatish uchun an'anaviy xitoy tibbiyoti o'tlarining samaradorligini qo'llab-quvvatlash uchun etarli ishonchli dalillar yo'q. 2008-yilda Cochrane tekshiruvi NSAID va og'iz kontratseptiv tabletkalari kabi an'anaviy tibbiyot bilan solishtirganda, og'riqli hayz ko'rishni yengillashtirishda xitoy o'simliklaridan foydalanish bo'yicha istiqbolli dalillarni topdi, ammo topilmalar past uslubiy sifatga ega. 2012-yilgi Cochrane tekshiruvi ba'zi xitoylik dorivor o'tlar grippning oldini olish va davolashda virusga qarshi dori sifatida o'xshash ta'sirga ega ekanligini ko'rsatadigan zaif dalillarni topdi. Ushbu tibbiy tadqiqotlar sifati pastligi sababli, grippni davolash uchun Xitoy dorivor o'tlaridan foydalanishni qo'llab-quvvatlash yoki rad etish uchun etarli dalillar mavjud emas. Gripp bilan og'rigan odamlarni davolashda xitoy o'simlik tibbiyoti qanchalik samarali ekanligini aniqlash uchun kengroq va yuqori sifatli randomizatsiyalangan klinik sinovlarga ehtiyoj bor. 2005-yilda Cochrane tekshiruvi shuni ko'rsatdiki, har qanday o'simlikdan foydalanish uchun dalillar zaif bo'lsa-da, ba'zi Xitoy dorivor o'tlari o'tkir pankreatitni davolashda samarali bo'lishi mumkinligi haqida past sifatli dalillar mavjud.

Muvaffaqiyatli natijalar kam bo'ldi:

Bezgakni samarali davolash vositasi bo'lib, u an'anaviy ravishda isitmani davolash uchun ishlatiladigan Artemisia annuadan olingan. [1] Xitoy o'simlikshunosligi asosan soxta fan bo'lib, uning ko'pgina davolash usullari uchun amal qilish mexanizmi yo'q. [1]

Ekologik ta'sirlar

Bu kabi quritilgan dengiz otlari Xitoyda va boshqa joylarda an'anaviy tibbiyotda keng qo'llaniladi.

Yo'qolib ketish xavfi ostida turgan turlardan foydalanishning an'anaviy amaliyoti TCMda bahsli. Bensky, Clavey va Stogerning keng qamrovli xitoy o'simlik matni kabi zamonaviy Materia Medicas qo'shimchada yo'qolib ketish xavfi ostida turgan turlardan olingan moddalarni muhokama qilib, alternativalarni ta'kidlaydi.

TCM dori sifatida ishlatiladigan yoʻqolib borayotgan turlarning qismlariga yoʻlbars suyaklari va karkidon shoxi kiradi. Brakonerlar qora bozorni ana shunday moddalar bilan ta’minlaydi, masalan, karkidon shoxidagi qora bozor so‘nggi 40 yil ichida dunyoda karkidon populyatsiyasini 90 foizdan ko‘proqqa kamaytirdi. Toshbaqa plastroni va dengiz otlaridan foydalanish bilan bog'liq xavotirlar ham paydo bo'ldi.

TCM ayiq safrosini dorivor vosita sifatida tan oladi. 1988 yilda Xitoy Sog'liqni Saqlash Vazirligi qish oldidan o'ldirilgan ayiqlarni ishlatadigan safro ishlab chiqarishni nazorat qilishni boshladi. Endi ayiqlarga doimiy kateter o'rnatilgan, bu ayiqlarni o'ldirishdan ko'ra foydaliroqdir. 12 000 dan ortiq osiyolik qora ayiqlar "ayiq fermalarida" saqlanadi, ular kichik qafaslarda saqlanish paytida shafqatsiz sharoitlarga duch kelishadi. Kateter qorin bo'shlig'idagi doimiy teshikdan to'g'ridan-to'g'ri o't pufagiga olib boradi, bu esa kuchli og'riqlarga olib kelishi mumkin. Xalqaro e'tiborning ortishi tufayli Xitoy safrodan foydalanishni to'xtatdi; Ushbu ingredient o'rniga so'yilgan qoramoldan olingan o't pufagi ( 牛胆 niú dǎn) tavsiya etiladi. 

Osiyo an'anaviy tibbiyot savdosiga yordam berish uchun Amerika ginsengini yig'ish jenshenni so'nggi ikki asr davomida Shimoliy Amerikada eng ko'p yig'ib olingan yovvoyi o'simlikka aylantirdi va bu oxir-oqibat CITES II ilovasi ro'yxatiga olib keldi.

Amaldagi o'tlar

Xitoy o'simlikshunosligi potentsial ishonchsiz mahsulot sifati, xavfsizlik xavfi yoki sog'liq uchun noto'g'ri maslahatlarga ega bo'lgan soxta ilmiy amaliyotdir. O'simlik mahsulotlarini Xitoy GMP (Yaxshi ishlab chiqarish jarayoni) kabi tartibga soluvchi organlar mavjud. Biroq, o'simlik mahsulotlarini tayyorlashda sifat nazorati yo'qligining sezilarli holatlari mavjud. Gerbologiya amaliyoti va kasalliklarga qarshi faoliyat uchun mahsulot samaradorligi bo'yicha yuqori sifatli ilmiy tadqiqotlar etishmayapti. Quyida sanab o'tilgan o'simlik manbalarida iste'molchilarning yosh guruhlari va ular uchun mo'ljallangan kasallik sharoitlari bo'yicha samaradorlik yoki xavfsizlikning isboti kam yoki umuman yo'q.

Umumiy foydalanishda 300 dan ortiq o'tlar mavjud. Eng ko'p ishlatiladigan o'tlardan 人参 ; xitoycha: 枸杞子 ( gǒuqǐzǐ ( sinensis 当归 dānggaláng 黄耆 ( 白术 ) xitoycha: 柴胡 dolchin ( 姜 ( xitoycha: 桂枝 va 黄连 ( xitoycha: 肉桂 jiāng ), ( xitoycha: 茯苓 ), qizilmiya ( xitoycha: 甘草 ), efedra sinica ( 麻黄 ), pion (oq: xitoycha: 白芍 地黄 xitoycha: 赤芍 va rhubarb ( 大黄 丹参 salvia

50 ta asosiy o'tlar

Xitoy o'tshunosligida ma'lumotnoma matnida keltirilgan 50 ta "asosiy" o'tlar mavjud, garchi bu o'tlar boshqa matnlarda umuman tan olinmagan. O'simliklar quyidagilardir:

Binomial tuzilishi Xitoycha nomi Inglizcha umumiy nom (mavjud bo'lsa)
Agastache rugosa, Pogostemon cablin[17] huò xiāng (藿香)[18] Korean mint, Patchouli
Alangium chinense[19] bā jiǎo fēng (八角枫)[20] Chinese Alangium root
Anemone chinensis (syn. Pulsatilla chinensis)[21] bái tóu weng (白头翁)[20][21] Chinese anemone
Anisodus tanguticus shān làng dàng (山莨菪)[22] (trans.) Mountain henbane
Ardisia japonica zǐ jīn niú (紫金牛)[23] Marlberry
Aster tataricus zǐ wǎn (紫菀) Tatar aster, Tartar aster
Astragalus propinquus (syn. Astragalus membranaceus)[24] huáng qí (黄芪)[25] or běi qí (北芪)[25] Mongolian milkvetch
Camellia sinensis chá shù (茶树) or chá yè (茶叶) Tea plant
Cannabis sativa dà má (大麻) Cannabis
Carthamus tinctorius hóng huā (红花) Safflower
Cinnamomum cassia ròu gùi (肉桂) Cassia, Chinese cinnamon
Cissampelos pareira xí shēng téng (锡生藤) or (亞乎奴) Velvet leaf
Coptis chinensis duǎn è huáng lián (短萼黄连) Chinese goldthread
Corydalis yanhusuo yán hú suǒ (延胡索) Chinese poppy of Yan Hu Sou
Croton tiglium bā dòu (巴豆) Purging croton
Daphne genkwa yuán huā (芫花) Lilac daphne
Datura metel yáng jīn huā (洋金花) Devil's trumpet
Datura stramonium zǐ huā màn tuó luó (紫花曼陀萝) Jimson weed
Dendrobium nobile shí hú (石斛) or shí hú lán (石斛兰) Noble dendrobium
Dichroa febrifuga[26] cháng shān (常山) Blue evergreen hydrangea, Chinese quinine
Ephedra sinica cǎo má huáng (草麻黄) Chinese ephedra
Eucommia ulmoides dù zhòng (杜仲) Hardy rubber tree
Euphorbia pekinensis[27] dà jǐ (大戟) Peking spurge
Flueggea suffruticosa (formerly Securinega suffruticosa) yī yè qiū (一叶秋)[28]
Forsythia suspensa liánqiáo[29] (连翘) Weeping forsythia
Gentiana loureiroi dì dīng (地丁)
Gleditsia sinensis zào jiá (皂荚) Chinese honeylocust
Glycyrrhiza uralensis gān cǎo (甘草)[30] Licorice
Hydnocarpus anthelminticus (syn. H. anthelminthica) dà fēng zǐ (大风子) Chaulmoogra tree
Ilex purpurea dōngqīng (冬青) Purple holly
Leonurus japonicus yì mǔ cǎo (益母草) Chinese motherwort
Ligusticum wallichii[31] chuān xiōng (川芎) Szechwan lovage
Lobelia chinensis bàn biān lián (半边莲) Creeping lobelia
Phellodendron amurense huáng bǎi (黄柏) Amur cork tree
Platycladus orientalis (formerly Thuja orientalis) cè bǎi (侧柏) Chinese arborvitae
Pseudolarix amabilis jīn qián sōng (金钱松) Golden larch
Psilopeganum sinense shān má huáng (山麻黄) Naked rue
Pueraria lobata gé gēn (葛根) Kudzu
Rauvolfia serpentina shégēnmù (蛇根木), cóng shégēnmù (從蛇根木) or yìndù shé mù (印度蛇木) Sarpagandha, Indian snakeroot
Rehmannia glutinosa dìhuáng (地黄)[32] Chinese foxglove
Rheum officinale yào yòng dà huáng (药用大黄) Chinese or Eastern rhubarb
Rhododendron qinghaiense Qīng hǎi dù juān (青海杜鹃)
Saussurea costus yún mù xiāng (云木香) Costus root
Schisandra chinensis wǔ wèi zi (五味子) Chinese magnolia vine
Scutellaria baicalensis huáng qín (黄芩) Baikal skullcap
Stemona tuberosa bǎi bù (百部)
Stephania tetrandra fáng jǐ (防己) Stephania root
Styphnolobium japonicum (formerly Sophora japonica) huái (槐), huái shù (槐树), or huái huā (槐花) Pagoda tree
Trichosanthes kirilowii guā lóu (栝楼) Chinese cucumber
Wikstroemia indica liāo gē wáng (了哥王) Indian stringbush

Boshqa xitoy o'simliklari

Yuqoridagilarga qo'shimcha ravishda, ko'plab boshqa xitoy o'simliklari va boshqa moddalar keng tarqalgan bo'lib, ular orasida:

 

Manbalar

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 "Hard to swallow". Nature 448 (7150): 105–6. 2007. doi:10.1038/448106a. PMID 17625521.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "swallow" defined multiple times with different content
  2. ↑ 2,0 2,1 Shang, A.; Huwiler, K.; Nartey, L.; Jüni, P.; Egger, M. (2007). "Placebo-controlled trials of Chinese herbal medicine and conventional medicine comparative study". International Journal of Epidemiology 36 (5): 1086–92. doi:10.1093/ije/dym119. PMID 17602184. 
  3. ↑ Siegfried, N. L; Hughes, G (2012). "Herbal medicine, randomised controlled trials and global core competencies". South African Medical Journal 102 (12): 912–3. doi:10.7196/samj.6392. PMID 23498035. 
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 Shaw D (2012). "Toxicological risks of Chinese herbs". Planta Medica 76 (17): 2012–8. doi:10.1055/s-0030-1250533. PMID 21077025.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Shaw-2012" defined multiple times with different content
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Unschuld, Paul Ulrich (1986), Medicine in China, A History of Pharmaceutics, 本草, University of California Press.
  6. ↑ Sivin 1987, s. 179; Ergil 2009, s. 30
  7. ↑ Unschuld 1985, s. 169
  8. ↑ Goldschmidt 2009, pp. 100–101.
  9. ↑ Heyadri, Mojtaba; Hashempur, Mohammad Hashem; Ayati, Mohammad Hosein; Quintern, Detlev; Nimrouzi, Majid; Mosavat, Seyed Hamdollah (2015). "The use of Chinese herbal drugs in Islamic medicine". Journal of Integrative Medicine 13 (6): 363–367. doi:10.1016/S2095-4964(15)60205-9. PMID 26559361. Archived from the original on 2015-09-25. https://web.archive.org/web/20150925190817/http://www.jcimjournal.com/jim/showAbstrPage.aspx?articleID=S2095-4964%2815%2960205-9. 
  10. ↑ Chen, K; Yu, B (1999). "Certain progress of clinical research on Chinese integrative medicine". Chinese Medical Journal 112 (10): 934–7. PMID 11717980. http://wenku.baidu.com/view/dfc192a0b0717fd5360cdc44.html. 
  11. ↑ Hesketh, T; Zhu, WX (1997). "Health in China. Traditional Chinese medicine: One country, two systems". BMJ (Clinical Research Ed.) 315 (7100): 115–7. doi:10.1136/bmj.315.7100.115. PMID 9240055. PMC 2127090. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2127090. 
  12. ↑ Nie, Jing-Bao „'Human Drugs' in Chinese Medicine and the Confucian View: An Interpretive Study“,. Confucian Bioethics, Philosophy and Medicine, 2002 — 167–206 bet. DOI:10.1007/0-306-46867-0_7. ISBN 978-0-7923-5723-0. 
  13. ↑ Awaya, Tsuyoshi (June 1999). "The Human Body as a New Commodity". The Review of Tokuyama University. 
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 14,6 Chen & Chen (2004)
  15. ↑ Ergil 2009, ss. 234–236
  16. ↑ Gill, S. K.; Rieder, M. J. (2008). "Toxicity of a traditional Chinese medicine, Ganoderma lucidum, in children with cancer". Canadian Journal of Clinical Pharmacology 15 (2): e275–e285. PMID 18603664. 
  17. ↑ „Agastache rugosa | Plants For A Future database report“. 2006-yil 12-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 14-fevral.
  18. ↑ „Agastache rugosa in Flora of China @ efloras.org“. Qaraldi: 2008-yil 19-fevral.
  19. ↑ „Alangium chinense | Plants For A Future database report“. Plants for a Future (2004-yil iyun). 2010-yil 6-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 5-fevral.
  20. ↑ 20,0 20,1 „Alangium chinense in Flora of China @ efloras.org“. Qaraldi: 2008-yil 14-fevral.
  21. ↑ 21,0 21,1 „2015 Top MBBS Programs in China“. CUCAS. 2014-yil 11-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 5-fevral.
  22. ↑ „Anisodus tanguticus in Flora of China @efloras.org“. Qaraldi: 2008-yil 5-fevral.
  23. ↑ Flora of China: Ardisia japonica
  24. ↑ „Astragalus propinquus“. ILDIS LegumeWeb. International Legume Database & Information Service (2018-yil 16-iyun). Qaraldi: 2019-yil 25-oktyabr.
  25. ↑ 25,0 25,1 „Huang qi, Complementary and Alternative Healing University“. Qaraldi: 2008-yil 19-fevral.
  26. ↑ „Dichroa febrifuga | Plants For A Future database report“. 2009-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 5-fevral.
  27. ↑ „Euphorbia pekinensis | Plants For A Future database report“. 2009-yil 16-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 5-fevral.
  28. ↑ „Securinega suffruticosa – Plants For A Future database report“. 2009-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 6-fevral.
  29. ↑ Xiandai Hanyu Cidian. Commercial Press, fifth Edition, p. 844.
  30. ↑ „Glycyrrhiza uralensis – Plants For A Future database report“. 2009-yil 15-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-fevral.
  31. ↑ „Ligusticum wallichii | Plants For A Future database report“. 2008-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 21-fevral.
  32. ↑ „Rehmannia glutinosa“. Qaraldi: 2012-yil 4-noyabr.
  33. ↑ „zh:天南星“ (zh). Hong Kong Baptist University. 2015-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  34. ↑ „Cap 549 Sched 2 CHINESE HERBAL MEDICINES (CHINESE MEDICINE ORDINANCE)“. Legislation.gov.hk. Qaraldi: 2012-yil 4-noyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Anʼanaviy_xitoy_tibbiyoti&oldid=3089810" dan olindi