Ona salomatligi: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Finikchik (munozara | hissa)
10 292 edits
„Maternal health“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

8-Sentyabr 2022, 12:32 dagi koʻrinishi

 

Ona salomatligi - homiladorlik, tug'ish va tug'ruqdan keyingi davrdagi onaning salomatligi. JSSTning ta'kidlashicha, onalik ona uchun hissiy bo'lgan qoniqarli tabiiy tajriba sifatida qabul qilingan bo'lsa-da, bu holatda ayollarning yuqori foizida sog'liq muammolari paydo bo'ladi va hatto ularning vafot etishlari kuzatiladi[1]. Shu sababli, ayollarning sog'lig'iga e`tibor qaratilishi kerak (Amiri and Ulf-G 13). Ona salomatligini yahshilash investitsiyalari turli yo'llar bilan amalga oshirilishi mumkin, jumladan, sog'liqni saqlash xarajatlarini subsidiyalash, onalar salomatligi bo'yicha o`qitish tizimi, oilani samarali rejalashtirishni rag'batlantirish, bolali ayollar salomatligini bosqichma-bosqich tekshirishni ta'minlash[2]. Onalar kasallanishi va vafoti, ayniqsa, rangli ayollar va past yoki o'rtacha daromadli mamlakatlarda yashovchi ayollarda ko`proq kuzatiladi.

Onalar kasallanishi va vafoti

JSST hisob-kitoblariga ko'ra, 2017-yilda 295 mingga yaqin onalar o'limi sodir bo'lgan[3]. Bu sabablar og'ir qon ketishdan tortib to to'siqli tug'ilishgacha o'zgarib turad. Bundan tashqari, onalar o'limining bilvosita sabablari kamqonlik va bezgakni o'z ichiga oladi[4][5]. Onalar o`lmi oqibatida zaif oilalar vujudga keladi va ularning omon qolgan chaqaloqlari, ikki yoshga kirmasdan vafot etishi ehtimoli ko'proq.


2010-yilda AQShning Sog'liqni saqlash tashkilotlarini akkreditatsiya qilish bo'yicha qo'shma komissiyasi onalar o'limini "kutilmagan hodisa" (tibbiy xizmat ko'rsatuvchi shaxsning katta xatolari va beparvoligi tufayli yuzaga kelishi mumkin bo`lgan va sog'liqni saqlashni nazorat qiluvchi organlar tomonidan yaqindan tekshiriladigan hodisa) deb ta'riflagan[6].

Sog'liqni saqlash xarajatlarini subsidiyalash ayollar salomatligini yaxshilashga yordam beradi. Biroq, ayollarning sog'lig'ining holati boshqa toifadagi odamlar bilan umumlashtirilmasligi kerak. AQSh, Buyuk Britaniya va boshqalar kabi mamlakatlarda hukumat va nodavlat organlari homilador ayollar yoki homiladorlik bilan bog'liq sog'liq muammolari bo'lgan ayollar uchun to'lanadigan har qanday to'lovni kamaytirish va hatto bekor qilish uchun ishlaydigan qonunlarga ega. Agar ayollar o'z farzandlarini sertifikatlangan tibbiy muassasalarda juda oz miqdorda pul to'lab yoki to'lamasdan bolani dunyoga keltirsa, ular o'z pullarini chaqaloqning ovqatlanishiga, kiyim-kechagiga va boshqa ehtiyojlariga sarflashga motivatsiya oladilar (Onarheim, Iversen va Bloom np). Shuningdek, ayollar poliklinikalarga bepul tashrif buyurishsa va ularga bepul qo'shimcha imkoniyatlar berilsa, ularning sog'lig'i saqlanib qoladi va bu hukumatning sog'liqni saqlashga sarmoya kiritadigan pul mablag'larini kamaytiradi. O'z navbatida, onalar o'limi darajasi bilan birga onalar kasallanishi ham kamayadi[7].

Onalar salomatligi bilan bog'liq turli masalalar bo'yicha ta`lim berish ayollar salomatligini nazorat qilish va yaxshilash uchun muhim ahamiyatga ega. Resurslarga ega bo'lgan ayollar sog'lig'ining yomonlashish ehtimoli ularning bor bilimlari tufayli pasayadi. Bu ayollar oilani rejalashtirish, ularning moliyaviy imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda tug'ish uchun eng yaxshi vaqt, tug'ilishdan oldin, tug'ish paytida va tug'ishdan keyin ovqatlanish bo'yicha to'g'ri qaror qabul qiladilar. "Gannon" gazetasi 1946 - 1953-yillarda onalar o'limi darajasi 70% ga kamaydi, deb xabar bergan, chunki ayollar onalik ta'limini olishni boshlagan edilar. Tadqiqot marginallashgan jamoalar va 18 yoshgacha bo'lgan qizlarga e'tibor qaratishni tavsiya qilgan. Hukumat ushbu ikki toifadagi odamlar orasida istalmagan va rejalashtirilmagan homiladorlikni kamaytirishga muvaffaq bo'lganda, ona salomatligi muammosi va u bilan bog'liq xarajatlarni kamaytirish osonroq bo'ladi.

Onalar salomatligiga ta'sir etuvchi omillar

Qashshoqlik va tibbiy xizmatdan foydalanish

UNFPA hisobotiga ko'ra, ijtimoiy va iqtisodiy holat, madaniyat me'yorlari va qadriyatlari onalar o'limini oshiradi va onalar vafoti xavfi (homiladorlik yoki tug'ish paytida) Afrikada rivojlangan mamlakatlarga qaraganda 175 baravar yuqoriroq va homiladorlik bilan bog'liq kasalliklar hamda tug'ilishdan keyin salbiy oqibatlarga olib keladigan xavf yanada balabd ko`rsatkichlarga ega[8].Qashshoqlik, onaning salomatligi va bolaning holati bir-biri bilan bog'liq[9].

Qashshoqlikdan aziyat chekuvchi hududlarda yashovchi ayollar semirib ketishga moyil va ular sigaret chekish hamda giyohvand moddalarni iste'mol qilish kabi nosog'lom xatti-harakatlar bilan shug'ullanishadi va ular hatto qonuniy prenatal (tug`ruqqacha) parvarishidan foydalanish imkoniyatiga ega emaslar va bunday hududlarda ona va bola uchun salbiy oqibatlar kelib chiqish xavfi sezilarli darajada yuqori[10]. Keniyada o'tkazilgan tadqiqot shuni ko'rsatdiki, qashshoqlikdan aziyat chekkan hududlarda onalar sog'lig'ining keng tarqalgan muammolariga qon ketish, kamqonlik, gipertenziya, bezgak, platsentani ushlab turish, erta tug'ish, uzoq muddatli / murakkab tug'ilish va preeklampsiya kiradi[11].

Tug`ruqqacha parvarish

Umuman olganda, to`liq prenatal parvarish homiladorlik davrida tibbiy yordam, ta'lim, ijtimoiy va ovqatlanish xizmatlarini o'z ichiga oladi[12]. Masalan, prenatal parvarish potentsial xromosoma anomaliyalari uchun sarum integratsiyalashgan skrining testlarini, shuningdek, qon bosimini o'lchashni yoki homila o'sishini baholash uchun bachadon o`lchanishini o'z ichiga olishi mumkin. Ayollar prenatal parvarish bilan shug'ullanmaslikni tanlaganining turli sabablar mavjud bo'lsa-da, AQSh milliy tadqiqotida kam ta'minlangan ayollarning 71 foizi tug'ruqdan oldin parvarishlash xizmatidan foydalanishda qiyinchiliklarga duch kelgan[12]. Bir nechta tadqiqotlar davomida ayollar va yosh qizlar kerakli prenatal parvarish ololmasligining eng keng tarqalgan to'siqlari sifatida yetarli mablag' va transport etishmasligidan shikoyat qilishgan[13].

Aholi soni bo'yicha ma'lumot byurosiga ko'ra, tug'ilish darajasi bo'yicha mamlakatlar xaritasi (2020).

Daromad tug`ruqdan oldingi parvarish sifati bilan chambarchas bog'liqdir[13]. Ba'zan, sog'liqni saqlash muassasalaring joylashgan hududi va transportdan foydalanish ayollarning tug'ruqdan oldin parvarishlash imkoniyatiga ega yoki ega emasligiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Malida onalar salomatligi xizmatlari bo'yicha o'tkazilgan tadqiqiot shuni ko'rsatdiki, qishloq joylarida yashovchi bo`lajak onalar, shaharlarda yashovchi ayollarga qaraganda prenetal parvarish xizmatini qabul qilish ehtimoli kamroq[14] Shuningdek, xizmat ko‘rsatishning sifatsiz darajasi onalar kasallanishi va o‘limini ko‘payishiga sabab bo`lmoqda[15].

Oldindan mavjud sharoitlar

Pregestatsion diabetlar

Homilador ayollarda homiladorlikdan oldingi qandli diabet (pregestatsion diabet) kuzatilishi mumkin. Modda almashinuvining buzilishi qandli diabetning 1 va 2-turida deyarli bir xil bo`ladi. Homilaning ona qornida nobud bo`lishi qandli diabet bilan kechadigan homiladorlikning eng og`ir asoratlaridan biri hisoblanadi[16]. Bundan tashqari, chaqaloqlarda tug`ma nuqsonlar, ularning vazni ortib ketishi (4,5 kg dan ortiq), o`pka rivojlanishining orqada qolishi holatlari uchrab turadi. Amerika Qo'shma Shtatlari va Avstraliyada olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, homiladorlik davrida diabetning tarqalishi taxminan 1% ni tashkil qiladi[16][17].

OIV/OITS

Butun dunyoda onalar OIVga chalinish darajasi 1% dan 40% gacha bo`lib Afrika va Osiyo mamlakatlari eng yuqori ko‘rsatkichlarga ega[18]. Onaning OIV infektsiyasi asosan bolaning sog'lig'iga ta'sir ko'rsatsa-da[19], qashshoqlik yuqori va ta'lim darajasi past bo'lgan mamlakatlarda[20] homiladorlik paytida OIV/OITS kasalligiga duchor bo`lish onaning ham sog'lig'iga xavf tug'dirishi mumkin[21]. Rivojlanayotgan mamlakatlarda homilador ayollarda OIV testi ijobiy natija berganda ular uchun sil va/yoki bezgak bilan kasallanish xavfi yuqori bo`ladi[18].

Onaning vazni

Homiladorlikdan oldingi o'rtacha vaznga ega bo'lgan ayollar homiladorlik davrida 11-16 kg gacha vaznining ortishi kuzatiladi[22]. Gipertenziya, qandli diabet, nafas olish yo'llari asoratlari va infektsiyalarning ko'payishi onaning semirib ketishi holatlarida keng tarqalgan va homiladorlik natijalariga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin[23]. Semirib ketish homiladorlik davrida paydo bo`ladigan diabet (gestatsion diabet) uchun juda kuchli xavf omilidir[24]. Homilador ayollar haftasiga kamida 150 daqiqa mashq qilishni, shu jumladan mushaklarni mustahkamlovchi mashqlarini bajarishlari kerak[25].

Og'iz bo'shlig'i gigiyenasi

Onaning og'iz bo'shlig'i salomatligi homilador onaning ham, uning tug'ilmagan homilasining ham farovonligiga ta'sir qilishi ko'rsatilgan.

Og'iz bo'shlig'i gigienasining ona salomatligi uchun ahamiyati

2000-yilgi Jarrohlikning umumiy hisobotida (Surgeon's General Report) og'iz bo'shlig'i salomatligi insonning umumiy salomatligi va farovonligiga o'zaro bog'liqligi ta'kidlangan[26]. Og'iz bo'shlig'i salomatligi ayniqsa perinatal davrda va bolaning kelajakdagi rivojlanishida juda muhimdir[27]. Og'iz bo'shlig'ini parvarishlash onaga ham, bolaga ham foyda keltiradi. Bundan tashqari, homilador ayollarda og'iz bo'shlig'i salomatligi haqida tushunchaning yo`qligi ularga va bolalariga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Shuning uchun onalarga og'iz bo'shlig'i salomatligi haqida ma'lumot berish juda muhimdir. Bundan tashqari, onaning og'iz bo'shlig'i salomatligi bilan bog'liq muammolarni hal qilishda turli sohalardagi shifokorlar, ayniqsa, oilaviy shifokorlar va akusherlar o'rtasidagi hamkorlik va qo'llab-quvvatlash muhim ahamiyat kasb etadi[28]. 2007-yilda Nyu-York shtatining Nassau okrugidagi kam ta'minlangan homilador ayollarga og'iz bo'shlig'ini muntazam parvarish qilish uchun onaning og'iz salomatligi loyihasi ishlab chiqilgan. Dastur boshlanganidan beri 2000 dan ortiq homilador ayollarni davolashgan, ularning ko'pchiligida tishlari bilan bog'liq muammolar mavjud edi[29].

Og'iz bo'shlig'i salomatligi umumiy salomatlik va inson hayotining sifatiga ko'plab ta'sir ko'rsatadi. Jarrohlikning umumiy hisobotida og'iz orqali namoyon bo'ladigan turli xil tizimli kasalliklar va holatlar ro'yxati keltirilgan[26]. Og'iz bo'shlig'i umumiy salomatlik holatiga ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lgan mikrobial infektsiyalar uchun kirish eshigi bo'lib xizmat qiladi. Bundan tashqari, ba'zi tadqiqotlar diabet, yurak-qon tomir kasalliklari, insult va homiladorlikning salbiy oqibatlarini keltirib chiqarishini ta`kidlagan. Og'iz bo'shlig'i sog'lig'ining yomonligi dietaga, ovqatlanishga, uyquga, psixologik holatga, ijtimoiy muloqotga, o`qishdagi va ishdagi faollikka salbiy ta'sir qilishi mumkin.

Homiladorlik davrida og'iz bo'shlig'idagi fiziologik o'zgarishlar

Og'iz bo'shlig'i salomatligini himoylash va nazorat qilish homiladorlikdan oldin va homiladorlik paytida ayolning sog'lig'i va yahshi hayot sifatini kafolatlaydi[30]. Bundan tashqari, u onadan bolaga patogen bakteriyalarning o'tishini kamaytirish salohiyatiga ega[27]. Ayol uchun homiladorlik bilan birga fiziologik o'zgarishlar ham keladi. O'zgarishlar, jumladan, o'zgaruvchan gormonlar, ayolning tish bilan bog`liq kasallik kabi og'iz infektsiyalariga moyilligini oshiradi. Ushbu kasallik tananing yumshoq to'qimalarni tiklash va saqlash qobiliyatini buzadi[28]. Shuningdek, u yallig'lanish va immun reaktsiyalarini bakterial qo'zg'atish orqali bilvosita zarar yetkazadi[31]. Homiladorlik davrida tish go'shtining yengil yallig'lanishi, "homiladorlik gingiviti" juda tez-tez uchraydi va davolanmasa, periodontal kasallikka olib kelishi mumkin. Periodontal kasallik va salomatlikning salbiy oqibatlari, jumladan, tish tushishi, yurak-qon tomir kasalliklari, insult va tug'ilishning salbiy oqibatlari o'rtasidagi bog'liqlikni o'rnatuvchi tadqiqotlar soni ko'paydi[32].

Onaning tish kariesi va uning bola salomatligiga ta'siri

Ona-bola salomatligi bilan bog'liq yana bir e'tiborga molik og'iz kasalligi - bu tish kariesidir. Karies — og’iz bo’shlig’ining eng keng tarqalgan kasalliklaridan biridir. Karies paydo bo’lganda avvalo tish emali shikastlanadi, agar davolanmasa, u dentin (tishning qattiq to’qimalari) ni shikastlaydi. Karies lotin tilidan olinganda «chirish» degan ma’noni anglatadi[31] Tish kariesi onadan bolaga to`gridan-to`gri uzatiladi; Kariogen bakteriyalarning kolonizatsiyasi birinchi navbatda onadan bolaga so`lakni bo'lishish faoliyati orqali sodir bo'ladi[33]. Bundan tashqari, onaning ijtimoiy, xulq-atvor va biologik kabi boshqa omillari bolaning tishlari parchalanishiga olib kelishi mumkin[31]. Onaning og'iz bo'shlig'i salomatligi haqida ma'lumotga ega emasligi oqibatida uning bolalarida karies rivojlanishiga ta'sir qilishi mumkin. Onalarining og'iz bo'shlig'i sog`lom bo'lgan bolalarga qaraganda, onalarining og'iz bo'shlig'i nosog`lom bo'lgan bolalarning og'iz bo'shlig'i salomatligi yomon bo'lish ehtimoli besh baravar ko'p[28]. Og'iz bo'shlig'inining holatiga e`tibor bermaslik bolalarning rivojlanishiga chuqur ta'sir qiladi. Jarrohlikning umumiy hisobotida aytib o'tilganidek, og'iz bo'shlig'i salomatligi hayot sifatiga, ayniqsa bolalarning funktsional, psixologik, iqtisodiy va umumiy hissiy farovonligiga ta'sir qiladi[26].

Homiladorlik davrida amalga oshirilishi mumkin bo'lgan muolajalar

Homiladorlikning birinchi trimestrida stomatologik davolanishdan qochish kerak, chunki bu davrda organogenez jarayoni sodir bo'ladi, lekin tishni olib tashlash yoki ildiz kanalini davolash ko'rsatilgan bo'lsa shoshilinch tibbiy yordam tavsiya etiladi[34].

Irqi va etnik kelib chiqishi

Statistika

Kasalliklarni nazorat qilish va oldini olish markazi (CDC) tomonidan o'tkazilgan homiladorlar vafotini nazorat qilish tizimining tahlili homiladorlik bilan bog'liq o'limlarda sezilarli irqiy va etnik tafovutlarni ko'rsatadi[35]. CDCning 2019-yilgi hisoboti shuni ko'rsatadiki, Amerika Qo'shma Shtatlardagi qora tanli ayollar va mahalliy ayollarning Homiladorlik bilan bog'liq o'lim darajalari (inglizcha: The pregnancy related mortality ratio (PRMR)) oq tanli ayollarnikiga qaraganda 3-4 baravar yuqori. Oq tanli ayollarning ko'rsatkichida har 100 000 ta tirik tug'ilgan chaqaloqqa taxminan 13 ta onalar o'limi kuzatilgan. Qora va mahalliy ayollarda 41 va 30 ta onalar o'limi kuzatilgan. Ushbu o'limlarning aksariyati gipertenziya kabi homiladorlik bilan bog'liq oldini olish mumkin bo'lgan kasalliklar tufayli sodir bo'lgan. Ushbu kasalliklarning o'lim darajasi qora tanlilar va mahalliy ayollar orasida yuqori bo'lsa-da, dastlabki kuzatuvlar odatda barcha irqlarda bir xil edi[36].

Ta'sir etuvchi omillar

CDC onalar o'limidagi irqiy tafovutning bir nechta sabablarini keltirib chiqaradi. Ularning ta'kidlashicha, homiladorlik bilan bog'liq o'limlarning aksariyati 3-4 ta ta'sir qiluvchi omillarning umumiy natijasidir. Ushbu omillardan ba'zilari kichik jamoalarda surunkali kasalliklarning yuqori sur'atlarini[37], tug'ruqdan oldin parvarishlashning past ko'rsatkichlarini[38] o'z ichiga oladi[38]. Bundan tashqari, ozchilik jamoalarida o'smir homiladorlar darajasi yuqori, bu homiladorlik yoki tug'ilishning asoratlari uchun xavf omilidir[38]. Qora va mahalliy ayollar, shuningdek, tibbiy xizmat ko'rsatuvchi shaxslar tomonidan irqiy qarama-qarshilikka duch kelishlari mumkin, bu esa o'limga olib keladigan kasallikni davolash yoki oldini olish uchun ko'rsatilayotgan yordam sifatiga ta'sir qiladi. Misol uchun, NIH hisobotida aytilishicha, qora tanli ayollar homiladorlik yoki tug'ruqdan keyingi davrda qon ketish yoki emboliyadan o'lish ehtimoli ikki-uch baravar yuqori[39].

Din

Onalar salomatligiga ta'sir qiluvchi yana boshqa ko'plab omillar mavjud. So'nggi tadqiqotlar ta'kidlagan ana shunday omillardan biri dindir. Misol uchun, bunday tadqiqotlardan biri shuni ko'rsatdiki, shifokorlar Kanadadagi musulmon immigrant ayollarga befarqligi va bilimsizligi tufayli ular davolanishidan zarar ko'rgan.[40] Dinga asoslangan diskriminatsiya turli millatga mansub ayollarning onalik salomatligiga ta'sir qiluvchi omil hisoblanadi. Ayollarning diniy e'tiqodi va onalik g'amxo'rligi borasida qanday qiyinchiliklarni boshdan kechirayotgani aks ettirilgan tadqiqotlar haqida bahs-munozaralar deyarli juda kam. Muayyan onalik va reproduktiv amaliyotlarni qoralash din kontekstida keng tarqalgan. Misol uchun, abort qilgan ayollar bilan suhbatlashishga qaratilgan tadqiqotda ishtirokchilardan biri o'zining bir soatlik suhbatida 16 marta "ayb" so'zini ishlatgan[41]. Uning ta'kidlashicha, katolik tarbiyasi sababli u qilgan ishini gunoh deb hisoblaydi[41]. Umumiy ma'lumotlar din va o'z-o'zini qoralash o'rtasida kuchli bog'liqlik mavjudligini ko'rsatadi[41]. Ba`zi diniy va diniy bo`lmagan urf-odatlar onaning sog'lig'iga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Zimbabvedagi apostollik onalar o'limining yuqoriligi bilan bog'liq[42]. Tadqiqot natijalari dinning ona sog'lig'iga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan xavfli uyushmalarini ko'rsatgan[42]. Umumiy tendentsiya shuni ko'rsatadiki, apostolizm ko`p bola tug`ishni, erta turmush qurishni, kontratseptiv vositalardan foydalanmaslikni va kasalxonada kam yoki umuman davolanmaslikni targ'ib qiladi[42].

Garchi din omillari ona sog'lig'iga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lsa-da, boshqa tadqiqotlar turli diniy e'tiqod va amaliyotlarni tushunish zarurligini ko'rsatadi. Ganada ayollarning intervyulari homilador va tug'ruq paytida shaffof diniy e'tiqod va amaliyotlarning afzalliklarini ko'rsatgan[43]. Homiladorlik davrida ruhoniylar tomonidan qilingan ma'naviy aralashuvlar ibodat, vahiylar, salbiy tushlarni qaytarishdan iborat edi[43]. Homiladorlik va tug'ish paytida ayollar o'rtasida ishlatiladigan diniy ashyolarga moy surtish, muborak suv, muborak oq ro'mol, muborak qum, Injil va tasbehdan iborat[43]. Ayollar bu odatlar orqali dinlari bilan qattiq bog'lanishadi, va Xudo tug'ish og'rig'ini kamaytirish va xavfsiz hamda muvaffaqiyatli tug'ilishni ta'minlashiga ishonishadi[43]. Natijalar shuni ko'rsatdiki, ma'naviyat Ganadagi homilador ayollarga g'amxo'rlik qilishning ajralmas qismidir[43].

Bolalar salomatligi va rivojlanishiga ta'siri

Prenatal salomatlik

Prenatal parvarish (tug`ruqdan oldingi) ona salomatligini muhofaza qilishning muhim qismidir[44]. Bo`lajak onalarga kamida to'rt marta tibbiy ko'rikdan o'tish tavsiya etiladi, bunda tibbiyot xodimi kam vazn, kamqonlik yoki infektsiya kabi kasallik belgilarini tekshirishi va homilaning salomatligi va holatini kuzatishi mumkin[45]. Ushbu tashriflar davomida ayollarga tug'ilishdan oldin va undan keyin sog'lig'ini optimallashtirish uchun ovqatlanish va gigiyena bo'yicha maslahatlar beriladi. Ayol o'z shifokori bilan kelishgan holda, favqulodda vaziyatda nima qilish kerakligini ko'rsatadigan tug'ish rejasini ishlab chiqishi mumkin.

Qashshoqlik, to'yib ovqatlanmaslik va giyohvand moddalarni iste'mol qilish oqibatida farzand kognitiv va xulq-atvor muammolariga duch kelishi mumkin[46]. Boshqacha qilib aytganda, agar ona tug'ruqdan oldingi davrda (homiladorlik davrida) nosog`lom bo`lsa va/yoki homila teratogen(lar)ga duchor bo'lsa, bolaning sog'lig'iga salbiy ta`sir ko`rsatishi yoki rivojlanishida qiyinchiliklarga duch kelishi yoki o`lim holatiga olib kelish ehtimoli bor.

Teratogen - bu "tug'ilish nuqsoniga olib kelishi mumkin bo'lgan yoki kognitiv va xatti-harakatlar natijalarini salbiy o'zgartirishi mumkin bo'lgan har qanday vosita". Doza, genetik sezuvchanlik va ta'sir qilish vaqti - bularning barchasi teratogenning embrion yoki homilaga ta'siri darajasining omillaridir[47].

Streptomitsin, tetratsiklin, antidepressantlar, progestin, sintetik estrogen va Accutane [48] [49] kabi homiladorlik paytida qabul qilingan retsept bo'yicha dorilar, shuningdek, parhez tabletkalari kabi retseptsiz sotiladigan dorilar rivojlanayotgan embrion/homila uchun teratogen oqibatlarga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, aspirinning yuqori dozalari onada va homilada qon ketishga sabab bol`ishi mumkun, ammo past dozali aspirin odatda zararli emas [50][51].

Homiladorlik paytida tamaki chekish naslning sog'lig'i va rivojlanishiga juda ko'p zararli ta'sir ko'rsatishi mumkin. Homiladorlik paytida chekishning keng tarqalgan oqibatlariga erta tug'ilish, kam vazn, homila tushishi, nafas olish muammolari va to'satdan chaqaloq o'limi sindromi (SIDS)[47], shuningdek, kognitiv buzilish xavfi, diqqat yetishmasligi va giperaktivlik sindromi (DEHB) va boshqa xulq-atvor muammolari kiradi[52]. Shuningdek, Xalqaro saraton jurnalida (International Journal of Cancer) chop etilgan tadqiqotda onalari homiladorlik paytida sigaret chekadigan bolalarda Hodgkin bo'lmagan limfoma xavfi 22% ga oshgan[53].

Homiladorlik paytida spirtli ichimliklarni ehtiyotkorlik bilan me'yorida iste'mol qilish (haftasiga bir necha kun bir-ikki porsiya) homila spirtli ichimliklar spektrining buzilishiga (FASD) olib kelishi odatda ma'lum bo'lmasa-da, AQSh bosh jarrohi homiladorlik paytida spirtli ichimliklarni umuman iste'mol qilmaslikni maslahat beradi. [54] Homiladorlik paytida spirtli ichimliklarni haddan tashqari iste'mol qilish FASDni keltirib chiqarishi mumkin, bu odatda bolada yuz deformatsiyalari, nuqsonli oyoq-qo'llar, yuz va yurak, o'rganish muammolari, o'rtacha intellektdan past bo'lgan va intellektual nogironlik (ID) kabi jismoniy va kognitiv anormalliklardan iborat. [55] [56]

OIV/OITS naslga turli vaqtlarda yuqishi mumkin bo‘lsa-da, bolaga virus yuqishining eng ko‘p uchraydigan vaqti homiladorlik davridir. Perinatal davrda embrion / homila platsenta orqali virusni yuqtirib olishi mumkin[47].

Tug'ilish va jinsiy yo'l bilan yuqadigan infektsiyalar

Tug'ilish paytida genital gerpes (jinsiy yo`l bilan yuqadigan gerpes), sitomegalovirus (gerpes oilasiga kiruvchi virus), suvchechak, parvovirus B19 va enterovirus infeksiyalari chaqaloqqa tug'ilish kanali orqali yuqishi mumkin[57][58][59]. Homiladorlikda infektsiyalangan yoki virus bilan kasallangan onaning tabiiy yo`l bilan tug'ilgan chaqalog`i miyasining 25% shikastlanadi yoki vafot etadi[47]. OIV/OITS tug‘ruq vaqtida onaning tana suyuqliklari orqali ham yuqishi mumkin[47].

Tug'ruqdan keyingi davr

Dunyo miqyosida har yili tug'adigan 136 million ayolning 8 milliondan ortig'ida tug'ruqdan keyin ko'p miqdorda qon ketishi kuzatiladi[60]. Tibbiyotda tug'ruqdan keyingi qon ketish (PPH deb ham ataladi) deb ataladigan bu holat har yili sodir bo'ladigan har to'rtta ona o'limini keltirib chiqaradi va boshqa har qanday sabablarga qaraganda ko'proq onalar o'limiga sabab bo'ladi[60].

Homiladorlik bilan bog'liq sabablarga ko'ra vafot etgan har bir ayolning taxminan 20-30 nafari jiddiy asoratlarga duch kelgan[45]. Barcha tug'ilishlarning kamida 15 foizi potentsial o'limga olib keladigan holat bilan murakkablashadi[45]. Bunday asoratlardan omon qolgan ayollar ko'pincha uzoq tiklanish davrini talab qiladi va uzoq davom etadigan jismoniy, psixologik, ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlarga duch kelishi mumkin. Ushbu asoratlarning aksariyati oldindan aytib bo'lmasa-da, deyarli barchasini davolash mumkin.

Tug'ruqdan keyingi qon keyish davrida ko'plab onalar chaqaloqlarini emizadilar. OIV/OITSning emizish orqali yuqishi rivojlanayotgan mamlakatlarda, xususan Afrika mamlakatlarida katta muammo hisoblanadi[61]. Garchi antiretrovirus davolash (homiladorlik, tug'ish va emizish davrida) yuqish xavfini >90% ga kamaytirsa-da, chaqaloqlarning aksariyati hayotning birinchi olti haftasida ko'krak suti orqali OIV yuqtirib oladi[62]. Biroq, sog'lom onaning ko'krak suti bilan oziqlanadigan chaqaloqlar uchun juda ko'p foyda bor. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti onalarga farzandlarini 2 yoshgacha emizishni tavsiya qiladi[63]. Sog'lom onaning (OIV / OITS bilan kasallanmagan) emizikli chaqalog`i gemofil grippi, Streptococcus pneunoniae, Vibrio cholerae, Escherichia coli, Giardia lamblia, B guruhi streptokokklari, rotatorli stafilokokklar, stafilokokklar epideratori viruslari, shuningdek, oshqozon-ichak va ichki nafas yo'llarining infektsiyalari va boshqalar kabi infektsiyalarga kamroq moyil bo'ladi. Ko'krak suti bilan oziqlangan bolalarda ortiqcha vazn va bolalik davridagi metabolik kasalliklar, astma, atopik dermatit, I turdagi diabet va bolalar saratoni kabi kasalliklar kam kuzatiladi[63].

Tugruqdan kegin ayollarning sog`liq holatini doimiy kuzatib borish juda muhim omil hisoblanadi. Bu ona va bolaning sog'lig'ini yomonlashtirishi mumkin bo'lgan kasalliklarning oldini oladi.

Bundan tashqari, doimiy kuzatuv ruhiy salomatlikni qo'llab-quvvatlash va skriningni o'z ichiga olishi kerak, chunki ayollarning taxminan 15 foizi tug'ishining birinchi yilida tug'ruqdan keyingi depressiyani boshdan kechirishadi[64][65][66].

Tavsiya etilgan ona salomatligi amaliyoti

Homiladorlik davrida onalar homilaning o'sishi va holatini kuzatish uchun shifokordan doimiy ma`lumot olishlari kerak. Onalar salomatligini muhofaza qilish tashkilotlari homilador ayollar o'sishning mumkin bo'lgan anomaliyalarini bashorat qilish va kelajakda homiladorlik bilan bog'liq muammolarning oldini olish uchun 24-haftada kamida bitta ultratovush tekshiruvidan o'tishlarini tavsiya qiladi[67]. Shuningdek, homilador ayollar grippga qarshi vaktsina kabi emlashni ham imkon qadar tezroq qabul qilishlari kerak[68][69].

Tabiiiy yo`l bilan sog'lom tug`ish holatida, homilador onalar va chaqaloqlar odatda 24 soat davomida kasalxonada qolishlari tavsiya etiladi. JSST chaqaloqlar tug'ilgandan 3-7-14-kun va 6-haftadan keyin shifokor nazoratidan o'tishlarini maslahat beradi[67]. Ushbu uchrashuvlarda onaning hissiy holati ham e'tiborga olinishi kerak. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti 40 mamlakatda homiladorlik davridagi onalarning 10-15 foizini ta'sir qiladigan tug'ruqdan keyingi depressiya ehtimoliga alohida e'tibor berishni tavsiya qiladi[70]. Ushbu tekshiruvlarda onalar ham emizish jarayonini boshlash bo'yicha shifokordan maslahat olish imkoniyatiga ega[71].

Ona uchun uzoq muddatli ta'sir

Onaning sog'lig'i bilan bog'liq muammolar tug'ruqdan keyingi asoratlarni o'z ichiga oladi. Tug'ish paytida vafot etgan har bir ayolning taxminan 20 nafarida infektsiya, jarohat yoki nogironlik kuzatiladi[72]. Tug'ish paytida vafot etgan ayollarning qariyb 75 foizi, agar ular homiladorlikning oldini olish va tibbiy yordam olish imkoniyatiga ega bo'lganida, bugungi kunda tirik bo'lar edi[73].

Rivojlanayotgan mamlakatlarda haligacha tug'ruq jarayonining deyarli 50 foizi malakali tibbiy xodim ishtirokisiz sodir bo'ladi va Janubiy Osiyoda ko'rsatkich bundan ham yuqori[74].

Emizish ayollarga bir qancha uzoq muddatli foyda keltiradi. Emizgan ayollar glyukoza darajasini, lipid metabolizmini va qon bosimini yaxshilaydi va homiladorlikda yiqqan ortiqcha vaznini yo'qotmaganlarga qaraganda tezroq yo'qotadi. Bundan tashqari, emizikli ayollarda ko'krak bezi saratoni, tuxumdon saratoni va 2-toifa diabet kasalligi kamroq uchraydi[63]. Shu bilan birga, emizish OIV bilan kasallanmagan ayollar uchun katta foyda keltirishini yodda tutish kerak. J

Onalar o‘limi darajasi (MMR)

Butun dunyo bo'ylab onalar o'limi darajasi, tasodifiy yoki tasodifiy sabablar bundan mustasno, homiladorlik yoki uni boshqarish bilan bog'liq yoki og'irlashgan har qanday sabablarga ko'ra har 100 000 tirik tug'ilgan chaqaloqqa onalar o'limi soni bilan belgilanadi. [75]

1990-yildan 2015-yilgacha bo‘lgan davrda jahonda onalar o‘limi holatlari 44 foizga kamaygan. Ammo har kuni jahon bo‘ylab 800 nafar ayol homiladorlik chog‘ida yoki tug‘ish vaqtida olamdan o‘tadi. O‘limlarning 99 foizi rivojlanayotgan davlatlarga to‘g‘ri keladi.

Bu haqda Xalqaro sog‘liqni saqlash tashkilotining Jahon banki hamda aholi bo‘yicha BMT jamg‘armasi bilan hamkorlikda tayyorlangan navbatdagi hisobotida aytilgan.

“Ming yillik rivojlanish maqsadlari misli ko‘rilmagan darajadagi xatti-harakatlarni onalar o‘limiga qarshi kurashga safarbar etishga yordam berdi. Oxirgi 25 yil ichida ayollarning homiladorlik bilan bog‘liq ravishda olamdan o‘tishi xavfi deyarli ikki barobarga qisqardi. Bu real progress, lekin bu yetarli emas”. Tashkilot bosh direktori yordamchisi Flavia Bustreoning so‘zlariga qaraganda, 2030-yilga qadar onalar o‘limi holatlarini deyarli yo‘qqa chiqarish maqsadi qo‘yilmoqda.



Garretning so'zlariga ko'ra, o'rtacha umr ko'rish bilan birga onalarning omon qolish darajasini oshirish jahon sog'liqni saqlash hamjamiyatining muhim maqsadidir, chunki ular boshqa sog'liqni saqlash masalalari ham yaxshilanib borayotganini ko'rsatadi. Agar bu muammolar hal qilinsa, kasalliklarga xos yaxshilanishlar ham aholiga ijobiy ta'sir ko'rsatishi mumkin[76].

Past va quyi o'rta daromadli mamlakatlarda MMR

Statistika

2017-yilda kam daromadli mamlakatlarda MMR ko'rsatkichi 462 tani tashkil etgan, bu har 100 000 tirik tug'ilgan chaqaloqqa nisbatan 462 onalar tug'ish paytida vafot etganligini anglatadi[77]. Ko'pgina past va o'rta daromadli mamlakatlarda homiladorlik va tug'ishning asoratlari reproduktiv yoshdagi ayollar o'limining asosiy sabablari hisoblanadi. Jahon sog'liqni saqlash tashkilotining 2005-yildagi Jahon sog'liqni saqlash hisobotida ma'lumotlariga ko'ra, onaning yomon yashash sharoitlari butun dunyo bo'ylab ayollar o'limining sabablari orasida OIV/OITS, bezgak va sildan keyin to'rtinchi o'rinda turadi[78]. Tug'ruqdan keyingi qon ketish global miqyosda onalar o'limining asosiy sababidir; ammo, tug'ruqdan keyingi qon ketishlarning 99% past va o'rtacha daromadli mamlakatlarda sodir bo'ladi[79].

MMR past daromadli mamlakatlarda juda yuqori; ammo, so'nggi yigirma yil ichida sodir bo'lgan MMRning qisqarishini tan olish kerak. 2010 yildan beri kam daromadli mamlakatlarda MMR keskin kamaydi [80] Daromad darajasi past va o‘rtadan past bo‘lgan mamlakatlarda 2000 yildan beri MMRning o‘rtacha pasayish darajasi taxminan 2,9% ni tashkil qiladi [81] Bu yaxshilanish ba'zi mamlakatlarda homiladorlikning pastligi bilan bog'liq; yuqori daromad, bu ovqatlanish va tibbiy yordam olish imkoniyatini yaxshilaydi; ayollar uchun ko'proq ta'lim; va ayollarga tug'ishda yordam berish uchun "malakali tug'ruqxona xodimlari" - asosiy va shoshilinch akusherlik yordami bo'yicha o'qitilgan odamlarning mavjudligi ortib bormoqda. Ushbu ulkan taraqqiyotga qaramay, kam daromadli mamlakatlar JSST tashkilotining 2030 yilga borib 130 dan kam MMR maqsadiga erishishi uchun hali ko'p ish qilish kerak. Oldinga qarab, past va past daromadli mamlakatlarda MMR sezaryen va boshqa zarur muolajalarni amalga oshirish uchun malakali tug'ruqxona xodimlaridan foydalanish imkoniyatini yaxshilash, oilani rejalashtirish imkoniyatini oshirish va shifoxona muassasalariga kirish imkoniyatini oshirish orqali pasayishda davom etishi kerak. [82]

Yuqori daromadli mamlakatlarda MMR

20-asr boshlariga qadar rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda onalar oʻlimi darajasi bir xil boʻlgan[83].

Rivojlangan mamlakatlarda qora tanli (latina bo'lmagan) ayollar oq tanli (latina bo'lmagan) ayollarga qaraganda onalar o'limi darajasi yuqori. Nyu-York shahar sog'liqni saqlash va ruhiy gigiena departamenti - Ona, chaqaloq va reproduktiv salomatlik byurosi ma'lumotlariga ko'ra, 2008-yildan 2012-yilgacha qora tanli (latina bo'lmagan) ayollarda homiladorlik bilan bog'liq o'lim darajasi oq tanlilarga (latina bo'lmagan) qaraganda o'n ikki baravar yuqori ekanligi aniqlandi[84]. Amerika Qo'shma Shtatlari "sanoat rivojlangan dunyoda onalar o'limining eng yuqori ko'rsatkichiga ega"[85]. Shuningdek, o'limlarning 50% oldini olish mumkin bo'lgan sabablarga ko'ra ekanligi taxmin qilinmoqda[86].

Barqaror rivojlanish maqsadlari

Barqaror Rivojlanish Maqsadlari (SDG) kontekstida mamlakatlar 2030-yilgacha onalar oʻlimining qisqarishini tezlashtirish boʻyicha yangi maqsad ortida birlashdi.

Taklif etilayotgan yechimlar

UNFPA ma'lumotlariga ko'ra, oila zamonaviy rejalashtirilsa, onalar va yangi tug'ilgan chaqaloqlarni sog'lig'ini saqlashga bo'lgan ehtiyoj qondirilsa, onalar o'limi uchdan ikkiga, ya'ni 287 000 dan 105 000 gacha kamayadi[8].Shu sababli, oilani rejalashtirish va onalar salomatligini yaxshilashga sarmoya kiritish ko'p foyda keltiradi, jumladan, asoratlar xavfini kamaytiradi va onalar va ularning bolalari salomatligini yaxshilaydi. Ta'lim, shuningdek, "o'rta maktabni tugatgan ayollarga qaraganda, hech qanday ma'lumotga ega bo'lmagan ayollar homiladorlik va tug'ish paytida olamdan ko`z yumish ehtimoli deyarli uch baravar ko'proq ekanligini" ko'rsatadigan tadqiqotlar bilan juda muhimdir[8]. Dalillar shuni ko'rsatadiki, yaxshi o'qigan ayollar sog'lom farzand ko'rishadi. Ta'lim, shuningdek, ayollarning ish bilan ta'minlanish imkoniyatlarini yaxshilaydi, bu esa ularning mavqeini yaxshilash, oilaviy jamg'armalarga hissa qo'shish, qashshoqlikni kamaytirish va iqtisodiy o'sishga hissa qo'shish imkonini beradi. Bu sarmoyalarning barchasi nafaqat ayollar va qizlar, balki ularning farzandlari, oilalari, jamiyatlari va mamlakati uchun ham katta foyda va samaralar beradi.

Kontratseptiv vositalardan foydalanishni ko'paytirish va oilani rejalashtirish, shuningdek, yuqori xavfli homiladorlik sonini kamaytirish va homiladorlik oralig'ini qisqartirish orqali ona salomatligini yaxshilaydi[87][88][89]. Nepalda qishloq hududlarida oilani rejalashtirishni ta'minlashga katta e'tibor berilgan va bu samarali ekanligi ko'rsatilgan[90]. Madagaskarda oilani rejalashtirish bo'yicha umummilliy dastur joriy etilgandan so'ng kontratseptiv vositalardan foydalanish keskin o'sdi, kontratseptiv vositalardan foydalanish darajasi 1992-yildagi 5,1 foizdan 2008-yilda 29 foizgacha ko`paygan[91].

Oilani rejalashtirish ona salomatligining muhim omili ekanligi ma’lum qilingan. Hukumatlar barcha ayollar tug'ilishni nazorat qilish usullaridan xabardor bo'lishlarini ta'minlash uchun o'zlarining milliy sog'lig`ini saqlashga sarmoya kiritishlari kerak. Hukumat Sog'liqni saqlash vazirligi orqali ayollarga oila haqida ta`lim berish va yo`l yo`riq ko`rsatish va uni rejalashtirishning to'g'ri usulidan foydalanishni rag'batlantirish uchun xususiy sog'liqni saqlash va davlat sog'liqni saqlash bo'limi bilan aloqa o'rnatishi kerak (Bloom, David va Klaus Prettner 5). Shuningdek, hukumat ushbu loyihaga sarmoya kiritishi kerak, chunki balog'atga yetmaganlarda rejalashtirilmagan homiladorlik darajasi pasayganda, sog'liqni saqlash xarajatlari 8% gacha pasayish imkoniyatiga ega. Shunday qilib, sog'liqni saqlash boshqa tug'adigan ayollarni boshqarish imkoniyatiga ega bo'ladi. Bu onaning salomatligini yaxshilashga olib keladi. [92]

Shuningdek qarang

  • Homiladorlik asoratlari
  • Onalar salomatligi bo'yicha ishchi guruhi
  • Ruandada ona salomatligi
  • Global salomatlik
  • Ayollar va bolalar salomatligining global strategiyasi
  • Jinsiy tarbiya
  • Reproduktiv salomatlik
  • Reproduktiv salomatlik vositalari koalitsiyasi
  • Ayollar salomatligi
  • Qo'shma Shtatlardagi qora tanli onalarning o'limi

Manbalar

 

Adabiyotlar

Havolalar

  1. ↑ „WHO | Maternal health“. WHO. Qaraldi: 2020-yil 14-may.
  2. ↑ Cohen, Robert L.; Murray, John; Jack, Susan; Arscott-Mills, Sharon; Verardi, Vincenzo (2017-12-06). "Impact of multisectoral health determinants on child mortality 1980–2010: An analysis by country baseline mortality". PLOS ONE 12 (12): e0188762. doi:10.1371/journal.pone.0188762. ISSN 1932-6203. PMID 29211765. PMC 5718556. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5718556. 
  3. ↑ „Maternal health“ (en). www.who.int. Qaraldi: 2022-yil 29-avgust.
  4. ↑ „Maternal health“ (en). www.who.int. Qaraldi: 2022-yil 29-avgust.
  5. ↑ Skolnik, Richard. Global Health 101, 4th, Burlington: Jones & Bartlett Learning, LLC, 2019 — 275–278 bet. ISBN 9781284145397. 
  6. ↑ Joint Commission 2010.
  7. ↑ Onarheim, Kristine Husøy; Iversen, Johanne Helene; Bloom, David E. (2016-03-30). "Economic Benefits of Investing in Women's Health: A Systematic Review". PLOS ONE 11 (3): e0150120. doi:10.1371/journal.pone.0150120. ISSN 1932-6203. PMID 27028199. PMC 4814064. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4814064. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 „The social determinants of maternal death and disability“. United Nations Population Fund. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Determinants" defined multiple times with different content
  9. ↑ "Maternal health in poor countries: the broader context and a call for action". Lancet 368 (9546): 1535–41. October 2006. doi:10.1016/S0140-6736(06)69384-7. PMID 17071287. 
  10. ↑ "Individual accumulation of heterogeneous risks explains perinatal inequalities within deprived neighbourhoods". European Journal of Epidemiology 26 (2): 165–80. February 2011. doi:10.1007/s10654-010-9542-5. PMID 21203801. PMC 3043261. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3043261. 
  11. ↑ "Women, poverty and adverse maternal outcomes in Nairobi, Kenya". BMC Women's Health 10 (33): 33. December 2010. doi:10.1186/1472-6874-10-33. PMID 21122118. PMC 3014866. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3014866. 
  12. ↑ 12,0 12,1 "The Role of Prenatal Care in Preventing Low Birth Weight". The Future of Children. Low Birth Weight 5 (1): 103–120. Spring 1995. doi:10.2307/1602510. PMID 7633858. 
  13. ↑ 13,0 13,1 "Factors associated with inadequate prenatal care". Journal of Community Health Nursing 7 (4): 245–52. 1990. doi:10.1207/s15327655jchn0704_7. PMID 2243268. 
  14. ↑ "A community survey on maternal and child health services utilization in rural Ethiopia". European Journal of Epidemiology 9 (5): 511–6. September 1993. doi:10.1007/bf00209529. PMID 8307136. 
  15. ↑ „maternal mortality“. WHO. Qaraldi: 2020-yil 30-sentyabr.
  16. ↑ 16,0 16,1 Alexopoulos, Anastasia-Stefania; Blair, Rachel; Peters, Anne L. (2019-05-14). "Management of Preexisting Diabetes in Pregnancy: A Review". JAMA 321 (18): 1811–1819. doi:10.1001/jama.2019.4981. ISSN 1538-3598. PMID 31087027. PMC 6657017. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6657017. 
  17. ↑ „Epidemiology and Classification of Diabetes in Pregnancy | Article | GLOWM“ (en). The Global Library of Women's Medicine. Qaraldi: 2022-yil 29-avgust.
  18. ↑ 18,0 18,1 "Maternal health and HIV". Reproductive Health Matters 13 (25): 129–35. May 2005. doi:10.1016/s0968-8080(05)25184-4. PMID 16035606. 
  19. ↑ The state of the world's children 2013. Geneva: UNICEF, 2013. 
  20. ↑ "Positioning women's and children's health in African union policy-making: a policy analysis". Globalization and Health 8: 3. February 2012. doi:10.1186/1744-8603-8-3. PMID 22340362. PMC 3298467. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3298467. 
  21. ↑ „Preventing Mother-to-Child Transmission of HIV“ (en). HIV.gov (2017-yil 15-may). Qaraldi: 2018-yil 7-noyabr.
  22. ↑ „Weight Gain During Pregnancy | Pregnancy | Maternal and Infant Health | CDC“ (en-us). www.cdc.gov (2019-yil 17-yanvar). Qaraldi: 2019-yil 28-mart.
  23. ↑ "Maternal obesity: improving pregnancy outcomes". MCN: The American Journal of Maternal/Child Nursing 37 (2): 110–5. 2012. doi:10.1097/nmc.0b013e3182430296. PMID 22357072. , cited in Santrock, John W. Life-Span Development, 14th, McGraw Hill, 2013. 
  24. ↑ "Maternal obesity and risk of gestational diabetes mellitus". Diabetes Care 30 (8): 2070–6. August 2007. doi:10.2337/dc06-2559a. PMID 17416786. 
  25. ↑ „Keep Active and Eat Healthy to Improve Well-being and Feel Great | NIDDK“ (en-US). National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. Qaraldi: 2019-yil 28-mart.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 National Institute of Dental and Craniofacial Research. Oral Health in America: A Report of the Surgeon General. Rockville, Maryland: U.S. Department of Health and Human Services, 2000. 
  27. ↑ 27,0 27,1 „Oral Health During Pregnancy and Childhood: Evidence-based Guidelines for Health Professionals“. California Dental Association (2010). 2010-yil 25-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 Brown A. 2008. Access to Oral Health Care During the Prenatal Period: A Policy Brief. Washington, DC: National Maternal and Child Oral Health Resource Center
  29. ↑ „Partnership between private practice providers and hospitals enhances access to comprehensive dental care for underserved, low-income pregnant women“. Agency for Healthcare Research and Quality (2013-yil 27-fevral). Qaraldi: 2013-yil 13-may.
  30. ↑ Oral Health Care During Pregnancy Expert Workgroup. „Oral health care during pregnancy: a national consensus statement—summary of an expert workgroup meeting“. National Maternal and Child Oral Health Resource Center (2012).
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 "Oral health in women during preconception and pregnancy: implications for birth outcomes and infant oral health". Maternal and Child Health Journal 10 (5 Suppl): S169-74. September 2006. doi:10.1007/s10995-006-0095-x. PMID 16816998. PMC 1592159. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1592159. 
  32. ↑ "Maternal periodontal disease in early pregnancy and risk for a small-for-gestational-age infant". American Journal of Obstetrics and Gynecology 194 (5): 1316–22. May 2006. doi:10.1016/j.ajog.2005.11.059. PMID 16647916. 
  33. ↑ "Maternal oral health in pregnancy". Obstetrics and Gynecology 111 (4): 976–86. April 2008. doi:10.1097/AOG.0b013e31816a49d3. PMID 18378759. 
  34. ↑ Yenen, Zeynep; Ataçağ, Tijen (December 2019). "Oral care in pregnancy". Journal of the Turkish German Gynecological Association 20 (4): 264–268. doi:10.4274/jtgga.galenos.2018.2018.0139. ISSN 1309-0399. PMID 30556662. PMC 6883753. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6883753. 
  35. ↑ „Pregnancy Mortality Surveillance System | Maternal and Infant Health | CDC“ (en-us). www.cdc.gov (2020-yil 4-fevral). Qaraldi: 2020-yil 24-aprel.
  36. ↑ "Racial/Ethnic Disparities in Pregnancy-Related Deaths - United States, 2007-2016" (en-us). MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report 68 (35): 762–765. September 2019. doi:10.15585/mmwr.mm6835a3. PMID 31487273. PMC 6730892. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6730892. 
  37. ↑ Petersen, Emily E. (2019). "Racial/Ethnic Disparities in Pregnancy-Related Deaths — United States, 2007–2016" (en-us). MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report 68 (35): 762–765. doi:10.15585/mmwr.mm6835a3. ISSN 0149-2195. PMID 31487273. PMC 6730892. https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/68/wr/mm6835a3.htm. 
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 Artiga. „Racial Disparities in Maternal and Infant Health: An Overview - Issue Brief“ (en-US). KFF (2020-yil 10-noyabr). Qaraldi: 2022-yil 26-iyun.
  39. ↑ „NIH-funded study highlights stark racial disparities in maternal deaths“ (EN). National Institutes of Health (NIH) (2021-yil 12-avgust). Qaraldi: 2022-yil 8-aprel.
  40. ↑ ""They can't understand it": maternity health and care needs of immigrant Muslim women in St. John's, Newfoundland". Maternal and Child Health Journal 12 (1): 101–11. January 2008. doi:10.1007/s10995-007-0213-4. PMID 17592762. 
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 ""I'm Not That Type of Person": Managing the Stigma of Having an Abortion". Deviant Behavior 34 (12): 973–990. December 2013. doi:10.1080/01639625.2013.800423. 
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 "Praying until Death: Apostolicism, Delays and Maternal Mortality in Zimbabwe". PLOS ONE 11 (8): e0160170. 2016-08-10. doi:10.1371/journal.pone.0160170. PMID 27509018. PMC 4979998. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4979998. 
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 43,4 "Religious beliefs and practices in pregnancy and labour: an inductive qualitative study among post-partum women in Ghana". BMC Pregnancy and Childbirth 16 (1): 138. June 2016. doi:10.1186/s12884-016-0920-1. PMID 27267923. PMC 4895969. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4895969. 
  44. ↑ „Prenatal care and tests | womenshealth.gov“ (en). womenshealth.gov (2016-yil 13-dekabr). Qaraldi: 2018-yil 7-noyabr.
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 „Maternal health“ (en). www.unfpa.org. Qaraldi: 2018-yil 22-aprel.
  46. ↑ "School performance of children with gestational cocaine exposure". Neurotoxicology and Teratology 27 (2): 203–11. 2005. doi:10.1016/j.ntt.2004.10.006. PMID 15734271. 
  47. ↑ 47,0 47,1 47,2 47,3 47,4 Santrock, John W.. Life-Span Development, 14th, New York, NY: McGraw Hill, 2013 — 82–83 bet. ISBN 978-0-07-131868-6. 
  48. ↑ "Prescriptive contraceptive use among isotretinoin users in the Netherlands in comparison with non-users: a drug utilisation study". Pharmacoepidemiology and Drug Safety 21 (10): 1060–6. October 2012. doi:10.1002/pds.3200. PMID 22228673. https://pure.rug.nl/ws/files/15052761/Crijns_2012_Pharmacoepidemiol_Drug_Saf.pdf. 
  49. ↑ "Antidepressant use during pregnancy: the benefit-risk ratio". American Journal of Obstetrics and Gynecology 207 (3): 157–63. September 2012. doi:10.1016/j.ajog.2012.02.009. PMID 22425404. 
  50. ↑ "Pregnancy loss and thrombophilia: the elusive link". British Journal of Haematology 157 (5): 529–42. June 2012. doi:10.1111/j.1365-2141.2012.09112.x. PMID 22449204. 
  51. ↑ "Prenatal low-dose aspirin and neurobehavioral outcomes of children born very preterm". Pediatrics 125 (1): e29-34. January 2010. doi:10.1542/peds.2009-0994. PMID 20026499. 
  52. ↑ "Smoking during pregnancy: lessons learned from epidemiological studies and experimental studies using animal models". Critical Reviews in Toxicology 42 (4): 279–303. April 2012. doi:10.3109/10408444.2012.658506. PMID 22394313. 
  53. ↑ "Maternal smoking during pregnancy and childhood lymphoma: a meta-analysis". International Journal of Cancer 129 (11): 2694–703. December 2011. doi:10.1002/ijc.25929. PMID 21225624. 
  54. ↑ "Alcohol consumption during pregnancy: prevalence and provider assessment". Obstetrics and Gynecology 117 (2 Pt 1): 212–7. February 2011. doi:10.1097/aog.0b013e3182078569. PMID 21252732. 
  55. ↑ "Fetal alcohol spectrum disorders-- implications for child neurology, part 1: prenatal exposure and dosimetry". Journal of Child Neurology 27 (2): 258–63. February 2012. doi:10.1177/0883073811428376. PMID 22351188. 
  56. ↑ "Fetal alcohol spectrum disorders--implications for child neurology, part 2: diagnosis and management". Journal of Child Neurology 27 (3): 355–62. March 2012. doi:10.1177/0883073811428377. PMID 22241713. 
  57. ↑ "Screening of Herpes simplex virus 2 infection among pregnant women in southern China". The Journal of Dermatology 38 (2): 120–4. February 2011. doi:10.1111/j.1346-8138.2010.00966.x. PMID 21269306. 
  58. ↑ "Role of the infections in recurrent spontaneous abortion". The Journal of Maternal-Fetal & Neonatal Medicine 24 (8): 983–9. August 2011. doi:10.3109/14767058.2010.547963. PMID 21261443. 
  59. ↑ Neu, Natalie; Duchon, Jennifer; Zachariah, Philip (March 2015). "TORCH Infections" (en). Clinics in Perinatology 42 (1): 77–103. doi:10.1016/j.clp.2014.11.001. PMID 25677998. https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0095510814001250. 
  60. ↑ 60,0 60,1 „Medicines for Maternal Health“. UNFPA.
  61. ↑ "What can we do to reduce mother to child transmission of HIV?". BMJ 324 (7331): 218–21. January 2002. doi:10.1136/bmj.324.7331.218. PMID 11809646. PMC 1122134. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1122134. 
  62. ↑ "Most Infant HIV Infection from Breast Milk Occurs within Six Weeks of Birth". International Family Planning Perspectives 26 (3): 141. September 2000. doi:10.2307/2648305. 
  63. ↑ 63,0 63,1 63,2 "The risks and benefits of infant feeding practices for women and their children". Journal of Perinatology 30 (3): 155–62. March 2010. doi:10.1038/jp.2009.107. PMID 19609306. 
  64. ↑ Frieder, Ariela; Fersh, Madeleine; Hainline, Rachel; Deligiannidis, Kristina M. (March 2019). "Pharmacotherapy of Postpartum Depression: Current Approaches and Novel Drug Development". CNS Drugs 33 (3): 265–282. doi:10.1007/s40263-019-00605-7. ISSN 1179-1934. PMID 30790145. PMC 6424603. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6424603. 
  65. ↑ Gaynes, B. N.; Gavin, N.; Meltzer-Brody, S.; Lohr, K. N.; Swinson, T.; Gartlehner, G.; Brody, S.; Miller, W. C. (February 2005). "Perinatal depression: prevalence, screening accuracy, and screening outcomes". Evidence Report/Technology Assessment (Summary) (119): 1–8. doi:10.1037/e439372005-001. ISSN 1530-440X. PMID 15760246. PMC 4780910. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4780910. 
  66. ↑ „Postpartum Depression“ (en). www.acog.org. Qaraldi: 2022-yil 29-avgust.
  67. ↑ 67,0 67,1 „WHO recommendations on maternal health: guidelines approved by the WHO guidelines review committee“. World Health Organization (2017). Qaraldi: 2020-yil 19-mart.
  68. ↑ Weekly Epidemiological Record Vol. 81. World Health Organization, November 20, 2006. OCLC 836405497. 
  69. ↑ "Vaccines Against Influenza". Weekly Epidemiological Record (World Health Organization) 47. 2012. 
  70. ↑ "Cross-cultural and social diversity of prevalence of postpartum depression and depressive symptoms". Journal of Affective Disorders 91 (2–3): 97–111. April 2006. doi:10.1016/j.jad.2005.12.051. PMID 16466664. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0165032705004222. 
  71. ↑ „WHO recommendations on antenatal care for a positive pregnancy experience“. World Health Organization (2016). Qaraldi: 2020-yil 19-mart.
  72. ↑ „Maternal deaths worldwide drop by third“. World Health Organization (2010-yil 15-sentyabr). 2010-yil 18-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  73. ↑ "Maternal Health: Investing in the Lifeline of Healthy Societies & Economies". Africa Progress Panel (African Progress Panel). 2010. https://www.who.int/pmnch/topics/maternal/app_maternal_health_english.pdf. 
  74. ↑ UNICEF Maternal Health
  75. ↑ Country Comparison: Maternal Mortality Rate in The CIA World Factbook. Date of Information: 2010
  76. ↑ Garret 2007, s. 32
  77. ↑ „Maternal mortality“ (en). www.who.int. Qaraldi: 2022-yil 8-aprel.
  78. ↑ World Health Organization. „World Health Report 2005: make every mother and child count“. WHO (2005). 2005-yil 9-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  79. ↑ McCauley, Mary; Zafar, Shamsa; Broek, Nynke van den (2020-06-16). Maternal Multimorbidity During Pregnancy and After Childbirth in Women in Low- and Middle-Income Countries: A Systematic Literature Review. doi:10.21203/rs.3.rs-15773/v2. http://dx.doi.org/10.21203/rs.3.rs-15773/v2. Qaraldi: 2022-05-02. Ona salomatligi]]
  80. ↑ 2016 Project Elijah Final Report PDF. doi:10.17307/wsc.v1i1.183.s6. http://dx.doi.org/10.17307/wsc.v1i1.183.s6. Qaraldi: 2022-04-08. Ona salomatligi]]
  81. ↑ 2016 Project Elijah Final Report PDF. doi:10.17307/wsc.v1i1.183.s6. http://dx.doi.org/10.17307/wsc.v1i1.183.s6. Qaraldi: 2022-04-08. Ona salomatligi]]
  82. ↑ Goldenberg, Robert L.; McClure, Elizabeth M.; Saleem, Sarah (2018-06-22). "Improving pregnancy outcomes in low- and middle-income countries". Reproductive Health 15 (Suppl 1): 88. doi:10.1186/s12978-018-0524-5. ISSN 1742-4755. PMID 29945628. PMC 6019988. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6019988. 
  83. ↑ "Strategies for reducing maternal mortality in developing countries: what can we learn from the history of the industrialized West?". Tropical Medicine & International Health 3 (10): 771–82. October 1998. doi:10.1046/j.1365-3156.1998.00310.x. PMID 9809910. 
  84. ↑ „New York City, 2008–2012: Severe Maternal Morbidity“. New York City Department of Health and Mental Hygiene (2016).
  85. ↑ Ellison, Katherine; Martin, Nina. „Severe Complications for Women During Childbirth Are Skyrocketing — and Could Often Be Prevented“. ProPublica (2017-yil 22-dekabr). Qaraldi: 2017-yil 22-dekabr.
  86. ↑ "Maternal Mortality and Morbidity in the United States: Classification, Causes, Preventability, and Critical Care Obstetric Implications". The Journal of Perinatal & Neonatal Nursing 32 (3): 222–231. 2018. doi:10.1097/jpn.0000000000000349. PMID 30036304. 
  87. ↑ "Impact of increasing inter-pregnancy interval on maternal and infant health". Paediatric and Perinatal Epidemiology 26 Suppl 1: 239–58. July 2012. doi:10.1111/j.1365-3016.2012.01285.x. PMID 22742614. PMC 4562277. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4562277. 
  88. ↑ "Role of birth spacing, family planning services, safe abortion services and post-abortion care in reducing maternal mortality". Best Practice & Research. Clinical Obstetrics & Gynaecology 36: 145–155. October 2016. doi:10.1016/j.bpobgyn.2016.07.008. PMID 27640082. 
  89. ↑ Report of a technical consultation on birth spacing (Report). WHO. 2005. https://www.who.int/entity/maternal_child_adolescent/documents/birth_spacing.pdf. Qaraldi: 2018-04-03. 
  90. ↑ Grady, Denise. „Maternal Deaths Decline Sharply Across the Globe“. New York Times (2010-yil 13-aprel).
  91. ↑ World Health Organization and UNICEF. „Countdown to 2015 decade report (2000–2010): taking stock of maternal, newborn and child survival“. WHO and UNICEF (2010).
  92. ↑ Bloom, David; Kuhn, Michael; Prettner, Klaus (2015). The Contribution of Female Health to Economic Development. Cambridge, MA. doi:10.3386/w21411.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ona_salomatligi&oldid=2869958" dan olindi