Zhores Alferov: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
„Zhores Alferov“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

30-Iyul 2022, 17:57 dagi koʻrinishi

Zhores Alferov
Alferov, 2012-yil
Tavallud
Zhores Ivanovich Alferov


(1930-03-15)15-mart, 1930-yil[1]

Vitebsk, Belorusia SSR, Sovet Ittifoqi[1]
Vafoti 1-March, 2019-yil(2019-03-01) (88 yoshda)[1]

St Petersburg, Russia[1]
Fuqaroligi Sovet ittifoqi (1991-yilgacha) / Rossiya (1991-yildan so'ng)
Ilmiy faoliyati Geterotranzistorlar
Mukofotlari Global energiya mukofoti (2005)

Ilg'or texnologiyalar bo'yicha Kioto mukofoti (2001)

Fizika boʻyicha Nobel mukofoti (2000)

Demidov mukofoti (1999)

Ioffe mukofoti (Rossiya Fanlar akademiyasi, 1996)

SSSR Davlat mukofoti (1984)

Lenin mukofoti (1972)

Styuart Ballantin medali (1971)

Lenin ordeni (1986)

Ilmiy faoliyati
Sohasi Amaliy Fizika
Institutlar Ioffe Fizika-Texnika Instituti

Zhores Ivanovich Alferov ( ruscha: Жоре́с Ива́нович Алфёров 1930-yil 15-mart – 2019-yil 1-mart) sovet va rus[2][3] fizigi va akademigi boʻlib, zamonaviy geterostrukturali fizika va elektronikani yaratishga katta hissa qoʻshgan. U optoelektronika uchun yarimo'tkazgichli geterobog'lanishni ishlab chiqqani uchun 2000-yilda fizika bo'yicha Nobel mukofotiga sazovor bo'lgan. U shuningdek, keyingi hayotida siyosatchiga aylandi, 1995-yildan beri kommunistik partiyaning a'zosi sifatida Rossiya parlamentining quyi palatasi - Davlat Dumasida xizmat qildi.

Dastlabki yillari

Alferov Sovet Ittifoqining Belorussiya SSR, Vitebsk shahrida yahudiy oilasida tavallud topgan. Otasi belarus, zavod direktori Ivan Karpovich Alferov onasi Anna Vladimirovna Rosenblum edi[4]. U fransuz sotsialisti Jan Jaures sharafiga, akasi esa Karl Marks sharafiga Marks deb nomlangan[4]. Alferov 1947-yilda Minskdagi o'rta maktabni tugatdi va Belarus Politexnika akademiyasiga kirdi. 1952-yilda Leningraddagi V.I. Ulyanov (Lenin) elektrotexnika institutida bakalavr darajasini oldi. 1953-yildan boshlab Alferov Sovet Ittifoqi Fanlar akademiyasining Ioffe nomidagi fizika-texnika institutida ishladi. Institutda u bir nechta ilmiy darajalarni oldi: 1961-yilda texnika fanlari nomzodi va 1970-yilda fizika-matematika fanlari doktori[1].

Alferov 1987-yildan[1] 2003-yilgacha Ioffe instituti direktori lavozimida ishlagan. 1972-yilda Sovet Ittifoqi Fanlar akademiyasining muxbir a'zosi, 1979-yilda esa haqiqiy a'zo etib saylangan. 1989-yildan SSSR Fanlar akademiyasining vitse-prezidenti va uning Sankt-Peterburg ilmiy markazining prezidenti bo'lib faoliyat ko'rsatdi. 1995-yilda Rossiya Federatsiyasi Kommunistik partiyasi ro'yxati bo'yicha Davlat Dumasining a'zosi bo'ldi. 

Tadqiqotlari

Alferov 1953-yilda Ioffe institutida ish boshlagan 1967-yilda Ioffe institutining direktori Vladimir Tuchkevich boshchiligidagi guruh bilan radio qabul qiluvchilarda foydalanish uchun planar yarim o'tkazgichli kuchaytirgichlar ustida ishlagan[5]. Ushbu planar yarimo'tkazgich kuchaytirgichlari hozirgi kunda tranzistorlar deb ataladi. Alferovning rektifikator sifatida foydalanish uchun germaniy diodlari ustida ish olib borgan.

1960-yillarning boshlarida Alferov Ioffe institutida yarimo'tkazgichli geterostrukturalarni ishlab chiqish bo'yicha sa'y-harakatlarni amalga oshirdi. Yarimo'tkazgichli getero -bo'g'inli tranzistorlar zamonaviy mobil telefon va sun'iy yo'ldosh aloqalarida muhim rol o'ynaydi. Alferov va uning hamkasblari GaAs va AlAs III-V getero-birikmalar ustida ishladilar. Xona haroratida lazer nurlanishiga olib keluvchi yarimo'tkazgichli lazerlarni yaratish uchun geteroduktsiyalardan foydalanish alohida e'tibor qaratdi. 1963-yilda Alferov ikkita geterostrukturali lazerlarni taklif qilish uchun patentga ariza topshirdi; Herbert Kroemer ham bir necha oydan keyin mustaqil ravishda AQSh patentini topshirdi[6][7]. 1966-yilda Alferov laboratoriyasi geterostrukturalarga asoslangan birinchi lazerlarni yaratdi. Keyin 1968-yilda Alferov va uning hamkasblari xona haroratida ishlaydigan birinchi uzluksiz to'lqinli yarimo'tkazgichli getero-birikma lazerini ishlab chiqardilar[5]. Bu bir oy keyin Bell Laboratoriyasidan Izuo Hayashi va Morton Panish ham doimiy to'lqinli xona haroratidagi getero-bo'g'inli lazerni ishlab chiqardi[8].

Aynan shu ishi uchun Alferov 2000-yilda Herbert Kroemer bilan birgalikda "yuqori tezlikda va optoelektronikada ishlatiladigan yarimo'tkazgichli geterostrukturalarni ishlab chiqqanligi uchun" fizika bo'yicha Nobel mukofotiga sazovor bo'ldi[9].

1960-1970-yillarda Alferov Ioffe institutidagi laboratoriyasida yarimo'tkazgichli geterostrukturalarning fizikasi va texnologiyasi bo'yicha ishini davom ettirgan. Alferovning yarimo'tkazgichlarning injeksiya xususiyatlarini va uning lazerlar, quyosh batareyalari, LEDlar va epitaksia jarayonlarini rivojlantirishga qo'shgan hissasi bo'yicha tadqiqotlari zamonaviy geterobog'lanish fizikasi va elektronikasini yaratishga olib keldi[9]. Yarimo'tkazgichli geteroduksiyalarning rivojlanishi yarimo'tkazgichlar dizaynida inqilob qildi va LEDlar, shtrix-kodlarni o'qiydiganlar va kompakt disklarni o'z ichiga olgan bir qator tezkor tijorat ilovalariga ega edi[9]. Nobel mukofotlarini topshiruvchi Shvetsiya Qirollik Fanlar akademiyasidan Hermann Grimmeiss shunday deydi: "Alferovsiz sun'iy yo'ldoshlardan Yerga barcha ma'lumotlarni uzatish yoki shaharlar o'rtasida shunchalik ko'p telefon liniyasi bo'lishi mumkin emas edi[10]".

Alferov geterostrukturalar haqida shunday yozadi: "Ko'plab olimlar bu ajoyib taraqqiyotga hissa qo'shdilar, bu nafaqat qattiq jismlar fizikasining kelajak istiqbollarini belgilab beradi, balki ma'lum ma'noda insoniyat jamiyatining kelajagiga ham o'z ta'sirini ko'rsatadi".

Ilmiy boshqaruv

Siyosiy faoliyat

Alferov Vladimir Putin bilan

Alferov 1995-yilda Rossiya parlamenti Davlat Dumasiga "Bizning uyimiz - Rossiya" siyosiy partiyasidan deputat etib saylangan. U prezident Boris Yeltsin siyosatini qo'llab-quvvatlagan. 1999-yilda u yana, bu safar Rossiya Federatsiyasi Kommunistik partiyasi ro'yxatiga saylandi. U 2003-yilda va yana 2007-yilda qayta saylangan, o'shanda u partiyaning federal saylov ro'yxatida Gennadiy Zyuganovdan keyin ikkinchi va Nikolay Xaritonovdan o'zib ketgan, garchi u partiya a'zosi bo'lmasa ham.

U Rossiya Fanlar akademiyasi aʼzolarining Rossiyaning klerikalizatsiyasiga qarshi Prezident Vladimir V. Putinga yoʻllagan ochiq xatini imzolaganlardan biri edi[11]. Shuningdek Alferov ateist edi va diniy qarashlarga e'tiroz bildirgan[12].

Notijorat xizmat

Alferov CRDF Global maslahat kengashida ishlagan[13].

Vafoti

2018-yil noyabr oyidan boshlab Alferov gipertoniya bilan og'rigan. Taniqli olim 2019-yil 1-martda 88 yoshida vafot etdi[14][15]. Alferovning rafiqasi Tamara Darskaya va ularning ikki farzandi, qizi Olga va o‘g‘li Ivan qoldi[15].

Mukofotlar

Alferov Rossiyaning 2020 markasida
Alferov, 2010 yil noyabr, Moskvada Nanotexnologiya xalqaro forumining ochilishida nutq so'zladi.
Rossiya va Sovet mukofotlari
  • "Vatanga xizmatlari uchun" ordeni :
    • 1-darajali (2005 yil 14 mart) – milliy ilm-fan rivojiga qo‘shgan ulkan hissasi va qonun ijodkorligidagi faol ishtiroki uchun; [16]
    • 2-sinf (2000); [16]
    • 3-darajali (1999 yil 4 iyun) - Rossiya Fanlar akademiyasining 275 yilligi munosabati bilan milliy fanni rivojlantirish va yuqori malakali kadrlar tayyorlashga qo'shgan ulkan hissasi uchun; [16]
    • 4-darajali (2010-yil 15-mart) – davlatning milliy ilm-fan rivojiga qoʻshgan hissasi va koʻp yillik samarali faoliyati uchun [16]
  • Lenin ordeni (1986) [16]
  • Oktyabr inqilobi ordeni (1980) [16]
  • Mehnat Qizil Bayroq ordeni (1975) [16]
  • “Shon-sharaf belgisi” ordeni (1959) [16]
  • Rossiya Federatsiyasining fan va texnika sohasidagi Davlat mukofoti (2001 yil 5 avgust) "Kvant nuqtalari bilan heterostrukturalarning shakllanishi va xususiyatlarini fundamental tadqiqotlar va ular asosida lazerlarni yaratish" [16] ishi uchun.
  • Lenin mukofoti (1972) - yarimo'tkazgichlar bo'yicha fundamental tadqiqotlar va ular asosida yangi qurilmalarning hetero-bo'g'inli yaratilishi uchun [16]
  • SSSR Davlat mukofoti (1984) - A3B5 yarimo'tkazgich birikmalarining to'rtlamchi qattiq eritmalari asosida izoperiodik heterostrukturalarni ishlab chiqish uchun [16]
Xorijiy mukofotlar
  • Frantsisk Skarina ordeni (Belarus, 2001 yil 17 may) - fizika fanini rivojlantirishga, Belarus-Rossiya ilmiy-texnikaviy hamkorligini tashkil etishga, Belarus va Rossiya xalqlari o'rtasidagi do'stlikni mustahkamlashga qo'shgan ulkan shaxsiy hissasi uchun.
  • Knyaz Yaroslav Donishmandning 5-darajali ordeni (Ukraina, 2003 yil 15 may) - Ukraina va Rossiya Federatsiyasi o'rtasidagi ijtimoiy-iqtisodiy va gumanitar sohalardagi hamkorlikni rivojlantirishga qo'shgan shaxsiy hissasi uchun
  • Faxriy legion ordeni ofitseri (Frantsiya)
Boshqa mukofotlar
  • Fizika bo'yicha Nobel mukofoti (Shvetsiya, 2000; Gerbert Kroemer va Jek Kilbi bilan) - yuqori tezlikdagi optoelektronika uchun yarimo'tkazgichli heterostrukturalarni ishlab chiqish uchun
  • Nik Holonyak mukofoti (AQSh optik jamiyati, 2000)
  • EPS Eurofizika mukofoti (Yevropa fizika jamiyati, 1978) - hetero-birikmalar sohasidagi yangi ishlar uchun
  • AP Karpinskiy mukofoti (Germaniya, 1989) - fizika va heterostrukturalar texnologiyasiga qo'shgan hissasi uchun
  • AF Ioffe mukofoti (RAN, 1996) - "Geterostrukturalar asosida quyosh nurlanishining fotoelektrik konvertorlari" ishi uchun.
  • Demidov mukofoti (Demidov ilmiy jamg'armasi, Rossiya, 1999 yil)
  • Kioto mukofoti (Inamori jamg'armasi, Yaponiya, 2001) - xona haroratida uzluksiz rejimda ishlaydigan yarimo'tkazgichli lazerlarni yaratishdagi muvaffaqiyati uchun - optoelektronikada kashshof qadam
  • Vernadskiy mukofoti (NAS, 2001)
  • "Rossiya Milliy Olimpi". "Tirik afsona" unvoni (Rossiya, 2001)
  • Xalqaro " Global energiya mukofoti " (Rossiya, 2005)
  • X. Uelker Oltin medali (1987) - III-V guruhlarning birikmalariga asoslangan qurilmalar nazariyasi va texnologiyasi bo'yicha kashshof ishlari uchun
  • Styuart Ballantin medali ( Franklin instituti, AQSh, 1971) - xona haroratida uzluksiz rejimda ishlaydigan kichik o'lchamdagi lazer yorug'lik manbalari tomonidan yaratilgan ikki tomonlama heterostrukturali lazerni nazariy va eksperimental tadqiqotlari uchun.
  • Popov oltin medali (Fanlar akademiyasi, 1999)
  • SPIE oltin medali (2002)
  • GaAs mukofoti simpoziumi (1987) - III-V birikmalariga asoslangan yarimo'tkazgichli heterostrukturalardagi kashshof ishlar va diodli lazerlar va fotodiodlarni guruhli ishlab chiqish uchun.
  • Amerika yutuqlari akademiyasining Oltin plastinka mukofoti (2002) [17]
  • XLIX Mendeleev o'quvchisi - 1993 yil 19 fevral
  • Tampere Texnologiya Universitetining faxriy doktori (2007)
  • Medal va MIPT faxriy professori (2008)
  • Moskva tabiatshunoslar jamiyatining faxriy a'zosi (2009) [18]
  • Rossiya-Arman (slavyan) universitetining faxriy doktori (Rossiya-Arman (slavyan) universiteti davlat ta'lim muassasasi, Armaniston, 2011 yil)

Shuningdek qarang

Manbalar

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Zhores Alferov. Encyclopædia Britannica
  2. ↑ Meissner, Dirk. Emerging Technologies for Economic Development. Springer International Publishing, 2019 — 65 bet. ISBN 978-3-030-04368-1. 
  3. ↑ Petrova-Koch, Vesselinka. High-Efficient Low-Cost Photovoltaics: Recent Developments. Springer, 2020 — 11 bet. ISBN 978-3-030-22864-4. 
  4. ↑ 4,0 4,1 {{Yangiliklar manbasi}} andozasidan foydalanishda title= parametri belgilanishi kerak.
  5. ↑ 5,0 5,1 Josephson, Paul R.. Lenin's Laureate: Zhores Alferov's Life in Communist Science. MIT Press, 2010. ISBN 978-0-262-29150-7.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Josephson2010" defined multiple times with different content
  6. ↑ Popov, Yuri (2004). "On the history of the invention of the injection laser". Physics-Uspekhi 47 (10): 1068–1070. doi:10.1070/PU2004v047n10ABEH002077. 
  7. ↑ Casey, Horace Craig. Heterostructure lasers: Fundamental principles. Academic Press, 1978 — 5–6 bet. ISBN 978-0-12-163101-7. 
  8. ↑ Hecht, Jeff. City of light : the story of fiber optics, Rev. and expanded, Oxford [u.a.]: Oxford Univ. Press, 2004 — 151–155 bet. ISBN 9780195162554. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 „The Nobel Prize in Physics 2000“. Nobel Foundation. Qaraldi: 2019-yil 2-mart. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":0" defined multiple times with different content
  10. ↑ „Russian and Americans share hi-tech Nobel“. BBC News (2000-yil 10-oktyabr). Qaraldi: 2008-yil 26-iyun.
  11. ↑ „"Великий по всем меркам": умер Жорес Алферов“. Газета.Ru. Qaraldi: 2019-yil 2-mart.
  12. ↑ "Prominent Russians: Zhores Alferov". RT (TV network). Retrieved 21 April 2012. In public life the scientist was a strong supporter of communism, an atheist strongly objecting to advancement of religious education in Russia, and proponent of science and knowledge as the means to see a better future.
  13. ↑ „Dr. Zhores I. Alferov“. CRDF Global. 2011-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 31-mart.
  14. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“ (ru) (2019-yil 2-mart). Qaraldi: 2019-yil 2-mart.
  15. ↑ 15,0 15,1 Mellow, Craig. „Zhores Alferov, 88, Dies; Nobel Winner Paved Way for Laser Technology“. The New York Times (2019-yil 2-mart).
  16. ↑ 16,00 16,01 16,02 16,03 16,04 16,05 16,06 16,07 16,08 16,09 16,10 {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“ (ru). Атомная энергия 2.0. Qaraldi: 2019-yil 2-mart.
  17. ↑ „Golden Plate Awardees of the American Academy of Achievement“. www.achievement.org. American Academy of Achievement.
  18. ↑ [1]Moscow Society of Naturalists official site (in Russian)

Havolalar

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Zhores_Alferov&oldid=2725926" dan olindi