Xitoy-Britaniya qoʻshma deklaratsiyasi: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
„Sino-British Joint Declaration“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

7-Iyun 2022, 18:10 dagi koʻrinishi


Turi Gongkong kelajagi bo‘yicha bitim
Tayyorlangan kuni 1984-yil iyun-sentabr
Imzolangan sanasi 1984-yil 19-dekabr
Imzolangan joyi Pekindagi Xalq uyi
Kuchga kirishi 1985-yil 27-may
Shartlari Ratifikatsiya yorliqlari almashuvi
Tomonlar Percy Craddock va Richard Evans boshchiligida Britaniya delegatsiyasi
Yao Guang va Chjou Nan boshchiligida Xitoy delegatsiyasi
Tillari Ingliz; Xitoy

Xitoy-Britaniya qo'shma deklaratsiyasi 1984-yilda Buyuk Britaniya va Xitoy hukumatlari o'rtasida imzolangan shartnoma bo'lib, unda Gonkong Xitoy nazoratiga o'tkazilishi va 1997-yil 1-iyuldan keyin hududni boshqarish shartlari belgilab qo'yilgan.

Gonkong birinchi afyun urushidan keyin 1842-yildan beri Britaniya imperiyasining mustamlakasi bo'lgan va uning hududi ikki barobar kengaytirilgan. Dastlab 1860-yilda Koulun yarim oroli va Stonecutter orolining qo'shilishi bilan va yana 1898-yilda Britaniya Yangi hududlar uchun 99 yillik ijara shartnomasini olganida. 1997-yilda qayta topshirilgan sana ijara muddatini amalda tugatdi.

Xitoy hukumati shartnomada almashuvdab keyin Gonkongni boshqarish bo'yicha o'zining asosiy siyosatini e'lon qildi. Hududda tashqi ishlar va mudofaadan tashqari yuqori darajadagi muxtoriyatga ega bo'lgan o'zini o'zi boshqaradigan maxsus ma'muriy rayon tashkil etiladi. Gonkong o'zining mavjud boshqaruv va iqtisodiy tizimlarini "bir mamlakat, ikki tizim" tamoyili ostida materik Xitoydan alohida saqlab qoladi. Ushbu loyiha Gonkong asosiy qonunida (topshirishdan keyingi mintaqaviy konstitutsiya) ishlab chiqiladi va markaziy hukumatning hududga nisbatan siyosati 1997-yildan keyin 50 yil davomida o'zgarishsiz qolishi kerak edi.

Xitoy 2014-yildan beri shartnomani boshqa qonuniy kuchga ega bo'lmagan holda bekor qilinishini e'lon qildi. Buyuk Britaniya uchun esa hujjat amal qilishi majburiy bo'lib qolmoqda. Xitoyning 2020-yilda Gonkongda milliy xavfsizlik qonunchiligini joriy etishi va 2021-yilda Butunxitoy xalq vakillari kongressi mahalliy saylov qonunlarini qayta o'tkazishni ma’qullash to‘g‘risidagi qarorini qabul qilganidan so‘ng xalq tomonidan saylanadigan mintaqaviy qonun chiqaruvchi hokimiyatdagi o‘rinlar sonini kamaytirganda Buyuk Britaniya Xitoyda Qo'shma deklaratsiyaga “davom etayotgan rioya qilmaslik holati” haqida e'lon qildi.

Tarixi

Mustamlakachilik ekspansiyasi bosqichlari

Buyuk Britaniya 1842-yilda Gonkong orolini, 1860-yilda Koulun yarim orolini qo'lga kiritdi va 1898-yilda Yangi hududlarni 99 yilga ijaraga oldi.

Gonkong 1842-yilda Sin sulolasi birinchi afyun urushida mag'lub bo'lganidan keyin Britaniya mustamlakasi bo'ldi. Hudud dastlab faqat Gonkong orolidan iborat bo'lib, 1860-yilda Ikkinchi afyun urushida Sinning navbatdagi mag'lubiyatidan keyin Koulun yarim oroli va Stonecutters orolini o'z ichiga olgan holda kengaytirildi. [1]

Ushbu qo'shiluvdan so'ng Britaniya hukumati mustamlakachi amaldorlar va savdogarlarning Xitoyga yanada kirib borish haqidagi chaqiriqlariga qarshilik ko'rsatdi va bu hududda hududiy egallashni to'xtatishga qaror qildi. Biroq, Germaniya, Yaponiya va Rossiya 1890-yillarning oxirida Xitoyni imtiyozlar berishga majburlaganligi sababli, Britaniya boshqa buyuk kuchlarning hujumidan mustamlaka mudofaasini kuchaytirish uchun Gonkongning yana bir kengayishi masalasini ko'rib chiqdi. [1] Fransiya Gonkongdan atigi 338 km uzoqlikda joylashgan Guanchjouvan uchun ijara shartnomasini olganida[2] Britaniya Sin Xitoyi bilan yangi hududlarni kompensatsiya imtiyozi sifatida olish uchun muzokaralarga kirishdi. Britaniyalik muzokarachi 99 yillik ijara muddati berilgan hudud doimiy yon berish[2] bo'lib qolishidan dalolat beradi, deb hisobladi. [1]

Potentsial ijara bo'yicha qayta muzokaralar

Gonkong gubernatori Frederik Lugard birinchi marta 1909-yilda Veyxayveyni Xitoyga qaytarish evaziga ijara shartnomasini rasmiy yon berish sifatida qayta ko'rib chiqishni taklif qilgan. Mustamlaka va tashqi ishlar idoralari buni hisobga olgan bo'lsa-da, 1930-yilda Veyxayvey Xitoy Respublikasiga o'tkazilishidan oldin bu reja hech qachon Xitoy hukumatiga yetkazilmagan. Xitoyga katta miqdorda kredit taklif qilish va Birma chegarasidagi yer nizolarini hal qilish bilan bog'liq muqobil rejalar taklif qilindi, ammo bu g'oyalar ham xuddi shunday muhokama qilinmadi. Ikkinchi Jahon urushining boshlanishi va undan keyin Yaponiyaning Gonkongni bosib olishi yon berish olish bo'yicha keyingi munozaralarni to'xtatdi. [3] Britaniya hukumati dastlab urushdan keyin Gonkongdan voz kechish imkoniyatiga tayyorlandi, ammo mojaro davomida koloniyani saqlab qolishga harakat qildi. 1945-yilda Gonkong Britaniya nazoratiga qaytdi [3] [1]

Urushdan keyingi davrda millatchi hukumat inglizlar bilan Gonkongning kelajagi haqida muzokaralarni davom ettirdi, unda to'liq retrosessiya va mustamlakani xalqaro shaharga aylantirish takliflari muhokama qilindi. Biroq, Xitoy fuqarolar urushidagi kommunistlarning g'alabasi Gonkongning millatchilar qo'liga o'tishini tobora qiyin bo'lgan ssenariyga aylantirdi va status-kvo saqlanib qoldi. [3]

Xalq Respublikasi bilan birga yashash

Kommunistik qo'shinlar Gonkong bilan chegaragacha yurgan bo'lsa-da, ular mustamlakani kuch bilan egallashga urinmadilar. Mustamlakachi va yangi Xitoy hukumati o'rtasidagi dastlabki aloqalar asosan do'stona va hamkorlik ruhida edi. Kommunistlarning uzoq muddatli maqsadi hududni o'zlashtirish ekanligi aniq bo'lsa-da, ular yaqin kelajakda bu masala bo'yicha hech qanday chora ko'rmaslikni tanladilar. Xitoyliklar koloniyaning siyosiy maqomi bilan qanoatlanar edilar. Bu hududda demokratik taraqqiyotni joriy etishga hech qanday harakat qilinmadi; ular potentsial mustaqil Gonkong g'oyasiga shunchaki dushman bo'lib qoldilar. [3] 1972-yilda Xitoy Birlashgan Millatlar Tashkilotiga Gonkongni oʻzini-oʻzi boshqarmaydigan hududlar roʻyxatidan chiqarish toʻgʻrisida muvaffaqiyatli petitsiya yubordi. Bu orqali mustamlaka “Britaniya maʼmuriyati ostidagi Xitoy hududi” ekanligini eʼlon qildi. Birlashgan Qirollik bunga hech qanday e'tiroz bildirmadi va mahalliy aholi bu harakatni ahamiyatli deb hisoblamadi. Ushbu o'zgarishning ma'nosi shundaki, Xitoy Gonkong aholisini hisobga olmaganda, hududning kelajagini faqat Xitoy belgilashini xohladi. [1]

Urushdan keyingi Gonkong 1950-yillar davomida sanoatlashgan eksportga ixtisoslashgan iqtisodiyotga aylanganligi sababli tez iqtisodiy o'sishni boshdan kechirdi. [1] Bu rivojlanish keyingi oʻn yilliklar davomida kuchli savdo tarmogʻi, mustahkam bank va moliyaviy tizimlar hamda materik Xitoydan davom etayotgan immigratsiya bilan toʻldirilgan bilimli va oʻsib borayotgan ishchi kuchi bilan mustahkamlandi. [1] Madaniy inqilob 1966-yildan boshlab materik Xitoyni qamrab olganligi sababli , Gonkongdagi mahalliy kommunistlar mustamlakachilik hukmronligiga qarshi qator namoyishlarni boshladilar. Tinch namoyishlar 1967-yilgi Gonkong tartibsizliklariga aylanib ketdi. [1] Biroq tartibsizliklarni hech qachon mahalliy aholi qoʻllab-quvvatlamadi. Ular keyinchalik jamoat tartibini tiklash, mustamlaka hukumatining hudud aholisi orasida mashhurligini oshirishga olib keldi. [1] 1970-yillarning oxiriga kelib, Gonkong dunyodagi eng yirik savdo portlari va moliyaviy markazlaridan biriga aylandi. [4]

Gonkong shahri. 1980-yil

Belgilangan muddat yaqinlashishi

Mahalliy investorlar 1970-yillarning o'rtalarida ko'chmas mulkka investitsiyalarni davom ettirishning uzoq muddatli hayotiyligi haqida o'z xavotirlarini bildira boshladilar. Mustamlaka hukumati 1997-yilda Yangi hududlarda qonuniy ravishda yangi yer ijarasi bera olmadi va Xitoy hukumati bilan noaniqlikni hal qilishi kerak edi. [1] 1979-yil mart oyida Pekinga rasmiy tashrifi chogʻida gubernator Myurrey MakLehose bu masalani Bosh vazir oʻrinbosari Den Syaopin bilan koʻtardi. MacLehose yer ijarasi uchun 1997-yil sanasini chetga surib, bu shartnomalarni Britaniya mustamlaka ma'muriyati davom etguncha amal qiladigan shartnomalar bilan almashtirishni taklif qildi. Deng bu taklifni rad etdi, biroq u gubernatorga Gonkong suvereniteti Xitoyga tegishli bo'lsa-da, hudud alohida maqomga ega bo'lib, bundan keyin ham hurmat qilinishini aytdi. [5] MacLehose jamoatchilikka keyingi investitsiyalar xavfsiz bo'lishini ma'lum qildi. Bunga bozor reaksiyasi optimistik edi; aksiyalar bahosi ko'tarildi va ko'chmas mulkka qo'shimcha investitsiyalar Gonkong yerlarining qiymatini dunyodagi eng yuqori darajaga ko'tardi. [1]

Xitoy bilan Gonkong bo'yicha rasmiy muzokaralar boshlanishidan oldin, parlament Britaniya fuqaroligi to'g'risidagi qonunning (1981-yildagi Britaniya fuqaroligi to'g'risidagi) katta islohotini qabul qildi. Ushbu qonun qabul qilinishidan oldin Britaniya imperiyasining barcha fuqarolari (shu jumladan gonkongliklar) umumiy fuqarolikka ega edilar. [6] [6] Qirollik va koloniyalar (CUKCs) fuqarolari ilgari 1962-yilgacha Buyuk Britaniyaga kirish va yashash uchun cheksiz huquqqa ega edilar, ammo oq tanli bo'lmaganlar uchun immigratsiya tizimli ravishda taqiqlangan edi. [6] Mustamlakalardan va boshqa Hamdoʻstlik davlatlaridan immigratsiya parlament tomonidan 1962-yildan 1971-yilgacha dekolonizatsiya davrida, Britaniya orollaridan tashqarida boʻlgan Britaniya subʼyektlari Buyuk Britaniyaga kirishda ularga birinchi marta immigratsiya nazorati oʻrnatilganda asta-sekin cheklab qoʻyildi. [7] 1981-yilgi qonun CUKClarni ajdodlari va tug'ilgan joyiga qarab turli millat guruhlariga qayta tasnifladi [8] va Gonkongdagi Britaniya sub'ektlarining katta qismi faqat Gonkongda yashash huquqiga ega Britaniyaga qaram hududlar fuqarolari (BDTC) bo'ldi. [9] Faqat Britaniya fuqarolari sifatida qayta tasniflanganlar Birlashgan Qirollikda avtomatik ravishda yashash huquqiga ega edilar. [8]

Muzokaralar

Rasmiy muzokaralar 1982-yil sentabr oyida Buyuk Britaniya Bosh vaziri Margaret Tetcher va Gonkong gubernatori Edvard Yudening Xitoy Bosh vaziri Chjao Ziyang va oliy yetakchi Deng Syaopin bilan uchrashish uchun Pekinga kelishi bilan boshlandi. [10] 1982-yil oktabrdan 1983-yil iyunigacha bo'lgan muzokaralarning dastlabki bosqichida asosiy bahs mavzusi suverenitet masalasi edi. [1] [11]

Xitoy hukumatining maqsadlari jarayon boshidanoq aniq bo‘ldi. [12] Xitoy 1997-yilda Gonkong ustidan ham suverenitetni, ham boshqaruvni tiklaydi. [13] [14] Agar kerak boʻlsa, buni kuch bilan amalga oshiradi, [1] lekin iqtisodiy foydani maksimal darajada oshirish uchun hududning ijtimoiy-iqtisodiy holatini barqaror saqlashni afzal koʻrdi. [1] Uning taklif qilgan rejasi hududda mahalliy aholi tomonidan boshqariladigan maxsus maʼmuriy rayon tashkil etish hamda mavjud hukumat va xoʻjalik tuzilmalarini 50 yil davomida saqlab turish edi. [13] Ushbu rejani amalga oshirish uchun konstitutsiyaviy tartiblar allaqachon joriy qilingan edi va xitoylar Gonkongni to'liq o'zgartirishdan boshqa hech narsani qabul qilmadi. [11] [13]

1997-yildan keyingi suverenitet

Pekinga birinchi tashrifi chog'ida Tetcher Britaniyaning Gonkong suvereniteti bo'yicha shartnoma huquqlarining amalda davom etishini ta'kidladi. [12] [15] Inglizlar yangi hududlarni ijaraga berish muddatini uzaytirish va berilgan hududlarning suverenitetini saqlab qolishlari mumkinligiga ishonib, muzokaralarni boshladilar. [13] Buyuk Britaniya Argentinaga qarshi urushda Folklend orollaridagi oʻz egaligini muvaffaqiyatli himoya qilgan boʻlsa-da, Gonkongning materik Xitoyga yaqinligi hududning harbiy mudofaasini imkonsiz qildi. [16] Keyinroq Tetcher Deng unga to'g'ridan-to'g'ri "Men bugun tushdan keyin ichkariga kirib, hamma narsani olishim mumkin", deb ta'kidlaganini aytdi va unga javoban: "Sizni to'xtatish uchun men hech narsa qila olmayman, lekin dunyoning ko'zlari endi Xitoy qanday ekanligini biladi." [17]  

Qo‘shma deklaratsiya imzolovchilari Britaniya Bosh vaziri Margaret Thatcher and Xitoy bosh vaziri Chjao Ziyang

Xitoyliklar suverenitet huquqlarini tasdiqlashga qarshi chiqdilar va u XIX asrda Gonkongni Buyuk Britaniyaga bergan noteng shartnomalar bilan bog'liq emasligini ta'kidladilar. [12] [1] Agar ikkala tomon ham Nankin shartnomasi va Pekin konventsiyasining majburiyligi toʻgʻrisida kelishib olgan boʻlsa ham, koloniya yerlarining katta qismi yangi hududlarni ijaraga olish shartnomasini tugatgandan keyin ham Xitoyga qaytgan boʻlar edi. [13] Hudud sanoatining aksariyati u yerda rivojlanganligi sababli ijaraga olingan hududni ajratib, koloniyaning faqat oʻsha qismini Xitoyga qaytarish iqtisodiy va logistika nuqtai nazaridan nomaqbul edi. [15] Buyuk Britaniya butun hudud ustidan suverenitetdan voz kechishini tan olmaguncha, muzokaralar to'xtab qoldi. [1]

Britaniya ma'muriyatni kengaytirishga harakat qilishi

Muzokaralarning ikkinchi bosqichida inglizlar Xitoy suverenitetini tan olish evaziga 1997-yilda Gonkongda o'z ma'muriyatini uzaytirish bo'yicha muzokaralar olib borishga harakat qilishdi. Bu yana xitoyliklar tomonidan qabul qilinishi mumkin emas deya qat'iyan rad etildi. [13] Muzokaralarning toʻxtab qolgan holati investorlar ishonchining pasayishiga olib keldi, bu esa mahalliy mulk qiymatining keskin pasayishiga olib keldi. [1] Ushbu holat 1983-yil sentabrning qora shanba kuni Gonkong dollari qiymatining qulashi bilan yakunlandi [13]

Muzokaralar butunlay Gonkong xalqining ishtirokisiz o'tdi. [13] Jarayonning boshida Britaniya rasmiylari Gonkong Britaniya va Xitoy bilan muzokaralarda ishtirok etgan ssenariyni tasvirlash uchun "uch oyoqli kursi" qiyosidan foydalangan edi. Xitoy hukumati bu g'oyani rad etib, u allaqachon Gonkong xalqi manfaatlarini himoya qilayotganini da'vo qildi. [1] [18] Mahalliy aholi Xitoy hukmronligiga oʻtish ehtimolidan xavotirda edilar va koʻpchilik Gonkongning Britaniya hududi boʻlib qolishini afzal koʻrdilar. [1] Zamonaviy so'rovlar shuni ko'rsatadiki, aholining 85 foizi Britaniya variantini ma'qullagan. [19] Tashqi ishlar vazirligi Xitoyning keskin qarshiliklari [13] tufayli mustamlaka kelajagi boʻyicha umumiy referendum oʻtkazishni rad etdi va bu masalaning murakkabligi haqida jamoatchilikni oʻrgatish juda qiyin boʻladi, deb hisobladi. [20] Ijroiya va qonun chiqaruvchi kengashlarning norasmiy aʼzolari britaniyalik muzokarachilaridan maʼmuriyatni iloji boricha uzoq vaqt davomida davom ettirishni talab qilishlarini bir necha bor iltimos qilgan boʻlsalar-da, ular oxir-oqibat muvaffaqiyatsizlikka uchradi. [21] 1983-yil noyabriga kelib, inglizlar 1997-yildan keyin Gonkong ustidan boshqa hokimiyatga ega boʻlmasliklari shartini qabul qildilar [13]

Millatchi va qo'shma aloqa guruhlari

1984-yildagi muzokaralarda asosiy e'tibor milliylik va Qo'shma aloqa guruhining roliga qaratilgan edi. Britaniyalik muzokarachilar va Gonkong Ijroiya kengashi a'zolari suverenitet o'tkazilganidan keyin gonkongliklarning Britaniyaga qaram hududlar fuqarolari (BDTC) maqomida qolishini ta'minlashni xohlashdi, ammo xitoyliklar bunga yo'l qo'ymadilar va hatto BDTC maqomini berishni darhol to'xtatishni talab qilishdi. [21] Britaniya parlamentida 1997-yildan keyin ikki avlodgacha bolalarga berilishi mumkin boʻlgan Britaniyaning xorijdagi fuqaroligini berish toʻgʻrisida munozaralar boʻlgan boʻlsa-da, bu amalga oshirilmadi va Qoʻshma deklaratsiya uning oʻrniga yangi maqom yaratilishini koʻzda tutdi. [22] Xitoyliklar dastlab Qoʻshma aloqa guruhining Gonkongni topshirish sanasigacha oʻtish davrida nazorat qoʻmitasi sifatida faoliyat olib borishini xohlashdi. [1] Gubernator Youde va Ijroiya Kengashi aʼzolarining talabiga koʻra, guruh qatʼiy maslahatchi boʻlish uchun doirasi cheklangan edi. [1] [21]

1984-yil iyun oyida shartnoma matni va uning ilovalarini ishlab chiqish uchun ikki tomonlama ishchi guruhi tuzildi. Uning faoliyati uch oy ichida [23] yakunlandi va 1984-yil 26-sentabrda Buyuk Britaniyaning Xitoydagi elchisi Richard Evans va Xitoy tashqi ishlar vaziri oʻrinbosari Chjou Nan tomonidan Qoʻshma deklaratsiyaning qoralama nusxasi almashildi. [24] Yakuniy variant 1984-yil 19-dekabrda Pekindagi Xalq majlislari zalida Bosh vazir Tetcher va Bosh vazir Chjao tomonidan imzolangan. [25] Shartnoma 1985-yil 27-mayda ratifikatsiya yorliqlari almashilgandan soʻng kuchga kirdi va 1985-yil 12-iyunda ikkala hukumat tomonidan Birlashgan Millatlar Tashkilotida roʻyxatga olingan [26]

Shartnoma tarkibi

Qo'shma deklaratsiya asosiy matn, Xitoy hukumatining Gonkong bo'yicha asosiy siyosatini belgilaydigan I ilovadan, Xitoy-Britaniya qo'shma aloqa guruhi rejalariga oid II ilovadan, mustamlaka hukumati tomonidan berilgan yer ijaralarini himoya qilishni nazarda tutuvchi III ilovadan va har bir partiyadan mahalliy aholi uchun o'tish davri fuqaroligi tartibini tavsiflovchi ikkita memorandumdan iborat. [27] [22]

Asosiy matn

Shartnomaning asosiy matnida Xitoy hukumati Gonkongning butun hududi (shu jumladan, Gonkong oroli va Koulun yarim orolining berilgan hududlari, shuningdek ijaraga olingan yangi hududlar ) ustidan oʻz suverenitetini amalga oshirishni 1997-yil 1-iyuldan qayta tiklash niyatini eʼlon qildi. [22] Britaniya hukumati o'sha sanada hududni nazorat qilishni topshirishiga kelishib oldilar. [22] Xitoy qaytarilgan hududni boshqarish boʻyicha oʻzining asosiy siyosatini bayon qildi. Mahalliy ishlarni boshqarishda avtonom bo'lgan maxsus ma'muriy viloyat tashkil etiladi. Iqtisodiy, ijtimoiy, boshqaruv va huquqiy tizimlar mustamlaka boshqaruvida mavjud bo'lganidagi kabi asosan o'zgarishsiz qoladi. Gonkong kapital oqimi erkin bo'lgan alohida bojxona hududi bo'lib qoladi. Fuqarolik va mulkiy huquqlar suverenitet o'tkazilgandan keyin ham himoyalangan bo'lib qoladi. [22] Shartnoma kuchga kirgan kundan boshlab 1997-yil 30-iyungacha boʻlgan oʻtish davrida Birlashgan Qirollik Gonkongning iqtisodiy farovonligi va ijtimoiy barqarorligini saqlab qolish maqsadida uni boshqarish uchun masʼul boʻlib qoladi. [22]

I ilova: Xitoyning Gonkong uchun asosiy siyosati

Shartnomaning birinchi ilovasida Xitoy hukumatining Gonkongga nisbatan asosiy siyosati batafsil bayon etilgan. I ilovada 14 ta siyosat mavjud bo'lib, ular topshirilgandan keyin tuziladigan hukumat asosini ta'minlaydi. [22] Qo'shma deklaratsiyaning ushbu qismi suverenitetni topshirish jarayonida iqtisodiy va ma'muriy uzluksizlikni ta'minlaydi. [22] Ijro etuvchi, qonun chiqaruvchi va sud hokimiyatlari markaziy hukumat tomonidan maxsus maʼmuriy hududga oʻtkazib beriladi, mudofaa va diplomatik ishlardan tashqari barcha sohalarda ushbu vakolatlarni amalga oshirishda “yuqori darajadagi avtonomiya” ta'minlanadi. Mintaqada xorijiy davlatlar bilan alohida iqtisodiy va madaniy aloqalarni saqlab qolish imkoniyati ko'zda tutilgan. Materik Xitoyda amalda bo'lgan sotsializm Gonkongga tarqalmaydi va hududning kapitalistik iqtisodiyoti va aholisining fuqaroviy erkinliklari (masalan, so'z, yig'ilish va din erkinligi) himoya qilinadi va ular 50 yil davomida o'zgarishsiz qoladi. [22]

Hududga o'zining alohida moliyaviy bozorlarini saqlashga ruxsat beriladi. Gonkong dollari mintaqaviy valyuta bo'lib qolmoqda. [22] Fuqarolik aviatsiyasi va dengiz transporti sohasida Gonkong materikdan alohida tuzilma sifatida davom etadi. [22] Ta'lim va jamoat tartibini saqlash mintaqaviy hukumatning mas'uliyati bo'ladi. [22] Gonkongda yashash huquqi va immigratsiya masalalari materik Xitoydan alohida qolmoqda va mintaqa oʻz pasportlarini berishi mumkin. [22] Bu siyosatlarning barchasi Gonkong asosiy qonunida batafsil yoritilgan boʻlib, u yangi maxsus maʼmuriy hudud faoliyat koʻrsatish doirasini belgilab beradi. [22]

II ilova: Xitoy-Britaniya qo'shma aloqa guruhi

Shartnomaning ikkinchi ilovasi Qo'shma deklaratsiyani amalga oshirish va hukumatni muammosiz o'tkazish uchun davom etayotgan muloqotga ko'maklashish uchun [22] ikkala hukumat diplomatlaridan iborat Xitoy-Britaniya qo'shma aloqa guruhini tashkil etishni nazarda tutgan. [22] Bu guruh qatʼiy ravishda har ikki tomon uchun aloqa kanali boʻlishni maqsad qilgan va hududni boshqarishda ishtirok etish huquqiga ega emas edi. [22] Qo'shma aloqa guruhiga uning tashkil etilishidan suverenitetning o'tishigacha bo'lgan davrda ikkita aniq maqsad qo'yildi. Ushbu davrning birinchi yarmida Gonkongning alohida bojxona hududi maqomini saqlab qolish va uning xalqaro huquq va majburiyatlari uzluksizligini taʼminlash boʻyicha zarur choralar koʻriladi. [22] Hukumatni topshirishgacha boʻlgan davrning ikkinchi yarmida Aloqa guruhi 1997-yilda muvaffaqiyatli oʻtishni taʼminlash uchun zarur boʻlgan harakatlarni koʻrib chiqadi va kelayotgan mintaqaviy hukumatga iqtisodiy va madaniy maqsadlarda boshqa davlatlar va xalqaro tashkilotlar bilan munosabatlar va kelishuvlarni rivojlantirishda yordam beradi. [22] Bu guruhning mandati 2000-yil 1-yanvarda tugadi. [22]

III ilova: Yer ijarasi

Shartnomaning uchinchi ilovasi mustamlakachi Gonkong hukumati tomonidan berilgan yer ijaralarining haqiqiyligi bilan bog'liq edi. Barcha mavjud yer ijarasi shartnomalari topshirilgandan keyingi SAR hukumati tomonidan tan olinadi. [22] 1997-yil 30-iyungacha muddati tugagan, uzaytirish imkoniyatisiz barcha ijaralar 2047-yilning 30-iyunidan kechiktirmay uzaytirilishi mumkin edi. [22] Shartnoma kuchga kirgandan keyin mustamlaka hukumati tomonidan berilgan yangi ijaralar 2047-yil sanasidan ortiq davom eta olmaydi. [22] Hukumat uy-joy qurishdan tashqari boshqa maqsadlar uchun shartnoma tuzishi mumkin bo'lgan yerlarning umumiy miqdori bo'yicha yillik 50 gektarlik umumiy limitga bo'ysundi. [22] 1997-yilda suverenitet oʻtkazilgunga qadar ushbu ilovaning bajarilishini nazorat qilish uchun Britaniya va Xitoy hukumatlarining teng miqdordagi vakillaridan iborat Yer komissiyasi tashkil etildi. [22]

Millat bo'yicha memorandumlar

Shartnomaning oxiriga ilova qilingan memorandumlar mahalliy aholi uchun o'tish davri fuqaroligini o'z ichiga oladi. Ular Buyuk Britaniyada yashash huquqini bermagan Gonkongliklar uchun yangi fuqarolik yaratilishini nazarda tutadi. [22] 1985-yildagi Gonkong qonuni ushbu talabni bajarish uchun Britaniya milliy (chet elda) maqomini yaratdi. [28] Qolgan Britaniyaga qaram boʻlgan hudud bilan aloqasi boʻlmagan Gonkong bilan bogʻliq boʻlgan Britaniyaga qaram boʻlgan barcha fuqarolar (BDTC) 1997-yilda hukumat almashgan kunda bu maqomni yoʻqotadi. [29] Etnik xitoylik Gonkongliklar Xitoy fuqaroligiga aylandi va Britaniya fuqaroligini faqat topshirishdan oldin BN(O) sifatida ro'yxatdan o'tgan bo'lsalar saqlab qolishlari mumkin edi. [30] O'tkazilgandan so'ng ularga xalqaro sayohatlar uchun Britaniya pasportlaridan foydalanishga ruxsat berilgan bo'lsa-da, etnik xitoylik BN(O)larga Gonkong SAR yoki Xitoy hududining boshqa qismidagi Britaniya konsullik himoyasiga kirishlari cheklandi. [22] Etnik xitoylik boʻlmagan, BN(O) sifatida roʻyxatdan oʻtmagan va oʻsha sanada fuqaroligi boʻlmagan rezidentlar avtomatik ravishda Britaniyaning xorijdagi fuqarolari boʻlishdi. [30]

Shartnomadan keyingi vaziyat

Zamonaviy reaksiyalar

Qo'shma deklaratsiyaning imzolanishi Britaniyada ba'zi qarama-qarshiliklarga sabab bo'ldi. Buyuk Britaniyaning Konservativ partiyasi Bosh vaziri Margaret Tetcher Xitoyning Deng Syaopin vakili bo'lgan kommunistik hukumati bilan kelishgan edi. [31] Qo'shma deklaratsiyani o'z ichiga olgan Oq kitobda Janobi Oliylari hukumati tomonidan "ushbu kelishuvni qabul qilishning muqobili - kelishuvga ega bo'lmaslik" deb e'lon qilingan. Bu bayonotda deklaratsiya haddan tashqari ko'p yon berganligi haqidagi tanqidlarga qarshi bo'lgan Xitoyga va muzokaralar chog'ida Xitoyning muhim ta'sir kuchiga ishora qilmoqda. [31]

Ba'zi siyosiy tahlilchilar kelishuvga erishish uchun shoshilinch zarurat bor deb o'ylashdi, chunki shartnomasiz Gonkong iqtisodiyoti 1980-yillarda inqirozga yuz tutishidan qo'rqish bor edi. Ijaraga olingan Yangi hududlarda yerga egalik qilish bilan bog‘liq xavotirlar ham muammoga qo‘shildi. Gonkong kelajagi bo'yicha munozaralar 1970-yillarning oxirida boshlangan bo'lsa-da, Qo'shma deklaratsiyaning yakuniy muddatiga geosiyosiy ehtiyojlar emas, balki mulkiy va iqtisodiy omillar ko'proq ta'sir ko'rsatdi. [31]

1997-yil transferidan keyingi dastlabki davr

Suverenitet topshirilgandan so'ng, Xitoyning Gonkong ustidan nazorati nisbatan yumshoq bo'ldi. [32] [33] Garchi xitoyliklar Britaniyaning so'nggi demokratik islohotlarini Qonunchilik kengashiga saylovlar uchun bekor qilgan bo'lsalar ham, [1] mintaqaning umumiy boshqaruvi deyarli o'zgarmadi. [34] Qirollik homiyligidagi ko'pchilik tashkilotlar hukumatni topshirishdan oldin faoliyatini to'xtatgan bo'lsa-da, ularga nomini o'zgartirish uchun qat'iy talab yo'q edi. Qirollik Gonkong yaxta klubi va Qirollik Osiyo jamiyati Gonkong bo'limi o'z nomlarida "Qirollik" prefiksini saqlab qoldi. [35] Mustamlaka davridagi ko'cha nomlari va pochta qutisi qirollik shifrlari hukumat tomonidan faol ravishda olib tashlanmaydi va o'zgarishsiz qoladi. [36]

1997-yildagi Osiyo moliyaviy inqirozidan so'ng Gonkong choralari Markaziy Xitoy hukumatining to'liq hamkorligida amalga oshirildi.

Ushbu avtonomiyaga qaramay, Gonkong maxsus ma'muriy hududi hukumati ba'zan Markaziy Xitoy hukumati tomonidan aralashuvga uchradi. Misol uchun, 1999-yilda HKSAR hukumati Xitoy Davlat kengashidan Butunxitoy xalq vakillari kengashining Doimiy qo'mitasidan Asosiy qonundagi qoidaga izoh berishni so'radi. Gonkong Yakuniy Apellyatsiya sudi tomonidan qabul qilingan dastlabki qaror HKSAR hukumati tomonidan muammoli deb topildi, chunki u 1,6 mlngacha Xitoylik muhojirlar kirishiga ruxsat berishi mumkin edi. Xitoy hukumati aralashuvga majbur bo'ldi va Gonkong sudining hukmi bilan potentsial immigratsiyani to'xtatdi.

Masalan, 2000-yilda mustaqillik tarafdori Chen Shuybyan Tayvan prezidenti etib saylanganidan so'ng, Gonkongdagi yuqori martabali materik rasmiysi jurnalistlarni bu xabarni tarqatmaslik haqida ogohlantirgan edi. Yana bir yuqori martabali amaldor tadbirkorlarga mustaqillik tarafdori bo'lgan tayvanliklar bilan biznes qilmaslikni maslahat berdi.

Bu va boshqa o'zgarishlar bilan birlashuvdan o'n yil o'tib, 2007-yilda The Guardian bir tomonlama "10 yil oldin Xitoyga topshirilgandan beri hech narsa o'zgarmagan", deb yozgan edi. Lekin Gonkongda oxirgi gubernator Kris Patten topshirilishidan uch yil oldin demokratik islohotlarni amalga oshirgan edi. Demokratiya uchun imkoniyat yo'qolgan edi, chunki Gonkong g'arbiy uslubdagi demokratiya uchun uchta muhim elementni ( qonun ustuvorligi, rasmiy javobgarlik va bir partiyaviy tizimdan tashqaridagi siyosiy sinf) ishlab chiqishni boshlagan edi. Ammo Xitoy-Britaniya kelishuvi, The Guardian'dan Jonatan Fenbining so'zlariga ko'ra, ushbu o'zgarishlarning har qanday davom etishiga to'sqinlik qildi. [37] 

Butunxitoy xalq vakillari majlisi Doimiy qo'mitasi raisi Vu Bangguo 2007-yil Pekinda bo'lib o'tgan konferensiyada "Gonkongda markaziy hukumat avtonomiyaga ruxsat berishni tanlagani uchungina katta avtonomiyaga ega bo'lgan" dedi.

Shartnomaning doimiy majburiy maqomi bo'yicha bahs

Xitoy va Gonkong hukumatlari 2014-yildan beri Qo‘shma deklaratsiya suverenitet berilgandan keyin qonuniy kuchini to‘xtatgan deb hisoblashlarini va hujjatda ishlab chiqilgan markaziy hukumatning asosiy siyosati bir tomonlama bayonot bo‘lib, amalda majburiy bo‘lmaganligini ta’kidlaydilar. Ushbu bayonotlar markaziy hukumat Qo'shma deklaratsiyaning bir qismi sifatida qabul qilgan Gonkongdagi 50 yillik o'zgarmas siyosatga bevosita ziddir. [38] LegCo kompaniyasining sobiq prezidenti va Doimiy qoʻmita aʼzosi Rita Fan 2000-yilda Xitoy-Britaniya qoʻshma aloqa guruhi tarqatib yuborilganidan soʻng Buyuk Britaniyaning Qoʻshma deklaratsiyaning amalga oshirilishi ustidan nazorat masʼuliyati oʻz kuchini yoʻqotganini taʼkidladi [39]

Birlashgan Qirollik, Qo'shma Shtatlar va G7 Qo'shma deklaratsiya o'z kuchini saqlab qoladi, deb ta'kidlaydi. [40] [41] Tashqi ishlar vazirligi 2015-yilda Causeway Bay Books yoʻqolishi, [42] 2020-yilda Gonkong milliy xavfsizlik qonunining kuchga kirishi, [43] 2020-yilda qonunchilik kengashiga muxolifat nomzodlarining diskvalifikatsiyasi, [44] va 2021-yilda saylov islohotini shartnomani jiddiy buzish sifatida izohladi. [45] 2021-yildan beri Buyuk Britaniya Xitoyni Qo'shma deklaratsiyaga "rioya etmaslik holatida" deb hisoblaydi. [46]

Xitoy Qo'shma deklaratsiyani buzish ayblovlarini chet el aralashuvi va neokolonistlarning soxtalashtirishi deb e'tiborga olmaydi [47] [48] va Gonkong masalalarini o'zining ichki ishlarining bir qismi deb hisoblaydi. [49] [50] Xitoy tashqi ishlar vazirligi soʻzlovchilari 1997-yilda topshirilgandan soʻng Birlashgan Qirollikning Gonkong ustidan nazorat vakolati yoʻqligini va shartnoma tarixiy hujjat ekanligini, majburiy vakolatga ega emasligini qayta-qayta taʼkidlagan. [51] [52] [53] Markaziy hukumatning asosiy mintaqaviy agentligi, Gonkong aloqa idorasi 2020-yil aprel oyida materik hukumatining mahalliy ishlarga aralashuvi boʻyicha Asosiy qonun cheklovlaridan ozod ekanligini eʼlon qildi. [54]

Xitoy 2020-yilda Gonkongda milliy xavfsizlik qonunchiligini joriy qilganidan so‘ng, Buyuk Britaniya yashash huquqini kengaytirdi va Britaniya milliy (chet elda) maqomiga ega Gonkong aholisi uchun fuqarolikka yangi yo‘l yaratdi. [55] Xitoy hukumati bu oʻzgarishni “qoʻpol aralashuv” [49] deb hisobladi va keyinchalik 2021-yilda BN(O) pasportlarini haqiqiy sayohat hujjatlari sifatida tan olishni bekor qildi [56] Qo'shma Shtatlar milliy xavfsizlik qonuniga [57] javoban Gonkong muxtoriyati to'g'risidagi qonunni qabul qildi va AQSh Davlat va G'aznachilik departamentlari Qo'shma deklaratsiyaning buzilishiga jiddiy hissa qo'shgan deb aniqlagan 34 shaxsga iqtisodiy sanksiyalar qo'ydi. Sanksiyalangan shaxslar roʻyxatiga Bosh ijrochi direktor Kerri Lam, Gonkong hukumatining asosiy amaldorlari va Butunxitoy xalq vakillari kongressi doimiy qoʻmitasi aʼzolari kiradi . [58] [59]

Manbalar

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 Carroll 2007.
  2. ↑ 2,0 2,1 Becker 2019.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Wesley-Smith 1997.
  4. ↑ So 1986.
  5. ↑ Cheung 2010.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Hansen 1999.
  7. ↑ Evans 1972.
  8. ↑ 8,0 8,1 British Nationality Act 1981.
  9. ↑ 1996 Population By-Census.
  10. ↑ Wren 1982a.
  11. ↑ 11,0 11,1 Harris 1986.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Wren 1982b.
  13. ↑ 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 Johnson 1984.
  14. ↑ Chuang 1996.
  15. ↑ 15,0 15,1 Chan 2003.
  16. ↑ Roy 1985.
  17. ↑ Sheridan 2007.
  18. ↑ Wren 1984a.
  19. ↑ Cheng 1984.
  20. ↑ Hau 2021.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Yui 2020.
  22. ↑ 22,00 22,01 22,02 22,03 22,04 22,05 22,06 22,07 22,08 22,09 22,10 22,11 22,12 22,13 22,14 22,15 22,16 22,17 22,18 22,19 22,20 22,21 22,22 22,23 22,24 22,25 22,26 Sino-British Joint Declaration.
  23. ↑ Tam et al. 2012.
  24. ↑ Wren 1984b.
  25. ↑ Burns 1984.
  26. ↑ „The Joint Declaration“. Constitutional and Mainland Affairs Bureau. Qaraldi: 2021-yil 29-oktyabr.
  27. ↑ „The Joint Declaration and Its Implementation“. Constitutional and Mainland Affairs Bureau (2007-yil 1-iyul). Qaraldi: 2021-yil 4-avgust.
  28. ↑ Hong Kong Act 1985.
  29. ↑ The Hong Kong (British Nationality) Order 1986.
  30. ↑ 30,0 30,1 „British National (Overseas) and British Dependent Territories Citizens“. 2018-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-yanvar.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 „Sino–British Joint Declaration“. Hong Kong Baptist University. 2003-yil 8-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 8-avgust. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "name" defined multiple times with different content
  32. ↑ Bamber, David. „Hong Kong smugglers rely on UK passports“. The Daily Telegraph (2000-yil 23-iyul). 2018-yil 10-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 19-iyul.
  33. ↑ Hillman, Jeremy. „Hong Kong: Gateway to the West“. BBC News (2000-yil 5-iyul). 2020-yil 27-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 19-iyul.
  34. ↑ Fenby, Jonathan. „Hong Kong's business as usual“. The Guardian (2007-yil 1-iyul). Qaraldi: 2022-yil 3-mart.
  35. ↑ Crowell, Todd. „A Battle Royal Rocks Imperial Yacht Club“. The Christian Science Monitor (1996-yil 10-iyun). Qaraldi: 2022-yil 3-mart.
  36. ↑ Cheng, Kris. „Colonial street names and royal cyphers on postboxes will not be removed, says Hong Kong gov’t“. Hong Kong Free Press (2018-yil 20-aprel). Qaraldi: 2022-yil 3-mart.
  37. ↑ „Hong Kong's business as usual“. The Guardian (2007-yil 1-iyul). 2016-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 13-dekabr..
  38. ↑ Cheung 2015.
  39. ↑ Tsoi 2014.
  40. ↑ Lau 2019.
  41. ↑ Rubio 2019.
  42. ↑ The Six-monthly Report on Hong Kong, 1 July to 31 December 2015 (Report). 11 February 2016. p. 3. https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/500119/Six_Monthly_Report_on_Hong_Kong_-_1_July_to_31_December_2015.pdf. Qaraldi: 29 October 2021. 
  43. ↑ Foreign and Commonwealth Office (2020-yil 1-iyul). „National security legislation in Hong Kong: Foreign Secretary's statement in Parliament“. Press-reliz. Qaraldi: 2021-yil 29-oktyabr.
  44. ↑ Foreign and Commonwealth Office (2020-yil 12-noyabr). „Foreign Secretary declares breach of Sino-British Joint Declaration“. Press-reliz.
  45. ↑ Lau 2021.
  46. ↑ Savage 2021.
  47. ↑ Cheung 2019.
  48. ↑ Yan 2019.
  49. ↑ 49,0 49,1 Graham–Harrison, Kuo & Davidson 2020.
  50. ↑ Qin 2020.
  51. ↑ Connor 2017.
  52. ↑ Phillips 2017.
  53. ↑ "China says Sino-British Joint Declaration on Hong Kong no longer has meaning", Reuters.
  54. ↑ Wong, Cheung & Sum 2020.
  55. ↑ Cooper 2020.
  56. ↑ Government of Hong Kong (2021-yil 29-yanvar). „HKSAR Government follows up on China's countermeasures against British Government's handling of issues related to British National (Overseas) passport“. Press-reliz. 9-fevral 2021-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2021-yil 8-fevral.
  57. ↑ Breuninger & Macias 2020.
  58. ↑ United States Department of State (2020-yil 14-oktyabr). „Identification of Foreign Persons Involved in the Erosion of the Obligations of China Under the Joint Declaration or the Basic Law“. Press-reliz. 15-oktyabr 2020-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2021-yil 30-oktyabr.
  59. ↑ United States Department of State (2021-yil 16-mart). „Update to Report on Identification of Foreign Persons Involved in the Erosion of the Obligations of China Under the Joint Declaration or the Basic Law“. Press-reliz. Qaraldi: 2021-yil 30-oktyabr.

Adabiyotlar

 

Yangi maqolalar

 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xitoy-Britaniya_qoʻshma_deklaratsiyasi&oldid=2613328" dan olindi