Foydalanuvchi:Nigmatova Mavjuda

ZAMONAVIY DUNYODA BOLANING SHAXSIY RIVOJLANISHI MUMMOLARI Buxoro Davlat universiteti katta oʻqituvchi M.M.Nigmatova

Annotatsiya: maqolada dolzarb muammolardan biri — zamonaviy voqelikda bolaning shaxsiyatini rivojlantirish nazarda tutilgan. Zamonaviy „murakkab“ dunyoning xarakteristikasi, uning rivojlanish tendentsiyalari keltirilgan, ular zamonaviy bolalar shaxsiyatining qulay rivojlanishi uchun xavf tugʻdiradi. Zamonaviy dunyoda bolaning shaxsiy rivojlanishi uchun qulay shart -sharoitlar yaratish orqali atrof -muhitning salbiy taʼsirini bartaraf etish yoʻllari taklif qilingan. Annotatsiya: v state predstavlena odna iz aktualnix problem — razvitie lichnosti rebenka v sovremennix realiyax. Daetsya xarakteristika sovremennogo „slojnogo“ mira, tendensiy ego razvitiya, kotorie predstavlyayut soboy risk dlya blagopriyatnogo razvitiya lichnosti sovremennix detey. Predlagayutsya puti preodoleniya negativnogo vliyaniya sredi cherez sozdanie blagopriyatnix usloviy dlya lichnostnogo razvitiya rebenka v sovremennom mire. Abstract: the article presents one of the urgent problems — the development of the child’s personality in modern realities. The characteristic of the modern „difficult“ world, tendencies of its development which are represented as risk for favorable development of the personality of modern children is given. The ways of overcoming the negative influence of the environment through the creation of favorable conditions for the personal development of the child in the modern world are proposed.

        Kalit so'zlar: shaxsiyat, shaxsiy o'zgarish, shaxsiy o'zgarish xavfi, ijtimoiy rivojlanish holati

Klyuchevie slova: lichnost, lichnostnie transformatsii, riski lichnostnix transformatsiy, sotsialnaya situatsiya razvitiya. Keywords: personality, personal transformations, risks of personal transformations, social situation of development. Zamonaviy dunyo doimo oʻzgarib turadi, uning tuzilishi va rivojlanish tendentsiyalarini tushunish bugungi kunda dolzarb va eng muhim vazifadir. Taʼlim sohasida, zamonaviy dunyoning oʻziga xos xususiyatlarini tushunish, uning yosh avlodga taʼsirini baholash, shaxsiy rivojlanish xavfini aniqlash, taʼlim jarayonining toʻgʻri strategiyasini tanlash va zarur yordam koʻrsatish uchun zarurdir. Bugungi kunda zamonaviy dunyo murakkab dunyo ekanligi qabul qilingan. XXI asrda dunyo — bu jahon tartibining murakkab tizimi boʻlib, avvalgisidan tubdan farq qiladi. „Murakkab“ zamonaviy dunyoning shakllanishining sabablari va harakat Murakkab dunyo yangi turdagi odamni, qadriyatlar, gʻoyalar va malakalarning murakkab tizimiga ega boʻlishni, zamonaviy sharoitda mavjud boʻla oladigan odamni talab qiladi. Doimiy oʻzgarishlar shaxsiyatning oʻzgarishini talab qiladi, chunki u endi odatdagi shakllarda yashay olmaydi, eslab qolgan formulalarni takrorlay olmaydi va eskirgan va berilgan vazifalarni hal qilishga imkon bermaydigan bilimlarni qoʻllay olmaydi. Bu murakkab dunyoda faqat murakkab odam oʻzini qulay his qila oladi, yaʼni.kim biladi, har xil, hatto eng oldindan aytib boʻlmaydigan hayotiy vaziyatlarni qanday engish mumkin. Bugungi kunda jamiyatda ijtimoiy aloqalar va axloqiy asoslarning buzilishiga olib keladigan juda koʻp muammolar mavjud boʻlib, ular oʻz navbatida odamlarning murosasizligi, tajovuzkorligi va achchiqlanishiga olib keladi, shaxsning ichki dunyosini buzadi. Bilim, madaniyat, ishga qiziqish kabi ijtimoiy qadriyatlar yoʻqoladi .Va bu qiyin va beqaror davrda barcha ijtimoiy guruhlar himoya va qoʻllab -quvvatlashga muhtoj. Birinchidan, bu muammo bolalarga taalluqlidir, chunki bolalar — aholining eng himoyalanmagan toifasi. Zamonaviy dunyodagi oʻzgarishlar bolalik rivojlanishining yangi ijtimoiy holatini keltirib chiqaradi, yangi imkoniyatlar ochadi, yangi texnologiyalarni joriy qiladi, lekin ayni paytda bolalarning shaxsiy rivojlanishiga salbiy taʼsir koʻrsatishi mumkin boʻlgan har xil xavflarni keltirib chiqaradi. Zamonaviy bolalarning shaxsiy oʻzgarishi xavfiga muloqot jarayonida buzilishlar, qiymat-semantik sohada, hissiy sohada, ota-ona munosabatlari sohasidagi buzilishlar va boshqalar kiradi.lantiruvchi kuchlari iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy jarayonlardir. Bu yuqori texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish, jamiyatni axborotlashtirish, ijtimoiy va madaniy inqilob, globallashuv va boshqa oʻzgarishlarning namoyon boʻlishi, insoniyat jamiyatida sodir boʻlayotgan tizimli inqilob. Birinchidan, jamiyatda zoʻriqishning kuchayishi, nizolarning kuchayishi, ommaviy axborot vositalarining salbiy taʼsiri, tajovuzkorlik namoyishi zamonaviy bolalarda bezovtalik, tajovuzkorlik, ziddiyatlarning shakllanishiga, muloqot qobiliyatining buzilishiga olib keladi. Salbiy xulq-atvor modellarining doimiy namoyishi, salbiy qadriyat yoʻnalishlarining tarjimasi shaxsning qiymat-semantik sohasining deformatsiyasiga, axloqiy gʻoyalarning buzilishiga, shafqatsizlik, ekstremizm, vandalizmning zamonaviy inson xatti-harakatining odatiy meʼyori sifatida namoyon boʻlishiga olib keladi. . Taʼriflanmagan qadriyatlar va shaxsiy maʼnolar tizimi shaxsiy taqdirni belgilashda, bolani madaniy anʼanalardan, oʻzini rivojlantirish, taʼlim, ijodkorlik va axloqiy yoʻnaltirilgan xatti-harakatlardan ajratishga olib keladi. Ikkinchidan, bu bolaning ijtimoiylashuvining eng muhim instituti sifatida oiladagi vaziyat va inqirozni yanada kuchaytiradi. Toʻliq boʻlmagan oilalarning koʻpayishi, ajralishlar, baxtsizliklar, oiladagi zoʻravonlik, avlodlararo aloqalarning buzilishi, mahrum boʻlish, ota-ona va oilaviy munosabatlarning nomutanosibligi sharoitida bolaning shaxsiyatini rivojlantirish xavfi shakllanadi. ijtimoiy moslashuv, burilish, sotsializmning normal jarayonining buzilishi, ijtimoiy yetimlikning paydo boʻlishi. Uchinchidan, taʼlim tashkilotlari, bolalar va yoshlar birlashmalarining tarbiyaviy ishlari etarlicha samarali boʻlmaganda, oila oʻz vazifalarini bajara olmasligi, voyaga etmaganlar jinoyatchiligi va deviant xulq -atvorining koʻpayishiga olib keladigan antisotsial guruhlar, buzgʻunchi va ekstremistik guruhlarning boshlanishiga olib keladi. bolaning rivojlanishiga katta taʼsir koʻrsatadi. Toʻrtinchidan, zamonaviy taʼlimdagi muammolar, aniq taʼlim strategiyasining yoʻqligi, taʼlim xizmatlarini koʻrsatishda ustuvorlik, taʼlim muassasalarida zamonaviy bolalarni tarbiyalash jarayoni oʻz -oʻzidan sodir boʻlishiga olib keladi. Oʻquv jarayoni kognitiv faollik va qiziqishlarni rivojlantirishga yoʻnaltirilmagan, shuning uchun zamonaviy bolalarda motivatsiya, qiziquvchanlik va ijodkorlik istagi yoʻq. Zamonaviy bolalarning shaxsiy rivojlanishi uchun katta xavflar jamiyatni axborotlashtirish natijasida vujudga keladi. Zamonaviy bolalar, „raqamli“ avlod deb ataladigan, Internet taʼsiri ostida rivojlanmoqda, ular sotsializatsiya jarayoniga katta taʼsir koʻrsatadi, kattalar va bolalar dunyosi oʻrtasida vositachi boʻlib xizmat qiladi. proksimal rivojlanish zonasi. Bolalar raqamli texnologiyalarni asosan oʻz -oʻzidan va mustaqil ravishda oʻzlashtiradilar, kattalar esa bu jarayonni nazorat qilmaydi. Bu shaxsiy oʻzgarish xavfini keltirib chiqaradi. Bolalarning shaxsiy rivojlanish xususiyatlarini oʻrganish uchun Chelyabinsk shahridagi 473 -sonli bolalar bogʻchasiga boradigan maktabgacha yoshdagi bolalarning ota -onalari oʻrtasida soʻrovnoma oʻtkazildi. Tadqiqot davomida bizni maktabgacha yoshdagi bolalarning qancha vaqt oʻynashi, zamonaviy ommaviy axborot vositalarining tajovuzkorlik va xavotirlik darajasiga taʼsiri qiziqtirdi. Soʻrov natijalariga koʻra, biz zamonaviy maktabgacha yoshdagi bolalar kompyuterda va Internetda koʻp vaqt oʻtkazishini aniqladik. Bolalarning 60 % kuniga 4-5 soatdan koʻproq vaqtini smartfon, planshet, kompyuterda oʻtkazadi, bu ularning boʻsh vaqtini oladi. Koʻpgina bolalar Internetda multfilmlar, YouTube -da video tomosha qilish va kompyuter oʻyinlarini oʻynash vaqtidan oshib ketishdi. Shu bilan birga, faqat 40 % ota -onalar oʻz farzandlarining kompyuterda vaqtini cheklashga harakat qilishayotganini taʼkidlashgan. Soʻrov natijasida ota -onalar smartfon yoki planshetning bolalarning hissiy holatiga salbiy taʼsirini qayd etishdi. Oʻyinlarga koʻp vaqt ajratadigan maktabgacha yoshdagi bolalarda bezovtalik, tajovuzkorlik va asabiylik darajasi oshadi. Ota -onalar texnik qurilmalar bilan ishlash vaqtini cheklashga harakat qilishganda, bolalar salbiy hissiy reaktsiyalarni, qichqiriqni, qattiqqoʻllikni, asabiylikni koʻrsatdilar. Ota -onalar oʻrtasida oʻtkazilgan soʻrov shuni koʻrsatdiki, ular bolalarga etarlicha eʼtibor bermaydilar, oilaviy anʼanalar va umumiy dam olish tizimi oʻrnatilmagan. Bolalarning doimo oʻz ishlari bilan bandligi ota -onalarning koʻp qismiga toʻgʻri keladi, chunki bola chalgʻitmaydi, ularga uy ishlarini bajarishga imkon beradi. Bolalar muloqot qobiliyatini rivojlantirmaydilar, ota -onalar bilan oʻzaro munosabatda boʻladilar, hissiy aloqalar uziladi. Shunday qilib, soʻrov natijalariga koʻra, biz maktabgacha yoshdagi bolalarda quyidagi shaxsiy deformatsiyalar namoyon boʻlishini aniqladik. a) bolalarning shaxsiy muloqotda aloqa oʻrnata olmasligi, muloqot qilish istagi, shu jumladan oila bilan muloqot sohasidagi buzilishlar; b) hissiy sohadagi buzilishlar, tajovuzkorlikning namoyon boʻlishi, video kontent, zoʻravonlik namoyishi boʻlgan oʻyinlarni koʻrish natijasida tashvishlanish; v) Internetga qaramlikning shakllanishi-Internetdan haddan tashqari foydalanish, kompyuter oʻyinlariga boʻlgan ehtiros, karikaturalar va video materiallarni kechayu-kunduz tomosha qilishning cheksiz ishtiyoqi. Bunday sharoitda zamonaviy jamiyat rivojlanishining salbiy oqibatlarini bartaraf etish yoʻllarini yaratish, bolalarning shaxsiy rivojlanishi buzilishlarining oldini olish va bartaraf etish strategiyasini izlash zarur boʻladi. Bolaning shaxsiy rivojlanishining mumkin boʻlgan xavf -xatarlarini oʻz vaqtida baholash, bolaning rivojlanishi va tarbiyasida aniqlangan muammolarning oldini olish, bolalar va ularning ota -onalariga yordam va yordam koʻrsatish zarur [2]. Bolalar bilan ishlashda shuni tushunish kerakki, bolalik davrida yuzaga keladigan muammolarga etarlicha eʼtibor berilmasligi kelajakda jiddiy va tuzatib boʻlmaydigan yoʻqotishlarga, shaxsiyatning buzilishiga, notoʻgʻri moslashishga, shaxsning asotsial turini shakllantirishga, qaram xulq -atvorga va boshqalarga olib kelishi mumkin.