Turkiyada arxitektura
Turkiyada arxitektura, Turk meʼmorchiligi yoki Respublika davri Turk meʼmorchiligi 1923- yilda tashkil etilgan va Turkiya Respublikasi[1][2] hududida davom etayotgan meʼmorchilik jarayonini oʻrganadi. Turkiyadagi meʼmorchilik amaliyoti respublika tarixi davomida maʼlum davrlarda keng tarqalgan meʼmorchilik harakatlari, muayyan muammo va qarama-qarshiliklarga taʼsir qilish yoki ularga munosabat bildirish natijasida shakllangandir. Bu qarama-qarshiliklarning birinchisi, ayniqsa, respublikaning ilk davrlarida birinchi oʻringa chiqqan Sharq-Gʻarb dilemmasidir. Bundan tashqari, milliy-umumiy, anʼanaviy-zamonaviy yoki diniy-dunyoviylik va turli siyosiy qarashlar kabi dilemmalar meʼmorchilik amaliyotining borishiga ham taʼsir koʻrsatdi.[3] Bu davrlarni bir-biridan aniq ajratib boʻlmaydi. Baʼzi oqimlar maʼlum bir davrgacha boshqalar bilan oʻzaro bogʻlangan holda mavjud boʻlgan; Bir davr yoki maktab vakillari sifatida tasvirlangan baʼzi turk meʼmorlari ham oʻzlarining keyingi bosqichlarida turli uslublarda asarlar loyihalashtirishgan.
Turkiya tashkil topishining dastlabki yillarida keng tarqalgan va samarali faoliyat koʻrsatuvchi nodavlat tashkilot, davlatdan tashqari meʼmorchilikni qoʻllab-quvvatlovchi muxtor burjuaziya ham boʻlmagan.[4] Shuning sababli, Usmonli imperiyasi davrida elitistik mazmunga ega boʻlgan va faqat saroyga biriktirilgan meʼmorlar; Yangi davrda ular xuddi shu uslubda davlat boshqaruviga amal qildilar.[5] Garchi bu holat 1950-yillardan boshlab oʻzgara boshlagan boʻlsa-da, keyinchalik xususiy sektor rivojlanib, arxitektura sohasida hukmronlik qila boshladi va shakllana boshladi.[6] [[Dosya:QNB_Finansbank_Kristal_Kule.jpg|thumb|Kristal qal’a va Istanbul Safir, zamonaviy turk meʼmorchiligi namunalaridir.]] Turkiyadagi arxitektura oʻzining dastlabki kunlarida Usmonli meʼmorchiligidan kuchli taʼsirlangan. Bu effektlarni ayniqsa 1920-yillarda hukmronlik qilgan Birinchi Milliy meʼmorchilik harakatida kuzatish mumkin. 1930—1940-yillarda Turkiyaga chet ellik meʼmorlar (asosan, Germaniya, Avstriya va Shveytsariyadan) taklif qilingani va ularda asosan turli maqsadlarda jamoat binolari qurilgani kuzatilmoqda. II. 2-jahon urushi 2-jahon urushiBu davrning oxiri va Turkiyada bir partiyaviy boshqaruvning tugashi parallel davrlardir.[7] Turkiyadagi arxitektura amaliyotlari xorijdagi zamonaviy va postmodern arxitektura harakatlarining taʼsirida boʻlgan boʻlsa-da, ayniqsa, 1970-yillarga qadar asosan mahalliy va mamlakatga xos arxitektura madaniyati haqida gapirish mumkin. Pudratchilar va davlatning taʼsiri dastlabki bosqichlarda boʻlgan Turkiyada 1980-yillardan boshlab meʼmorchilik jarayonida xususiy sektorning salmogʻi ortdi.
Turkiyada binolarni loyihalash va amalga oshirish imkoniyatiga ega boʻlgan meʼmorlar " madaniy oʻzlik " va " shahar kimligi " savollariga turli sharoitlarda va turli vaqtlarda javob izlagan boʻlsalar ham ,Turkiyada arxitekturani oʻrganayotganda eʼtiborga olinishi kerak boʻlgan eng muhim masalalardan biri shuki, bu jarayon bilan parallel ravishda rivojlanib, barcha shaharlarning oʻziga xosligiga taʼsir koʻrsatadigan boshqa bir qurilish amaliyoti, yaʼni choʻkish va rejasiz urbanizatsiya shaharlarda hukmronlik qiladi.[3]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Sevr ve Lozan Antlaşmalarının Başlıca İktisadi Hükümlerinin Karşılaştırılması, M. Murat BASKICI, Mülkiye Dergisi-Cilt:XXVIII-Sayı:242-s.124“. 9 temmuz 2016da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16 kasım 2010.
- ↑ „Lozan Antlaşması tam metni“. 2 mayıs 2013da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16 kasım 2010.
- ↑ 3,0 3,1 „Mimarlık ve Kimlik Temrinleri- I: Türkiye’de Modern Yapı Kültürünün Bir Profili, Doç. Dr. Aydan Balamir, ODTÜ Mimarlık Bölümü“. Mimarlık Dergisi, Mimarlar Odası Genel Merkezi. 19 aralık 2015da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16 kasım 2010.
- ↑ Türkiye'de devlet ve sınıflar. İletişim Yayınları, 1993 — 300 sayfa bet. ISBN 9754700036. 27 kasım 2010da qaraldi.
- ↑ „Modernizm ve Ulusun İnşası, Sibel Bozdoğan, 2003“. Arkitera.com. 7 eylül 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26 kasım 2010.
- ↑ „Türkiye’de Mimari Proje Yarışmaları 1930-2000: Bir Değerlendirme“. Mimarlık Dergisi. 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-mart.
- ↑ „Cumhuriyet Dönemi Mimarlığından bir Panorama, 9/10 Aralık 1999“. Doğan Hasol, İTÜ Sempozyum kitabı: Osmanlı Kültürel Mirası ve Mimarlıkta Süreklilik. 26-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19 kasım 2010.