Pushkin, Sankt-Peterburg sahifasining manbasini koʻrish

'''Pushkin''' ({{Lang-ru|Пу́шкин}}) — [[Sankt-Peterburg]] federal shahrining Pushkinskiy tumanidagi munitsipal shahar. [[Sankt-Peterburg|Peterburg]], [[Rossiya]]da, Sankt-Peterburg markazidan 24&nbsp;km janubda joylashgan. Sankt-Peterburg oʻziga xos<ref name="bse">[http://bse.sci-lib.com/article094350.html Pushkin (gorod v Leningradskoy obl.]</ref> va uning temir yoʻl stantsiyasi, Tsarskoye Selo, shaharning Vitebskiy terminali bilan toʻgʻridan-toʻgʻri temir yoʻl orqali bogʻlangan. Aholisi: 92,889 (2010-yil boʻyicha).

Pushkin 1710-yilda '''Tsarskoye Selo''' imperatorlik qarorgohi sifatida tashkil etilgan ({{Lang-ru|Ца́рское Село́}}, „[[Sar|Tsar]] qishlogʻi“) va 1808-yilda shahar maqomini oldi. Rossiyadagi birinchi umumiy foydalanishdagi temir yoʻllar — Tsarskoye Selo temir yoʻllari hisoblanadi. Temir yoʻl 1837-yilda ochilgan va shaharni poytaxt Sankt-Peterburg bilan bogʻlagan. [[Oktabr inqilobi|Oktyabr inqilobidan]] keyin shahar '''Detskoye Selo''' ({{Lang-ru|Де́тское Село́}}, yaʼni „Bolalar qishlogʻi“) deb oʻzgartirildi. 1937-yilda rus shoiri [[Aleksandr Pushkin]] vafotining 100 yilligi munosabati bilan uning nomi Pushkin deb oʻzgartirildi. Shaharda XVIII asrning " Tsarskoye selo " ansambli mavjud. Shahardagi muzey majmuasi esa Ketrin saroyi, [[Aleksandr saroyi]] hamda boshqa binolar va bogʻlarni oʻz ichiga oladi; Bu hududdagi asosiy turistik diqqatga sazovor joy boʻlib, [[UNESCO|YUNESKO]] tomonidan himoyalangan yodgorliklar roʻyxatiga kiritilgan<ref>[https://whc.unesco.org/en/list/540 Historic Centre of Saint Petersburg and Related Groups of Monuments — UNESCO World Heritage Centre].</ref>.

== Geologiyasi ==
Shahar Neva pasttekisligida, [[Neva]] daryosining chap qirgʻogʻida joylashgan. Landshaft juda xilma-xil boʻlib, vodiylar, tekisliklar, oʻrmonlar va qishloq xoʻjaligi yerlari bilan aralashgan tepaliklar, tizmalar va teraslardan iborat. Bahorda buloqlardan soylar va suv havzalari paydo boʻladi. [[Paleozoy eratemasi|Paleozoy]] erasida, 300-400 million yil oldin, hudud dengiz bilan qoplangan. Oʻsha davr choʻkindilari [[granit]], [[gneys]] va [[diabaz]]dan iborat boʻlib, [[Boltiq qalqoni]] tepasida qalinligi 200 metrdan qalinroq qatlam hosil qiladi. Zamonaviy topografiya 12,000 yil oldin [[muzlik]]larning chekinishi natijasida Littorina dengizini paydo boʻlgan. Taxminan 4000 yil oldin dengiz chekindi va Neva daryosi vodiysini hosil qildi. Soʻnggi 2500 yil ichida esa deyarli oʻzgarmadi.<ref name="Geografiya Leningrada">Darinskii, pp. 12-18</ref>

== Geografiyasi ==

=== Iqlimi ===
Pushkindagi iqlim [[Moʻtadil iqlim|moʻtadil]] va nam, [[Dengiz iqlimi|okean]] va [[Kontinental iqlim|kontinental]]. Kunning uzunligi [[Quyosh turishi|qishki]] kunning 5 soat 51 minutidan yozgi [[Quyosh turishi|kunning]] 18 soat 50 minutigacha oʻzgarib turadi. Yoz qisqa va oʻrtacha issiq, qish esa uzoq va notekis, tez-tez erishi bilan. Havo harorati {{Convert|0|C}} dan yuqori aprel boshidan noyabr oyining oʻrtalarigacha hukmronlik qiladi. Eng sovuq oy fevral. Shamollar asosan janubga qarab esadi va shahar ustidagi havo massasini tez-tez oʻzgartiradi. Yozda gʻarbiy va shimoli-gʻarbiy shamollar ustunlik qiladi, qishda esa shamol yoʻnalishi gʻarbiy va janubi-gʻarbiy tomonga oʻzgaradi. Eng bulutli oylar noyabr, dekabr va yanvar, eng kam bulutli oylar may, iyun va iyul. Yiliga kamida 240 quyoshli kun bor. May oyi orasida&nbsp;25 va iyul&nbsp;16, [[Qutb kuni|oq tunlar]] quyosh ufqdan qisqa vaqt oʻtib, kun deyarli 19 soat davom etganda kuzatiladi. Hudud asosan yer usti va er osti suvlari bilan oziqlanadi.<ref name="Geografiya Leningrada2">Darinsky, pp.&nbsp;21-29</ref><ref name="Atlas Lo">{{Kitob manbasi|title=Atlas of Leningrad Oblast|location=Moscow|publisher=GUGK USSR CM|year=1967|pages=20–24}}</ref>
{| class="wikitable" style="text-align: center"
|+
| style="width:25px;" |[[Fayl:Muziy_SPb_2010_3294.jpg|center|200x200px]]
| style="width:25px;" |[[Fayl:Muziy_SPb_2010_3344.jpg|center|200x200px]]
| style="width:25px;" |[[Fayl:Sadov.JPG|center|200x200px]]
| style="width:25px;" |[[Fayl:St._Serge_church_Tsarskoye_Selo1.jpg|center|200x200px]]
|-
| Moskva darvozasi
| Gostiny Dvor
| Sadovaya koʻchasi
| Aziz Sergius cherkovi
|}

=== Shahar ===
[[Fayl:Zarselatlzilov-1-.jpg|thumb|Tsarskoye Selo hududi xaritasi (1858-yil)]]
[[Fayl:SarskoeSelo01.jpg|thumb|Tsarskoye qishlogʻi, 1904-yildagi otkritka]]
[[Fayl:Tcarskoe_Selo_Feodorovski_sobor_1912_004.jpg|thumb| [[Nikolay II]] Fyodor soboridan keyin deputatlar bilan uchrashgani (1912-yil)]]
Park [[Yekaterina I Alekseyevna|Rossiya imperatori Ketrin I]] sharafiga nomlangan. U 107 gektar maydonni egallaydi va katta hovuzlar bilan ajratilgan oddiy Eski bogʻ (1717—1720) va ingliz bogʻidan (1760—1796, arxitektor Vasiliy Neyelov) iborat.<ref name="Prigorody Leningrada">{{Kitob manbasi|last=Schwarz W.|title=The suburbs of Leningrad|location=St. Petersburg, Moscow|publisher=Искусство|year=1967|pages=123–189}}</ref> Bogʻda muhim meʼmoriy va tarixiy ahamiyatga ega boʻlgan koʻplab pavilyonlar mavjud. Ularning aksariyati qayta tiklangan.
{| class="wikitable" style="text-align: center"
|+Ketrin Park
| style="width:25px;" |[[Fayl:KH_vom_garten.jpg|center|200x200px]]
| style="width:25px;" |[[Fayl:Pushkin_Catherine_Park_01.jpg|center|200x200px]]
| style="width:25px;" |[[Fayl:Catherine_palace_cameron_gallery.jpg|center|200x200px]]
| style="width:25px;" |[[Fayl:Admiralteystvo_(Catharine_park,_Tsarskoye_Selo,_St.Petersburg,_Russia_-_2006).jpg|center|200x200px]]
|-
| Ketrin saroyi
| Ermitaj pavilioni
| [[Charles Cameron|Kameronning]] galereyasi
| Admiralti
|}

==== Ketrin saroyi ====
[[Fayl:Liceum_Building_in_Tsarskoe_Selo_04.jpg|thumb|Litsey]]
1717—1723 yillardagi asl saroy 1743—1756 yillarda dastlab Mixail Zemtsov, AV Kvasov va Savva Chevakinskiy, keyin esa [[Francesco Rastrelli|Franchesko Bartolomeo Rastrelli]] tomonidan qayta tiklangan<ref name="bse"/>. Rastrelli [[Russian Baroque|rus barokkosi]] uslubidagi fasadning meʼmoriy dizayni va ajoyib haykaltarosh bezaklarining asosiy muallifi edi; u shuningdek, ichki tartib va bezakni loyihalashtirgan. Asosiy hovli gʻarbga qaragan boʻlib, zarhal zarb qilingan temir panjara va darvozalari bor. Saroy XVIII asr oxirida qoʻshilgan bir nechta binolar bilan oʻralgan. Ulardan biri janubdagi toʻrt qavatli uy boʻlib, u Tsarskoye Selo litseyiga mezbonlik qilgan va keyinchalik butun Rossiya Pushkin muzeyining filiali boʻlgan muzeyga aylantirilgan. Litsey saroy bilan Sadovaya koʻchasi ustidagi archa (meʼmor I. Neelov) bilan bogʻlangan. Saroyning boshqa qoʻshimchalari orasida janubiy tomonda Zubovskiy qanoti (meʼmor Y. M. Felton) va [[Charles Cameron|Kameronning]] galereyasi, sovuq saunalar va janubi-sharqda osilgan bogʻ mavjud<ref name="bse" />. Saroyning eng mashhur xonalaridan biri Amber xonasidir.

==== Aleksandr bogʻi ====
Bogʻ asosiy kirish eshigi yonida boʻlib, 120 gektar maydonni egallaydi. Bogʻ (Yangi bogʻ, 1740-yillar, N. Girard) uchta koʻlmak va sunʼiy tepaliklar iborat boʻlgan Landshaftdan (1790-yillar) iborat. Toʻgʻon bilan ajratilgan Kuzminka daryosi parkning gʻarbiy qismida oqadi. Afsuski, bog‘dagi aksariyat obidalar xarob ahvolda.
{| class="wikitable" style="text-align: center"
|+Aleksandr bogʻi
| style="width:25px;" |[[Fayl:Ponds_of_the_New_Garden_in_Tsarskoe_Selo_03.jpg|center|250x250px]]
| style="width:25px;" |[[Fayl:Chinese_Village_in_Tsarskoe_Selo.jpg|center|250x250px]]
| style="width:25px;" |[[Fayl:Arsenal_in_Alexander_Park.JPG|center|250x250px]]
| style="width:25px;" |[[Fayl:White_Tower_in_Tsarskoe_Selo_01.jpg|center|250x250px]]
|-
| Aleksandr bogʻi
| Xitoy qishlogʻi
| Arsenal paviloni
| „Oq minora“ paviloni
|}

==== Aleksandr saroyi ====
Ushbu [[Klassitsizm|klassik]] saroy 1792—1796 yillarda Giacomo Quarenghi tomonidan [[Aleksandr I]] uchun qurilgan. Saroy ikki qavatli bino boʻlib, ikki tomoni qoʻsh qanotli, shimoliy tomoni esa ikki qatorli [[Ustunli (kolonnada)|ustundan]] iborat. Saroyning yonida esa koʻl va park bor.
[[Fayl:Aljeksandrowskij-park_Alexanderpalast-Vorderseite-Panorama2.jpg|center|thumb|800x800px| 2010-yilda Aleksandr saroyining panoramik koʻrinishi]]
1947-yildan 2010-yilgacha shaharda 3 nafar [[:ru:Заслуженный мастер спорта|xizmat ko‘rsatgan sport ustasi]], 19 nafar [[:ru:Мастер спорта России международного класса|xalqaro toifadagi sport ustasi]] va 62 nafar sport ustasi yetishib chiqdi<ref name="Tsarskoe Village-Town Pushkin">{{Veb manbasi|url=http://www.pushkin-town.net/.pushkin/rus/index.htm|sarlavha=Царское Село – город Пушкин (Tsarskoye Selo – Pushkin)|nashriyot=www.pushkin-town.net|qaralgan sana=February 28, 2010|arxivurl=https://web.archive.org/web/20110902151238/http://www.pushkin-town.net/.pushkin/rus/index.htm|arxivsana=September 2, 2011}}</ref>. Barcha asosiy sport turlari boʻyicha koʻplab klublar, ikkita suzish havzasi va 1500 tomoshabinga moʻljallangan shahar stadioni mavjud<ref name="ZhS">[http://www.yell.ru/ Yellow Pages]</ref><ref name="Gazeta.SPb">{{Veb manbasi |sarlavha=V Pushkine segodnya otkrivaetsya gorodskoy stadion — Novosti — Gazeta. |url=http://www.gazeta.spb.ru/12759-0/ |qaralgan sana=2022-12-04 |arxivsana=2011-09-14 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20110914063739/http://www.gazeta.spb.ru/12759-0/ }}</ref>. Stadionda yengil atletika boʻyicha musobaqalar oʻtkaziladi va 2009-yilda tashkil etilgan mahalliy „Tsarskoye Selo“ futbol klubi joylashgan<ref>{{Veb manbasi|url=http://fc-tsarskoeselo.ucoz.ru/index/istorija/0-6/|nashriyot=Неофсайт ФК "Царское Село"|sarlavha=История ФК "Царское Село" (History of FC "Tsarskoye Selo")|sana=27 December 2010|qaralgan sana=2010-12-27}}</ref>.

 {{Turkumsiz|date=Aprel 2024}}