Polisaxaridlar sahifasining manbasini koʻrish

[[Fayl:Cellulose-Ibeta-from-xtal-2002-3D-balls.png|right|thumb|350x350px|[[Sellyuloza|Sellyulozaning]] 3D tuzilishi, beta-glyukan polisaxarid]]
[[Fayl:Amylose_3Dprojection.svg|right|thumb|350x350px| Amilaza [[Glukoza|glyukozaning]] chiziqli [[Polimerlar|polimeri]] boʻlib, asosan a(1→4) bogʻlar bilan bogʻlangan. U bir necha minglab glyukoza birikmalaridan iborat boʻlishi mumkin. Bu [[Kraxmal|kraxmalning]] ikkita komponentidan biri, ikkinchisi amilopektindir.]]
'''Polisaxaridlar''' — monosaxaridlar qoldigʻidan tuzilgan yuqori molekulali uglevodlar. Polisaxaridlar hayvon, oʻsimlik va mikroorganizmlarda keng tarqalgan biopolimerlarning asosiy guruhidan biri; ular organizmda turli funksiyalarni bajaradi. Koʻplab tarqalgan polisaxaridlarning umumiy formulasi CnH2mOm. Polisaxaridlarga monosaxaridlar yoki ularning hosilalaridan hosil boʻlgan kondensatlanish polimerlari deb qaraladi. Polisaxaridlar monosaxaridlar tarkibiga koʻra, gomopolisaxaridlar va geteropolisaxaridlarga boʻlinadi.

Polisaxaridlar tarkibida 20 dan ortiq turli monosaxaridlar borligi aniqlangan. Shulardan asosiylari: geksoza, pentoza, aminosahar, dezoksisahar, uron kislotadir.

Polisaxaridlardan sellyuloza, kraxmal va gummilar ayniqsa koʻp ishlatiladi. Bijgʻitish sanoatida (qarang [[Bijgʻish]]) yopishti-ruvchi modda, plyonka va tola tayyorlashda xom ashyo sifatida qoʻllanadi<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>.

'''Polisaxaridlar''' yoki '''polikarbongidratlar''' oziq-[[Oziq-ovqat|ovqatda]] eng koʻp uchraydigan [[Uglevodlar|uglevodlardir]]. Ular bir-biriga glikozid bogʻlanishlar bilan bogʻlangan monosaxaridlardan tashkil topgan, uzun zanjirli [[Polimerlar|polimerik]] uglevodlardir. Ushbu uglevod suv bilan reaksiyaga kirishishi mumkin ([[gidroliz]]) [[Amilazalar|amilaza fermentlari]] yordamida katalizator sifatida tarkibiy shakarlarni (monosaxaridlar yoki oligosaxaridlar) hosil qiladi. Ularning tuzilishi chiziqlidan yuqori tarvaqaylab ketgangacha. Misol uchun [[kraxmal]], [[glikogen]] va galaktogen kabi saqlash polisaxaridlari va [[Sellyuloza|tsellyuloza]] va [[xitin]] kabi strukturaviy polisaxaridlarni oʻz ichiga oladi.

Polisaxaridlar koʻpincha juda xilma-xil boʻlib, takrorlanuvchi birlikning ozgina modifikatsiyasini oʻz ichiga oladi. Tuzilishiga qarab, bu [[Makromolekula|makromolekulalar]] monosaxaridlarning qurilish bloklaridan, farqli xususiyatlarga ega. Ular [[amorf]] yoki hatto suvda erimaydigan boʻlishi mumkin<ref name="Varki_2008">{{Kitob manbasi|title=Essentials of Glycobiology|publisher=Cold Spring Harbor Laboratory Press|year=1999|isbn=978-0-87969-560-6|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK20709/?depth=2}}</ref>.

Agar polisaxariddagi barcha monosaxaridlar bir xil boʻlsa, ularnigomopolisaxarid yoki gomoglikan deb ataladi, ammo bir nechta monosaxaridlar mavjud boʻlsa, ular '''geteropolisaxaridlar''' yoki '''heteroglikanlar''' deb ataladi.

Tabiiy saxaridlar odatda monosaxaridlar deb ataladigan oddiy uglevodlardan iborat boʻlib, umumiy formulasi (CH<sub>2</sub>O)<sub>''n''</sub> boʻlib, bu yerda ''n'' uch yoki undan koʻp. Monosaxaridlarga misollar [[Glukoza|glyukoza]], [[fruktoza]] va glitseraldegidlar boʻlishi mumkin<ref>{{Kitob manbasi|date=1999|title=Biochemistry|edition=3rd|publisher=Benjamin Cummings|isbn=0-8053-3066-6}}</ref>. Polisaxaridlar esa C<sub>''x''</sub>(H<sub>2</sub>O)<sub>''y''</sub> ning umumiy formulasiga ega, bunda ''x'' odatda 200 dan 2500 gacha boʻlgan katta sondir. Polimer magistralidagi takrorlanuvchi birliklar [[Geksozalar|oltita uglerodli monosaxaridlar]] boʻlsa, odatda boʻlgani kabi, umumiy formula (C<sub>6</sub>H<sub>10</sub>O<sub>5</sub>)<sub>''n''</sub> ga soddalashadi, bu yerda odatda {{Nobr|40 ≤ ''n'' ≤ 3000}} ga teng.

Qoida tariqasida, polisaxaridlar oʻndan ortiq monosaxarid birlikmalaridan iborat modda. Oligosaxaridlar esa uchtadan oʻntagacha monosaxarid birlikmalarini oʻz ichiga oladi, ammo aniq konventsiyaga koʻra biroz farq qiladi. Polisaxaridlar [[Biopolimerlar|biologik polimerlarning]] muhim sinfidir. Ularning tirik organizmlardagi funksiyasi odatda tuzilish yoki saqlash bilan bogʻliq. [[Kraxmal]] oʻsimliklar saqlaydigan polisaxarid sifatida ishlatiladi, amiloz va shoxlangan amilopektin shaklida boʻladi. Hayvonlarda tuzilish jihatidan oʻxshash glyukoza polimeri zichroq tarqalab ketgan [[Glikogen|glikogendir]], baʼzida „hayvon kraxmali“ deb ham ataladi. Glikogenning xossalari uni tezroq metabolizatsiya qilish imkonini beradi, bu harakatlanuvchi hayvonlarning faol hayotiga mos keladi. [[Bakteriyalar|Bakteriyalarda]] ular bakterial koʻp hujayralilikda muhim rol oʻynaydi<ref name="Modulation of bacterial multicellul">{{jurnal manbasi|display-authors=6|title=Modulation of bacterial multicellularity via spatio-specific polysaccxaride secretion|journal=PLOS Biology|volume=18|issue=6|pages=e3000728|date=2020-yil iyun|pmid=32516311|pmc=7310880|doi=10.1371/journal.pbio.3000728}}</ref>.

[[Sellyuloza]] va [[xitin]] strukturaviy polisaxaridlarga misoldir. Tsellyuloza oʻsimliklar va boshqa organizmlarning [[Hujayra devori|hujayra devorlarida]] ishlatiladi va Yerdagi eng koʻp organik molekula hisoblanadi<ref>{{Kitob manbasi|date=1996|title=Biology|edition=4th|publisher=Benjamin Cummings|location=NY|page=23|isbn=0-8053-1957-3}}</ref>. U qogʻoz va toʻqimachilik sanoatida muhim rol oʻynashi va koʻplab maqsadlarga ega rayon (viskoz jarayoni orqali), sellyuloza asetat, sellyuloid va nitroseluloza ishlab chiqarish uchun xom ashyo sifatida ishlatiladi. Chitin shunga oʻxshash tuzilishga ega, [[Azot|azotni]] oʻz ichiga olgan, bu uning kuchini oshiradi. U [[Boʻgʻimoyoqlilar|artropodlarning]] ekzoskeletlarida va baʼzi [[Zamburugʻlar|zamburugʻlarning]] hujayra devorlarida joylashgan. Bundan tashqari, jarrohlik iplarini oʻz ichiga olgan. Polisaxaridlarga kalloza yoki laminarin, xrizolaminarin, ksilan, arabinoksilan, mannan, fukoidan va galaktomannanlar ham kiradi.

== Funksiya ==

=== Tuzilishi ===
Oziqlanish, polisaxaridlarni umumiy energiya manbalaridir. Koʻpgina organizmlar kraxmallarni glyukozaga osongina parchalashi mumkin; ammo, koʻpchilik organizmlar tsellyuloza yoki [[sellyuloza]], [[xitin]] va arabinoksilanlar kabi boshqa polisaxaridlarni metabolizatsiya qila olmaydi. Ushbu uglevod turlari baʼzi bakteriyalar va protistlar tomonidan metabollanishi mumkin. [[Kavsh qaytaruvchilar|Kavsh qaytaruvchi hayvonlar]] va [[termitlar]], masalan, [[Sellyuloza|tsellyulozani]]<ref>{{Veb manbasi|sarlavha=Turning Waste Into Food: Cellulose Digestion – Dartmouth Undergraduate Journal of Science|url=https://sites.dartmouth.edu/dujs/2011/02/03/turning-waste-into-food-cellulose-digestion/|kirish sanasi=18-sentabr 2021-yil|ish=sites.dartmouth.edu}}</ref>.

Ushbu murakkab polisaxaridlar tez hazm boʻlmasa ham, ular odamlar uchun muhim oziq-ovqat elementlari hisoblanadi. [[Kletchatka|Xun tolasi]] deb ataladigan bu uglevodlar hazm qilishni yaxshilaydi. Xun tolasining asosiy taʼsiri, oshqozon-ichak trakti tarkibidagi moddalar tabiatni oʻzgartirish va boshqa kimyoviy moddalarning soʻrilishini taminlashdir<ref name="USDA-IOM">{{Veb manbasi|sarlavha=Dietary Reference Intakes for Energy, Carbohydrate, fiber, Fat, Fatty Acids, Cholesterol, Protein, and Amino Acids (Macronutrients) (2005), Chapter 7: Dietary, Functional and Total fiber.|nashriyot=US Department of Agriculture, National Agricultural Library and National Academy of Sciences, Institute of Medicine, Food and Nutrition Board|url=http://www.nal.usda.gov/fnic/DRI//DRI_Energy/339-421.pdf|arxivurl=http://archive.wikiwix.com/cache/20111027050903/http://www.nal.usda.gov/fnic/DRI//DRI_Energy/339-421.pdf|arxivsana=2011-10-27}}</ref><ref name="Eastwood">{{jurnal manbasi|title=Dietary fiber: how did we get where we are?|journal=Annual Review of Nutrition|volume=25|pages=1–8|year=2005|pmid=16011456|doi=10.1146/annurev.nutr.25.121304.131658|authorlink2=David Kritchevsky}}</ref>. Eriydigan tolalar ingichka ichakdagi [[Oʻt kislotalar|safro kislotalari]] bilan bogʻlanadi, bu ularning tanaga kirishini kamaytiradi, bu oʻz navbatida qondagi [[xolesterin]] darajasini pasaytiradi<ref name="Anderson">{{jurnal manbasi|display-authors=6|title=Health benefits of dietary fiber|journal=Nutrition Reviews|volume=67|issue=4|pages=188–205|date=2009-yil aprel|pmid=19335713|doi=10.1111/j.1753-4887.2009.00189.x|url=http://fibercouncil.com/pdfs/Fiber_Review_Paper.pdf|access-date=2017-10-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170810235027/http://www.fibercouncil.com/pdfs/Fiber_Review_Paper.pdf|archivedate=2017-08-10}}</ref>. Eriydigan tolalar, shuningdek, shakarning soʻrilishini susaytiradi, ovqatdan keyin shakar reaksiyasini kamaytiradi, qondagi [[lipidlar]] darajasini normallashtiradi va yoʻgʻon ichakda fermentlangandan soʻng, keng koʻlamli fiziologik faollikka ega yon mahsulot sifatida qisqa zanjirli yogʻ kislotalarini ishlab chiqaradi. Erimaydigan tolalar diabet xavfini kamaytirish bilan bogʻliq boʻlsada, uni sodir boʻlish mexanizmi nomaʼlum<ref>{{jurnal manbasi|title=Metabolic effects of dietary fiber consumption and prevention of diabetes|journal=The Journal of Nutrition|volume=138|issue=3|pages=439–42|date=2008-yil mart|pmid=18287346|doi=10.1093/jn/138.3.439}}</ref>.

Hali rasmiy ravishda muhim makronutrient sifatida tavsiya etilmagan (2005-yil holatiga koʻra), xun tolasi dieyta uchun muhim deb hisoblanadi, koʻplab rivojlangan mamlakatlarning nazorat organlari tola isteʼmolini oshirishni tavsiya qiladi<ref name="USDA-IOM">{{Veb manbasi|sarlavha=Dietary Reference Intakes for Energy, Carbohydrate, fiber, Fat, Fatty Acids, Cholesterol, Protein, and Amino Acids (Macronutrients) (2005), Chapter 7: Dietary, Functional and Total fiber.|nashriyot=US Department of Agriculture, National Agricultural Library and National Academy of Sciences, Institute of Medicine, Food and Nutrition Board|url=http://www.nal.usda.gov/fnic/DRI//DRI_Energy/339-421.pdf|arxivurl=http://archive.wikiwix.com/cache/20111027050903/http://www.nal.usda.gov/fnic/DRI//DRI_Energy/339-421.pdf|arxivsana=2011-10-27}}</ref><ref name="Eastwood">{{jurnal manbasi|title=Dietary fiber: how did we get where we are?|journal=Annual Review of Nutrition|volume=25|pages=1–8|year=2005|pmid=16011456|doi=10.1146/annurev.nutr.25.121304.131658|authorlink2=David Kritchevsky}}</ref><ref name="EFSA, 2010">{{jurnal manbasi|title=Scientific Opinion on Dietary Reference Values for carbohydrates and dietary fibre|journal=EFSA Journal|date=25-mart 2010-yil|volume=8|issue=3|pages=1462|doi=10.2903/j.efsa.2010.1462|url=https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/1462}}</ref><ref>{{jurnal manbasi|title=Are functional foods redefining nutritional requirements?|journal=Applied Physiology, Nutrition, and Metabolism|volume=33|issue=1|pages=118–23|date=2008-yil fevral|pmid=18347661|doi=10.1139/H07-134|url=http://article.pubs.nrc-cnrc.gc.ca/ppv/RPViewDoc?issn=1715-5312&volume=33&issue=1&startPage=118|format=PDF|archiveurl=http://archive.wikiwix.com/cache/20111013080027/http://article.pubs.nrc-cnrc.gc.ca/ppv/RPViewDoc?issn%3D1715%2D5312%26volume%3D33%26issue%3D1%26startPage%3D118|archivedate=2011-10-13}}</ref>.

== Saqlash polisaxaridlari ==

=== Kraxmal ===
[[Kraxmal]] [[Glukoza|glyukoza]] polimeri boʻlib, [[Glukoza|glyukopiranozalarning]] ''alfa'' -bogʻlanishlari bilan bogʻlangan. U amilaza (15-20 %) va amilopektin (80-85 %) aralashmasidan iborat. Amilaza bir necha yuzlab glyukoza molekulalarining chiziqli zanjiridan iborat. Amilopektin esa bir necha ming glyukoza birliklaridan tashkil topgan tarvaqaylab ketgan molekuladir. Kraxmallar [[Suv|suvda]] erimaydi. Ular ''alfa'' -bogʻlanishlarni (glikozid bogʻlarini) buzish orqali hazm boʻladi. Odamlarda ham, boshqa hayvonlarda ham amilazalar mavjud, shuning uchun ular kraxmalni hazm qilishlari mumkin. [[Kartoshka]], [[guruch]], [[Bugʻdoy|bugʻdoy]] va [[Makkajoʻxori|makkajoʻxori]] inson ratsionida kraxmalning asosiy manbalari hisoblanadi. Bu oʻsimliklarda kraxmalni boʻlishi, oʻsimliklar tarkibidagi [[Glukoza|glyukoza]] bogʻliqdir.

=== Glikogen ===
Glikogen [[Hayvonlar|hayvon]] va [[Zamburugʻlar|qoʻziqorin]] hujayralarida ikkilamchi uzoq muddatli energiya zaxirasi boʻlib, asosiy energiya zahiralari, yogʻ toʻqimalarida saqlanadi. Glikogen, birinchi navbatda, [[jigar]] va mushaklar tomonidan ishlab chiqariladi, lekin [[Bosh miya|miya]] va [[Meʼda|oshqozon]] ichidagi glikogenez orqali ham amalga oshirilishi mumkin<ref>{{Kitob manbasi|title=Anatomy and Physiology|publisher=McGraw-Hill|date=2007}}</ref>.

Glikogen [[Kraxmal|kraxmalga]] oʻxshaydi, [[Oʻsimliklar|oʻsimliklardagi]] glyukoza polimeri baʼzan ''hayvonlarning kraxmallari'' deb ataladi<ref>{{Cite encyclopedia|url=http://www.merriam-webster.com/medical/animal%20starch|title=Animal starch|encyclopedia=Merriam Webster|accessdate=11-may 2014-yil}}</ref>, tuzilishi oʻxshash, kraxmalga qaraganda koʻproq tarmoqlangan va ixchamroq. Glikogen a (1→4) glikozid bogʻlari bilan bogʻlangan, shoxlari a (1→6) polimerdir. Glikogen koʻplab [[Hujayra|hujayralardagi]] sitozolsitoplazmada granulalar shaklida topiladi va glyukoza aylanishida muhim rol oʻynaydi. Glikogen glyukozaga toʻsatdan ehtiyojni qondirish uchun tezda safarbar qilinishi mumkin boʻlgan [[energiya]] zaxirasini hosil qiladi, ammo u kamroq ixcham va [[Yogʻ|triglitseridlarga]] (lipidlarga) qaraganda energiya zaxirasi sifatida darhol mavjud. 

Jigar gepatotsitlarida glikogen 8 foizgacha (100-120) tashkil qilishi mumkin<ref name="Campbell 2006">{{Kitob manbasi|title=Biology: Exploring Life|publisher=Pearson Prentice Hall|year=2006|location=Boston, Massachusetts|url=http://www.phschool.com/el_marketing.html|isbn=978-0-13-250882-7}}</ref>. Faqat jigarda saqlanadigan glikogen boshqa organlarga ham kirishi mumkin. Mushaklarda glikogen mushak massasining birdan ikki foizigacha [[Konsentratsiya|konsentratsiyada]] topiladi. Tanadagi glikogen miqdori, ayniqsa mushaklar, [[jigar]] va [[Eritrotsitlar|qizil qon hujayralarida]]<ref>{{jurnal manbasi|title=Glycogen metabolism in the normal red blood cell|journal=Blood|volume=40|issue=6|pages=836–43|date=1972-yil dekabr|pmid=5083874|doi=10.1182/blood.V40.6.836.836|url=http://www.bloodjournal.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=5083874}}</ref><ref name="INGERMANN & VIRGIN, 1987">{{jurnal manbasi|title=Glycogen Content and Release of Glucose from Red blood cells of the Sipunculan Worm Themiste Dyscrita|url=https://journals.biologists.com/jeb/article/129/1/141/5122/Glycogen-Content-and-Release-of-Glucose-from-Red|journal=Journal of Experimental Biology|access-date=21-iyul 2017-yil|date=20-yanvar 1987-yil|volume=129|pages=141–149|doi=10.1242/jeb.129.1.141}}</ref><ref>{{jurnal manbasi|title=An improved quantitative assay of glycogen in erythrocytes|journal=Annals of Clinical Biochemistry|volume=39|issue=Pt 6|pages=612–3|date=2002-yil noyabr|pmid=12564847|doi=10.1258/000456302760413432}}</ref> — jismoniy faollik, bazal [[metabolizm]] tezligi va intervalgacha roʻza tutish kabi ovqatlanish odatlariga qarab oʻzgaradi. Kichkina miqdorda glikogen [[Buyrak|buyraklarda]], hatto undan ham kichikroq miqdorda [[Bosh miya|miya]] va [[Leykotsitlar|oq qon hujayralarining]] maʼlum [[Neyrogliya|glial]] hujayralarida mavjud. Bachadon ham homiladorlik davrida embrionni oziqlantirish uchun glikogenni saqlaydi<ref name="Campbell 2006" />.

Glikogen glyukoza qoldiqlarining tarvaqaylab ketgan zanjiridan iborat modda. U jigar va mushaklarda saqlanadi.

* Bu hayvonlar uchun energiya zahirasi.
* Bu hayvon organizmida saqlanadigan uglevodlarning asosiy shakli.
* U suvda erimaydi. Yod bilan aralashganda jigarrang-qizil rangga aylanadi.
* Bundan tashqari, [[Gidroliz|gidrolizda]] glyukoza hosil qiladi.
<gallery mode="packed" heights="200">
Fayl:Glycogen structure.svg|alt=Schematic 2-D cross-sectional view of glycogen. A core protein of glycogenin is surrounded by branches of glucose units. The entire globular granule may contain approximately 30,000 glucose units.|Glikogenning 2 oʻlchamli tasavvurdagi sxemasi. [[Glycogenin|Glikogeninning]] asosiy oqsili [[Glucose|glyukoza]] shox bilan oʻralgan. Butun globulyar, granulada taxminan 30 000 glyukoza birligi boʻlishi mumkin<ref>{{kitob manbasi|url=https://books.google.com/books?id=SRptlOx7yj4C|page=12|title=Exercise physiology: energy, nutrition, and human performance|vauthors=McArdle WD, Katch FI, Katch VL|edition=6th|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|date=2006|isbn=978-0-7817-4990-9}}</ref>.
Fayl:Glycogen spacefilling model.jpg|Glikogen [[Molecule|molekulasidagi]] [[Glucose|glyukoza]] birliklarining bir tarvaqaylab ketgan zanjirining [[atom]] tuzilishining koʻrinishi.
</gallery>

=== Galaktogen ===
'''Galaktogen''' energiya saqlash vazifasini bajaradigan [[Galaktoza|galaktozaning]] polisaxaridir<ref>{{Kitob manbasi|date=1972|chapter=Carbohydrates and carbohydrate metabolism in Mollusca|title=Chemical Zoology|publisher=Academic Press|location=New York|pages=219–244}}</ref>. Bu polisaxarid faqat koʻpayish uchun xosdir va faqat urgʻochi salyangoz reproduktiv tizimidagi albumin bezida va tuxumlarning perivitellin suyuqligida mavjud. 

Galaktogen embrionlari va tugʻilgan chaqaloqlarning rivojlanishi uchun energiya zaxirasi boʻlib xizmat qiladi, oʻsmirlar va kattalarda [[glikogen]] bilan almashtiriladi<ref>{{jurnal manbasi|date=1932|title=Beitrag zur Kenntnis des Glykogen und Galaktogengehaltes bei Helix pomatia.|journal=Z. Biol.|volume=92|pages=319–324}}</ref>.

=== Inulin ===
[[Inulin n|Inulin]]-[[Fruktoza|fruktozadan]] tashkil topgan tabiiy polisaxaridli [[Uglevodlar|murakkab uglevod]] boʻlib, inson hazm qilish fermentlari tomonidan toʻliq parchalana olmaydigan, oʻsimliklardan olingan oziq moddadir. Inulinlar fruktanlar deb nomlanuvchi [[Kletchatka|xun tolalari]] sinfiga kiradi. Inulin baʼzi oʻsimliklar tomonidan energiya saqlash vositasi sifatida ishlatiladi va odatda [[Ildiz (oʻsimlik)|ildiz]] yoki [[Ildizpoya|ildizpoyalarda]] topiladi. Inulinni sintez qiladigan va saqlaydigan oʻsimliklarning koʻpchiligi [[kraxmal]] kabi uglevodlarning boshqa shakllarini saqlamaydi. Qoʻshma Shtatlarda 2018-yil oziq-ovqat va farmatsevtika idorasi inulinni ishlab chiqargan va oziq-ovqat mahsulotlarini [[Ovqatlanish nutrisiologiyasi|ozuqaviy]] qiymatini oshirish uchun xun tolasini tarkibiy qism sifatida tasdiqlagan<ref>{{Veb manbasi|ism=US Food and Drug Administration|sana=14-iyun 2018-yil|sarlavha=The Declaration of Certain Isolated or Synthetic Non-Digestible Carbohydrates as Dietary Fiber on Nutrition and Supplement Facts Labels: Guidance for Industry|ish=[[Food and Drug Administration]]|url=https://www.fda.gov/downloads/Food/GuidanceRegulation/GuidanceDocumentsRegulatoryInformation/UCM610144.pdf}}</ref>.

== Strukturaviy polisaxaridlar ==
[[Fayl:Structural_polysaccharides.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Structural_polysaccharides.png/280px-Structural_polysaccharides.png|thumb| Baʼzi muhim tabiiy strukturaviy polisaxaridlar]]

=== Arabinoksilanlar ===
Arabinoksilanlar oʻsimliklarning birlamchi va ikkilamchi hujayra devorlarida joylashgan va ikkita shakarning koʻpolimerlari, [[arabinoza]] va ksiloza. Ular inson salomatligiga ham foydali taʼsir koʻrsatishi mumkin<ref>{{jurnal manbasi|title=Arabinoxylans and human health|journal=Food Hydrocolloids|volume=42|pages=239–243|date=15-dekabr 2014-yil|doi=10.1016/j.foodhyd.2013.07.022}}</ref>.

=== Sellyuloza ===
[[Oʻsimliklar|Oʻsimliklarning]] tarkibiy qismi asosan [[Sellyuloza|sellyulozadan]] hosil boʻladi. Yogʻoch asosan sellyuloza va [[Lignin|lignindan]] iborat boʻlib, [[Qogʻoz|qogʻoz]] va [[paxta]] esa deyarli sof sellyulozadir. Sellyuloza bir-biriga ''beta''-bogʻlanishlar bilan bogʻlangan takroriy glyukozadan iborat [[Polimerlar|polimerdir]]. Odamlarda va koʻplab hayvonlarda ''beta''-bogʻlanishni buzadigan ferment yoʻq, shuning uchun ular sellyulozani hazm qilmaydi. [[Termitlar]] kabi baʼzi hayvonlar ham sellyulozani hazm qilishlari mumkin, chunki ularning ichaklarida fermentga ega bakteriyalar mavjud. Sellyuloza suvda erimaydi. Yod bilan aralashtirilganda rangi oʻzgarmaydi. Gidrolizda u glyukoza hosil qiladi. Bu tabiatdagi eng koʻp uglevod. 

== Polisaxaridlar uchun kimyoviy identifikatsiya testlari ==

=== Davriy kislota, Schiff dogʻi (PAS) ===
Himoyalanmagan vicinal diol yoki aminokiskaridli polisaxaridlar ijobiy davriy kislota, Schiff dogʻini (PAS) beradi. PAS bilan boʻyalgan polisaxaridlar roʻyxati uzoq. Epiteliyadan kelib chiqqan musinlar PAS bilan boʻyalgan boʻlsada, biriktiruvchi toʻqimadan kelib chiqqan musinlar shunchalik koʻp kislotali almashtirishlarga egaki, ularda PAS bilan reaksiyaga kirishish uchun yetarli darajada glikol yoki [[aminokislotalar]] mavjud emas.


== Manbalar ==
{{manbalar}}


== Havolalar ==
* [http://employees.csbsju.edu/hjakubowski/classes/ch331/cho/complexoligosacch.htm Polisaxaridlarning tuzilishi]
* [https://web.archive.org/web/20190712094758/https://www.epnoe.eu/ Yevropa polisaxaridlari mukammal tarmogʻi]


{{Tashqi havolalar}}

[[Turkum:Oqsillar]]