Ozarbayjonda tosh davri
Ozarbayjonda tosh davri paleolit, mezolit va neolit davrlariga boʻlinadi. Qorabogʻ, Gʻazax, Lerik, Gobustan va Naxchivonda oʻrganilgan. Tosh asriga tegishli tosh materiallari Gʻazax viloyatining Gyrag Kasaman qishlogʻi yaqinida joylashgan Shorsu darasida Mamadali Husaynov tomonidan topilgan. Uning tadqiqotlariga koʻra, odamlar Ozarbayjon hududida birinchi boʻlib 2 million yil oldinga tegishli. Tosh asri davri ikki xil odam turini oʻz ichiga olgan: Homo neandertalensis va Homo sapiens[1][2][3][4][5].
Paleolit davri[tahrir | manbasini tahrirlash]
Paleolit davri bu hududda birinchi odam turlarining yashash joyidan kelib chiqqan va miloddan avvalgi 12 ming yillikgacha davom etgan. Paleolit 3 davrga boʻlinadi: Ilk paleolit, Oʻrta paleolit, Soʻnggi paleolit davrlari.
Quyi paleolit[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ilk paleolit davri 100 ming yil avval Ozarbayjonda boshlangan. Guruchay vodiysidagi Azox gʻoridagi materiallar asosida Ozarbayjonda quyi paleolit davrida yashagan odamlarning turmush tarzi oʻrganildi. 1968-yilda azikantropning pastki jagʻ qismi Azox gʻoridagi asheul yosh qatlamida topilgan. Guruchay vodiysida turli xil asboblarni tayyorlash uchun xom ashyo mavjud boʻlgan. Qadimgi odamlar Guruchaydan mehnat qurollarini (asboblarini) tayyorlash uchun toshlar yigʻishgan. Guruchay madaniyati Olduvay madaniyati bilan baʼzi umumiy xususiyatlarga ega edi[1][6][7][8].
Ozarbayjonda acheulean madaniyati Guruchay madaniyati asosida rivojlangan va uning ikkinchi bosqichi hisoblanadi. Acheulean madaniyati topilmalari Ozarbayjonning Gʻazax viloyati hududida tasvirlangan. Hayvonlarning qoldiqlarini topilishi, Acheulean davrida ovchilik ustun boʻlganligini koʻrsatadi. Mehnat qurollari asosan kvarts, chaqmoqtosh, bazalt, ohaktosh, baʼzan xalsedon va boshqa turdagi toshlardan yasalgan.
Oʻrta paleolit[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oʻrta paleolit davri 100,000 yil oldin boshlanib, 35 ming yil oldin tugagan. Ushbu davr Mousterian madaniyati deb ham ataladi. Manzilgohlarda Musterian madaniyatiga oid 2000 dan ortiq tosh qurollar va minglab hayvon suyaklari topilgan. Musterian xalqi Kichik Kavkazning janubiy yon bagʻirlariga, Mil pasttekisligidan Jeyrankolgacha keng maydonga tarqalgan edi. Ushbu davrning asosiy asboblari oʻtkir uchli vositalar edi. Bu davrda qadimgi odamlarning asosiy mashgʻuloti ov qilish va yigʻim-terim edi[1][9].
Soʻnggi paleolit[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ozarbayjonda soʻnggi paleolit 40-35 ming yillardan 12 ming yilgacha davom etgan. Ozarbayjonda soʻnggi paleolit boshpanalari ham gʻorlar, ham tashqi hududarda tiklangan. Soʻnggi paleolit davri asboblari Damjili, Zar va Gobustan hududlaridan topilgan. Bu davrda bahaybat kiyik va gʻor ayigʻi yoʻq boʻlib, odamlar Kavkaz jayroni, kiyik, togʻ echkisi va boshqa hayvonlarni ovlashga kirishganlar.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 BAXŞƏLİYEV, VƏLİ. AZƏRBAYCAN ARXEOLOGİYASI. Bakı: Elm, 2007. (Wayback Machine saytida 2020-01-11 sanasida arxivlangan)
- ↑ Azərbaycan Arxeologiyası-Daş Dövrü. Bakı: Şərq-Qərb, 2008.
- ↑ Cəfərov, Əsədulla. Quruçay Dərəsində. Bakı: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1990. (Wayback Machine saytida 2020-10-21 sanasida arxivlangan)
- ↑ „UNESCO Sites In Azerbaijan“ (en). WorldAtlas. Qaraldi: 2019-yil 25-iyul.
- ↑ „Nakhchivan: Development of paleolithic and neolithic periods“ (en-US). Foreign Policy News. 2019-yil 25-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 25-iyul. (Wayback Machine saytida 2019-07-25 sanasida arxivlangan)
- ↑ „Visions of Azerbaijan Magazine ::: A History of Azerbaijan: from the Furthest Past to the Present Day“ (en). Visions of Azerbaijan Magazine. Qaraldi: 2019-yil 25-iyul.
- ↑ „Azerbaijan — History and Culture“. www.iexplore.com. Qaraldi: 2019-yil 25-iyul.
- ↑ „Jawbones and Dragon Legends: Azerbaijan's Prehistoric Azikh Cave by Dr. Arif Mustafayev“. azer.com. Qaraldi: 2019-yil 25-iyul.
- ↑ ГУСЕЙНОВ, МАМЕДАЛИ. ДРЕВНИЙ ПАЛЕОЛИТ АЗЕРБАЙДЖАНА(по материалам пещерных стоянок). Баку: ТекНур, 2010. ISBN 978-9952-445-11-4.