Mangʻitlar sulolasi sahifasining manbasini koʻrish

{{Maʼnolari|Mangʻitlar (maʼnolari)}}{{Davlat arbobi bilgiqutisi
| tasvir                    = Coat of arms of the Emirate of Bukhara.jpg
| asl ismi                  = {{lang-uz|Mang'itlar}}
| ismi = Mangʻitlar
| oʻtmishdoshi = [[Muhammad Rahim]]
| hukmdor = [[Sayd Olimxon]]cvv
}}
[[Fayl:Flag of the Emirate of Bukhara.svg|thumb|235px|Mangʻitlar bayrogʻi]]
'''Mangʻitlar''' ({{Lang-uz|'''Mang'itlar'''}}) — [[Turkiy xalqlar|turkiy]]<ref name="автоссылка1">Bartold V. Sochineniya. T. 5. M., 1968, S. 556.</ref><ref name="автоссылка2">''Aristov N. A.'' Trudi po istorii i etnicheskomu sostavu tyurkskix plemen. — Bishkek: Ilim, 2003. — S. 203—214.</ref> — [[Moʻgʻul xalqlari|moʻgʻul]]<ref>{{Veb manbasi |url=https://old.bigenc.ru/world_history/text/2156525 |sarlavha=Мангыт • Большая российская энциклопедия — электронная версия |ish=bigenc.ru |qaralgan sana=2022-09-14 |arxivsana=2023-01-23 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20230123190453/https://old.bigenc.ru/world_history/text/2156525}}</ref><ref name=":202">{{Книга|автор=Грум-Гржимайло Г. Е.|заглавие=Западная Монголия и Урянхайский край|ссылка=https://books.google.ru/books?id=GBD4BQAAQBAJ|ответственный=|издание=|место=|издательство=Directmedia|год=2013-03-13|страницы=531—533|страниц=907|isbn=9785446048205|isbn2=|archivedate=2021-01-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210128044742/https://books.google.ru/books?id=GBD4BQAAQBAJ}}</ref> qabilasi, [[XV asr|XV asrdan]] [[Oʻzbeklar|oʻzbek]] nomi bilan atalgan. 1756 — 1920-yillarda [[Buxoro amirligi|Buxoro amirligida]] oʻzbek mangʻitlar sulolasi hukmronlik qildi.

== Mangʻitlarning kelib chiqishi ==
Akademik V. Bartold, moʻgʻullar davridan Mangʻit nomi turkiy yoki turkiylashgan xalqlar nomi sifatida tilga olingan<ref name="автоссылка12">Bartold V. Sochineniya. T. 5. M., 1968, S. 556.</ref>.

[[Grigoriy Yefimovich Grumm-Grjimaylo]]<nowiki/>ning yozishicha, oʻzbeklar orasidagi mangʻitlar asli moʻgʻullardir.


XIX-asr oʻzbek mangʻit tarixchilari Jafet paygʻambarning Turk ismli oʻgʻli boʻlib, u Oʻzbekxonning ajdodi, 92 oʻzbek qabilasining, jumladan, mangʻitlarning ota-bobosi boʻlganligini yozganlar<ref name="автоссылка22">''Aristov N. A.'' Trudi po istorii i etnicheskomu sostavu tyurkskix plemen. — Bishkek: Ilim, 2003. — S. 203—214.</ref>.

== Tarixi ==
Movaraunnahr hududidagi mangʻitlar haqidagi ilk maʼlumotlar [[Amir Temur|Temuriylar]] davriga toʻgʻri keladi, oʻshanda mangʻit ulusining boshligʻi, temuriylar manbalarida idiku-oʻzbek nomi bilan mashhur [[Idiku Ibn Qutlugʻ Qabo|Edigey]] 1375-yildan buyon uning tarafida jang qilgan. Yedigey 1391-yilda Oltin O‘rdaga qarshi yurishida Tamerlanga hamroh bo‘lgan. 1395-yildan keyin Edigey Oltin Oʻrda hokimiyatini oʻz qoʻliga oldi, ammo 1398-yilda Tamerlanga yuborgan xabarida u shunday deb tan oldi: „Biz hammamiz hazratlari, baxtli suverenning inoyati bilan oziqlanamiz …“<ref>''Trepavlov V. V.'' Yedigey vo glave Zolotoy Ordi: opit Chagatayskoy emigratsii // Drevnyaya Rus. Voprosi medievistiki. — № 1 (75), 2019. — S. 119—122.</ref>.

Mang‘it qabilasidan bo‘lgan [[Oʻzbeklar|o‘zbek]] amirlari Buxoroda (1756 — 1920) [[Ashtarxoniylar]] sulolasi o‘rnini egallagan o‘z hukmdorlari sulolasini yaratdilar<ref>Istoriya Kazaxstana v persidskix istochnikax. — T. 2. — Almati: Dayk-press, 2005. — S. 282.</ref><ref>''Alexander Burnes''. Travels into Bokhara being the account of a journey from India to Cabool, Tartary and Persia. — Vol. II. — New Delhi, Madras, Asian educational services, 1992. — P. 358.</ref>.

Bu sulolaning asoschisi mangʻit qabilasining tuk urugʻidan [[1758|boʻlgan]] oddiy oʻzbek<ref name="autogenerated1">{{ВТ-ЭСБЕ|Манкытская династия}}</ref> [[Muhammad Rahimxon|Muhammad Rahim]] ([[1747|1747 — 1758]]) boʻlib, u [[Abulfayzxon|Abulfeyzxonni]] oʻldirib, [[Buxoro xonligi|Buxoro xonligini]] otliq (soʻzma-soʻz maʼnosi) unvoni bilan boshqara boshlagan. amaki"), keyin [[1756]]-yilda xon unvonini qabul qildi. Uning oʻlimidan soʻng, uning hokimiyati amakisi [[Doniyolbiy otaliq|Doniyolbiyga]] oʻtadi va u Abulgʻoziy xonligida ataliq unvoniga ega edi.

Oʻlimidan oldin Doniyor oʻzining toʻngʻich oʻgʻli [[Amir Shohmurod|Shohmurodni]] oʻzining vorisi deb eʼlon qildi, u oʻzini diniy ishlarga bagʻishlagan, ilohiyot risolalari yozgan va dunyoviy hokimiyat haqida eshitishni xohlamagan. Bu orada hukumat ishlari dahshatli tartibsizlikka tushib qoldi. Shunda butun xalq boshida xon bo‘lib Shohmuroddan notinchlikdan halok bo‘layotgan xonlikni saqlab qolishni so‘ray boshladi. Shohmurod [[Naib|noib]], yaʼni xon hokimi ([[1785|1785 — 1800]]) unvoni bilan hokimiyatni olishga [[1800|rozi]] boʻldi. Abul-Goziy vafotidan keyin (taxminan [[1795|1795-yilda]]) Shohmurod amir (xalifaning ruhiy unvoni) unvonini oldi va endi soxta xonlar oʻrnatmadi. Uning saʼy-harakatlari natijasi Buxoroning musulmon olamida islomning ustuni sifatidagi qiyofasining tiklanishi bo‘ldi. [[Marv|Marvga]] yurish chogʻida vohaning koʻplab aholisi [[Samarqand|Samarqandga]] koʻchirildi. [[Amir Shohmurod|Shohmuroddan]] [[Rossiya imperiyasi|Rossiyaga]] elchixona keldi, uni imperator [[Yekaterina II Alekseyevna|Yekaterina II]] iliq kutib oldi, u Buxoroda madrasa qurish uchun 50 ming oltin rubl xayriya qildi.

[[1800|1800-]] yilda Shohmuroddan keyin uning oʻgʻli [[Amir Haydar|Haydar]] [[Sayyid|seyyid]] ([[Muhammad|Muhammad paygʻambar]] avlodi) unvonini olib, hokimiyat tepasiga keldi, chunki uning onasi shu imtiyozli oiladan edi. U [[1826]]-yilda vafot etdi va hokimiyat uning toʻngʻich oʻgʻli [[Amir Husayn (Buxoro amirligi)|Mir Husaynga]] oʻtdi, unga qarshi keyingi ukasi [[Amir Nasrulloh|Nasrullo]] isyon koʻtardi. Mir Husayn bor-yoʻgʻi 2,5 oy hukmronlik qildi va oʻlimidan oldin u xonlikni ukasi [[Amir Umar|Mir Umarga]] topshirdi, u atigi 5 oy hukmdorlik qildi, chunki u [[1827|1827-yil]] bahorida [[Buxoro|Buxoroni]] egallab, oʻzini xon deb eʼlon qilgan Nasrulloga qarshilik koʻrsata olmadi. . Nasrulloh qo‘shinni qayta tuzib, unda tartib-intizom joriy qildi. Uning Rossiya bilan munosabatlari juda doʻstona edi. Xon Nasrullo [[1860]]-yilgacha hukmronlik qildi.

Amir [[Amir Muzaffar|Muzaffar]] ([[1860]] — [[1885]]) davrida [[Rus-Buxoro shartnomasi (1868)|1868-yilgi Rossiya-Buxoro shartnomasiga]] koʻra ([[Shaar shartnomasi|1873-yil Shaar shartnomasi]] bilan toʻldirilgan) [[Buxoro xonligi|Buxoro amirligi]] Rossiya [[Protektorat|protektoratligini]] tan oldi. Rasmiy ravishda Mang‘itlar sulolasi [[1920|1920-]]<nowiki/>yilgacha hukmronlik qildi, u inqilob natijasida ag‘darilib, [[Buxoro Xalq Sovet Respublikasi]]<ref name="Мангыты">[http://old.runivers.ru/doc/isl/element.php?ELEMENT_ID=3394&SECTION_ID=283&IBLOCK_ID=43 Mangiti]{{Oʻlikhavola|date=iyul 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Недоступная ссылка|date=Сентябрь 2019|bot=InternetArchiveBot}}</ref> deb eʼlon qilindi.

Buxoro mangʻitlari oʻzbek tilining qarluk va baʼzi joylarda qipchoq shevalarida soʻzlashgan. Qarluk-chigil lahjasida soʻzlashuvchi aholi bilan qoʻshilib ketishi natijasida baʼzi joylarda mangʻitlar aralash shevada soʻzlasha boshlagan, bu haqda maxsus tadqiqotlar ham tasdiqlaydi<ref>''Ishaev A.'' [http://www.library.cjes.ru/online/?a=con&b_id=416&c_id=4485 Mangitskiy dialekt uzbekskogo yazika] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20120117215941/http://www.library.cjes.ru/online/?a=con&b_id=416&c_id=4485 |date=2012-01-17 }}. — {{Таш.}}, 1962.</ref>.

== Buxoroning mangʻit hukmdorlari ==
[[Fayl:Prokudin-Gorskii-19.jpg|thumb|250px|Amir Said Olimxon (fotograf S. M. Prokudin-Gorskiy, [[1911]]).]]
* [[Muhammad Rahimbiy otaliq|Muhammad Rahimbiy]] (12.12.1756-24.03.1758)
* [[Doniyolbiy otaliq|Doniyolbiy Otaliq]] (1758-1785)
* [[Amir Shohmurod]] (1785-1800)
* [[Amir Haydar]] (1800-1826)
* [[Amir Nasrulloh]] (1827-1860)
* [[Amir Muzaffar]] (1860-1885)
* [[Amir Abdulahad]] (1885-1910)
* [[Amir Olimxon]] (1910-1920).

== Sulola ==
{{family tree/start}}
{{family tree | | | | | | | | | | | XUD | | | | | | | | | | | |XUD=[[Xudoyorbiy]]}}
{{family tree | | | | | | |,|-|-|-|-|^|-|-|.| | | | | | | | | |}}
{{family tree | | | | | | MHB| | | | | | DON | | | | | ABL| |MHB=[[Muhammad Hakimbiy otaliq|Muhammad Hakimbiy]] |DON=[[Doniyol otaliq]] |ABL=[[Abulfayzxon]] |boxstyle_ ABL =background-color: #eee}}
{{family tree | | |,|-|-|-|+|-|-|-|.| | | |!| | | | | | |!| | |}}
{{family tree | | MBB | | MRX | | BRB | | SHOH |~|~|y|~| YULD | |MBB=Badalbek|MRX=[[Muhammad Rahimxon]] |BRB=[[Barot Sulton]] |SHOH=[[Amir Shohmurod]] |YULD=Yulduz begim |boxstyle_ SHOH =background-color: #afa;}}
{{family tree | | |!| | | |!| | | | | | | |!| | | |!| | | | | |}}
{{family tree | | NBB |v| NQZ | | | | | | MIR | | HAY | | | | |NBB=Norbo’tabiy |NQZ= qizi; ismi noma’lum |MIR=[[Husayn (Miriy)]] |HAY=[[Amir Haydar]] |boxstyle_ HAY =background-color: #afa;}}
{{family tree | | | | |!| | | | | |,|-|-|-|v|-|-|-|(| | | | | |}}
{{family tree | | | | FZB | | | | HUS | | UMA | | NAS | | | | |FZB=[[Fozilbiy]] |HUS=[[Amir Husayn]] |UMA=[[Amir Umar]] |NAS=[[Amir Nasrulla]] |boxstyle_ HUS =background-color: #afa; |boxstyle_ UMA =background-color: #afa; |boxstyle_ NAS =background-color: #afa;}}
{{family tree | | | | | | | | | | | | | | | | | | |!| | | | | |}}
{{family tree | | | | | | | | | | | | | | | | | | MUZ | | | | |MUZ=[[Amir Muzaffar]] |boxstyle_ MUZ =background-color: #afa;}}
{{family tree | | |,|-|v|-|v|-|v|-|v|-|v|-|v|-|v|-|+|-|.| | | |}}
{{family tree | | AMA |!| NUR |!| AMU |!| ABF |!| NAJ |!| | | |AMA=Abdumalik |NUR=Nuriddin |AMU=Abdulmo’min |ABF=Abdulfattoh |NAJ=Najmiddin}}
{{family tree | | | | |!| | | |!| | | |!| | | |!| | | |!| | | |}}
{{family tree | | | | ABA | | AKR | | SID | | MAN | | NSR | | |ABA=[[Amir Abdulahad]] |AKR=Akram |SID=Siddiq |MAN=Mansur |NSR=Nosir |boxstyle_ ABA =background-color: #afa;}}
{{family tree | | | | |!| | | |!| | | | | | | |!| | | | | | | |}}
{{family tree | | | | OLM | | QOS | | | | | | NIK | | | | | | |OLM=[[Amir Olimxon]] |QOS=Qosimxon |NIK=[[Nikolay Seretelli]] |boxstyle_ OLM =background-color: #afa;}}
{{family tree/end}}
== Gallereya ==
<gallery>
image: Nasrulla.jpg| <center>amir Nasrulla <br>(1827—1860) 
image: Эмир Бухары Музаффар.jpg| <center>amir Muzaffar <br>(1860—1885)
image: Эмир Бухарский. Сеид Абдулахад-хан.jpg| <center>amir Abdulaxad <br>(1885—1910)
image:  Prokudin-Gorskii-19 (cropped).jpg| <center>amir Said Olimxon <br>(1910—1920)
</gallery>

== Adabiyotlar ==
# Mirza Abd-al-Azim Sami, Tarix-i salatin-i mangitiya, Moskva., 1962
# Traktat Axmada Danisha, Istoriya Mangitskoy dinastii, per. i predisl. I. A. Nadjafovoy, Dushanbe, 1967
== Manbalar ==
{{manbalar}}
{{OʻzME}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->

{{chala}}

[[Turkum:Mangʻitlar| ]]
[[Turkum:Buxoro amirligi hukmdorlari|0]]
[[Turkum:Turkiy sulolalar]]