Mahmud I sahifasining manbasini koʻrish

{{Davlat arbobi
| ismi = Mahmud I{{ref+|Aldersonning yozishicha, Mahmud „bukri“ ({{lang-tr|Kambur}}) laqabini olgan{{sfn|Alderson|1956|p=173}}. „Islom ensiklopediyasi“da Mahmud I haqidagi maqola mualliflari Aktepe va Levi Mahmudning laqabini „Gʻozi“ (yengilmas), adabiy taxallusini esa „Sebkati“ (dono) deb koʻrsatadilar{{sfn|Aktepe, Levy|2012}}. „Sebkatí“ taxallusi uning onasi [[Soliha Sulton (Mahmud I ning onasi)|Soliha Sultonga]] nisbatan ham ishlatilgan{{sfn|Sakaoğlu|2015|s=394}}.|group="k"}}
| asl ismi = {{lang-tr|I. Mahmud}}<br />{{lang-ota|محمود}}{{sfn|Özcan|2003|s=348}}
| tasvir = Mahmud1.jpg
| uzunlik = 220px
| izoh = Mahmud I portreti
| lavozimi = [[Tasvir:Ottoman Flag.svg|25px]] [[Usmoniylar imperiyasi]] podshohi, xalifasi, [[ikki muqaddas masjid xodimi]]
| tavallud sanasi = {{birth date|1696|8|2}}
| tavallud joyi = {{TavalludJoyi|Adirna}}, [[Usmoniylar imperiyasi]]
| vafot sanasi = {{vafot sanasi va yoshi|1754|12|13|1696|8|2|df=yes}}
| vafot joyi = {{VafotJoyi|Istanbul}}, [[Usmoniylar imperiyasi]]
| boshlanish davri = [[1730-yil]] [[20-sentyabr]]dan
| tugash davri = [[1754-yil]] [[13-dekabr]]gacha
| oʻtmishdoshi = [[Ahmad III]]
| vorisi = [[Usmon III]]
| imzosi = Tughra of Mahmud I.JPG
}}
'''Mahmud I''' ({{lang-ota|محمود اول}}, {{lang-tr|I. Mahmud}}, [[1696-yil]] [[2-avgust]] — [[1754-yil]] [[13-dekabr]]) — [[Usmonli imperiyasi sultonlari|Usmoniylar imperiyasining yigirma toʻrtinchi sultoni]]. 1730-yildan 1754-yilgacha hukmronlik qilgan. {{Tarjima qilinmagan 5|Patrona Halil isyoni|Amakisining taxtdan voz kechishi|tr|Patrona Halil İsyanı}} ortidan boshlangan uzoq yillik hukmronligi Rossiya, Gabsburglar va Fors bilan {{Tarjima qilinmagan 5|Rus-turk urushi (1735—1739)|urushlar|ru|Русско-турецкая война (1735—1739)}}, Gʻarbdan ilhomlanib joriy etilgan ilk harbiy islohotlar bilan kechdi.

Sulton [[Mustafo II]] va uning kanizagi [[Soliha Sulton (Mahmud I ning onasi)|Soliha Sultonning]] oʻgʻli{{Oʻtishga|#Shahzoda}}, Mahmud I amakisi Sulton [[Ahmad III]] ning majburan taxtdan voz kechishi natijasida taxtga oʻtirdi. Keyingi yilgi kichik qoʻzgʻolonlarni bostirgan{{Oʻtishga|#Hokimiyatga kelishi. Patrona Halil}}. Mahmud Fors bilan davom etayotgan urushga eʼtibor qaratdi: bu urush 1736-yilda hech bir tomonni qoniqtirmagan kelishuv bilan yakunlandi{{Oʻtishga|#Fors bilan urushlar (1730—1736)}}. Eron shohi bilan haqiqiy tinchlik kelishuvi 1746-yilda tuzilgan{{Oʻtishga|#Fors bilan urush (1743—1746)}}. Gʻarbiy frontda Fors bilan boʻlgan ikki oʻrtadagi kelishmovchiliklar va Rossiyaning [[Azov (shahar)|Azovga]] hujumi Gabsburg imperiyasi bilan urushga olib keldi. Usmoniylarning ketma-ket gʻalabalari Rossiya va Gabsburglarni tinchlik shartnomasini tuzishga undadi. Usmoniylar [[1739-yilgi Belgrad tinchlik shartnomasi|Belgrad shartnomasiga]] koʻra Belgradni qaytarishdi, ammo Azov Rossiyaga qoldi{{Oʻtishga|#Rossiya bilan urushlar (1735—1739)}}. Shunday qilib, Usmoniylar Avstriya urushida qatnashmaslik va [[Nodirshoh|Nodirshohning]] oʻlimidan keyin Forsdagi tartibsizliklardan foydalanmasdan, qulay shartlar asosida gʻarbiy frontda uzoq davom etgan tinchlik davriga kirishdi.

Mahmud I hukmronligining ikkinchi yarmi [[Onadoʻli|Onadoʻlidagi]], [[Damashq|Damashqdagi]], [[Arabiston yarim oroli|Arabiston yarim orolidagi]] va Istanbuldagi tartibsizliklarni bostirish bilan oʻtdi. Xuddi shu davrda İbrahim Muteferrika Usmonlilar imperiyasining harbiy kuchsizligi sabablari haqida risola yozdi. Risolada Usmoniylar armiyasini isloh qilish uchun namuna sifatida [[Pyotr I|Buyuk Pyotr]] islohotlarini joriy qilishni taklif qildi. Fransiyalik avantyurist Klod-Aleksandr, butun imperiya boʻylab Ahmad Posho nomi bilan tanilgan Kont de Bonnevalga artilleriya korpusini isloh qilish vazifasi yuklangan edi. Korpus oʻquv dasturiga birinchi marta nazariy va amaliy matematika, shuningdek, zamonaviy harbiy sanʼat kiritildi{{Oʻtishga|#Ichki siyosat}}.

Mahmud hukmronligini madaniy faoliyat va qurilish loyihalari nuqtai nazaridan avvalgi davrning davomi sifatida koʻrish mumkin. Uning hukmronligi davridagi yutuqlar orasida Yalovada qogʻoz fabrikasining tashkil etilishi, [[Galatasaroy (futbol klubi)|Galatasaray]] maktabining qayta tiklanishi, [[Barokko]] uslubidagi [[Nuruosmaniye masjidi|Nuruosmaniye]] masjidi va Tophane favvorasining qurilishi kiradi. Istanbulning mashhur Taksim tumaniga Sulton Beyogʻlu va Galata tumanlarida suv muammosini hal qilish uchun qurdirgan suv minorasi (taksim) nomini oldi. Istanbul, Belgrad va Vidinda koʻplab kutubxonalar tashkil etdi. Lolalar, sheʼriyat va musiqaga ishtiyoqi baland boʻlgan{{Oʻtishga|#Qurilish va xayriya ishlari}}.

Bir necha xotini va kanizaklari boʻlishiga qaramay, Mahmud I farzandsiz oʻtdi. Uning oʻrniga tugʻishgan ukasi [[Usmon III]] taxtga oʻtirdi{{Oʻtishga|#Oilasi}}.

== Biografiyasi ==
[[Fayl:BASA-516K-1-2080-22-Mustafa_II.JPG|left|thumb|Sulton [[Mustafo II]], Mahmudning otasi|226x226px]]

=== Shahzoda ===
Mahmud {{Tarjima qilinmagan 5|Adirna saroyi|Adirna saroyida|ru|Дворец Эдирне}} tugʻilgan{{sfn|Özcan|2003|s=348}}{{sfn|Aktepe, Levy|2012}}. Usmoniylar sultoni [[Mustafo II]] ning joriyalaridan biri, asli [[Yunonlar|yunon]] boʻlgan [[Soliha Sulton (Mahmud I ning onasi)|Soliha Sultondan]] toʻngʻich oʻgʻli{{sfn|Şakul|2009|pp=344—345}}{{sfn|Akyıldız|2009|s=45}}{{sfn|Alderson|1956|p=173}}{{sfn|Aktepe, Levy|2012}}{{sfn|Özcan|2003|s=348}}{{sfn|Sakaoğlu|2015|s=450}}. Mahmud I ning umumiy eʼtirof etilgan tugʻilgan sanasi {{Comment|1696-yil 2-avgust|1108-yil 3-muharram}} ekanligi aytiladi, lekin {{Comment|1696-yil 10-aprelda|1107-yil}} yoki {{Comment|1696-yil 4-oktyabrda|1108-yil 5-muharram}} tugʻilgan, degan taxminlar ham bor. Anthony Alderson oʻzining „Structure of Ottoman dynasty“ (Usmoniylar sulolasining tuzilishi) asarida taxminiy sanalarni xato deb ataydi{{sfn|Alderson|1956|p=173 (note 1)}}. Mahmudning 20 dan ortiq aka-uka va opa-singillari bor edi, lekin ularning barchasi boʻlajak sulton bilan bir onadan emasdi{{sfn|Akyıldız|2009|s=45}}.

Shahzoda Mahmudning bolalik yillari Edirnada oʻtgan{{sfn|Alderson|1956|p=66}}. Boshlangʻich taʼlimni {{Comment|1702-yil 18-mayda|1113-yil 20-zulhijja}} boshlagan{{sfn|Özcan|2003|s=348}}. Birinchi saboqlarni Mustafo IIning {{Tarjima qilinmagan 5|Lala (unvon)|ustozi|tr|Lala}}, [[Shayx ul-islom|shayxulislom]] {{Tarjima qilinmagan 5|Feyzullah Efendi|Feyzullah Efendidan|tr|Feyzullah Efendi}} olgan{{sfn|Aktepe, Levy|2012}}. Keyingi tarbiyasi bilan Feyzullah Efendining oʻgʻli İbrahim Efendi shugʻullangan{{sfn|Özcan|2003|s=348}}.

1703-yilda Mahmudning otasi Adirna voqeasi natijasida ukasi [[Ahmad III|Ahmad]] foydasiga taxtdan toʻliq voz kechdi va saroy qafasiga qamab qoʻyildi{{sfn|Özcan|2003|s=348}}. Bir necha oydan soʻng saroy qafasida vafot etdi{{sfn|Alderson|1956|p=66}}. Mahmud oʻzi akalari bilan birga Adirnadan Istanbulga olib kelingan va qafasga joylashtirilgan{{sfn|Özcan|2003|s=348}}. 1705-yil 17-aprelda Mahmudning yashirin sunnat toʻy marosimi boʻlib oʻtdi{{sfn|Sarıcaoğlu|2007|s=456}}{{sfn|Özcan|2003|s=348}}.

Boshqa shahzodalar singari Mahmud ham hunarmandchilikni oʻrgangan va yigirma yetti yil davomida saroy qafasida zargarlik buyumlari yasash bilan shugʻullangan{{sfn|Özcan|2003|s=348}}.

=== Sulton ===
==== Hokimiyatga kelishi. Patrona Halil ====
[[Fayl:Jean-Baptiste_van_Mour_003.jpg|thumb|Patrona Halil isyoni<br /> <small>Jean-Baptiste Vanmour, 1730-yil</small>]]
Mahmud I 1730-yil 25-sentyabrdan 2-oktabrgacha davom etgan Patrona Halil qoʻzgʻoloni natijasida Sulton Ahmad III taxtdan voz kechgandan keyin hokimiyat tepasiga keldi{{sfn|Özcan|2003|s=348}}{{sfn|Şakul|2009|p=345}}. Mish-mishlarga koʻra, aynan Ahmad yangi sultonga birinchi boʻlib bay’at bergan, jiyaniga davlat boshqaruvi tizginlarini oʻz qoʻliga olishni, boshqaruvda hech kimga ishonmaslikni maslahat bergan{{sfn|Özcan|2003|s=348}}. Usmoniylar tarixchisi Anthony Aldersonning yozishicha, Mahmud {{Comment|1730-yil 1-oktyabrda|1143-yil}} Sulton deb eʼlon qilingan{{sfn|Alderson|1956|p=173}}. Turk tarixchisi Necdet Sakaoglu 1730-yil 30-sentyabr sanasini koʻrsatgan{{sfn|Sakaoğlu|2015|s=450}}. Yana bir turk tarixchisi, Islom ensiklopediyasida Mahmud haqidagi maqola muallifi Abdulqodir Ozcan {{Comment|1730-yil 2-oktyabr|1143-yil 19-rabiul avval}} sanasini keltirgan{{sfn|Özcan|2003|s=348}}.

Mahmud I hukmronligining dastlabki haftalarida qoʻzgʻolon boshchilarining talablarini bajarish ishlarini nazorat qildi. Patrona Halil va uning izdoshlari oʻzlari faqat katta miqdordagi naqd pul bilan qanoatlanib, hech qanday davlat xizmatini xohlamadilar. Ular oʻz tarafdorlarini davlatning eng yuqori lavozimlariga tayinlanishiga erishdilar. [[Shayx ul-islom|Shayxulislom]] lavozimiga Mehmet Efendi tayinlandi. Bosh vazir lavozimiga {{Tarjima qilinmagan 5|Silahdar Damat Mehmed Posho||tr|Silahdar Damat Mehmed Paşa}} tayinlandi. Bundan tashqari, qatl etilgan bosh vazir Nevşehirli Damad İbrahim Posho davrida kiritilgan ayrim soliqlar bekor qilindi. Mahmud I qoʻzgʻolonchilarning {{Tarjima qilinmagan 5|Lolalar davri|madaniy islohotlar davrida|tr|Lâle Devri}} koʻngilochar maskan boʻlgan Kâğıthane va {{Tarjima qilinmagan 5|Sadabâd (Istanbul)|Sadabâd|tr|Sadabâd}} qasrlarni buzish haqidagi iltimosini ham qondirdi. Shunday qilib, davlat deyarli Patrona Halil nazorati ostiga oʻtib, qirq toʻqqizinchi yanichalar korpusi joylashgan {{Tarjima qilinmagan 5|Etmeydanı||tr|Etmeydanı}} garnizonidan boshqarilardi{{sfn|Özcan|2003|s=348}}. Mahmudning onasi [[Volida Sulton|Valide]] [[Soliha Sulton (Mahmud I ning onasi)|Soliha Sebkati Sulton]], anʼanaga koʻra, Eski Saroydan Topkapiga olib kelingan. Haramda ham hokimiyat cheklangan edi: Validening harakatlarini Halilning ikkinchi oʻgʻli diqqat bilan kuzatib borgan va mustaqil qaror qabul qilishiga imkon bermagan{{sfn|Akyıldız|2009|s=45}}.

Shu sabablarga koʻra Sulton avvalo Patrona Halil va uning tarafdorlaridan qutulmoqchi boʻldi. Mahmud I oʻzining ishonchli odamlari orqali yuqori martabali zobitlarni oʻziga jalb etish, Patrona Halil taʼsirini pasaytirish rejasini tuzdi. Vaziyatni toʻliq oʻz qoʻliga olib, Halilni saroyda boʻlib oʻtadigan majlisga taklif qilib, yoʻq qilmoqchi boʻldi. Bu orada Patrona Halil tarafdori boʻlgan bir necha ming [[albanlar]] tomonidan yuzaga kelishi mumkin boʻlgan qoʻzgʻolonga qarshi choralar koʻrildi. Bir necha oydan keyin qoʻzgʻolon boʻldi: yanicharlar va {{Tarjima qilinmagan 5|Cebeci boʻlinmasi|jebejilar|tr|Cebeci Ocağı}} saroyga borishdi, ammo shahar aholisining qoʻllab-quvvatlashi tufayli bu harakat muvaffaqiyatsizlikka uchradi{{sfn|Özcan|2003|s=348}}. Rossiyaga qarshi yangi urush eʼlon qilingan devon kengashidan soʻng Patrona Halil oʻldirildi{{sfn|Sakaoğlu|2015|s=325-331}}. Uni qoʻllab-quvvatlagan 7 mingga yaqin kishi ham qatl etildi. Yanichar zobitlarining Halilga nisbatan hasad qilishlari, uni yoʻq qilishga yordam berishga tayyorligi qoʻzgʻolonni bostirishga xizmat qildi. Qoʻzgʻolonda ishtirok etgan yanicharlar, [[bosniyaliklar]] va albanlar Istanbuldan chiqarib yuborildi. Yana bir qoʻzgʻolonga urinish {{Comment|1731-yil 2-sentyabr kuni|1144-yil 29-safar}} bartaraf qilindi{{sfn|Özcan|2003|s=348}}.

==== Tashqi siyosat ====
[[Fayl:Territorial_changes_of_the_Ottoman_Empire_1739.jpg|thumb|Usmoniylar imperiyasi 1739-yilda. Boy berilgan hududlar ochroq ranglar bilan belgilanadi]]
Mahmud I qoʻzgʻolonchi guruhlarni bartaraf etib, davlat boshqaruvini toʻliq qoʻlga kiritgach, tashqi siyosat masalalarini hal qila boshladi{{sfn|Özcan|2003|s=349}}{{sfn|Şakul|2009|p=345}}.

===== Fors bilan urushlar (1730—1736) =====
Mahmud taxtga oʻtirgunicha [[Safaviylar davlati|Eron]] bilan munosabatlar keskinlashgan edi. Mahmud Sharqning seraskeri etib tayinlagan [[Bagʻdod|Bagʻdod]] [[Voliy|hokimi]] Ahmet Posho forslarni magʻlub etdi. {{Comment|1731-yil 15-sentyabr|1144-yil 13-rabiul-avval}} kuni [[Yerevan|revonlik]] Hekimoglu Ali Posho [[Urmiya]] va [[Tabriz]] shaharlarini egalladi{{sfn|Şakul|2009|p=345}}. {{Comment|1732-yil 10-yanvar|1144-yil 12-rajab}} kuni Ahmet Posho va Muhammad Rizo Qula oʻrtasida [[Ahmad Posho shartnomasi|Kirmonshoh shartnomasi]] imzolandi. Unga koʻra Tabriz, Erdelon, [[Kirmonshoh]], [[Hamadon]], Huvayz va [[Luriston]] Eronga, [[Ganja]], [[Tbilisi|Tiflis]], [[Yerevan|Revan]], [[Shemaxa|Shirvon]] va [[Dogʻiston]] Usmoniylarga tegishli edi. Biroq, Sulton Tabrizning forslar qoʻliga oʻtishiga qarshi chiqdi. Topal Osman Posho va [[Shayx ul-islom|Shayxulislom]] {{Tarjima qilinmagan 5|Paşmakçızade Abdullah Efendi|Paşmakçızade Abdullah Efendini|tr|Paşmakçızade Abdullah Efendi}} lavozimlaridan chetlatdi. Kara amaldorlar (saroy xizmatchilari) boshligʻi {{Tarjima qilinmagan 5|Hacı Beşir Ağa|Hacı Beşir Ağani|tr|Hacı Beşir Ağa}} taklifiga koʻra Hekimogʻli Ali Posho bosh vazir etib tayinlandi. {{Comment|1733-yil 6-oktyabr|1146-yil 26-rabius-soniy}} kuni Eronga urush eʼlon qilindi{{sfn|Özcan|2003|s=349}}{{ref+|Turk tarixshunosligida 1730—1736-yillarda Usmoniylar imperiyasi bilan Safaviylar davlati o‘rtasidagi munosabatlarning keskinlashishi ikki alohida to‘qnashuv sifatida qaraladi: {{iw|Usmoniylar-Eron urushi (1730—1732)||en|1730-1732 Osmanlı-İran Savaşı}} va {{iw|Usmoniylar-Eron urushi (1735—1736)||en|1735-1736 Osmanlı-İran Savaşı}}.|group="k"}}.

Ayni paytda Qandahordan qaytgan [[Nodirshoh]] ham bu kelishuvni qabul qilmadi. Eronda hokimiyatni qoʻlga kiritgach, [[Kirkuk muhofazoti|Kirkukka]] hujum qilib, [[Bagʻdod|Bagʻdodni]] qamal qildi. Taxminan sakkiz oy davom etgan qamal Erzurumli Vali Topal Osman Posho yordamida bartaraf etildi. Tabrizning qayta qoʻlga olinishi bilan Sulton Mahmudga „[[gʻozi]]“ unvoni berildi. Biroq Tabrizni boy berildi, keyinroq Bagʻdod qamal qilindi. 1735-yil iyun oyida Revan yaqinidagi Arpachay jangida Abdullah Posho magʻlubiyatga uchradi. Eron seraskeri tomonidan asirga olinganidan soʻng Mahmud I Hekimoglu Ali Poshoni bosh vazir lavozimidan chetlatib, uning oʻrniga Bagʻdod hokimi Gürcü Ismail Poshoni tayinladi. Bagʻdod hokimi etib Raqqa hokimi boʻlgan Hamalizadeh Ahmad Posho tayinlandi. Mahmud [[Qrim xonligi|Qrim xoni]] Kaplan I Girayga darhol Kavkaz orqali Eronga yurishni buyurdi. Biroq, bu yurish Rossiya bilan munosabatlarning keskinlashishiga olib kelgach, Usmoniylar Eron bilan sulh tuzish yoʻllarini qidira boshladilar. <nowiki/>[[Zuhob sulhi|Kasrishira tinchlik shartnomasi]] asosida yangi shartnoma tuzildi. 1736-yilda [[Abbos III|Abbos Mirzoni]] taxtdan agʻdarib, oʻzini Fors shohi deb eʼlon qilgan Nodirshoh Kirmonshoh Abdulbakiyxonni [[Jaʼfariylik|jaʼfariylar tariqatini]] tan olish, har yili Fors amirlarini Makkaga [[Haj|hajga]] joʻnatish, asirlarni almashish va ikkala mamlakatda elchixonalar tashkil etish takliflari bilan Istanbulga yubordi. Eron elchisining saʼy-harakatlari hech qanday natija bermagach, masalani Eronning oʻzida hal qilish maqsadga muvofiq deb topildi. Mustafo ogʻa oʻsha davlatga yuborildi. Oxir-oqibat jafariylikni beshinchi mazhab sifatida qabul qilish taklifi rad etildi, ammo 1736-yilda Nodirshohning [[shahanshoh]] deb tan olinishi va Eronda sunniylikning rasman eʼlon qilinishi sharti bilan bu masalada kelishuvga erishildi{{sfn|Özcan|2003|s=349}}. Bu kelishuv har ikki tomonga ham yoqmadi{{sfn|Şakul|2009|p=345}}.

===== Rossiya bilan urushlar (1735—1739) =====
[[Rossiya imperiyasi|Rossiya]] Avstriya bilan birgalikda Polsha taxti uchun urushni oʻz foydasiga yakunlab, qoʻshinlarni Azak qal’asiga yaqin joylarga yuborishni boshladi. Usmoniylar bilan tuzilgan shartnomalarga zid ravishda [[Ukraina]] va Podolya chegaralarida yangi qal’alar qurdi. Ruslar Mahmud I ning Qrim qoʻshinlarining Kavkazdagi Kabarda hududidan oʻtib, Eron chegarasidagi Usmonli qoʻshinlarini qoʻllab-quvvatlash toʻgʻrisidagi buyrugʻiga qarshi norozilik bildirishdi, chunki bu joylar Rossiyaga tegishli edi va buyruq bekor qilingan boʻlsa-da va keyin Qrim tomon Orkapi qal’asini egallab olish uchun harakat qilgan. Rus hujumlari oldida, fransuz hukumati Rossiya imperiyasiga qarshi urush toʻgʻrisida qaror qabul qilishi kerak edi. Bosh vazir Silahdar Seyyid Mehmed Posho armiya qoʻmondoni etib tayinlandi. Tajribali kaptan Canım Hoca Mehmed Posho floti bilan Qrim sohilidagi Ozyu (Ochakov) qal’asining gubernatori Hatibzade Yahya Posho etib tayinlandi. Eron chegarasida toʻplangan kuchlarning bir qismi Kefa shahriga joʻnatildi va ilgari Bosniyada toʻplanishi rejalashtirilgan kuchlar Babadagdagi armiyaga qoʻshilishi kerakligi toʻgʻrisida qaror qabul qilindi{{sfn|Özcan|2003|s=349}}.

Fransiya elchisi Louis Sauveur de Villeneuve Avstriyaning Rossiya tomonida urushga kirishiga yoʻl qoʻymaslik uchun diplomatik harakatlar qildi. Boshqa tomondan, Avstriya imperatori Karl IV rus imperatori Anna Ioannovna bilan kelishuvga erishdi va tayyorgarlikni yakunlash uchun Usmoniylar imperiyasidagi elchisi Iogann Michael von Talman orqali Bâb-ı Âlini berishni kechiktirishga harakat qildi{{sfn|Özcan|2003|s=349}}. 1736-yilning 13-iyulida ruslar Azak, [[Yevpatoriya|Gözleve]], Orkapı va Kilburun qalʼalarini egallab, [[Boqchasaroy|Bahchasaroy]] va [[Simferopol|Akmescidni]] vayron qilgan boʻlsalar-da, Usmoniylar hukumati tinchlik bitimi tuzish umidini saqlab qolishdi{{sfn|Özcan|2003|s=349—350}}. Hatto qoʻriqchilar Ozyu, [[Bender]] va Vidinning Avstriya urushga tayyorlanayotgani haqidagi xabarlariga eʼtibor berilmadi. {{Comment|1736-yil 16-iyunda|1149-yil 6-safar}} Istanbuldan chiqib ketayotgan Usmoniylar qoʻshini Bobodogʻga yetib keldi va kuta boshladi. Mahmud I qabul qilgan elchi Talman Usmoniylar hukumatini jilovlashda davom etdi. Nemirovda muzokaralar olib borishga qaror qilingan vaqtga kelib, Avstriya qoʻshinlari Usmoniylar yerlariga uch tomondan hujum qilib, urushni boshlab yuborishdi{{sfn|Özcan|2003|s=350}}.

1737-yil 11-iyulda ruslar Ozyuni egallab olishdi. Avstriyaliklar [[Nish]], [[Banya-luka|Banja]] va Izvornikka hujum qilib, Valaxiyaga kirib, [[Buxarest|Buxarestni]] egallab olishdi. Bundan tushkunlikka tushgan Mahmud I Muhsinzade Abdullah Poshoni bosh vazir lavozimidan boʻshatdi. Rumeliya [[Beklarbegi|beylerbeyi]] Këpruluzade Hafiz Ahmed Poshoga Nishni qaytarish topshirildi. Bosh vazir Abdulla Posho Banya-Lukda, Hekimoglu Ali Posho Bosniyada jang qilgan. Ivaz Mehmed Posho esa avstriyaliklarni Vidindan chekinishga majbur qilgan. Hafiz Ahmed-Posho Nishga bostirib kirgan. Armiya Istanbulga qaytib kelganidan soʻng, Bosh vazir Yeğen Mehmed Posho urushni boshlash uchun javobgarlik Avstriyada boʻlishi sharti bilan Fransiyaning tinch vositachiligini qabul qildi. Shu bilan birga, Sulton chegaralarni mustahkamlashni davom ettirdi va [[Belgrad|Belgradni]] qaytarib olish uchun barcha tayyorgarlikni amalga oshirdi. Shu bilan birga, 1738-yil boshida Tekirdagda Jozef Rakotsi Mahmud I tomonidan Transilvaniya hokimi etib tayinlandi. Armiya Ada-Kale va Belgradga qarab harakatlanayotganda, avstriyaliklar [[Timishoare|Timishoarega]] hujum qilishdi. Orshova va Mehadiyada shiddatli toʻqnashuvlar yuz berdi. Usmoniylar Mehadiyani egallab olishdi. Orshova va Ada-kaleni qamal qilishdi. Sebesh va Lugoj qal’alari vayron qilindi, 1738-yil 17-avgustda esa Ada-kale bosib olindi. Keyinroq Belgradga bostirib kirishdi{{sfn|Özcan|2003|s=350}}{{sfn|Özcan|2003|s=350}}{{sfn|Özcan|2003|s=350}}.

===== Fors bilan urush (1743—1746) =====
[[Fayl:Siege_of_Ochakov_(1737).jpg|left|thumb|1737-yilda rus qoʻshinlari tomonidan turklarning [[Ochakiv|Ozyu (Ochakov)]] qal’asi qamal qilinishi.]]
Ayni paytda Nodirshohning sharqdagi faoliyati yangi muammolarni keltirib chiqardi. Uning Kavkazning bir qismini bosib olishga urinishlari Istanbulda salbiy munosabat bilan kutib olindi. Shohning Kavkazga yurishi boshlanganidan koʻp oʻtmay, Bagʻdodni taslim qilish iltimosi bilan Ahmad Poshoga murojaat qildi. Ahmadning rad etishiga javoban Bagʻdod va Kirkukni qamal qildi. 1743-yil iyul oyida Kirkukni egalladi. Bu voqealarning barchasi Usmoniylar va Fors oʻrtasida yangi urush boshlanishiga olib keldi. Mahmud I Hekimoʻgʻli Ali Poshoni vazirlikdan olib, uning oʻrniga Seyyid Hasan Poshoni tayinladi va Eron yurishiga joʻnatdi. Bu orada Eron taxtiga yangi daʼvogar — Safaviylar sulolasidan chiqqan va Rodosda bir muddat yashagan Safi Mirzo paydo boʻldi{{sfn|Özcan|2003|s=350}}.

Kars yaqinidagi harbiy toʻqnashuv aniq natija bermadi va shahar uchun kurash 1744-yil 9-dekabrgacha davom etdi. Sharqiy serasker Ahmad Poshoning oʻrniga kelgan Yegen Mehmed Posho chekinayotgan Eron qoʻshini ortidan quvib, Revanda uni qoʻlga oldi. Ammo 1745-yil 20-avgustda Mehmed Poshoning oʻlimi Usmoniylar qoʻshinining tarqalib ketishiga olib keldi va Kars boy berildi. Shundan soʻng Diyorbakir beylerbeyi Abdullah Posho Hamadonga bir necha marta bosqinlar uyushtirib, Nodirshohni qiyin ahvolga solib qoʻydi. Shoh Serasker Ahmad Posho va Bagʻdod hokimi Ahmad Poshoga xabar yuborishga majbur boʻldi. Xabarda Shoh Mosul va Basrani oʻz tasarrufida qoldirishni talab qildi. Fath Alixon Istanbulga kelib, Shohning tinchlik soʻrashida samimiy ekanini eʼlon qilgach, shartnoma tuzishga qaror qilindi. Nazif Mustafa efendi Usmoniylar taklifini Qazvinda Nodirshohga yetkazadi. Bagʻdod hokimi Ahmad Posho bilan ikkinchi Kasrishiri shartnomasi (1746-yil 4-sentyabr) doirasida kelishuvga erishildi. Unga koʻra forslar ziyoratchilar va sayohatchilar xavfsizligini taʼminlashga vaʼda berishdi va oʻzaro mahkumlar almashishdi. Fors shohi tomonidan doʻstlik belgisi sifatida yuborilgan mashhur [[Tovus taxti]] va boshqa sovgʻalar uning oʻldirilishidan keyin yuzaga kelgan notinchliklar tufayli Bagʻdodda uzoq vaqt saqlanib qolgan. [[Mustafo III]] davrida Istanbulga olib kelingan{{sfn|Özcan|2003|s=350}}.

==== Ichki siyosat ====
{| class="wikitable" style="{{float right}}; font-size:95%"
! scope="col" |Yil
! scope="col" |Vazir
|-
|1730
|Silahdar Damad Mehmed Posho
|-
|1731
|Kabakulak İbrahim Posho
|-
|1731
|Topal Osman Posho
|-
|1732
|Hekimoğlu Ali Posho (1-marta)
|-
|1735
|Gürcü İsmail Posho
|-
|1736
|Silahdar Seyyid Mehmed Posho
|-
|1737
|Muhsinzade Abdullah Posho
|-
|1737
|Yeğen Mehmed Posho
|-
|1739
|Hacı Ivaz Mehmed Posho
|-
|1740
|Nişanchi Hacı Ahmet Posho
|-
|1742
|Hekimoğlu Ali Posho (2-marta)
|-
|1742
|Seyyid Hasan Posho
|-
|1746
|Tiryaki Hacı Mehmed Posho
|-
|1747
|Seyyid Abdullah Posho
|-
|1750
|Divitdar Mehmed Emin Posho
|-
|1752
|Corlulu Kose Bahir Mustafo Posho
|}
Sulton Mahmud Istanbulda qattiq tartib-intizomni, jamoat tartibini saqlash choralarini koʻrdi. Ayollar kiyimi, [[fohishalik]], savdogarlarni kuzatish, narxlarni nazorat qilish kabi ijtimoiy masalalar bilan qiziqdi. Bu masalalar boʻyicha ilk farmonlarni chiqargan Mahmud I [[Rech Pospolita|Polsha]], [[Rossiya imperiyasi|Rossiya]] va Avstriyaga elchilarini yuborib, Usmoniylar taxtiga yangi sultonning oʻtirishini eʼlon qildi{{sfn|Özcan|2003|s=348}}{{sfn|Özcan|2003|s=349}}.

Rossiya bilan urush tugagach, mamlakat ichidagi vaziyat biroz keskinlashdi. Qattiq sovuqli qish sharoiti 1740-yilda kichik qoʻzgʻolonga sabab boʻldi, biroq u osonlik bilan bostirildi. Istanbuldagi ishsizlar oʻz shaharlariga joʻnatildi{{sfn|Özcan|2003|s=350}}. Sulton mahalliy [[Bek|beklardan]] iborat guruhlarning hokimiyatni egallab olishlariga yoʻl qoʻymaslik, xalqni ularning zulmidan himoya qilish maqsadida qishloqlarda markazlashgan hokimiyat oʻrnatishga harakat qildi. Shu maqsadda {{Comment|1740-yil|Hijriy 1153-yil}} maxsus farmon chiqarildi, ammo bu hech qanday taʼsir koʻrsatmadi. Fransuzlarning igʻvolariga qaramay, Mahmud tinchliksevarlik siyosatga amal qildi{{sfn|Özcan|2003|s=351}}. 1740-yilda imperator Karl VI vafotidan soʻng, Avstriya taxt vorisligi uchun urush boshlangan paytdagi vaziyatdan foydalanishga urinmadi. Eronda 1747-yilda Nodirshoh vafotidan keyin vujudga kelgan tartibsizliklarga ham aralashmagan{{sfn|Özcan|2003|s=351}}. Mahmud I ichki masalalarga urgʻu berdi: Qora amaldorlar boshligʻi Morali Beshir ogʻa davrida saroy ogʻasi mavqeining yuksalishi, Anadoluda qaroqchi urugʻlarning (xususan, Oydinda deyarli mustaqil boʻlgan Saribeyoʻgʻli) shakllanishi, Sayid Fathiyning Damashqdagi jazosi, Istanbuldagi 1748-yilgi qoʻzgʻolon va Najddagi [[Vahhobiylik|vahhobiylar]] masalasi shular jumlasidan{{sfn|Şakul|2009|p=345}}.
[[Fayl:Ferman_Mahmud_I.jpg|thumb|Sulton Mahmud I oʻzining [[Tugʻro|tugʻrosi]] bilan 1741-yilda chiqarilgan farmoni]]
Mahmud I armiyani mustahkamlash va modernizatsiya qilishga harakat qildi. Sulton yanicharilarga muntazam ravishda ish haqi toʻlanishini taʼminladi. İbrahim Muteferrika bilan birga davlat tuzilishi toʻgʻrisidagi risolani yozdi{{sfn|Özcan|2003|s=351}}. Risolada Muteferrika rus imperatori [[Pyotr I|Pyotrning]] islohotlari namunasida armiyani boshqarishni tavsiya qilgan{{sfn|Şakul|2009|p=345}}. Mahmudning qoʻllab-quvvatlashi bilan Islom dinini qabul qilgan fransuz Humbaracı Ahmed Posho (graf Bonneval) Humbaracı artilleriyachilar korpusini qurdi{{sfn|Özcan|2003|s=351}}{{sfn|Şakul|2009|p=345}}. Sultonning buyrugʻi bilan [[Üsküdar|Uskudarda]] 1734-yilda Humbarahane harbiy oʻquv majmuasi qurildi. Keyinchalik, majmua namunasida [[Mustafo III]] va [[Salim III]] davrida shunday majmualar qurilgan{{sfn|Özcan|2003|s=351}}. Birinchi marta nazariy va amaliy matematika, zamonaviy harbiy sanʼat harbiy oʻquv dasturiga kiritilgan. Toʻpchilar markazi barpo etildi va yangi toʻplar quyildi{{sfn|Şakul|2009|p=345}}. 1732-yilda sipohilar toʻgʻrisida yangi qonuni tayyorlandi va u keyingi qonunlar uchun asos boʻlib xizmat qildi{{sfn|Özcan|2003|s=351}}.

İbrahim Muteferrikaning vafotidan keyin 1747-yilda yopilgan bosmaxona Mahmud I buyrugʻi bilan qayta ochilgan. Bosmaxonani boshqarish uchun Polshadan hunarmandlar olib kelindi{{sfn|Özcan|2003|s=351}}. Yalovada qogʻoz fabrikasi ochildi, qogʻoz importi yoʻlga qoʻyildi{{sfn|Şakul|2009|p=345}}. Aynan shu davrda birinchi marta [[yongʻin|oʻt oʻchirishda]] shlanglar qoʻllanila boshlandi{{sfn|Özcan|2003|s=351}}. Istanbul, [[Belgrad]] va Vidinda koʻplab kutubxonalarga asos solindi{{sfn|Şakul|2009|p=345}}.

Mahmud I hukmronligi davrida moliyaviy ahvol nisbatan yaxshi edi. Umuman olganda, iqtisodiy siyosat Islom taqvimi boʻyicha moliyaviy toʻlovlarni amalga oshirish amaliyotini joriy etilgan. Bu orqali oʻtgan yillarda davlat tomonidan koʻrilgan zararlarning oldini olish maqsad qilingan. Oltin, kumush va mis tangalar zarb qildirgan Sulton Onadoʻli va Rumelida pul zarb qilishni taqiqlagan, lekin faqat olis Misr, Shimoliy Afrika viloyatlari, Bagʻdod va [[Tbilisi|Tiflisda]] ruxsat bergan{{sfn|Özcan|2003|s=351}}.

==== Qurilish va xayriya ishlari ====
[[Fayl:Basile_Kargopoulo_Constantinople_1870s_01.jpg|left|thumb|Qurilishi Mahmud I tomonidan boshlangan [[Nuruosmaniye masjidi|Nuruosmaniye]] masjidi]]
Mahmud I Istanbul va Edirne oʻrtasidagi yoʻl boʻyidagi ayvonlarni (miriye) taʼmirlatdi. Poytaxtni rekonstruksiya qilish ustida ishladi va lolalar davrida boshlangan shahar tarkibida tumanlar tashkil qilish faoliyatini davom ettirdi{{sfn|Özcan|2003|s=351}}. Faoliyati uchun zamondoshlaridan „muammir-i bilad“ (shahar quruvchi) laqabini oldi{{sfn|Özcan|2003|s=352}}. [[Nuruosmaniye masjidi|Nuruosmaniye]] masjidi majmuasini qurishga buyruq berdi{{sfn|Şakul|2009|p=345}}. Majmua [[Usmon III]] davrida qurib bitkazildi. Mahmudning buyrugʻi bilan [[Topkapı saroyi]] hududidagi oʻrta darvoza taʼmirlandi{{sfn|Özcan|2003|s=351}}. Davlat gʻaznasi binosi yonida elchixonalar gʻaznasi binosini qurdirdi{{sfn|Sarıcaoğlu|2007|s=458—459}}. Beshiktosh daryosi boʻyidagi saroy majmuasi va Yali saroyini qoʻshimcha saroylar qurish va bogʻlar barpo etish orqali kengaytirdi{{sfn|Özcan|2003|s=351}}. [[Galatasaroy (futbol klubi)|Galatasaraydagi]] imperatorlik maktabi ham tiklandi{{sfn|Özcan|2003|s=351}}. Tophane maydonini kengaytirish va uning yonidagi kemasozlik ombori va axlatxonani taʼmirlash ishlari amalga oshirildi{{sfn|Şakul|2009|p=345}}.

Mahmud I koʻplab diniy va boshqa binolarning asoschisi boʻldi. Yıldız Dede masjidi, Tulumbacılar va Defterdar Kapisi majlis uylaridagi masjidlar (kichik masjidlar), Rumelihisardagi Kamoliddin Pir, Beshiktoshdagi Arab Pir va [[Üsküdar|Uskudardagi]] Sulton Mahmud va Qandilli masjidlarini misol keltirish mumkin. Uning buyrugʻi bilan [[Boyazid masjidi|Boyazid masjidining]] gumbazi taʼmirlandi, Yeraltı masjidiga kirish qismining tepasida Mahmud I [[Tugʻro|tugʻrosi]] bitilgan{{sfn|Özcan|2003|s=351—352}}{{sfn|Özcan|2003|s=352}}.

Mahmud saroy va masjidlar qurishdan tashqari Istanbulning Galata va Beyoglu hududlaridagi suv muammolari bilan ham shugʻullangan{{sfn|Özcan|2003|s=352}}. Uning buyrugʻi bilan bu hududlarga suv yetkazish uchun toʻgʻon va kanallar qurilgan{{sfn|Şakul|2009|p=345}}. Bundan tashqari, Tophaneda favvora, Azapkapı shahrida Solihi Sulton favvorasi boʻlgan{{sfn|Özcan|2003|s=352}}. Kasimpaşa, Tepebaşı, Galata va Beşiktaş hududlarida yuzdan ortiq favvora qurilgan{{sfn|Şakul|2009|p=345}}. Mashhur „Taksim“ nomi Mahmud hukmronligi davrida u qurdirgan suv minorasi tufayli qoʻllanila boshlandi{{sfn|Şakul|2009|p=345}}{{sfn|Özcan|2003|s=352}}.

=== Vafoti ===
[[Fayl:Valideh_Mosque,_Istanbul,_Turkey,_1903._(2806281083).jpg|thumb|Mahmud I va boshqa sultonlar dafn etilgan Turkxon sulton maqbarasi. [[Bruklin muzeyi]] arxivi, 1903-yil]]
Mahmud I 1754-yilda [[juma namozi]]dan qaytgach, Topkapı saroyining Demirkapı eshigi oldida vafot etdi{{sfn|Özcan|2003|s=351}}. Manbalarda oʻlimining aniq sanasi turlicha keltirilgan. Alderson sultonning vafot etgan sanasini 1754-yil 14-dekabr deb yozgan{{sfn|Alderson|1956|p=173}}. Boshqa manbalarda 1754-yil 9-dekabr sanasi keltirilgan{{sfn|Alderson|1956|p=173 (note 2)}}. Sakaoglu va Ozcan esa 1754-yil 13-dekabr sanasini aytishgan{{sfn|Sakaoğlu|2015|s=450}}{{sfn|Özcan|2003|s=351}}.

Mahmud qurilishi tugallanmagan [[Nuruosmaniye masjidi|Nuruosmaniye]] masjidi yonidagi maqbaraga dafn qilinishni rejalashtirgan. Ammo, [[Usmon III]] xohishiga koʻra, [[Mustafo II]] dafn etilgan Yangi masjiddagi Turxon Sulton maqbarasiga dafn etilgan{{sfn|Özcan|2003|s=351}}.

== Shaxsiyati ==
Mahmud I tashqi va ichki ishlarda mutanosiblik siyosatini olib bordi, vazirlarni tez-tez almashtirdi. Tashqi siyosatda muvaffaqiyatli bitimlar tuzdi, ichki tartibsizliklarning oldini olishga harakat qildi. [[Devon (idora)|Devoni Humoyun]] majlislarini oʻtkazdi, xalqning dardini eshitdi{{sfn|Özcan|2003|s=351}}.

Manbalarda Mahmud I dindor, ziyoli, bilimli, vazmin, rahm-shafqatli, tinchliksevar, adolatli sulton sifatida taʼriflanadi{{sfn|Özcan|2003|s=351}}{{sfn|Aktepe, Levy|2012}}{{sfn|Özcan|2003|s=351}}. „Sebkati“ taxallusi bilan sheʼr yozgan. Baʼzilari hozirgi kungacha saqlanib qolgan asarlar yaratgan{{sfn|Şakul|2009|p=345}}{{sfn|Özcan|2003|s=351}}. Nayza uloqtirishni, ot poygasini, suvda suzishni, oy nurida dengizni tomosha qilishni, lolalarni, shaxmat oʻyinini yaxshi koʻrar edi{{sfn|Şakul|2009|p=345}}{{sfn|Şakul|2009|p=345}}.

== Oilasi ==
Turk tarixchisi Çağatay Uluçay oʻzining „Padişahların Kadınları ve Kızları“ (Sultonlarning xotinlari va qizlari) asarida xotinlik maqomida va kadınefendi unvoniga ega uchta kanizakni, ikbal maqomida va hanımefendi unvoniga ega toʻrt nafar kanizakning ismini keltiradi. „Hacı“ taxallusli '''Alicenab Kadınefendi''' Mahmudning bosh rafiqasi boʻlib, [[Fotih masjidi]] yonida [[Maktabxona|mekteb]] (boshlangʻich maktab), favvora va [[Sevil(favvora)|sebil]] qurdirgan. [[1775-yil]]da hajdan qaytganidan soʻng, koʻp oʻtmay vafot etdi va [[Yangi masjid (Istanbul)|Yangi masjid]] qabristoniga dafn qilindi{{Sfn|Uluçay|2011|s=145}}. „Hacı“ laqabli '''Alicenab Kadınefendi''' Mahmudning beshinchi yoki oltinchi xotini boʻlib, 1804-yilda vafot etgan va [[Shahzoda masjidi|Shahzoda masjidida]] dafn etilgan. 1732-yilda Verdinaz [[Aksaray|Aksaraydagi]] {{Tarjima qilinmagan 5|Murat Posho masjidi|Murat Posho masjidi|tr|Murat Paşa Camii (İstanbul)}} yonida mekteb va [[Sevil(favvora)|sebil]], Galatadagi iskala yonida oʻz nomiga favvora qurdirdi{{Sfn|Uluçay|2011|s=145}}. Mahmudning oltinchi xotini '''Rami Kadınefendi''' Beshiktoshdagi Akaretler koʻchasiga olib boruvchi koʻchada sebil qurdirgan va Sulton vafotidan keyin İbrahimbeyga turmushga chiqqan. Ikballar ichida Uluçay '''Meyyase Hanımefendi''' (bosh ikbal), '''Fehmi Hanımefendi''' (ikkinchi Ikbal) boʻlganini yozga{{Sfn|Uluçay|2011|s=145}}.

Alderson oʻzining „The Structure of the Ottoman Dynasty“ (Usmoniylar sulolasining tuzilishi) asarida Mahmudning oltita kanizaklarini keltiradi: '''Ayşe Hacı''' ({{Comment|1746-yilda|1159-hijriy yil 3-muharram}} vafot etgan), '''Hatice Rami''' ({{Comment|1780-yilda|hijriy 1194-yilda}} vafot etgan), '''Hatem''' ({{Comment|1769|1183-yil}}-yili vafot etgan), '''Roziye''', '''Tiryal''' ({{Comment|1789|1203-hijriy yil}}-yilda vafot etgan) va '''Verdinaz''' ({{Comment|1804-yil 16-dekabr|hijriy 1219-yil}} kuni vafot etgan){{sfn|Alderson|1956|p=173}}. Aldersonning xabar berishicha, Hatice Rami taxminan 1755-yilda Mustafo Poshoning oʻgʻli Ibrohimbeyga turmushga chiqqan{{sfn|Alderson|1956|p=173 (note 4)}}. Shuningdek, u Mahmudga mansub qizlar va ularning nikohi aslida oldingi sultonlarga tegishliligini, Sulton Mahmudning oʻzi farzandsiz boʻlganini qayd etadi{{sfn|Alderson|1956|p=173 (note 3)}}{{sfn|Alderson|1956|p=173}}.

Turk tarixchisi Necdet Sakaoğlu oʻzining „Bu mülkün kadın sultanları“ (bu mulkning sulton xonimlari) kitobida Mahmudning kadinefendi maqomiga ega boʻlgan oltita kanizaklarini va ikbal (choʻri) maqomiga ega beshtasini koʻrsatadi{{sfn|Sakaoğlu|2015|s=450—452}}. Ikkita kanizak — Ayşe va Hatem Mahmudning asosiy xotinlari unvonini olishgan, ularning ikkalasi ham Süreyya Mehmet Beyning „Osmanlı devletinde kim kimdi“ (Usmoniylar reyestri) kitobida koʻrsatilgan. '''Ayşe''' '''Kadınefendi''' (1746-yilda Istanbulda vafot etdi) 1730-yilda yangi sultonning haramiga kirgan. '''Hatem''' '''Kadınefendi''' (1769-yilda Istanbulda vafot etgan) haqidagi maʼlumotlar Ayşe vafot etganidan keyin paydo boʻlgan. Faqat oʻsha paytda hukmronlik qilgan Sulton [[Mustafo III]] ruxsati bilan [[Ayazma masjidi|Ayazma masjidi yaqiniga]] dafn etilganligi maʼlum va qabrdagi yozuvga koʻra, uni „hanım“ deb atashgan. Sakaoğlu yozishicha, Mahmudning keyingi kanizagi '''Alicenab''' '''Kadınefendi''' (1775-yilda vafot etgan) boʻlganini aytadi{{sfn|Sakaoğlu|2015|s=451}}. U yangi masjid bogʻida joylashgan Jedit-Havatin maqbarasida dafn etilgan. Sakaoğlu taʼkidlashicha, Alicenab „Usmoniylar reestri“da ham, Aldersonning „Usmoniylar sulolasi tuzilishi“da ham keltirilmagan. '''Verdinaz Kadınefendi''' (shuningdek „Hacı Verdinaz“ va „Hacı hatun“ nomlari bilan tanilgan, 1804-yil 16-dekabrda vafot etgan), sultonning toʻrtinchi xotini boʻlgan va sulton vafotidan keyin 50 yil yashaganiga koʻra, u Mahmud hukmronligining oxirida haramga kirgan. Verdinaz xayriya jamgʻarmasini tashkil etgan, uning mablagʻlari bilan favvora, maktab va Aksaraydagi Murat Posho masjidi yaqinidagi yana bir favvora, Galatdagi pristan yaqiniga favvora qurildi, uning qurilishi uchun Catalcadagi qishloq koʻchirildi{{ref+|Ushbu binolarning hech biri bugungi kungacha saqlanib qolmagan{{sfn|Sakaoğlu|2015|s=452}}.|group="k"}}. Verdinaz [[Shahzoda masjidi|Shahzoda masjidida]] dafn etilgan. '''Hatice Rami Kadınefendi''' (1780-yil 16-yanvarda vafot etdi) sultonning oltinchi xotini edi. Beshiktoshda piyodalar koʻprigi va [[hammom]], Akaretler koʻchasining boshida Beshiktoshdagi eski saroy oshxonasiga qarama-qarshi boʻlgan maktab va favvora qurdirdi. Mahmud vafotidan bir yil oʻtgach, Hatice Rami Ibrohimbeyga turmushga chiqdi va u bilan Beshiktashda yashadi. Sakaoğlu taʼkidlashicha, Mahmudning soʻnggi kanizagi '''Tiryal''' '''Kadınefendi''' (1785-yilda vafot etgan) boʻlgan. Sakaoğlu Tiryalning Jedithavatin maqbarasida dafn etilganiga asoslanib, oʻz kunlarini eski saroyda sultonning bevasi sifatida oʻtkazgan degan xulosaga keladi. Bundan tashqari, u Tiryalni saroy doiralaridagi obroʻsi tufayli „ikkinchi [[Volida Sulton]]“ deb taʼriflagan. Sakaoğlu Mahmudning saroyida ikki ikbal (choʻri) boʻlganini yozadi: '''Meiyase''' (bosh ikbal) va '''Fehmi''' '''Hanımefendi''' (ikkinchi ikbal). Aldersonning „Usmoniylar sulolasi tuzilishi“ kitobidagi Mahmudning kanizaklari roʻyxatida ham ikballar haqida yuqoridagi maʼlumotlar bor{{sfn|Sakaoğlu|2015|s=452}}.

== Izohlar ==
<references group="k"/>

== Manbalar ==
{{manbalar}}

== Adabiyotlar ==
* {{книга |автор=Aktepe, M. Münir, Levy, A. |часть=Maḥmūd |ссылка часть= |заглавие=Encyclopaedia of Islam |nodot= |оригинал= |язык=en |ссылка=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/mahmud-COM_0630?s.num=0&s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-2&s.q=Maḥmūd+I |викитека= |ответственный=ed. by C. E. Bosworth, E. van Donzel and Ch. Pellat, Assisted by F. Th. Dijkema and S. Nurit. With B. Lewis and W. P. Heinrichs|издание=2nd |место=Leiden |издательство=E.J. Brill |год=2012 |volume=6 |pages=55—58 |columns= |allpages= |серия= |isbn=9789004161214 |тираж= |ref=Aktepe, Levy }}
* {{книга |автор=Akyıldız, Ali |часть=Saliha Sultan |ссылка часть=http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c36/c360041.pdf |заглавие=Islam Ansiklopedisi |оригинал= |ссылка=https://islamansiklopedisi.org.tr/saliha-sultan |викитека= |ответственный= |издание= |место=An. |издательство=İslâm Araştırmaları Merkezi |год=2009 |volume=36 |seite=45 |columns= |allpages= |серия= |isbn= |тираж= |ref=Akyıldız }}
* {{книга |автор=Alderson, Anthony Dolphin |заглавие=The Structure of the Ottoman Dynasty |ответственный= |ссылка=https://ia801500.us.archive.org/11/items/in.ernet.dli.2015.69864/2015.69864.Structure-Of-The-Ottoman-Dynasty.pdf |место= |издательство=Clarendon Press |год=1956 |том= |allpages=173|pages=|isbn= |ref=Alderson }}
* {{Статья|автор=Özcan, Abdülkadir |заглавие=Mahmud I |ссылка=https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/27/C27008903.pdf |издание=TDV İslâm Ansiklopedisi |nodot= |оригинал= |язык=tr|викитека= |ответственный=|место=İstanbul |издательство=Türkiye Diyanet Vakfı |год=2003 |том=27 |страницы=348—352 |columns= |allpages= |серия= |isbn= |тираж= |ref=Özcan }}
* {{Статья|автор=Özcan, Abdülkadir |заглавие=Patrona İsyanı |ссылка=https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/34/C34011103.pdf |издание=TDV İslâm Ansiklopedisi |nodot= |оригинал= |язык=tr|викитека= |ответственный=|место=İstanbul |издательство=Türkiye Diyanet Vakfı |год=2007 |том=34 |страницы=189—192 |columns= |allpages= |серия= |isbn= |тираж= |ref=Özcan }}
* {{книга |автор=Sakaoğlu, Necdet |заглавие=Bu mülkün kadın sultanları |ответственный= |ссылка=https://www.tdk.com.tr/Bu-Mulkun-Kadin-Sultanlari_39687.html |место= İstanbul|издательство=ALFA Basım Yayım Dağıtım San.  ve  T ic.  Ltd. Şti. |год=2015 |том= |allpages= |seite=450—452 |isbn=978-605-171-079-2 |ref=Sakaoğlu |язык=tr }}
* {{книга |автор=Şakul, Kahraman |часть=Mahmud I |ссылка часть= |заглавие=Encyclopedia of the Ottoman Empire |nodot= |оригинал= |язык=en |ссылка=http://psi424.cankaya.edu.tr/uploads/files/Agoston%20and%20Masters,%20Enc%20of%20Ott%20Empire.PDF |викитека= |ответственный=Gábor Ágoston, Bruce Masters |издание= |место=N. Y. |издательство=Infobase Publishing |год=2009 |volume= |pages=344—345 |columns= |allpages=689 |серия= |isbn=978-0-8160-6259-1|isbn2=0-8160-6259-5 |тираж= |ref=Şakul }}
* {{Статья|автор=Sarıcaoğlu, Fikret |заглавие=Osman III |ссылка=https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/33/C33010979.pdf |издание=TDV İslâm Ansiklopedisi |nodot= |оригинал= |язык=tr|викитека= |ответственный=|место=İstanbul |издательство=Türkiye Diyanet Vakfı |год=2007 |том=33 |страницы=456—459 |columns= |allpages= |серия= |isbn= |тираж= |ref=Sarıcaoğlu }}
* {{книга |автор=Süreyya Mehmet Bey |заглавие=Osmanlı devletinde kim kimdi |ответственный= |ссылка=https://books.google.ru/books?redir_esc=y&hl=ru&id=VdlAAQAAMAAJ&focus=searchwithinvolume&q=Şehsuvar |место=Ankara |издательство=Küğ Yayını |год=1969 |том=1 |alleseiten= |страницы= |isbn= |ref=Süreyya |язык=tr }}
* {{книга |автор=Uluçay, M. Çağatay |заглавие=Padişahların Kadınları ve Kızları |ответственный= |ссылка=https://www.iberlibro.com/9789754378405/Padisahlarin-Kadinlari-ve-Kizlari-Cagatay-9754378401/plp |место= Ankara |издательство=Ötüken |год=2011 |том= |alleseiten=312 |seite=145—146 |isbn=9754378401|isbn2=9789754378405 |ref=Uluçay |язык=tr }}
{{tashqi havolalar}}{{Usmoniylar imperiyasi sultonlari}}
[[Turkum:Usmonli sulolasi]]
[[Turkum:Usmonlilar imperiyasi hukmdorlari]]