Kish oroli sahifasining manbasini koʻrish

{{Bilgiquti aholi punkti
| oʻzbekcha nomi = Kish
| asl nomi = {{lang|fa|جزیره‌ی کیش}}
| image_skyline = {{Photomontage
| photo2a = 9.harireh.jpg
| photo1a = Kish skyline.jpg
| photo2b = Kish Island amir1.jpg
| photo3a = Dariush Grand Hotel - 2.jpg
| photo3b = Greek Ship of kish amir.jpg
| photo4a = Hoteltoranj.jpg
| size = 280
| spacing = 2
| color = transparent
| border = 0
}}
|tasvir_eni=280px
| mavqe = Shahar
| mamlakat = Eron
| mintaqa turi = Eron ustonlari{{!}}uston
| mintaqa =
| jadvalda mintaqa = Hoʻrmuzgon ustoni{{!}}Hoʻrmuzgon
| tuman turi = Eron shahristonlari{{!}}shahriston
| tuman = Bandar Linga shahristoni{{!}}Bandar Linga
| jadvalda tuman =
| jamoat turi =
| jamoat =
| jadvalda jamoat =
| qaram =
|lat_deg= 26|lat_min= 32|lat_sec=00
|lon_deg= 53|lon_min= 58|lon_sec=00
|CoordAddon = type:city(10034830)_region:IR
| CoordScale =
| mamlakat xaritasi oʻlchami = 260
| mintaqa xaritasi oʻlchami =
| tuman xaritasi oʻlchami =
| mamlakat xaritasi =
| mintaqa xaritasi =
| tuman xaritasi =
| ichki bolinishi =
| rahbar turi = Erkin iqtisodiy zona rahbari
| rahbar = Gʻulom Husayn Muzaffariy
| asos solingan =
| ilk eslatilishi =
| avvalgi nomlari =
| qachondan beri =
| maydon = 91.5
| balandlik turi =
| AP markazi balandligi =
| iqlim =
| rasmiy til = fors tili
| aholi = 39 853
| sanalgan yil = 2016
| zichlik =
| aglomeratsiya =
| milliy tarkib =
| konfessiyaviy tarkib =
| etnoxronim =
| vaqt mintaqasi = +3:30
| DST =
| telefon kodi =
| pochta indeksi =
| pochta indekslari =
| avtomobil kodi =
| identifikator turi =
| raqamli identifikator =
|sayt = [http://www.kish.ir Kish Free Zone Organization]<br />[http://www.hormozgan.ir Hormozgan Province]
| Commons turkumi =
}}
'''Kish''' ({{lang-fa|کیش}} {{audio|Kish pronounce.ogg|tinglang}}) [[Fors koʻrfazi]]dagi [[Eron]]ning janubiy qirgʻogʻida, [[Hoʻrmuzgon ustoni]] Bandar Lenga shahristonidagi {{convert|91.5|km2|mi2|1|adj=on}} kurort orol. [[Erkin iqtisodiy hudud]] maqomi tufayli orol koʻplab savdo markazlari, sayyohlik joylari va kurort mehmonxonalari bilan isteʼmolchilar jannati sifatida eʼtirof etilgan<ref>{{Cite book |last=Brian Nicholson and Sundeep Sahay |url=http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/NISPAcee/UNPAN015616.pdf |title=Building Iran's Software Industry: An Assessment of Plans and Prospects sing the Software Export Success Model |publisher=Institute for Development Policy and Management, University of Manchester, UK |year=2003 |isbn=1904143377 }} {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160304042110/http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/NISPAcee/UNPAN015616.pdf |date=2016-03-04 }}</ref>. Aholisi taxminan 140 000 kishi, har yili 12 million atrofida sayyoh tashrif buyuradi<ref>{{Cite web |last=www.sirang.com |first=Sirang Rasaneh |title=Kish Island, Hormozgan province - ITTO |url=https://www.itto.org/iran/city/Kish-Island/ |access-date=2022-09-28 |website=itto.org {{!}} Iran Tourism & Touring}}</ref>.

== Tarixi ==
{{Yana qarang | Eron tarixi}}

Kish oroli tarixda turli nomlar bilan – Kamtina, Arakia ({{lang-grc|Αρακία}}), Arakata va Ghiss nomlari bilan tilga olingan.

Miloddan avvalgi 325-yilda [[Aleksandr|Aleksandr Makedonskiy]] Nearxga [[Ummon qoʻltigʻi|Ummon dengizi]] va [[Fors koʻrfazi]]ga ekspeditsion sayohatga chiqishni buyurdi. Nearxning Arakata haqidagi yozuvlari antik davrda Kish oroli haqida birinchi eslatma hisoblanadi{{ref label|kishhistory|1|a}}. [[Marko Polo]] Xitoydagi imperator saroyiga tashrif buyurganida, imperatorning xotinining marvaridlari haqida fikr bildirgan va ularning Kishdan keltirilganligini yozgan{{ref label|kishhistory|2|a}}<ref>{{Cite web |last=team |first=I. B. R. |date=2024-05-17 |title=Kish Island Guide: An Insider's Look at This Hidden Gem |url=https://iranbrands.review/culture/kish-island/ |access-date=2024-05-28 |website=Iran Brands Review |language=en-US}}</ref>.

2007-yilning mart oyida isteʼfodagi FQB agenti shaxsiy detektiv Robert A. Levinson Kish orolida Dovud Salohiddin laqabli amerikalik qochoq bilan uchrashgandan keyin gʻoyib boʻldi<ref>{{Cite news |last=Meier |first=Barry |date=2011-12-09 |title=Video Revives Mystery of Missing Former F.B.I. Agent |url=https://www.nytimes.com/2011/12/10/world/middleeast/video-shows-robert-levinson-ex-fbi-agent-missing-in-iran.html |access-date=2022-01-20 |work=The New York Times |language=en-US |issn=0362-4331}}</ref>.

2019-yilda xonanda Joss Stoun Eron bojxonasi tomonidan oroldan deportatsiya qilingan edi. Eron rasmiylari britaniyalik qoʻshiqchida mamlakatga kirish uchun tegishli hujjatlar yoʻqligini daʼvo qilishdi, biroq Joss Stounning taʼkidlashicha, Eron hukumati ayol qoʻshiqchi mamlakatda ommaviy shou namoyish etishidan qoʻrqqan<ref>{{Cite web |date=4 July 2019 |title=British Singer Joss Stone Says She's Been 'Deported' From Iran |url=https://www.rferl.org/a/british-singer-joss-stone-says-she-s-been-deported-from-iran/30037178.html |access-date=2022-01-20 |website=RadioFreeEurope/RadioLiberty |language=en}}</ref>.

== Geografiyasi ==
Kish Fors koʻrfazida, Eronning materik qismidan {{convert|19|km|abbr=on}} uzoqlikda joylashgan va taxminan {{convert|91|km|abbr=on}} maydonga ega, tashqi chegarasi {{convert|40|km|abbr=on}} va deyarli elliptik shaklga ega.

=== Iqlimi, tabiati va geobotanikasi ===
Kish shimoliy yarim sharda tropik oʻsimliklarning tor chizigʻida joylashgan boʻlib, shimolda [[Eron togʻligi|Fors platosi]] va janubda [[Arabiston yarim oroli]] joylashgan.

=== Ob-havosi ===
Kish juda quruq yarim ekvatorial iqlimga ega. 8 yil davomida Kishda oʻrtacha yillik yogʻingarchilik {{convert|145|mm|abbr=on}} (qishda 54%, kuzda 28% va yozda 14%) va oʻrtacha yillik harorat {{convert|26.6|°C}} edi. Kishdagi nisbiy atmosfera namligi sovuq fasllardan boshqa vaqtda unda dengiz oroli kabi ob-havoni taʼminlaydi. Yilning koʻp qismida namlik taxminan 60% ni tashkil qiladi. Oktyabrdan aprelgacha boʻlgan oylarda Kishning ob-havosi yumshoq boʻlib, {{convert|18|°C}} dan {{convert|25|°C}} gacha. Kish [[Erkin iqtisodiy hudud|erkin zonasi]] arxividagi statistik maʼlumotlar shuni koʻrsatadiki, orolning harorati juda issiqdan oʻrtacha issiqqacha, nisbatan yuqori namlik bilan birga, koʻpincha maʼlum fasllarda qisqa muddatli kuchli yomgʻirlar bilan oʻtadi. [[Fors koʻrfazi]]dagi baʼzi janubi-sharqiy qirgʻoq hududlari va boshqa bir nechta orollar bundan mustasno, Kish oroli mintaqadagi quyosh eng koʻp nur sochadigan soatlarga ega, yiliga taxminan 3100 soat. Kishning iqlimiy tasnifi va umumiy ob-havo sharoitlariga asoslanib, Kishning Saraton tropikiga yaqinligi va uning yuqori tropik bosim tizimlariga taʼsir qilishi, shuningdek, issiq va sayoz suvlar orasida joylashganligi orolning yilning koʻp qismida issiq va nam boʻlishini anglatadi<ref>{{Cite web |title=Kish Free Zone Organization – سازمان منطقه آزاد کیش |url=http://www.kish.ir/HomePage.aspx?TabID=4734&Site=DouranPortal&Lang=en-US |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110117001702/http://kish.ir/HomePage.aspx?TabID=4734&Site=DouranPortal&Lang=en-US |archive-date=2011-01-17 |access-date=2010-04-19 |publisher=Kish.ir}}</ref>.

=== Sayyohlik joylari ===
{{Yana qarang| Eronda turizm}}
[[File:Kish map.png|300px|thumbnail|right|Kish xaritasi]]
[[File:Hoteltoranj.jpg|300px|thumb|Toranj Marine mehmonxonasi]]

Yunon kemasi – 1943-yilda Kishning janubi-gʻarbiy sohilidagi plyajdagi ''Koula F'' yuk tashuvchi [[paroxod]]ning halokati<ref name="Clyde">{{Cite web |last=Cameron |first=Stuart |last2=Robinson |first2=George |last3=Stewart |first3=Gavin |title=SS Empire Trumpet |url=http://www.clydesite.co.uk/clydebuilt/viewship.asp?id=19858 |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20111219174028/http://clydesite.co.uk/clydebuilt/viewship.asp?id=19858 |archive-date=19 December 2011 |access-date=10 April 2013 |website=Clydebuilt Ships Database}}</ref>. U dastlab Britaniyaga tegishli va Shotlandiyada qurilgan ''Empire Trumpet'' kemasi edi<ref name=Clyde/>. 1966-yilda u quruqlikka tiqilib qoldi va uni qutqarish uchun qilingan barcha urinishlar muvaffaqiyatsizlikka uchradi<ref name=Clyde/>.

[[File:Dariush(Darius) Grand Hotel - panoramio.jpg|thumb|Kishdagi Dariush Grand Hotel]]

== Iqtisodiyoti ==
1990-yillarning oʻrtalaridan boshlab Eron hukumati Kishni [[Dubay]] va [[Doha]]ga raqib sifatida koʻrsatish uchun agressiv reklama va rivojlanish kampaniyasini boshladi. Kampaniya doirasida xorijiy investitsiyalar va savdo-sotiqni jalb qilishga qaratilgan yirik qurilish loyihalari va dasturlari amalga oshirildi. Maʼlumki, ''Kish erkin zonasi'' hududida [[Eron]] Islom Respublikasining standart qonunlari mamlakatning materik qismiga qaraganda ancha yumshoqroq. Bu asosan ichki turizmning sezilarli oʻsishiga, shuningdek, orolda xalqaro savdoning koʻpayishigiga olib keldi. Kish aholisi orasida [[musulmon]]lar ham, [[Xristianlik|nasroniylar]] ham bor. 2009-yilda Kish erkin zonasining umumiy tashqi savdosi yiliga taxminan 9,2 milliard dollarni tashkil etdi<ref>[http://www.nitc.co.ir/iran-daily/1387/3324/html/economy.htm Iran Daily – Domestic Economy – 01/24/09] {{dead link|date=November 2016}}</ref>. Eronga barcha importning 15 foizi Kish orqali amalga oshiriladi<ref>{{Cite web |date=2009-02-26 |title=News Headlines |url=https://www.cnbc.com/id/15840232?video=1685918752&play=1 |access-date=2012-03-07 |publisher=Cnbc.com}}</ref>.

Kish erkin savdo zonasidagi investitsion imtiyozlarga quyidagilar kiradi:
* 15 yil soliqdan ozod qilish;
* kirish vizasi talab qilinmaydi;
* 100% chet el rezidentlari tomonidan egalik qilish huquqi;
* moslashuvchan pul va bank xizmatlari;
* kengaytirilgan huquqiy kafolatlar va himoya.

Mavjud Eron neft birjasidan tashqari, yangi birja, Kish fond birjasi 2010-yilda xorijiy investitsiyalar va pul-kredit faoliyatini osonlashtirish uchun ochilgan<ref>{{Cite web |date=2010-12-24 |title=Fars News Agency :: New Stock Exchange Kicks off Work in Southern Iran |url=http://english.farsnews.com/newstext.php?nn=8910030737 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120314145403/http://english.farsnews.com/newstext.php?nn=8910030737 |archive-date=2012-03-14 |access-date=2012-03-07 |publisher=English.farsnews.com}}</ref>.

== Taʼlimi ==
{{Yana qarang| Eron taʼlim tizimi}}
[[File:Kish Island Bird Garden, Persian Gulf, 2014.jpg|thumb|right|Kish oroli qushlar bogʻi, 2014-yil]]

Sharif texnologiya universiteti-Xalqaro Kampus-Kish 1995-yilda tashkil etilgan<ref>{{Cite web |title=About SUTIC-Sharif University of Technology International Campus - Kish Island- WELCOME TO THE INTERNATIONAL CAMPUS OF SHARIF UNIVERSITY OF TECHNOLOGY |url=https://kish.ac.ir/IPPWebV1C041/English_WebUI/Templates/WebSiteTemplate1/WebSiteFile80605.aspx |access-date=2022-09-11 |website=kish.ac.ir |arxivsana=2022-09-11 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20220911083709/https://kish.ac.ir/IPPWebV1C041/English_WebUI/Templates/WebSiteTemplate1/WebSiteFile80605.aspx }}</ref>. [[Tehron universiteti]]ning Kish xalqaro kampusi 2007-yilda tashkil etilgan<ref>{{Cite web |title="Kish International Campus" |url=http://www.ut.ac.ir/en/contents/Kish-Camps/Kish.International.Campus.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120617122446/http://ut.ac.ir/en/contents/Kish-Camps/Kish.International.Campus.html |archive-date=2012-06-17 |access-date=2012-07-05}}</ref>.

Taʼlim sifati va miqdorini oshirish uchun Kish erkin zonasi tashkiloti yangi maktablar qurish va texnik hamda kasb-hunar kurslariga ustuvorlik berish orqali taʼlim joylarini yaratdi. Ularga quyidagilar kiradi:

* Kish sanʼat va fan instituti (chet tillarini oʻqitish);
* Kish graf Rayana instituti (axborot texnologiyalarini oʻqitish);
* Parto instituti (ingliz tilini oʻqitish);
* Sadaf madaniyat markazi;
* Mir Mohana madaniyat markazi;
* Sanoyi madaniyat markazi<ref>{{Cite web |title=Kish Free Zone Organization – سازمان منطقه آزاد کیش |url=http://www.kish.ir/HomePage.aspx?TabID=4772&Site=DouranPortal&Lang=en-US |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090114063326/http://www.kish.ir/HomePage.aspx?TabID=4772&Site=DouranPortal&Lang=en-US |archive-date=2009-01-14 |access-date=2010-04-19 |publisher=Kish.ir}}</ref>;
* Kish fan va texnologiya instituti.

== Transport tizimi ==
[[File:McDonnell Douglas MD-82 'EP-LCL' Kish Air (21710460889).jpg|thumb|[[Kish Air]]]]
Kish bilan transport aloqasi dengiz yoki havo orqali Kish porti va Kish aeroporti orqali amalga oshiriladi. Kish xalqaro aeroporti Kish oroliga kelgan sayyohlar uchun kirish joyi boʻlib xizmat qiladi.

== Sporti ==
[[File:Scuba Diving Kish Island Iran.JPG|thumb|Kish orolida suv ostida suzish]]

Kish orolida Professional squash assotsiatsiyasining yillik turnesi tarkibiga kiruvchi Fajr xalqaro squash chempionati boʻlib oʻtadi. Kish Eronning anʼanaviy va qahramonlik oʻyinlari musobaqalarini ham oʻtkazadi. Kishda 1200 tomoshabinga moʻljallangan koʻp maqsadli stadion mavjud. Kishda suv sporti turlari taklif etiladi. Kish oroli 2006-yilda plyaj voleyboli boʻyicha Osiyo chempionatiga mezbonlik qilgan.

Kish rasman ruxsat etilgan [[Xalqaro voleybol federatsiyasi|FIVB]] plyaj voleyboli musobaqasiga – Kish Island Open 2016 mezbonlik qilgan. 2017-yilgi FIVB Beach Volleyball World Tour tadbirining saralash bosqichlari Kishda boʻlib oʻtgan<ref>{{Cite web |title=Home - Kish Island |url=http://worldtour.2017.fivb.com/en/432}}</ref>.

== Kish orolining yirik loyihalari ==
=== Xalqaro neft birjasi ===
Xalqaro neft birjasi 2008-yilda ochilgan tovar birjasidir.

=== Okean akvaparki ===
[[File:Anaconda 2.jpg|thumb|Okean akvaparki]]
Okean akvaparki {{convert|5.6|hectare|acre|adj=on}} hududni oʻz ichiga olgan suv parkidir.

=== Kish delfinariyasi ===
Delfinariya – bu Kish orolining janubi-sharqiy burchagida joylashgan {{Convert|70|ha|acre|adj=on}} park. U 22000 dan ortiq palma daraxtlari bilan oʻralgan va delfinariy, kapalak bogʻi, ipak qurti majmuasi, qushlar bogʻi, sunʼiy yomgʻir oʻrmoni, vulqon togʻi, orxideya bogʻi va kaktus bogʻini oʻz ichiga oladi. Delfinariumda oroldagi eng katta sunʼiy hovuz joylashgan va unda [[delfinlar]], [[dengiz arslonlari]] va [[Beluxa|oq kitlar]] namoyish etiladi<ref name="dolphinarium" />. Bogʻdagi Qushlar bogʻida dunyoning turli burchaklaridan qushlar va boshqa hayvonlarning 57 dan ortiq turlari, jumladan [[pelikan]]lar, [[tuyaqush]]lar, koʻk-sariq makavlar, [[laylaklar]], toko tukanlar, [[Bananxoʻrlar|turakolar]], [[oqqushlar]], Afrika pingvinlari va botqoq timsohlari yashaydi<ref name="bird garden" />.

=== Kish akvariumi ===
Oroldagi sanʼat markazida Fors koʻrfaziga xos dengiz turlari aks ettirilgan akvarium mavjud<ref name="aquarium" />.

== Qardosh shaharlari ==
* {{flagicon|MAS}} [[Langkavi]], [[Malayziya]] <small>''(2009-yildan beri)''</small>{{citation needed|date=July 2021}}
* {{flagicon|UAE}} [[Dubay]], [[BAA]] <small>''(2002-yildan beri)''</small>

== Manbalar ==
{{Reflist |refs=

<ref name="dolphinarium">{{Cite web |title=Dolphin Park Complex |url=http://www.kish.ir/HomePage.aspx?TabID=4474&Site=DouranPortal&Lang=en-US |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100923154805/http://www.kish.ir/HomePage.aspx?TabID=4474&Site=DouranPortal&Lang=en-US |archive-date=23 September 2010 |access-date=2 October 2010 |website=kish.ir |publisher=Kish Free Zone Organization}}</ref>

<ref name="bird garden">{{Cite web |title=Bird Garden |url=http://www.kish.ir/HomePage.aspx?TabID=4475&Site=DouranPortal&Lang=en-US |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718111504/http://www.kish.ir/HomePage.aspx?TabID=4475&Site=DouranPortal&Lang=en-US |archive-date=18 July 2011 |access-date=2 October 2010 |website=kish.ir |publisher=Kish Free Zone Organization}}</ref>

<ref name="aquarium">{{Cite web |title=Aquarium |url=http://www.kish.ir/HomePage.aspx?TabID=4479&Site=DouranPortal&Lang=en-US |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718111531/http://www.kish.ir/HomePage.aspx?TabID=4479&Site=DouranPortal&Lang=en-US |archive-date=18 July 2011 |access-date=2 October 2010 |website=kish.ir |publisher=Kish Free Zone Organization}}</ref>
}}

== Havolalar ==
{{Wikivoyage}}
{{Commons category|Kish Island}}
* [http://www.freezones.ir/ Iran Free Zones official website]
* [https://web.archive.org/web/20120209223126/http://kish.ir/ Kish Free Zone Organization]
* [https://web.archive.org/web/20111128082215/http://tourismiran.ir/ Iranʼs Official Universal Tourism Portal]
* [https://web.archive.org/web/20081018185946/http://www.anobanini.ir/travel/fa/hormozgan/cat-116/ Information and Pictures of Kish] (in Persian)
* [http://www.jadidonline.com/story/13122008/frnk/harireh Hamid-Reza Hosseini, ''Findings of Kish'' in Persian]
* [https://web.archive.org/web/20160108080933/http://knullen.com/gallery3/index.php/Kish-Islan---Iran-The-Consumer-s-aradise More pictures of Kish Island]

{{Hoʻrmuzgon ustoni}}

[[Turkum:Hoʻrmuzgon ustonidagi arab manzilgohlari]]
[[Turkum:Bandar Linga shahristoni]]
[[Turkum:Eron orollari]]
[[Turkum:Kish oroli| ]]
[[Turkum:Erkin iqtisodiy zonalar]]
[[Turkum:Erondagi sayyohlik joylari]]
[[Turkum:Fors koʻrfazi orollari]]