Gʻazo sektori sahifasining manbasini koʻrish

{{Bilgiquti aholi punkti
| mavqe                = Hudud
| nomi                 = Gʻazo sektori
| asl nomi             = {{lang|ar|قطاع غزّة}}
| tasvir = {{Switcher|[[Fayl:Gaza Strip in Palestine.svg|frameless]]|Gʻazo sektorining [[Falastin Davlati]] hududida joylashuvi|[[Fayl:Gaza Strip map2.svg|frameless]]|Gʻazo sektorining batafsil xaritasi}}
| qaram = Falastin milliy maʼmuriyati
| mamlakat = Falastin
| gerb =
| bayroq = Flag of Palestine.svg
| gerb tarifi =
| bayroq tarifi = Falastin bayrogʻi
| gerb eni =
| bayroq eni = 150px
| mamlakat_xaritasi_ixt = ha
| mintaqa turi =
| mintaqa =
| tuman turi =
| tuman =
| ichki bolinishi =
| rahbar turi = Prezident
| rahbar = [[Mahmud Abbos]]
| asos solingan = 1949-yil
| ilk eslatilishi =
| avvalgi nomlari =
| qachondan beri =
| maydon = 365
| balandlik turi =
| AP markazi balandligi =
| iqlim =
| rasmiy til = [[Arab tili]]
| aholi = 2,375,259<ref>{{cite web |url=http://arabic.news.cn/20230105/d4cd282fc5a44ff48c3cf460871f1e74/c.html |title=مليونان و375 ألف نسمة عدد سكان قطاع غزة مع نهاية 2022 |website=arabic.news.cn |access-date=5 January 2023 |archive-date=5 January 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230105160533/http://arabic.news.cn/20230105/d4cd282fc5a44ff48c3cf460871f1e74/c.html |url-status=live}}</ref>
| sanalgan yil = 2022-yil
| zichlik = 6507
| aglomeratsiya =
| milliy tarkib = Falastinliklar
| konfessiyaviy tarkib = {{unbulleted list |99% [[Sunniylik|Sunniy musulmonlar]] (rasmiy) |<1% [[Xristianlik|Xristianlar]]}}
| etnoxoronim = Gʻazolik, gʻazzalik <br />Falastinlik
| vaqt mintaqasi = +2 (Falastin standart vaqti)<br />Yozda: [[UTC]]+3 (Falastin yozgi vaqti)
| DST =
| telefon kodi = +970
}}
'''Gʻazo sektori''' yoki '''Gʻazza sektori'''{{refn|Aksar oʻzbekcha manbalarda '''Gʻazo sektori''' deb yozilgan, ammo '''Gʻazo mintaqasi''', '''Gʻazza sektori''' hamda '''Gʻazza mintaqasi''' variantlari ham uchraydi.|group="izoh"}} ({{lang-ar|قِطَاعُ غَزَّةَ}} [qɪˈtˤɑːʕ ˈɣazza], {{lang-he|רצועת עזה}} [retsu‘at ‘aza]) – [[Oʻrta dengiz|Oʻrta Yer dengizi sohilidagi]] hudud, yuridik jihatdan [[Tan olinmagan va qisman tan olingan davlatlar|qisman tan olingan]] [[Falastin]] arab davlatining ikki qismidan biri hisoblanadi ([[Iordan daryosining Gʻarbiy sohili]] bilan birga). Sektor sharqda va shimolda [[Isroil]] bilan chegaradosh boʻlib, nazorat punktlariga ega boʻlgan toʻsiqlar bilan ajratilgan. Janubi-gʻarbda quruqlik orqali [[Misr]] bilan chegaradosh boʻlib, beton devor bilan ajratilgan. Gʻazo sektorining uzunligi taxminan 40&nbsp;km ga teng km, kengligi – 6 dan 12&nbsp;km gacha. Umumiy maydoni – taxminan 360 km²<ref name="cia">{{Citation |year= |title=CIA — The World Factbook |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gz.html |access-date=2022-05-22 |archivedate=2014-06-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140608204417/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gz.html }}</ref>. Poytaxti – [[Gʻazza]] shahri.

BMTning Falastinni arab va yahudiy davlatlariga boʻlish rejasiga (1947) muvofiq sektor arab davlatini yaratish uchun ajratilgan hududning bir qismi edi. BMT qaroridan keyin boshlangan [[Falastin urushi|1948-1949-yillardagi arab-isroil urushi]] davrida Isroil davlati tashkil topib bordi, arab davlati esa tuzilmadi; sektor esa [[1948-yil]]dan [[1967-yil]]gacha Misr nazorati ostida edi. Olti kunlik urush natijalari boʻyicha 1967-yildan [[2005-yil]]gacha sektor Isroil nazorati ostida boʻldi. [[Falastin ozodlik tashkiloti]] va Isroil oʻrtasida imzolangan Oslo kelishuviga (1993) koʻra, Isroil vaqtincha<ref>[http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Peace/dop.html Declaration of Principles On Interim Self-Government Arrangements]</ref> Gʻazoning havo hududini va baʼzi quruqlik chegaralarini, shuningdek, hududiy suvlarni harbiy nazorat qiladi (qolgani esa Misr nazorati ostida boʻladi). Oslo kelishuvlari natijasida Iordan daryosining gʻarbiy sohilidagi baza negizida Falastin Milliy Maʼmuriyati (FMM) tashkil etilgan.

2005-yil avgust oyida „ Bir tomonlama ajralish rejasi“ni amalga oshirish davomida Isroil sektordan qoʻshinlarini olib chiqib, oʻzining aholi punktlarini yoʻq qildi.

2007-yil iyul oyida islomiy HAMAS tashkiloti tomonidan amalga oshirilgan toʻntarish natijasida FMMning davlat muassasalar, xavfsizlik kuchlari, keyinchalik esa butun sektor ham HAMAS nazoratiga oʻtdi.

Hududga 15 kishidan iborat Majlis-ash-Shoro boshchilik qiladi.

Gʻazo sektori aholisining uchdan ikki qismidan koʻprogʻini [[Falastin urushi|1947-1949-yillardagi arab-isroil urushi]] natijasida Isroilni tark etgan qochqinlar<ref name="refg">[http://prrn.mcgill.ca/background/index.htm Palestinian Refugees: An Overview]</ref> va ularning avlodlari tashkil etadi. 2014-yildagi rasmiy hisob-kitoblarga koʻra, Gʻazo sektorida 1,76 mln dan koʻproq kishi istiqomat qiladi<ref name="statPS">[http://www.pcbs.gov.ps/site/881/default.aspx#Population State of Palestine, Population] Palestinian Central Bureau of Statistics</ref>, AQSh Markaziy razvedka boshqarmasi maʼlumotlariga koʻra, 2020-yil iyul oyi uchun Gʻazo sektori aholisi – 1 918 221 kishi<ref name="cia" />. Aholi zichligi mos ravishda 4890 dan 5328 odam/km².

== Maqomi ==
BMT Bosh kotibi vakilining soʻzlariga koʻra: „Gʻazo sektorining [Isroil tomonidan bosib olingan Falastin hududining] rasmiy maqomi faqat BMT Xavfsizlik Kengashi qarori bilan oʻzgartirilishi mumkin“. BMTning yana bir vakili, Isroil qoʻshinlari chiqib ketganidan keyin ham BMT Gʻazo sektorini Isroil tomonidan bosib olingan hudud deb hisoblashda davom etishini bildirdi. Bu bayonotlar oldidan BMT Bosh kotibi [[Pan Gi Mun]] Isroil evakuatsiyasidan keyin, bu savolga javob berish uchun vakolati yoqligini bildirib, Gʻazo sektorining maqomi haqida fikr bildirishdan saqlandi. Qoʻshma Shtatlarning Gʻazo maqomi boʻyicha pozitsiyasi noaniqligicha qolmoqda; AQSh Davlat departamenti veb-saytida 2009-yil uchun Gʻazo sektori bosib olingan hudud sifatida belgilangan<ref name="cnn1">[http://www.cnn.com/2009/WORLD/meast/01/06/israel.gaza.occupation.question/ Is Gaza 'occupied' territory? (CNN, January 6, 2009)]</ref>. Baʼzi siyosatshunoslar tomonidan Gʻazo sektorining maqomi shartli, nominal ishlatiladi<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.utro.ru/articles/2014/09/04/1211478.shtml|title=Мирный план Путина не принесёт Украине мира|author=Юрий ЛЕВЫКИН|date=04 сентября, 02:17|publisher=utro.ru}}</ref>.

== Tarixi ==

=== XVI asr oʻrtalarigacha boʻlgan qadimiy tarix ===
[[Gʻazza]] shahri Misr manbalarida miloddan avvalgi XV asrdan boshlab tilga olinadi (Tutmos III hukmronligining 22 yili yilnomalari). Miloddan avvalgi XII asrda shahar [[filistimliklar]] tomonidan bosib olindi va Ashkelon, Ashdod, Ekron va Gat shaharlari bilan birga Pentapolis tashkil etildi. Bu yerda Dagonning butparastlik ibodatxonasi joylashgan edi<ref>[http://nauka.bible.com.ua/bessmertie/2-06.htm Pyat sarskix gorodov]</ref>.

Miloddan avvalgi 332-yilda Gʻazo [[Aleksandr|Makedoniyalik Aleksandr]] tomonidan bosib olindi va asta-sekin ellinlashib bordi. [[Diadoxlar]] oʻrnini [[Rim imperiyasi|rimliklar]], keyin esa [[Vizantiya imperiyasi|Vizantiya]] imperatorlari egallaydi.

328-yilda Buyuk Antoniyning shogirdi Ilarion Gʻazoda mahalliy aholi orasida nasroniylikni muvaffaqiyatli targʻib qilgan monastirga asos soldi, shu tufayli 334-yilda Mayum knyazligi deb nomlangan butun Gʻazo sektori aholisi nasroniy boʻlgan mamlakat sifatida hurmatga sazovor boʻldi<ref>[http://www.pravoslavie.ru/cgi-bin/sykon/client/display.pl?sid=338&did=597 Sostoyanie Ierusalimskoy Tserkvi k nachalu IV veka. Missionerstvo]</ref>. Bu esa Gʻazoda [[yepiskop]] lavozimining tashkil etilishiga yoʻl ochdi; ulardan eng mashhuri Gʻazolik Porfiriydir. Uning davrida Gʻazoda Marna xudosining butparastlik harami ham bor edi<ref>[http://www.krotov.info/acts/05/1/porfiry.htm Jitie Porfiriya Gazskogo]</ref>.

1150-yilda Gʻazo qirol Bolduin III buyrugʻi bilan harbiy yurishlar amalga oshirgan tampliyerlar mulkiga aylandi. Va oʻsha vaqtda Gʻazoda Gadr qal’asi quriladi<ref>[http://www.templiers.info/cross_and_demilune/index.php?id=christian_east&christian_east=Baldwin_III_King_of_Jerusalem_01 Balduin III Korol Ierusalima]</ref>. Gʻazoni keyinchalik [[ayyubiylar]], [[Mamluklar|misrlik mamluklar]] va usmoniylar ketma-ket boshqargan.

=== Gʻazo Usmonlilar imperiyasi tarkibida (1516–1917) ===
1517-yilda Gʻazo sulton [[Salim I Yovuz|Salim I]] boshchiligida usmonli-turklari tomonidan bosib olindi. 400-yil davomida u Yevropaning janubi-sharqiy qismi, Kichik Osiyo va Yaqin Sharq, Misr va Shimoliy Afrikaning katta qismini qamrab olgan ulkan [[Usmonlilar imperiyasi|Usmonli imperiyasining]] bir qismi boʻlib qoldi.

1798-yilda Gʻazo [[Napoleon]] tomonidan bosib olindi.

1832-yilda Gʻazo hududi Misr noibi [[Muhammad Ali (Misr)|Muhammad Alining]] oʻgʻli va harbiy qoʻmondoni [[Ibrohim posho]] tomonidan bosib olindi. Gʻazo shimoliy chegarasi [[Saydo|Sidongacha]] yetib borgan birlashgan Falastin viloyati tarkibiga kirdi. Mamlakatda 8 yil (1832–1840) hukmronlik qilgan misrliklar baʼzi yevropacha islohotlar oʻtkazdilar, bu esa arablarning qarshilik koʻrsatishiga va mamlakatning aksariyat shaharlarida keyinchalik kuch bilan bostirilgan qoʻzgʻolonlarga sabab boʻldi. Misrliklar hukmronligi davrida Injil geografiyasi va arxeologiyasi sohasida keng koʻlamli tadqiqotlar olib borildi.

Gʻazo 1841-yilda Turkiyaning toʻgʻridan-toʻgʻri boshqaruviga qaytdi va 1917-yilda Birinchi Jahon urushida magʻlubiyatga uchragunga qadar turk nazorati ostida qoldi.

=== Gʻazo Britaniya imperiyasi tarkibida (1917–1947) ===
1917-yil 7-noyabrda Gʻazo uchun jang boʻlib oʻtdi, bu jangda [[Birlashgan Qirollik|ingliz]] armiyasi (general Edmund Allenbi) turklarni magʻlub etib, ularni Falastin hududidan quvib chiqardi<ref>[http://www.all-news.net/politics/?id=32119 90 let spustya: Turki xotyat vernutsya v Gazu]</ref>. Gʻazo vassal Falastin hududiga kiritildi. Britaniya vassalligiga qadar Falastinning yahudiy va musulmon aholisi oʻrtasida ochiq qurolli toʻqnashuvlar kuzatilmagan. 1882-yilda Rosh-Pinada bir arabning yahudiy tomonidan oʻldirilishidan boshlab<ref>The Jerusalem Post, [https://www.jpost.com/israel-guide/northern-israel-tours/rosh-pina-historic-rosh-pina Rosh Pina – Historic Rosh Pina]</ref>, arablar va yahudiylar oʻrtasidagi toʻqnashuvlar tobora koʻproq odamlar qurbon boʻladigan yakunlarlarga ega boʻldi<ref>Benni Morris, {{книга|заглавие=Righteous Victims: A History of the Zionist-Arab Conflict, 1881–1999|ссылка=https://books.google.com/books?id=ZawVAQAACAAJ|год=2001|издательство=|место=New York|isbn=978-0-679-74475-7|язык=en}} Str. 42, 54.</ref>.

1929-yilda arablar tomonidan sodir etilgan bosqinlar natijasida Gʻazoda yashovchi yahudiylar shaharni tark etishga majbur boʻldi. Falastin boʻylab bosqinlar paytida 135 yahudiy oʻldirilgan. Qadim zamonlardan beri yahudiylar jamoasi bu yerlarda yashab kelganiga qaramasdan, arablarni tinchlantirish uchun inglizlar ularning bosimiga had bergan holda, yahudiylarga shaharga joylashishni taqiqladi<ref>[http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Peace/gaza_settlements.html A Brief History of the Gaza Settlements]</ref><ref name="Охана">[http://maof.rjews.net/content/view/10408/1/ Mi uxodili iz Gazi i vozvraщalis obratno, Yuval Arnon-Oxana, 2006-01-05]</ref>.

Falastin yahudiylari nemislarga va ularning uchinchi frontdagi (Afrika, Yaqin Sharq va boshqalar) ittifoqchilariga qarshi harbiy harakatlarda inglizlarni qoʻllab-quvvatladilar. Arab-Falastin qurolli tuzilmalari esa inglizlarning ochiq yon berishiga qaramay<nowiki/>[[Berlin-Rim oʻqi|, natsistlar bloki mamlakatlari]] tomonida jang qildilar<ref>{{Citation |year= |title=Xadji-Murat Ibragimbeyli. „Osobiy shtab F“: arabskie naemniki na Vostochnom fronte |url=http://militera.lib.ru/h/sb_crusade_in_rossia/08.html |access-date=2022-05-22 |archivedate=2011-05-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110516174643/http://militera.lib.ru/h/sb_crusade_in_rossia/08.html }}</ref><ref>[http://ng.ru/politic/2009-11-11/4_hitler.html Islamskiy proekt Tretego reyxa]</ref>.

=== 1948–1959-yillarda Falastin hukumati ===
[[1948-yil]]gi [[Falastin]] urushi va aniqrogʻi [[1948-yil]]gi Arab-Isroil urushi paytida oʻn minglab falastinlik qochqinlar Gʻazo sektoriga yoʻl oldi<ref>{{Cite news |last=Farrell |first=Stephen |last2=Farrell |first2=Stephen |date=2023-11-02 |title=Israel-Gaza war: a timeline of the conflict's history |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/world/middle-east/gazas-centuries-war-brief-history-2023-10-30/ |access-date=2023-11-06}}</ref>. Urushning oxiriga kelib, Majburiy Falastin arab aholisining 25% Gʻazoda edi, garchi u yerning atigi 1% ni tashkil qilgan boʻlsa ham{{sfn|Filiu|2014|p=71-72}}. Oʻsha yili [[UNRWA]] (Falastinlik qochqinlarga yordam berish va ishlarni tashkil etish bo‘yicha Birlashgan Millatlar Tashkilotining Yaqin Sharq agentligi
) turli qochqinlar dasturlarini boshqarish uchun tashkil etildi{{sfn|Filiu|2014|p=76}}.

[[1948-yil]] 22-sentyabrda Arab-Isroil urushi tugashi arafasida Arab Ligasi tomonidan Misr tomonidan bosib olingan Gʻazo shahrida Butun Falastin hukumati eʼlon qilindi. Bu qisman Arab Ligasining Transiordaniyaning Falastindagi taʼsirini cheklashga urinishi sifatida ishlab chiqilgan. Butun Falastin hukumatini Arab Ligasining oʻsha paytdagi yetti aʼzosidan oltitasi: Misr, Suriya, Livan, Iroq, Saudiya Arabistoni va Yaman tezda tan oldi, lekin Transjordaniya tomonidan emas<ref>{{cite web |url=http://www.answers.com/topic/all-palestine-government |title=All-Palestine Government, by Shlaim, Avi |publisher=Answers.com |access-date=25 January 2013 |archive-date=1 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140801150916/http://www.answers.com/topic/all-palestine-government |url-status=live }}</ref>. Buni Arab Ligasidan tashqari hech bir davlat tan olmagan.
== Hududiy boʻlinishi ==

* Shimoliy Gʻazo viloyati (markazi – Jabaliya) – 270 245 kishi
* Gʻazo viloyati – 496 410 kishi
* Deyr al-Balah viloyati – 205 534 kishi
* Xon-Yunis viloyati – 270 979 kishi
* Rafah viloyati – 173 371 kishi<ref>[http://www.statoids.com/yps.html Governorates of Palestine]</ref>.

== Shaharlari ==

* Abasan
* Bayt-Xanun
* [[Gʻazza]]
* Dayr al-Balah&#x200E;
* Rafah &#x200E;
* Xon-Yunis
* Jebaliya&#x200E;

== Aholisi ==
Gʻazo sektorida 2 million 375 mingga yaqin falastinlik istiqomat qiladi. Ularning aksariyat qismi 1948-yil yuz bergan Isroil-Falastin urushi vaqtida Isroildan qochgan yoki haydalganlardir. 1967-yilga kelib aholi soni 1948-yilga nisbatan 5 baravar koʻpaygan. 1970-yildan beri Gʻazo sektorida 25 ta Isroil binosi qurilgan, biroq ular 2005-yilning avgustida buzib tashlangan. Mintaqada yashovchi aholining 99% dan ortigʻi falastinlik musulmonlar va 0,7% falastinlik nasroniylardir<ref>{{Cite web |title=مليونان و375 ألف نسمة عدد سكان قطاع غزة مع نهاية 2022 |url=https://arabic.news.cn/20230105/d4cd282fc5a44ff48c3cf460871f1e74/c.html |website=arabic.news.cn |access-date=2023-11-05}}</ref>.

== Izohlar ==
{{manbalar|group="izoh"}}

== Manbalar ==
{{manbalar}}

== Havolalar ==
* [http://www.mogaza.org/ Gʻazo sektori maʼmuriyatining rasmiy sayti]
* [http://www.rian.ru/world/20081229/158308899.html Gʻazo sektori: Falastin hududining ishgʻollari tarixi.] [http://www.rian.ru/world/20081229/158308899.html Malumot]
* [http://www.imf.org/external/np/wbg/2006/eng/rr/pdf/fis_1006.pdf Gʻazo sektori iqtisodiyoti.] [http://www.imf.org/external/np/wbg/2006/eng/rr/pdf/fis_1006.pdf Moliyalashtirish manbalari]
* [http://www.lib.utexas.edu/maps/gazastrip.html Gʻazo sektori va Gʻarbiy Sohil xaritalari]

{{Tashqi havolalar}}

[[Turkum:Falastin Davlati]]
[[Turkum:Gʻazo sektori]]