Endemiklar sahifasining manbasini koʻrish


[[File:Latimeria.jpg|thumb|Latimeriya (Latimeria chalumnae) — Madagaskar va Komor orollarining endemik turi]]

'''Endemiklar''', endemlar (yun. — mahalliy) — tarqalishi nisbatan kichik geografik hudud bilan cheklangan hayvonlar va oʻsimliklar oilalari, urugʻlari, turlari yoki boshqa taksonlari. Endemiklar — biron flora yoki faunaning oʻziga xos tarkibiy qismi. Endemizmning rivojlanishi geografik chegaralanish, iqlim va edafik (tuproq) sharoitlari, biologik omillar (parazitlik, konkurensiya va boshqalar) bilan bogʻliq. Tur endemizmi juda cheklangan boʻlishi mumkin. Endemiklar koʻproq okean, orollar, togʻli hududlar va koʻllarda uchraydk. Mas, Avliyo Yelena o. florasining 85% chasi, Kavkaz florasining 20% ga yaqini, Baykal koʻli faunasi va florasining 75% ga yaqin turi endemiklardan iborat. Shakllanish muddatiga binoan, endemiklar paleoendemiklar va neoendemiklarga ajratiladi<ref> Биологический энциклопедический словарь / Гл. ред. М. С. Гиляров; Редкол.: А. А. Бабаев, Г. Г. Винберг, Г. А. Заварзин и др. — 2-е изд., исправл. — М.: Сов. Энциклопедия, 1986.</ref>. 

[[File:Chorus cicada.jpg|thumb|Chorus cicada, Yangi Zellandiyaning endemik turi]]

'''[[Paleoendemiklar]]''' — yoʻqolib borayotgan relikt turlardan iborat. Ularga Gʻarbiy va Markaziy Xitoyda oʻsadigan metasekvoyya va ginkgo; Kaliforniya sekvoyyasi, Avstraliya va Tasmaniyadagi oʻrdakburun; Hind okeani Komor o. yaqinida tarqalgan latimeriya kiradi<ref name="СочиРГО">{{Veb manbasi |url=https://sorgo1957.org/library/cards/krasnaya-kniga-sochi |title=Красная книга Сочи |accessdate=2018-12-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181204005800/https://sorgo1957.org/library/cards/krasnaya-kniga-sochi |archivedate=2018-12-04 |deadlink=yes }}</ref>. 

Neoendemiklar — yaqinda chegaralangan hududlarda paydo boʻlgan, progressiv yosh turlar yoki formalar. Ularga Qrim florasi va faunasi, Britaniya orollari faunasidagi bir qancha turlar kiradi (Kosmopolitlar bilan solishtiring)<ref>Эндемизм // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.</ref>.



== Endemik turlarning klassifikatsiyasi ==

[[Fayl:Turkiston-shotarachasi-Fargona vodiysining endemik turi.jpg|thumb|Turkiston shotarachasi - Farg'ona vodiysining endemik turi]]

*[[Subendemik|Subendemiklar]]
*[[Stenoendemiklar]]
*[[Evriendemiklar]]

Agar turlar faqat birta dara yoki birta togda uchraydigan bo'lsa bunday turlar stenoendemik tur deb xisoblanadi.
== Manbalar ==
{{manbalar}}
== Adabiyotlar ==
* Арциховский В. М.,. Эндемизм // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
* Эндемизм, Эндемики // Элоквенция — Яя. — М. : Советская энциклопедия, 1957. — С. 56—57. — (Большая советская энциклопедия : [в 51 т.] / гл. ред. Б. А. Введенский ; 1949—1958, т. 49).
* Биологический энциклопедический словарь / Гл. ред. М. С. Гиляров. — М.: Изд-во Советская Энциклопедия, 1986.
== Havolalar == 
* {{статья |заглавие=On the Identification of Areas of Endemism |издание=[[Systematic Biology]] |том=43 |номер=3 |страницы=438—441 |ссылка=http://www-museum.unl.edu/research/entomology/BiogeographyWS/Morrone1994.pdf |doi=10.1093/sysbio/43.3.438 |язык=en |автор=Juan J. Morrone |год=1994 |тип=journal |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120403022121/http://www-museum.unl.edu/research/entomology/BiogeographyWS/Morrone1994.pdf |archivedate=2012-04-03 }}
* {{статья |заглавие=Global hotspots of species richness are not congruent with endemism or threat |том=436 |номер=7053 |страницы=1016—1019 |pmid=16107848 |doi=10.1038/nature03850 |издание=Nature |bibcode=2005Natur.436.1016O |язык=en |тип=journal |автор=CDL Orme; RG Davies; M Burgess; F Eigenbrod; Pickup; Olson; Webster; Ding; Rasmussen; Ridgely; Stattersfield; Bennett; Blackburn; Gaston; Owens |число=18 |месяц=8 |год=2005}}
* * {{статья |заглавие=Species Richness, Endemism, and the Choice of Areas for Conservation |том=11 |номер=55 |страницы=1094—1100 |ссылка=http://www.macroecology.ca/pdf/consbiol1997.pdf |jstor=2387391 |doi=10.1046/j.1523-1739.1997.96089.x |язык=en |тип=journal |автор=JT Kerr |месяц=10 |год=1997 |издательство=[[Wiley-Blackwell]] |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170809090441/http://macroecology.ca/pdf/consbiol1997.pdf |archivedate=2017-08-09 }}
[[Turkum: Endemik]]
[[Turkum:Biologik turlar]]