Encyclopædia Britannica sahifasining manbasini koʻrish

{{Kitob bilgiqutisi
| Nomi                          = Britaniya ensiklopediyasi
| Original nomi                 = Encyclopædia Britannica
| Rasm                          = Encyclopædia Britannica.svg
| Imzo                          = Britannicaning logotipi
| Muallif                       = 4 441 hissa qoʻshuvchi
| Janr                          = [[ensiklopediya]]
| Til                           = [[ingliz tili|ingliz]]
| Original nashr qilingan yili  = 
| Tarjimon                      = 
| Bezalishi                     = 
| Seriya                        = 
| Nashriyot                     = [[Encyclopædia Britannica, Inc.]]
| Nashr qilingan yili           = [[1768]]-[[2010]] (bosma)
| Betlari                       =  32 640 (15-nashr, 2010)
| Keyingisi                     = 
| isbn                          =
| Lib                           = 
}}
„'''Encyclopædia Britannica'''“ ({{talaffuz|Insayklopidiya britennika}}; [[lotin tili|lotincha]] „Britaniya ensiklopediyasi“ degani; {{lang-en|„British Encyclopaedia“}}) — [[ingliz tili|inglizcha]] universal [[ensiklopediya]]. „Encyclopædia Britannica“ [[Encyclopædia Britannica, Inc.]] kompaniyasiga tegishlidir. Ensiklopediya 100 ga yaqin muharrir tomonidan muntazam tahrirlanib va yangilanib turadi. Bundan tashqari, 4 000 dan oshiq ko'ngillilar hissa qoʻshib boradi. Bular orasida 110 [[Nobel mukofoti]] sovrindori va besh [[AQSh prezidenti]] ham bor. „Encyclopædia Britannica“ ingliz tilidagi eng ishonchli ilmiy ensiklopediyalardan biri hisoblanadi.<ref>[http://www.thenews.com.pk/article-39870-Encyclopedia-Britannica-goes-digital-after-244-years- ''Encyclopedia Britannica'' goes digital after 244 years]. ''The News'' (2012-03-15). Retrieved 17-mart 2012-yil.</ref> 2011-yildan beri faqat elektron ensiklopediya oʻlaroq chop etiladi.

„Britannica“ bugungi kungacha muntazam chop etilib kelinayotgan eng eski inglizcha ensiklopediyadir. Birinchi marta „Encyclopædia Britannica“ 1768 - 1771-yillarda [[Edinburg]]da uch jildda chop etilgan. Vaqt oʻtishi bilan ensiklopediyaning hajmi oʻsdi: ikkinchi nashri 10 jildli boʻldi. Toʻrtinchi nashriga kelib (1801 - 1810) jildlar soni 20 taga yetdi. Ensiklopediyaning mavqei koʻtarilib bordi. „Britannica“ning 9- (1875 - 1889) va 11- (1911) nashrlari ilmiy hamda badiiy uslubi jihatdan ingliz adabiy tilining yuksak namunasi sifatida baholangan.

11-nashrga kelib „Britannica“ [[AQSH|Amerika]] firmalari qoʻliga oʻtib ketdi. Natijada, [[Shimoliy Amerika]] bozoriga mos tarzda, ensiklopediyaning hajmi qisqartirildi, shuningdek, maqolalar soddalashtirildi. 1933-yili „Britannica“ga ensiklopediyalar tarixida birinchi marta muntazam tahrirlanish tartibi joriy etildi: har bir maqola belgilangan vaqtda yangilanib, butun ensiklopediya muntazam ravishda yangi nashrlarda chop etila boshlandi.

2012-yil martida Encyclopædia Britannica, Inc. ensiklopediyaning bosma nashri toʻxtatilganini eʼlon qildi. Buning oʻrniga endi „Britannica“ning onlayn nusxasi boʻlmish „[[Encyclopædia Britannica Online]]“ga eʼtibor qaratildi. „Britannica“ning oxirgi bosma nashri 2010-yil chiqqan 32 jildli nashridir.<ref name=NYT-stop>{{yangiliklar manbasi |last=Bosman |first=Julie |title=After 244 Years, Encyclopædia Britannica Stops the Presses |url=http://mediadecoder.blogs.nytimes.com/2012/03/13/after-244-years-encyclopaedia-britannica-stops-the-presses |date=13-mart 2012-yil |work=The New York Times|author=Julie Bosman|accessdate=13-mart 2012-yil }}</ref>

„Britannica“ning 15-nashri uch qismdan iborat: qisqa maqolalardan iborat 12 jildli „[[Micropædia]]“ (750 tadan kam soʻz), uzun maqolalar kiritilgan 19 jildli „[[Macropædia]]“ (2 sahifadan 310 sahifagacha) va bilimning qisqa iyerarxik tavsifini beruvchi bir jildli „[[Propædia]]“. „Micropædia“  biror faktni tezda koʻrib olish uchun moʻljallangan hamda „Macropædia“dan foydalanish uchun qoʻllanma vazifasini oʻtaydi; „Propædia“ berilgan mavzuning ilmdagi oʻrnini koʻrsatish uchun va yana boshqa shu mavzuda batafsil yozilgan maqolalarga yoʻnaltirish uchun moʻljallangan.

„Encyclopædia Britannica“ hajmi oxirgi 70 yilda deyarli bir xil boʻlib keldi: yarim million mavzuda deyarli 40 million soʻz. Ensiklopediya 1901-yildan beri AQSHda chop etilayotgan boʻlsa ham, „Britannica“da maqolalar ingliz tilining britan lahjasida nashr qilinmoqda.

== Tarixi ==
Shu kungacha ensiklopediyaga egalik qilganlar bir necha bor oʻzgardi. Bular qatorida [[A & C Black]], [[Horace Everett Hooper]], [[Sears Roebuck]] va [[William Benton]] bor. Encyclopædia Britannica Inc. bugungi kunda [[Shveysariya]]lik milliarder aktyor [[Jacqui Safra]]ga tegishlidir. Keyingi paytda axborot texnologiyalarida kuzatilgan oʻzgarishlar, [[Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite]], [[Encarta]] hamda [[Vikipediya]] kabi elektron ensiklopediyalarning paydo boʻlishi sabab bosma ensiklopediyalarga boʻlgan talab susaydi.<ref>{{yangiliklar manbasi | url = http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/40033.stm | title = Encyclopaedia Britannica changes to survive | last = Day | first = Peter | date = 17-dekabr 1997-yil |publisher=BBC News | quote = Sales plummeted from 100,000 a year to just 20,000. | accessdate =27-mart 2007-yil}}</ref> Bunga qarshi kurashish uchun Encyclopædia Britannica, Inc. oʻzining jiddiy ensiklopediya sifatida olgan obroʻsiga eʼtibor qaratib, narxini pasaytirish va elektron versiyalarni (CD-ROM, DVD, onlayn) tayyorlash kabi choralarni ko'rmoqda. O'tgan asrning 30-yillaridan beri kompaniya boshqa qoʻshimcha ensiklopedik loyihalarni ham yuritib kelyapti.<ref name="encyclopaedia_1954">{{ensiklopediya manbasi | year = 1954 | title = Encyclopaedia | encyclopedia = Encyclopædia Britannica | edition= 14-}}</ref>

=== Nashrlar ===
[[Fayl:EB1 titlepage.gif|thumb|right|200px|"Encyclopædia Britannica" birinchi nashrining bosh sahifasi.]]
„Britannica“ bugungacha 15 nashrda chiqarilgan. 3 hamda 5-nashrlari uchun koʻp jildli qoʻshimchalar tayyorlangan (quyida berilgan [[#Nashrlar haqida qisqacha maʼlumot|jadvalga]] qarang). 10-nashr 9-siga qoʻshimcha boʻlgan, xolos. 12 va 13-nashrlar boʻlsa 11-nashrga qoʻshimcha taaarzida chop qilingan. 1985-yilda 15-nashr keskin oʻzgartirilgan. Shunga qaramay, yangilangan hozirgi nashr 15-nashr deb aytiladi.

Yaratilganidan beri „Britannica“ ikki maqsadni koʻzlab kelmoqda: mukammal ensiklopediya boʻlish hamda taʼlim berish.<ref name="EB_encyclopedia">{{ensiklopediya manbasi | title = Encyclopedias and Dictionaries | encyclopedia = Encyclopædia Britannica | edition= 15th | publisher = [[Encyclopædia Britannica, Inc.]] | year = 2007 | volume = 18 | pages = 257–286}}</ref> 1974-yil 15-nashrda yana bir maqsad qoʻshildi: insoniyatning jami bilimini tizimlashtirish.<ref name="propedia_preface">{{kitob manbasi | year = 2007 | title = The New Encyclopædia Britannica | edition= 15th edition, ''[[Propædia]]''| pages = 5–8}}</ref> „Britannica“ tarixini boshqarishdagi oʻzgarishlar yoki qayta ishlashlar boʻyicha besh davrga boʻlish mumkin.

==== 1768 - 1826-yillar ====
Birinchi davrda (1 - 6-nashrlar, 1768 - 1826-yillar) „Britannica“ [[Colin Macfarquhar]], [[Andrew Bell]], [[Archibald Constable]] va boshqalar tomonidan boshqarilgan hamda chop etilgan. Britannica birinchi marta 1768 - 71-yillar orasida „Encyclopædia Britannica yoki yangi reja bilan toʻplangan sanʼat va ilm lugʻati“ ({{lang-en|„Encyclopædia Britannica, or, A Dictionary of Arts and Sciences, compiled upon a New Plan“}}) nomi bilan [[Edinburg]]da chop etilgan. „Britannica“ning chop etilishiga qisman [[Denis Diderot]] [[Jean le Rond d'Alembert]] bilan birgalikda tayyorlagan [[fransuz tili|fransuzcha]] „[[Encyclopédie]]“ (1751 - 1772-yillarda chop etilgan) ensiklopediyasi sabab boʻlgan. Britannica asosan shotlandcha hisoblangan. Ensiklopediya [[Shotland Uygʻonishi]]<nowiki/>dan qolgan meroslardan biridir.<ref>{{kitob manbasi | last = Herman | first = Arthur | year = 2002 | title = [[How the Scots Invented the Modern World]] | publisher = Three Rivers Press | isbn = 978-0-609-80999-0}}</ref> Bu davrda „Britannica“ yosh muharrir [[William Smellie]]<ref>{{ensiklopediya manbasi |last=Krapp |first=Philip |coauthors=Balou, Patricia K. |year=1992 |title=Collier's Encyclopedia |volume=9 |pages=135 |publisher=Macmillan Educational Company |location=New York |lccn=9161165}}</ref> tayyorlagan uch jildli toʻplamdan (1-nashr) bir necha muallif tomonidan yozilgan 20 jildli toʻplam darajasiga yetishgan.

Bu davrda bir necha boshqa raqib ensiklopediyalar boʻlgan. Bular orasida [[Abraham Rees]]ning „Cyclopædia“si, [[Samuel Taylor Coleridge]]ning „Encyclopaedia Metropolitana“si,<ref>On editions of the ''Britannica'' through 1803 see Kafker and Loveland, eds., ''Early Britannica''</ref> shuningdek, [[David Brewster]]ning „Edinburgh Encyclopaedia“si boʻlgan.

[[Fayl:Rosetta Stone.jpg|thumb|left|200px|"Encyclopædia Britannica"ning 19-asrning boshlarida chiqqan nashrlarida olamshumul yangi izlanishlar yozilgan. Masalan, Thomas Youngning Misr haqidagi maqolalari kiritilgan. Bu maqolalarda Rozett toshida (rasmda) yozilgan Misr iyerogflilarning tarjimasi berilgan.]]

==== 1827 - 1901-yillar ====
Ikkinchi davrda (7 - 9- nashrlar, 1827 - 1901-yillar) „Brittannica“ni Edinbrugda joylashgan [[A & C Black]] nashriyoti tayyorlagan. Baʼzi hissa qoʻshuvchilarni, masalan [[Macvey Napier]]ni muharrirlar doʻstlari va tanishlari orasidan jalb qilishgan. Boshqa hissa qoʻshuvchilar esa „Britannica“ning obroʻsi tufayli jalb qilingan. Hissa qoʻshuvchilar koʻpincha boshqa mamlakatlardan borgan. Ular orasida dunyoga mashhur mutaxassislar ham boʻlgan. 7-nashrda birinchi marta har bir maqola kiritiladigan koʻrsatkich tayyorlangan. Bu odat 1974-yilgacha davom etgan. Birinchi angliyalik muharrir 9-nashrni tahrir qilgan [[Thomas Spencer Baynes]] boʻlgan. 9-nashr „Olimlar nashri“ deb ataladi va bu nashr eng ilmiy nashr hisoblanadi.<ref name="kister_1994">{{kitob manbasi | last = Kister | first = KF | authorlink = Kenneth Kister | year = 1994 | title = Kister's Best Encyclopedias: A Comparative Guide to General and Specialized Encyclopedias | url = https://archive.org/details/kistersbestencyc00kist | edition = 2nd | publisher = Oryx Press | location = Phoenix, Arizona | isbn=0-89774-744-5}}</ref><ref name="kogan_1958">{{kitob manbasi | last = Kogan | first = Herman | year = 1958 | title = The Great EB: The Story of the Encyclopædia Britannica | url = https://archive.org/details/greatebthestoryo012434mbp | publisher = The [[University of Chicago Press]] | location = Chicago | lccn = 588379}}</ref> 1880-yildan keyin Baynesga [[William Robertson Smith]] yordam bergan. Bu yillardagi joriy nashrlarga tirik shaxslarning biografiyalari kiritilmagan. [[James Clerk Maxwell]] va [[Thomas Huxley]] ilmiy masalalar boʻyicha maxsus maslahatchilar boʻlishgan. Shunday boʻlsa ham, 19-asrning oxiriga kelib 9-nashr eskirgan hamda Britannica moddiy qiyinchiliklarga duchor boʻlgan.

==== 1901 - 1973-yillar ====
Uchinchi davrda (10 - 14-nashrlar, 1901 - 1973-yillar) „Britannica“ni amerikalik ishbilarmonlar boshqarishgan. Ular toʻgʻridan-toʻgʻri sotish usullaridan foydalangan. Ensiklopediyani kattaroq bozorlarda sotish uchun amerikaliklar maqolalarni asta-sekin  soddalashtirdi. 10-nashr 9 jildli boʻlib, 9-nashrga qoʻshimcha tarzida chop etilgan. 11-nashr butunlay yangilangan. Ushbu yangilangan nashr o'quvchilar tomonidan yaxshi baholangan. [[Horace Hooper]] bu nashrni iloji boricha mukammal qilish uchun kurashgan.<ref name="kogan_1958" />

Hooper moddiy qiyinchiliklarga uchraganidan keyin „Britannica“ni [[Sears Roebuck]] 18 yil davomida boshqardi (1920 - 1923, 1928 - 1943-yillar). 1932-yil Searsning vitse-prezidenti [[Elkan Harrison Powell]] prezidentlik lavozimiga ko'tarildi. 1936-yil u muntazam tahrir qilish uslubini amaliyotgaa tatbiqq etgan. Bundan avval yangi nashr chiqquncha maqolalar yangilanmas, baʼzan yangi nashr 25 yil o'tgach chiqarilardi.<ref name="encyclopaedia_1954" />

Powell „Britannica“ning obroʻsiga tayanib yangi taʼlim mahsulotlarini tayyorlagan. 1943-yil egalik huquqi [[William B. Benton]]ga oʻtgan, u 1973-yil vafotigacha boshqaruvchilik qilgan. U ensiklopediyaning asosiy ta'minoti bo'lgan "Benton Fondi"ga asos solgan. Bu fond „Britannica“ni 1996-yilgacha boshqargan. 1968-yil „Britannica“ oʻzining 200 yilligini nishonlagan.

[[Fayl:EncycBrit1913.jpg|right|thumb|200px|11-nashr uchun AQSHda reklama. U.S. [[National Geographic Magazine]]nign 1913-yil mayda chiqqan nasrhidan.]]

==== 1974 - 1994-yillar ====
Toʻrtinchi davrda (1974 - 1994-yillar) „Britannica“ning 15-nashri chiqdi. Bu nashr avvalgilaridan tubdan farq qilib, „[[Micropædia]]“, „[[Macropædia]]“ hamda „[[Propædia]]“ deb nomlangan uch qismga bo'lindi. [[Mortimer J. Adler]] rahbarligi ostida „Britannica“ni yaxshilash bilan birga, unda insoniyatning bor bilimini bir tizim ostida jamlashga harakat qilingan. Mortimer J. Adler 1949 - 1974-yillarda muharrirlar hay’ati aʼzosi boʻlgan. 1974-yildan shu hay’atning rahbarlik qilgan. 1965-yildan boshlab 15-nashrni rejalash boʻyicha direktor lavozimida ishlagan.<ref>Mortimer J. Adler, ''A Guidebook to Learning: for the lifelong pursuit of wisdom''. MacMillan Publishing Company, New York, 1986. p.88</ref> 15-nashr ilk chop etilganida alohida koʻrsatkichning yoʻqligi, maqolalarning parallel ensiklopediyalarda berilgani keskin tanqidga uchragan.<ref name="kister_1994" /><ref name="15th_criticism">{{yangiliklar manbasi | last = Baker | first = John F. | title = A New Britannica Is Born | url = https://archive.org/details/sim_publishers-weekly_1974-01-14_205_2/page/64 | work = [[Publishers Weekly]] | date = 14-yanvar 1974-yil | pages = 64–65}}<br />* {{yangiliklar manbasi | last = Wolff | first = Geoffrey | title = Britannica 3, History of | work = [[The Atlantic Monthly|The Atlantic]] |date = June 1974| pages = 37–47}}<br />* {{yangiliklar manbasi | last = Cole | first = Dorothy Ethlyn | title = Britannica 3 as a Reference Tool: A Review | publisher = Wilson Library Bulletin |date = June 1974| pages = 821–825 | quote = ''Britannica 3'' is difficult to use&nbsp;... the division of content between ''Micropædia'' and ''Macropædia'' makes it necessary to consult another volume in the majority of cases; indeed, it was our experience that even simple searches might involve eight or nine volumes.}}<br />* {{yangiliklar manbasi | last = Davi
s | first = Robert Gorham | title = Subject: The Universe | url = https://archive.org/details/speechofmrdaviso00lcdavi
 | work = [[The New York Times Book Review]] | date = 1-dekabr 1974-yil | pages = 98–100}}<br />* {{yangiliklar manbasi | last = Hazo | first = Robert G. | title = The Guest Word | work = [[The New York Times Book Review]] | date = 9-mart 1975-yil | page = 31}}<br />* {{yangiliklar manbasi | last = McCracken| first = Samuel | title = The Scandal of 'Britannica 3' | publisher = [[Commentary (magazine)|Commentary]] |date = February 1976| pages = 63–68 | quote = This arrangement has nothing to recommend it except commercial novelty.}}<br />* {{yangiliklar manbasi | last = Waite | first = Dennis V. | title = Encyclopædia Britannica: EB 3, Two Years Later | url = https://archive.org/details/sim_publishers-weekly_1976-06-21_209_25/page/44 | work = [[Publishers Weekly]] | date = 21-iyun 1976-yil | pages = 44–45}}<br />* {{yangiliklar manbasi | last = Wolff | first = Geoffrey | title = Britannica 3, Failures of | work = [[The Atlantic Monthly|The Atlantic]] |date = November 1976| pages = 107–110 | quote = It is called the ''Micropædia'', for 'little knowledge', and little knowledge is what it provides. It has proved to be grotesquely inadequate as an index, radically constricting the utility of the ''Macropædia''.}}</ref> Bunga javoban nashr 1985-yil yana qaytadan iste'molga chiqarilishi uchun butunlay oʻzgartirilgan va koʻrsatkich qoʻshilgan. 15-nashrning bu ikkinchi versiyasi 2010-yilgacha tahrirlanib, chop qilindi. 15-nashrning rasmiy nomi „Yangi Encyclopædia Britannica“ ({{lang-en|„New Encyclopædia Britannica“}}) boʻlsa-da, u „Britannica 3“ deb ham yuritiladi.<ref name="kister_1994" />

==== 1994-yildan bugungi kungacha ====
Beshinchi davrda (1994-yildan hozirga qadar) „Britannica“ning elektron va onlayn nashrlari tayyorlandi. 1996-yil [[Jacqui Safra]] moddiy qiyinchiliklarga uchragan „Britannica“ni arzon bahoga sotib oldi. 1999-yil [[Encyclopædia Britannica, Inc.]] ikkiga boʻlindi. Bir qism shirkat nomini olib qoldi va bosma nashrni tayyorladi. Ikkinchi qism [[Britannica.com Inc.]] elektron versiyalarni ishlab chiqdi. 2001-yildan beri har ikki kompaniyaga ham [[Ilan Yeshua]] rahbarlik qilib kelmoqda. Powellga oʻxshab Yeshua ham yangi mahsulotlarni Britannica nomi bilan iste'molda qoldirishni qoʻllab-quvvatladi.

2012-yil martida prezident [[Jorge Cauz]] ensiklopediyaning bosma nashrlari boshqa chiqmasligini eʼlon qildi. 2010-yil chiqqan 15-nashr so'nggi bosma nashr boʻldi. Endi kompaniya barcha eʼtiborni onlayn nashrga qaratmoqda.<ref name="NYT-stop"/><ref name="cnn-stop">{{yangiliklar manbasi|url=http://money.cnn.com/2012/03/13/technology/encyclopedia-britannica-books/|title=Encyclopedia Britannica to stop printing books|last=Pepitone|first=Julianne|date=13-mart 2012-yil|publisher=CNN|accessdate=14-mart 2012-yil}}</ref>

„Britannica“ning global nashri 2010-yil chop etildi. Bu nashr 30 jild, 18 251 sahifadan iborat. Kichikroq jildlarda 8 500 surat, xarita, bayroq hamda tasvir berilgan. Nashrdagi 40 000 dan oshiq maqolalarni turli mamlakatlarda yashovchi mutaxassislar yozgan. Ular orasida [[Nobel mukofoti]] sovrindorlari ham bor. 15-nashrdan farqli oʻlaroq global nashr „Macro-“ va „Micropedia“ qismlariga boʻlinmagan. 14-gacha boʻlgan eski nashrlardagidek maqolalar alifbo tartibida berilgan. Global nashrning barcha nusxasi sotilgan hamda chop etish toʻxtatilgan.

=== Bagʻishlovlar ===
Britannica 1788-yildan 1901-yilgacha Britaniya taxtidagi monarxga bagʻishlangan. Amerikalik hamkorlarga sotilgandan keyin Britaniya monarxi va AQSH prezidentiga bagʻishlangan.<ref name="kister_1994" /> 11-nashr [[George II]], [[Hindiston imperatori]] va AQSH prezidenti [[William Howard Taft]]ga bagʻishlangan."<ref name="EB_1911">{{kitob manbasi | year = 1910 | title = Encyclopædia Britannica | edition = 11th | page = 3}}</ref> Bagʻishlovlardagi ketma-ketlik AQSH - Britaniya kuchiga hamda sotuvga qarab oʻzgarib kelmoqda. 14-nashrning 1954-yilgi versiyasi AQSH prezidenti [[Dwight David Eisenhower]] va qirolicha [[Elizabeth II]] ga bagʻishlangan."<ref name="EB_1954">{{kitob manbasi | year = 1954 | title = Encyclopædia Britannica | edition = 14th | page = 3}}</ref> Shu udumga koʻra 15-nashrning 2007-yilgi versiyasi AQSH prezidenti [[George W. Bush]] va qirolicha Elizabeth II ga,<ref name="propedia_3">{{kitob manbasi | title = The New Encyclopædia Britannica | edition = 15th edition, ''Propædia'' | page = 3}}</ref> 15-nashrning 2010-yilgi versiyasi esa Qo'shma Shtatlar prezidenti [[Barack Obama]] hamda qirolicha Elizabeth IIga bagʻishlangan.<ref name=propedia2010>''The New Encyclopædia Britannica'', ''Propædia: Outline of Knowledge and Guide to the Britannica'', 15th edition, 2010.</ref>

== Tanqidiy baho ==

=== Obroʻsi ===
[[Fayl:EB1 Plate 003 lark flower.gif|thumb|left|200px|1-nashr uchun [[Andrew Bell]] tayyorlagan tasvir]]

3-nashrdan beri „Britannica“ga tanqidchilar yuqori baho berib kelyapti.<ref name="kister_1994" /><ref name="sader_1995">{{kitob manbasi | last = Sader | first = Marian | coauthors = Lewis, Amy | year = 1995 | title = Encyclopedias, Atlases, and Dictionaries | url = https://archive.org/details/encyclopediasatl00sade | publisher = R. R. Bowker (A Reed Reference Publishing Company) | location = New Providence, New Jersey | isbn = 0-8352-3669-2}}</ref><ref name="library_association_1996">{{kitob manbasi | year = 1996 | title = Purchasing an Encyclopedia: 12 Points to Consider | url = https://archive.org/details/purchasingencycl00amer | edition = 5th | publisher = Booklist Publications, American Library Association | isbn = 0-8389-7823-1 | author = reviews by the Editorial Board of Reference Books Bulletin ; revised introduction by Sandy Whiteley.}}</ref> AQSHda 3- va 9-nashrlarning noqonuniy nusxalari tayyorlangan.<ref name="kogan_1958" /> „Britannica“dagi maqolalar noqonuniy koʻchirilib tayyorlangan birinchi ensiklopediya „[[Dobson's Encyclopædia]]“dir.<ref>{{kitob manbasi | last = Arner | first = Robert D. | year = 1991 | title = Dobson's Encyclopaedia: The Publisher, Text, and Publication of America's First Britannica, 1789–1803 | url = https://archive.org/details/dobsonsencyclopa00arne | publisher = University of Pennsylvania Press | location = Philadelphia | isbn = 0-8122-3092-2}}</ref> 14-nashrdan keyin Time jurnali „Britannica“ni „kutubxona boshchisi“ deb nomlagan.<ref>{{yangiliklar manbasi | url = http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,732859-1,00.html | title = Patriarch Revised | work = [[Time (magazine)|Time]] | volume = XIV | number = 13 | date = 23-sentabr 1929-yil | pages = 66–69 | seperator =  | access-date = 2013-02-15 | archivedate = 2012-12-21 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20121221003134/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,732859-1,00.html | archive-date = 2012-12-21 | archive-url = https://web.archive.org/web/20121221003134/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,732859-1,00.html }}</ref> Bir reklamada [[William Beebe]]ning „Britannica“ni solishtirib boʻlmaydi, chunki unga mos raqib yoʻq" degan soʻzlari ishlatilgan.<ref>{{yangiliklar manbasi | title = A Completely New Encyclopaedia (''sic'') Britannica | work= [[Time (magazine)|Time]] | volume = XIV | number = 12 | date = 16-sentabr 1929-yil | pages = 2–3}}</ref> „Britannica“ ingliz adabiyotida koʻp tilga olingan. Masalan, [[Arthur Conan Doyle]]ning [[Sherlok Xolms]] haqidagi „Mallalar uyushmasi“ hikoyasida. Bu hikoyani „Britannica“ning 200 yilligida Hilbert Inglefield tilga olgan.<ref name="EB_bicentennial" />

„Britannica“ bilimni umumlashtiruvchi ensiklopediya sifatida shuhrat qozongan.<ref name="thomas_1992">{{kitob manbasi| last = Thomas | first = Gillian | authorlink = Gillian Thomas | year = 1992 | title = A Position to Command Respect: Women and the Eleventh Britannica | url = https://archive.org/details/positiontocomman0000thom | publisher = [[Rowman & Littlefield|Scarecrow Press]] | isbn = 0-8108-2567-8}}</ref> Baʼzi odamlar bilimlarini chuqurlashtirish uchun „Britannica“ni boshdan-oyoq oʻqib chiqishga qaror qilishib, mutolaa uchun 3 yildan 22 yilgacha vaqt sarflashgan.<ref name="kogan_1958" /> 1797-yil [[Fat′h Ali Shah Qajar]] shoh boʻlganida unga „Britannica“ning 3-nashri toʻplami berilgan va u ensiklopediyani boshidan oxirigacha oʻqib chiqqan. Bundan keyin shoh oʻzining rasmiy unvoniga "Eng Buyuk Shoh va Encyclopædia „Britannica“ning ustasi" nomini qoʻshgan.<ref name="EB_bicentennial">{{kitob manbasi | year = 1968 | title = Banquet at Guildhall in the City of London, Tuesday 15-oktabr 1968-yil: Celebrating the 200th Anniversary of the Encyclopædia Britannica and the 25th Anniversary of the Honorable William Benton as its Chair and Publisher | publisher = [[Encyclopædia Britannica, Inc.|Encyclopædia Britannica International, Ltd.]] | location = United Kingdom}}</ref> Yozuvchi [[George Bernard Shaw]] ilmiy maqolalardan tashqari 9-nashrni butunlay oʻqib chiqqanini aytgan.<ref name="kogan_1958" /> [[Richard Evelyn Byrd]] 1934-yil [[Janubiy qutb|Janubiy Qutb]]ga qilgan 5 oylik sayohati davomida „Britannica“ni oʻqish uchun olib olgan. [[Philip Beaver]] dengizda qilgan sayohati davomida „Britannica“ni oʻqigan.

Yaqinda boʻlsa Esquire jurnali muharriri [[Philip Beaver]] 2002-yilgi nashrni oʻqib chiqqan. Bu haqida 2004-yil chiqqan „Bilagʻon: Bir odamning dunyodagi eng aqlli odam boʻlish uchun qilgan kamtar intilishi“ ({{lang-en|„The Know-It-All: One Man's Humble Quest to Become the Smartest Person in the World“}}) kitobida yozgan. Faqat ikkita inson „Britannica“ning ikki mustaqil nashrlarini oʻqib chiqqan: yozuvchi [[C. S. Forester]]<ref name="kogan_1958" /> va ishbilarmon [[Amos Urban Shirk]]. Shirk 11- va 14-nashrlarni oʻqigan. 11-nashrni har kech uch soat oʻqigan va 4 yarim yil deganda oʻqishni bitirgan.<ref>{{yangiliklar manbasi | title = Reader |work=The New Yorker | volume = 9 | date = 3-mart 1934-yil | page = 17}}</ref> „Britannica“ning koʻp bosh muharrirlari kitobni boshdan-oyoq oʻqib chiqishgan, deb ishoniladi. Bular orasida [[William Smellie]] (1-nashr), [[William Robertson Smith]] (9-nash) va [[Walter Yust]] (14-nashr) bor.

=== Mukofotlar ===
Onlayn „Britannica“ 2005-yil „Eng yaxshi onlayn isteʼmolchi servisi“ deb topilib, Codie mukofotiga munosib ko'rildi.<ref>{{veb manbasi | url = http://www.siia.net/codies/2005/winners.asp#Content | title = 2005 Codie Award Winners: Content Categories | year = 2007 | accessdate = 11-aprel 2007-yil | publisher = [[Software and Information Industry Association]] | archiveurl = https://web.archive.org/web/20070317061438/http://www.siia.net/codies/2005/winners.asp#Content | archivedate = 2007-03-17 }} {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20070317061438/http://www.siia.net/codies/2005/winners.asp#Content |date=2007-03-17 }}</ref> Codie mukofoti har yili [[Software and Information Industry Association]] tashkiloti tomonidan eng yaxshi dasturlarga beriladi. 2006-yil „Britannica“ yana shu mukofotni oldi.<ref>{{veb manbasi | url = http://www.siia.net/codies/2006/finalists.asp | title = 2006 Codie Award Finalists: Content Categories | year = 2007 | accessdate = 11-aprel 2007-yil | publisher = Software and Information Industry Association | archiveurl = https://web.archive.org/web/20070410101917/http://www.siia.net/codies/2006/finalists.asp | archivedate = 2007-04-10 }} {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20070410101917/http://www.siia.net/codies/2006/finalists.asp |date=2007-04-10 }}</ref> „Britannica“ning CD/DVD-ROM versiyasi [[Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite]] 2004-yil Katta yutuq mukofoti ({{lang-en|Distinguished Achievement Award}}) sovrindori boʻldi.<ref>{{veb manbasi | url = http://www.edpress.org/awards/04tech.htm | title = 2004 Distinguished Achievement Awards Winners: Technology | date = 1-avgust 2003-yil | accessdate = 11-aprel 2007-yil | publisher = [[Association of Educational Publishers]] | archiveurl = https://web.archive.org/web/20061017162810/http://www.edpress.org/awards/04tech.htm | archivedate = 2006-10-17 }} {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20061017162810/http://www.edpress.org/awards/04tech.htm |date=2006-10-17 }}</ref> Shu versiya yana 2000, 2001 va 2002-yillarda ham Codie mukofotini oldi.<ref>{{veb manbasi | url = http://www.siia.net/codies/2005/history_2001.asp | title = 2001 Codie Awards Winners | year = 2007 | accessdate = 11-aprel 2007-yil | publisher = Software and Information Industry Association | archiveurl = https://web.archive.org/web/20061231112223/http://www.siia.net/codies/2005/history_2001.asp | archivedate = 2006-12-31 }} {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20061231112223/http://www.siia.net/codies/2005/history_2001.asp |date=2006-12-31 }}</ref><ref>{{veb manbasi | url = http://www.siia.net/codies/2005/history_2002.asp | title = 2002 Codie Awards Winners | year = 2007 | accessdate = 11-aprel 2007-yil | publisher = Software and Information Industry Association | archiveurl = https://web.archive.org/web/20070101011356/http://www.siia.net/codies/2005/history_2002.asp | archivedate = 2007-01-01 }} {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20070101011356/http://www.siia.net/codies/2005/history_2002.asp |date=2007-01-01 }}</ref> 2009-yil 15-iyulda 2 000 dan oshiq kishi mustaqil ovoz berib „Britannica“ni „Buyuk Britaniyadagi 10 eng yuqori brend“ roʻyxatiga qoʻshishdi.<ref>{{yangiliklar manbasi | url = http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/8149460.stm | title = Top Ten Superbrands 2009–2010 | accessdate =15-iyul 2009-yil |publisher=BBC | date=14-iyul 2009-yil}}</ref>

=== Qamrovi ===
[[Fayl:Britannica 1. baskı.JPG|thumb|right|150px|Encyclopædia Britannica, 1-nashr]]
„Britannica“da mavzular „[[Propædia]]“dagi „Bilimning qisqacha sxemasi“ga qarab tanlanadi.<ref name="propedia_preface" /> „Britannica“da jugʻrofiya („[[Macropædia]]“ning 26 %i), biografiya (14 %), biologiya va tibbiyot (11 %), adabiyot (7 %), fizika va astronomiya (6 %), din (5 %), sanʼat (4 %), gʻarb falsafasi (4 %) va huquqshunoslik (3 %) haqida maqolalar yozilgan.<ref name="kister_1994" /> Bir izlanishga koʻra „[[Micropædia]]“da geografiya boʻyicha maqolalar 25 % ni, ilm boʻyicha — 18 % ni, ijtimoiy fanlar boʻyicha — 17 % ni, biografiyalar — 17 % ni, boshqa gumanitar fanlar boʻyicha maqolalar qolgan 25 % ni tashkil qiladi.<ref name="sader_1995" /> 1992-yilda taqrizchilaran biri: "Mavzularning koʻlami, chuqurligi hamda universalligi boʻyicha „Britannica“ga teng keladigan ensiklopediya yoʻq, " — deb yozgan.<ref>{{kitob manbasi | last = Lang | first = JP | year = 1992 | title = Reference Sources for Small and Medium-Sized Libraries | url = https://archive.org/details/isbn_9780838934067 | edition = 5th | publisher = American Library Association | location = Chicago | page = [https://archive.org/details/isbn_9780838934067/page/34 34] | isbn = 0-8389-3406-4}}</ref>

„Britannica“da maqolalar bir xil teranlikda yoritilmagan. Masalan, [[Buddizm]] va boshqa koʻplab dinlar „[[Macropædia]]“da bitta maqolada berilgan. [[Xristian dini]] boʻyicha 14 maqola kiritilgan, bu din haqidagi barcha maqolalarning yarmini tashkil qiladi.<ref name="macropaedia_2007">{{kitob manbasi | year = 2007 | title = The New Encyclopædia Britannica | edition= 15th edition, ''[[Macropædia]]''}}</ref> Shunday boʻlsa ham, „Britannica“ni gʻarbda oʻquvchilarga taklif qilinadigan eng betaraf ensiklopediya deb baholashgan.<ref name="kister_1994" /> Yana barcha davrda yashagan ayollar haqida yozilgan biografiyalar ham olqishlanadi.<ref name="sader_1995" />

{{quote|„Britannica“ning 15-nashri gʻarbga xos boʻlmagan madaniy, ijtimoiy va ilmiy rivojlanishlarga boshqa har qanaqa hozirda mavjud inglizcha ensiklopediyadan koʻproq eʼtibor beradi, deb qoʻrqmasdan aytish mumkin.|Kenneth Kister|„Kisterning eng yaxshi ensiklopediyalari” ({{lang-en|„Kister’s Best Encyclopedias“}}) (1994)}}

=== Muharrirlarning maqola tanlashi ===

„Britannica“ muharrirlarining ishi koʻpincha tanqid qilinadi. Hajmi deyarli oʻzgarmagani sababli ensiklopediyada baʼzi maqolalarga joy ajratish uchun boshqalarini qisqartirish yoki olib tashlashga toʻgʻri kelgan. Bu koʻpgina muammolarni yuzaga keltirgan. 15-nashr birinchi chiqqanida (1974-1985) bolalar adabiyoti, [[Joachim du Bellay]], harbiy unvonlar haqidagi maqolalar qisqartirilgani va nashrdan tushirilgani qoralangandi. Bundan tashqari, yapon biografiyalarini notekis taxlash kabi xatolarga yoʻl qoʻyilgani aytilgan.<ref name="Newsweek_1974" /> Koʻrsatkich qo'yish tartibining bekor qilingani, maqolalarning „[[Micropædia]]“ va „[[Macropædia]]“ boʻlimlariga boʻlingani ham qattiq tanqid ostiga olingandi.<ref name="kister_1994" /><ref name="15th_criticism" /> Bir tanqidchi ilk 15-nashr haqida: "Maʼlumot saqlashdan koʻra tuzilishini oʻzgartirishga intiluvchi muvaffaqiyatsizlik, " — deb yozgan.<ref name="Newsweek_1974">{{jurnal manbasi | last = Prescott | first = Peter S. | title = The Fifteenth Britannica | journal = Newsweek | date = 8-iyul 1974-yil | pages = 71–72}}</ref> [[American Library Association]] xodimlari 1992-yilgi „Macropædia“dan koʻpgina taʼlim boʻyicha va [[psixologiya]]ga doir maqola olib tashlanganini bilib, hayratda qolishgan.<ref name="library_association_1992">{{kitob manbasi | year = 1992 | title = Purchasing an Encyclopedia: 12 Points to Consider | edition = 4th | publisher = [[Booklist]] Publications, [[American Library Association]] | isbn = 0-8389-5754-4 | author = reviews by the Editorial Board of Reference Books Bulletin ; revised introduction by Sandy Whiteley.}}</ref>

„Britannica“ koʻpincha hissa qoʻshuvchi tanlashda adashadi. Bunga muhim misol 3-nashrning (1788 - 1797) bosh muharriri [[George Gleig]] [[Isaac Newton]]ning gravitatsiya teoriyasini qabul qilmagani hamda ""22gravitatsiyaning sababi odatiy olov elementidir" deb yozganidir.<ref name="kogan_1958" /> Shunday boʻlsa ham, „Britannnica“ hissiy va e'tiqodlar bilan bogʻliq mavzularga ilmiy yondashib kelyapti. Masalan, 9-nashrda [[William Robertson Smith]]ning din haqidagi maqolalarida shunday yo'l tutilgan. Xususan, Smithning [[Bibliya]] tarixiy xatolarga egaligi haqidagi maqolalariga (1875) ilmiy yondashilgan.<ref name="kogan_1958" />

Muharrirlar tanqid qilinganiga yana boshqa bir misol Britannica muharrirlar hay’ati aʼzosi [[Wendy Doniger]]ning<ref>{{veb manbasi |url=https://corporate.britannica.com/board/doniger.html |title=Encyclopædia Britannica Board of Editors |work=Encyclopædia Britannica |accessdate=16-avgust 2012-yil |archivedate=2012-12-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121221073525/https://corporate.britannica.com/board/doniger.html }} {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20121221073525/https://corporate.britannica.com/board/doniger.html |date=2012-12-21 }}</ref> [[Hinduizm]]ga bergan salbiy taʼrifidir.<ref>Ramaswamy, Krishnan ed. ''[[Invading the Sacred]].'' 2007. New Delhi. Rupa and co.</ref><ref>[http://magazine.uchicago.edu/0412/features/index.shtml „The Interpretation of Gods“], by Amy Braverman, University of Chicago Magazine: 97:2 (2004)</ref> „Britannica“da Hinduizm haqidagi maqolalari, umuman olganda, doimiy tanqidga uchrab kelmoqda.<ref>{{veb manbasi|url=http://www.hinduismtoday.com/blogs-news/hindu-press-international/encyclopaedia-britannica-will-review-its-hinduism-article/8506.html|title=Encyclopædia Britannica Will Review Its Hinduism Article|work=[[Hinduism Today Magazine]]|date=16-may 2009-yil|accessdate=16-mart 2011-yil|archivedate=2012-12-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121222024014/http://www.hinduismtoday.com/blogs-news/hindu-press-international/encyclopaedia-britannica-will-review-its-hinduism-article/8506.html}} {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20121222024014/http://www.hinduismtoday.com/blogs-news/hindu-press-international/encyclopaedia-britannica-will-review-its-hinduism-article/8506.html |date=2012-12-22 }}</ref>

=== „Encyclopædia Britannica“ tanqidi ===
[[Fayl:2ndBritannica.jpg|thumb|left|350px|Encyclopædia Britannica, 2-nashr]]
„Britannica“ni nashrlar eskirgan sari tanqid qilishadi. Ensiklopediyaning yangi nashrini chiqarish juda qimmat boʻlgani uchun muharrirlar navbatdagi nashrni iloji boricha choʻzishgan (odatda 25 yilgacha).<ref name="encyclopaedia_1954" /> Masalan, muntazam yangilash metodiga qaramasdan 14-nashr 35 yildan soʻng (1929 - 1964) eskirib qoldi. 1964-yil Amerikalik fizik [[Harvey Einbinder]] oʻzining „Britannica mifi“<ref>{{kitob manbasi | last = Einbinder | first = Harvey | authorlink = Harvey Einbinder | year = 1964 | title = The Myth of the Britannica | url = https://archive.org/details/mythofbritannica0000einb | publisher = Grove Press | location = New York | isbn = 978-0-384-14050-9}}</ref> ({{lang-en|„The Myth of the Britannica“}}) kitobida ensiklopediyani tanqid qilganidan keyin „Britannica“ ishchilari yangi nashr ustida ishlay boshlashgan hamda bunga 10 yil sarflashgan.<ref name="kister_1994" /> Bir tanqidchi „Eskirgan yoki tahrir qilinishi kerak boʻlgan maqola topish qiyin emas“,- deb yozgan. Unga koʻra, „Macropædia“dagi uzun maqolalar „Micropædia“dagi qisqa maqolalarga qaraganda koʻproq eskiradi.<ref name="kister_1994" /> „Micropædia“da berilgan maʼlumot baʼzan „Macropædia“ga toʻgʻri kelmaydi, chunki ikkovidan biri yangilanmay qolgan boʻlishi mumkin.<ref name="sader_1995" /><ref name="library_association_1996" /> „Macropædia“dagi biografiyalar maqolalardan koʻra koʻproq eskirishi tanqid nishoni bo'lib keladi.<ref name="kister_1994" /><ref name="sader_1995" /><ref name="library_association_1996" />

2010-yil Irlandiya Bilim va fan boʻlimi „Britannica“ning onlayn versiyasiga haq toʻlash haqida qaror chiqardi. Shundan so'ng „Britannica“da irland grajdanlar urushi haqidagi maqoladagi xatolik payqaldi. Mamlakatdagi ommaviy axborot vositalarida bu xatolik keng muhokama qilindi.<ref>{{yangiliklar manbasi|url=http://www.independent.ie/national-news/britannica-errors-spark-unholy-row-2045150.html |title=Britannica errors spark unholy row|work=[[Irish Independent]] |date= 3-fevral 2010-yil|accessdate=30-avgust 2010-yil |first=Grainne |last=Cunningham}}</ref><ref>Sheehy, Clodagh (4-fevral 2010-yil). [http://www.herald.ie/national-news/are-they-taking-the-mick-its-the-encyclopedia-that-thinks-the-civil-war-was-between-the-north-and-south-2048016.html „Are they taking the Mick? Itʼs the encyclopedia that thinks the Civil War was between the north and south“] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20100729060046/http://www.herald.ie/national-news/are-they-taking-the-mick-its-the-encyclopedia-that-thinks-the-civil-war-was-between-the-north-and-south-2048016.html |date=2010-07-29 }}. ''Evening Herald'' (Dublin).</ref>

„Britannica“ning bosh muharriri [[George Gleig]] 3-nashr haqida „Bunday rejaga asoslangan va bunchalik har xil mavzularni qamragan ishda kamolotga erishish mushkul“,  -  deb yozgan.<ref>{{kitob manbasi|title=Supplement to the Encyclopædia or Dictionary of Arts, Sciences and Miscellaneous Literature|year=1803|pages=[http://books.google.com/books?id=g3YBulnow6IC&pg=PR4&dq=%22perfection+seems+to+be+incompatible+with+the+nature+of+works+constructed+on+such+a+plan%22&f=false iv]}}</ref> 2006-yil martda „Britannica“ xodimlari „Biz "Britannica" xatosiz demoqchi emasmiz, zero biz hech qachon bunday demaganmiz ham“,- deb yozishgan.<ref name="fatally_flawed" /> Birinchi muharrir [[William Smellie]] ham shunday ruhda yozgan:

{{quote|Xatolar, ular aqliy, tipografik yoki tasodifiy boʻladimi, biz ularni har qanaqa tanqidchidan koʻproq bila olamiz. Bu qadar katta ishni qilinganida tug'iladigan qiyinchiliklarni bilgan odam xatoga keraklicha oʻrin qoldiradi. Biz shunday insonlar bergan bahodan qoniqamiz.|William Smellie|„Encyclopædia Britannica“ning 1-nashri uchun yozilgan kirish soʻzdan}}

Ammo, Encyclopædia Britannica Inc.ning prezidenti [[Jorge Cauz]] boshqacha fikrda. 2012-yil Cauz bunday dedi: "„Britannica“ […] doim fakt jihatdan toʻgʻri boʻladi."<ref name=NYT-stop/>

== Raqobat ==
[[Fayl:3rdBritannica.JPG|thumb|200px|right|Encyclopædia Britannica, 3-nashr]]
„Britannica“ universal ensiklopediya boʻlgani sababli maxsus ensiklopediyalar bilan raqobat qilmaydi. „Matematika ensiklopediyasi“, „Oʻrta asrlar ensiklopediyasi“ kabi ensiklopediyalarda tanlangan mavzular haqida yozish uchun joy koʻproq. „Britannica“ning ilk raqibi „[[Ephraim Chambers]]“ universal ensiklopediyasi boʻlgan. Keyin „[[Rees's Cyclopædia]]“ va „[[Encyclopaedia Metropolitana]]“ kabi raqiblar chiqqan. XX asrdagi raqiblar qatoriga „[[Collier's Encyclopedia]]“, „[[Encyclopedia Americana]]“ va „[[World Book Encyclopedia]]“larini kiritish mumkin. Shunday boʻlsa ham, 9-nashrdan boshlab „Britannica“ inglizcha universal ensiklopediyalar orasida eng sarasi hisoblanib kelinadi.<ref name="thomas_1992" /> Bunga sabab maqolalarning keng koʻlami ekani hamda atoqli mualliflarning koʻpligi boʻldi.<ref name="kister_1994" /><ref name="sader_1995" /> „Britannica“ning bosma nashri raqobatdosh ensiklopediyalardan ancha qimmat boʻlgan.<ref name="kister_1994" /><ref name="sader_1995" />

1990-yillardan beri „Britannica“ elektron manbalardan yangi raqobatda duchor boʻlib kelyapti. Hozirda insonlar uchun internet maʼlumot manbasiga aylandi. Qidiruv saytlari orqali unda osonlikcha ishonchli manbalar yoki mutaxassislardan maʼlumot olish mumkin. [[Google Book Search]], [[MIT OpenCourseWare]] va [[PubMed Central]] kabi loyihalar internetda maʼlumot topishni osonlashtirdi.<ref>{{jurnal manbasi |author=Lawrence S., Giles C. |title=Accessibility of information on the web |url=http://www.nature.com/nature/journal/v400/n6740/abs/400107a0.html |journal=Nature |volume=400 |issue=6740 |page=107 |year=1999 |doi=10.1038/21987 |pmid=10428673|bibcode = 1999Natur.400..107L |pages=107–9  |issn = 0028-0836}}</ref><ref>{{jurnal manbasi |author=Lawrence S., Giles C. |title= Searching the Web: general and scientific information access | url=http://ieeexplore.ieee.org/xpls/abs_all.jsp?arnumber=739314 |journal=Communications Magazine, [[IEEE]] |volume=37 |issue=1 |pages=116–122 |year=1999 |doi=10.1109/35.739314}}</ref> Umuman olganda, ijtimoiy tarmoqlarda bosma manbalardan koʻra maʼlumot tezroq yangilanadi. Sababi internetda maʼlumotni yangilash juda oson.<ref>{{veb manbasi | title=Electronic publishing takes journals into a new realm | publisher=American Chemical Society | url=http://pubs.acs.org/hotartcl/cenear/980518/elec.html | accessdate=11-aprel 2007-yil | archivedate=1999-01-17 | archiveurl=https://web.archive.org/web/19990117003816/http://pubs.acs.org/hotartcl/cenear/980518/elec.html }}</ref> Ilm, texnologiya, siyosat, madaniyat hamda hozirgi tarix kabi sohalarda boʻlayotgan oʻzgarishlarni vaqtida yoritib turish „Britannica“ uchun muammo boʻlib kelyapti. Bu haqida ilk bor muharrir [[Walter Yust]] batafsil yozgan.<ref name="EB_1954" /> „Britannica“ hozir multimedia manbalarda va internetda taklif qilinayotgan boʻlsa-da,[[Vikipediya]] kabi ensiklopediyalar unga yetarlicha raqobat yaratmoqda.<ref name=NYT-stop/>

=== Bosma ensiklopediyalar ===
[[Fayl:Encyclopædia Britannica, 1993.jpg|thumb|left|250px|Encyclopædia Britannica, 15-nashr]]
„Encyclopædia Britannica“ni sifat va son jihatda boshqa bosma ensiklopediyalar bilan bemalol solishtirish mumkin.<ref name="kister_1994" /><ref name="sader_1995" /><ref name="library_association_1996" /> [[Kenneth Kister]] „Britannica“ni „[[Collier's Encyclopedia]]“ hamda „[[Encyclopedia Americana]]“ga solishtirgan.<ref name="kister_1994" /> Son jihatdan solishtirish uchun 10 ta tasodifiy maqola tanlangan: [[sunnat qilish]], [[Charles Drew]], [[Galileo Galiley]], [[Philip Glass]], [[yurak xastaligi]], [[IQ]], [[panda]], [[seksual shilqimlik]], [[plashanitsa]] va [[Oʻzbekiston]] ({{lang-en|circumcision, Charles Drew, Galileo, Philip Glass, heart disease, IQ, panda bear, sexual harassment, Shroud of Turin, Uzbekistan}}). Toʻrtta kategoriyada A dan D gacha yoki F (failed - muvaffaqiyatsizlik) baholari berilgan. Bu kategoriyalar maqolalarning qamrovini, aniqligini, yetarliligini hamda zamonga mosligini oʻlchagan.

Uchala ensiklopediya toʻrtala kategoriya boʻyicha B− dan B+ gacha baho olgan. Bunga asosiy sabab 1994-yil birorta ensiklopediyada ham seksual shilqimlik haqida maqola boʻlmagan. Aniqlik kategoriyasida „Britannica“ga bitta „D“ va yettita „A“ berilgan. „Encyclopedia Americana“ sakkizta „A“ olgan. „Collier’s“ ham "Britannica" bilan bir xil natija qayd etgan. Yaʼni „Britannica“ va „Collier’s“  aniqlik uchun 92 %, "Americana“ 95 %,  baho olgan. 1994-yilgi „Britannica“ Charles Drew haqidagi maqolasida anchadan beri notoʻgʻri deb topilgan maʼlumotni bergani uchun qoralangandi. Zamonga moslik kategoriyasida „Birannica“ga 86 %, „Americana“ga 90 % va „Collier’s“ga 85 % oʻrtacha baho berilgan. Uchala ensiklopediyani yana solishtirib Kister „Collier’s Encyclopedia“sini eng yaxshi deb tavsiya qilgan. Bunga asosiy sabab qilib u ensiklopediyaning yozish uslubi, maʼlumotni yoritishi va yaxshi yoʻnaltirishlarni koʻrsatgan. „Collier’s“ 1998-yildan beri chiqmaydi. „Encyclopedia Americana“ oxirgi marta 2006-yil chop etilgan. „Britannica“ bosma nashrini 2012-yil toʻxtatdi.

=== Optik mediadagi ensiklopediyalar ===
CD/DVD-ROM ensiklopediyalardan „Britannica“ uchun eng muhim raqib [[Microsoft]] kompaniyasining „[[Encarta]]“ multimediaviy ensiklopediyasi boʻlgan.<ref name="seymour_2006" /> „Encarta“ hozirda chiqmaydi. „Encarta“da uch bosma ensiklopediya birlashtirilgan: „[[Funk & Wagnalls]]“, „[[Collier's Encyclopedia]]“ va „[[New Merit Scholar's Encyclopedia]]“. „Encarta“ AQSHda 2000-yil yanvardan 2006-yil fevralgacha boʻlgan savdo boʻyicha eng bozori chaqqon multimediaviy ensiklopediya boʻlgan.<ref>{{veb manbasi | publisher = [[Microsoft]] | title = Microsoft Encarta—Premium 2007: Overview | url = http://www.microsoft.com/products/encarta/ProductDetails.aspx?pid=002 | accessdate =6-aprel 2007-yil}} Sales figures for January 2000&nbsp;— February 2006 as provided by the [[NPD Group]].</ref> „Encarta Encyclopedia“ va „[[Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite]]“ deyarli bir xil narxda sotilgan. „2007 Encyclopædia Britannica Ultimate“ning CD yoki DVD nusxasi $50 ga,<ref name="Britannica Store">{{veb manbasi|url= http://store.britannica.com/shopping/product/detailmain.jsp?itemID=765&itemType=PRODUCT&iMainCat=4&iSubCat=14&iProductID=765&show=all|title= The Britannica Store|work= Encyclopædia Britannica|accessdate= 21-noyabr 2006-yil}}{{Deadlink|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Dead link|date=September 2010|bot=H3llBot}}</ref> „Microsoft Encarta Premium 2007“ DVD boʻlsa $45 ga sotilgan.<ref name="Encarta Store">{{veb manbasi |url= http://www.amazon.com/Microsoft-FB7-00442-Encarta-Premium-2007/dp/B000FL2DQS|title= Amazon.com: Microsoft Encarta Premium 2007: Software|accessdate=21-noyabr 2006-yil}}</ref>

„Britannica“ CD/DVDda 100,000 maqola va „[[Merriam-Webster’s Dictionary and Thesaurus]]“ bor (faqat AQSHda). Boshlangʻich hamda oʻrta maktab uchun alohida nashrlari mavjud.<ref name="Britannica Store"/> „Encarta“ esa 66,000 maqola, qulay vizual brauzer, interaktiv xaritalar, matematika, til va uy vazifalari uchun asboblar, lugʻatlar hamda bolalar uchun nashrni o'z ichiga oladi.<ref name="Encarta Store"/> „Encarta“ ham, „Britannica“ ham asosan AQSHdagilar uchun moʻljallangani tanqid qilingan. Britaniya haqidagi maqolalar kamroq yangilangan, AQSH xaritalari boshqa mamlakatlarnikiga qaraganda batafsilroq boʻlgan va Britaniya lugʻati boʻlmagan.<ref name="seymour_2006">{{veb manbasi|url= http://www.pcadvisor.co.uk/reviews/index.cfm?reviewid=502|title= Encyclopedia face-off: Encarta vs Britannica|accessdate= 21-noyabr 2006-yil|last= Seymour|first= Ursula|date= 9-noyabr 2006-yil|work= PC Advisor|publisher= IDG|archivedate= 2007-10-13|archiveurl= https://web.archive.org/web/20071013110721/http://pcadvisor.co.uk/reviews/index.cfm?reviewid=502}}</ref> Ikkala ensiklopediyani ham onlayn koʻrish uchun pul toʻlab obuna boʻlish kerak boʻlgan. Shunday boʻlsa ham, baʼzi materiallarni bepul koʻrish imkoni mavjud.<ref>{{ensiklopediya manbasi|url=http://encarta.msn.com/artcenter_0/Encyclopedia_Articles.html|title=Encarta's Encyclopedia Article Center|accessdate=11-aprel 2007-yil|archiveurl=https://www.webcitation.org/5kwbm2bZC?url=http://encarta.msn.com/artcenter_0/Encyclopedia_Articles.html|archivedate=2009-10-31|deadurl=yes|seperator=}}</ref>

=== Internet ensiklopediyalar ===
„Britannica“ga onlayn alternativ ensiklopediya [[Vikipediya]] ochiq ensiklopediyasidir. Ikki ensiklopediya orasidagi muhim farq mualliflikdadir. Macropædiadagi 699 maqolani maʼlum odamlar yozadi. Micropædiadagi 65,000 atrofidagi maqolani muharrirlar va maʼlum tashqaridan kelgan mualliflar tayyorlaydi. „Britannica“da mualliflar nomi maʼlumdir. Yoki nomlar maʼlum boʻlmasa muharrirlar yozgan, deb bilish mumkin. Muharrirlardan tashqari, „Britannica“ga hissa qoʻshuvchilar oʻz sohasi boʻyicha mutaxassislardir. Hissa qoʻshuvchilar orasida [[Nobel mukofoti]] sovrindorlari bor.<ref name="macropaedia_contributors">{{kitob manbasi | year = 2007 | title = The New Encyclopædia Britannica | edition= 15th edition, ''[[Propædia]]''| pages = 531–674}}</ref> Vikipediyada boʻlsa maqolalar turli xil tajribaga ega odamlar tomonidan yoziladi. Koʻp vikipediyachilar tajribalari bor, deb hisoblanmaydi. Tajribalilar boʻlsa ham ularning ismi nomaʼlum boʻlishi mumkin, ularning kimligini aniqlashning iloji boʻlmasligi mumkin. „Britannica“dan maosh oluvchi Robert McHenry Vikipediya „Britannica“ga aniqlik boʻyicha teng kela olmaydi, degan.<ref name="FBE">{{yangiliklar manbasi | first=Robert | last=McHenry | title=The Faith-Based Encyclopedia | work=TCS Daily | date=15-noyabr 2004-yil | url=http://www.tcsdaily.com/article.aspx?id=111504A | seperator= | access-date=2013-02-15 | archivedate=2009-07-08 | archiveurl=http://arquivo.pt/wayback/20090708044101/http://www.tcsdaily.com/article.aspx?id=111504A | archive-date=2009-07-08 | archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20090708044101/http://www.tcsdaily.com/article.aspx?id=111504A }}</ref>

Ikkinchi farq maqolalardagi oʻzgarishlarning tezligidir. „Britannica“ning bosma nashri bir necha yilda bir yangi chiqqan. Vikipediyaning maqolalari boʻlsa tez-tez yangilanadi. [[Encyclopædia Britannica Online|"Britannica"ning onlayn nusxasi]] boʻlsa tezroq yangilanadi. Vikipediyaga oʻxshab hozirda onlayn „Britannica“ni tahrirlash mumkin. Ammo tahrir qilganda ismni koʻrsatish kerak va oʻzgarishlar mutaxassislar tekshirib maʼqullashgandan keyingina saytda koʻrinadi.

2005-yil [[Nature jurnali]] ikkala saytdan ham har xil mavzuda maqola olib ularni tegishli sohadagi ekspertlarga yuborgan. Mutaxassislar soʻngra maqolalarni yonma-yon solishtirishgan. Ammo ularga qaysi maqola qayerdan olingani aytilmagan. Nature jurnali 42 ta taqriz olgan.

Yakunida jurnal faqatgina sakkizta jiddiy xato topgan (masalan, muhim tushunchani notoʻgʻri anglash): ikkala saytdan toʻrttadan. Yana koʻpgina notoʻgʻri faktlar, qoldirib ketishlar va tushunarsiz gaplar topilgan: Vikipediyada 162 ta, „Britanica“da 123 ta. Bu degani Vikipediyada oʻrtacha har bir maqola uchun 3.86 ta, „Britannica“da oʻrtacha 2.92 ta shunday xato kuzatilgan.<ref>{{veb manbasi|last=Terdiman|first=Daniel|title=Study: Wikipedia as accurate as Britannica|url=http://news.cnet.com/Study-Wikipedia-as-accurate-as-Britannica/2100-1038_3-5997332.html|work=Staff Writer, CNET News|publisher=CNET News|accessdate=5-iyul 2011-yil}}</ref>

[[Encyclopædia Britannica, Inc.]] 20 betli batafsil raddiyasida Nature jurnalining izlanishini kamchiliklarga boy va notoʻgʻri deb aytgan<ref name="fatally_flawed">{{veb manbasi
| url = http://corporate.britannica.com/britannica_nature_response.pdf
| title = Fatally Flawed&nbsp;– Refuting the recent study on encyclopedic accuracy by the journal Nature
| year = 2006
| month = March
| format = PDF
| publisher = Encyclopædia Britannica, Inc
| accessdate =30-iyun 2011-yil
}}</ref> hamda tezlik bilan xato deb topilgan ishlaridan voz kechishga chaqirgan. Izlanishda qarab chiqilgan ikki maqola „Britannica“dan emas, balkim Yilnomadan, yana ikki maqola „Comptonʼs Encyclopedia“dan (kompaniya saytida „Britannica Student Encyclopedia“ deb ataladi) olingan deb aytilgan raddiyada. Norozilik xatida yana taqrizchilarga berilgan baʼzi maqolalar bir necha maqolaning birlashtirilgani boʻlgani, qolganlari boʻlsa shunchaki parchalar ekanligi yozilgan. Kompaniya yana "Nature" xato deb topgan baʼzi narsalar yozishning har xil variantlari ekanligini, qolganlari boʻlsa anglashilmovchilik sabab yuzaga kelganini aytgan.

[[Nature]] jurnali oʻzining soʻzidan qaytmagan. Jurnal Vikipediya bilan „Britannica“ning onlayn versiyasini solishtirgani uchun „Britannica“ning saytda qanday maʼlumot bor boʻlsa, oʻshani ishlatganini aytgan.<ref>{{press-reliz manbasi
| url = http://www.nature.com/press_releases/Britannica_response.pdf
| title = Encyclopædia Britannica: a response
| accessdate =21-oktabr 2006-yil
| date = 23-mart 2006-yil
| format = PDF
| work = Nature
}}</ref>

„Britannica“ning direktori 2009-yil intervyu berib, bunday degan: {{quote|Vikipediya qiziqarli sayt va u yerda juda qiziq maʼlumot bor. Ammo ularning metodi „Britannica“ga toʻgʻri kelmaydi. Mening vazifam odamlar ongida nashriyotga boʻlgan boshqacha qarashimiz haqida fikr tugʻdirishdan iborat. Ular iskana, biz drel va ishni qilish uchun sizda toʻgʻri asbob boʻlishi kerak.<ref name="econsultancy_20090210">{{veb manbasi |url=http://econsultancy.com/blog/3268-q-a-ian-grant-of-encyclopaedia-britannica-uk |title=Q&A: Ian Grant of Encyclopædia Britannica UK [interview] |author=Graham Charlton |publisher=Econsultancy |date=10-fevral 2009-yil |accessdate=10-fevral 2009-yil |arxivsana=2009-02-13 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20090213132109/http://econsultancy.com/blog/3268-q-a-ian-grant-of-encyclopaedia-britannica-uk }}</ref>}}

== Nashrlar haqida qisqacha maʼlumot ==
{| class="wikitable"
|-
! abbr="Edition" | Nashr/qoʻshimcha
! abbr="Publication" | Chop etilgan yillar
! Hajm
! Sotuv
! abbr="Editor" | Bosh muharrir(lar)
! Izoh
|-
! style="text-align:right;"| 1-
| 1768-1771
| 3 jild, 2,670 sahifa, 160 alohida tirkalgan tasvir
| 3,000
| [[William Smellie]]
| Asosan Smellie yolgʻiz oʻzi tayyorlagan; 3,000 toʻplam sotilgan; 30 maqola uch sahifadan uzun boʻlgan
|-
! style="text-align:right;"| 2-
| 1777-1784
| 10 jild, 8,595 sahifa, 340 tasvir
| 1,500<ref name="kogan_1958"/>
| [[James Tytler]]
| Asosan Tytler yolgʻiz oʻzi tayyorlagan; 150 uzun maqola; sahifalarni nomerlashda xatolar; barcha xarita „Geografiya“ maqolasida; 1,500 toʻplam sotilgan<ref name="kogan_1958" />
|-
! style="text-align:right;"| 3-
| 1788-1797
| 18 jild, 14,579 sahifa, 542 tasvir
| 10,000 yoki 13,000
| Colin Macfarquhar va George Gleig
| Sotilgan 10,000 nusxadan £42,000 foyda tushgan; monarxga birinchi bagʻishlash; Dublinda Moore, Philadelphiada Thomas Dobson noqonuniy nusxalarni tayyorlagan
|-
! style="text-align:right;"| 3-nashrga qoʻshimcha
| 1801, 1803-yil qayta ishlangan
| 2 jild, 1,624 sahifa, 50 tasvir
|
| George Gleig
| Mualliflik huquqi Thomas Bonarga tegishli
|-
! style="text-align:right;"| 4-
| 1801-1810
| 20 jild, 16,033 sahifa, 581 tasvir
| 4,000
| James Millar
| Mualliflarga birinchi marta mualliflik huquqini olib qolishga ruxsat berilgan; mualliflik huquqi bilan bogʻliq muammolar sabab 3-nashrga qoʻshimcha qilib tayyorlangan jildda berilgan material kirgizilmagan.
|-
! style="text-align:right;"| 5-
| 1815-1817
| 20 jild, 16,017 sahifa, 582 tasvir
|
| James Millar
| 4-nashrning qayta chop etilgani; Millar va Andrew Bellning vorislari moddiy yoʻqotishlarni boshdan kechirishgan; EB huquqlari Archibald Constablega sotilgan
|-
! style="text-align:right;"| 5-nashrga qoʻshimcha
| 1816-1824
| 6 jild, 4,933 sahifa, 125 tasvir<sup>[[#editionnote1|1]]</sup>
| 10,500<ref name="kogan_1958" />
| Macvey Napier
| Ser Humphry Davy, Sir Walter Scott, Malthus kabi mashhur hissa qoʻshuvchilar ishga olingan
|-
! style="text-align:right;"| 6-
| 1820-1823
| 20 jild
|
| Charles Maclaren
| 4- va 5-nashrning yangi font bilan qayta chop etilgani; 1826-yil 19-yanvarda Archibald Constable bankrot boʻlgan; EB huquqlarini Adam Black olgan
|-
! style="text-align:right;"| 7-
| 1830-1842
| 21 jild, 17,101 sahifa, 506 tasvir, 187 betli koʻrsatkich
| 5,000<ref name="kogan_1958" />
| Macvey Napier, James Browne, LLD yordam bergan
| Mashhur hissa qoʻshuvchilar soni oshgan: Ser David Brewster, Thomas de Quincey, Antonio Panizzi; 5,000 toʻplam sotilgan<ref name="kogan_1958" />
|-
! style="text-align:right;"| 8-
| 1853-1860
| 21 jild, 17,957 sahifa, 402 tasvir; 1861-yil chop etilgan 239 betli koʻrsatkich<sup>[[#editionnote2|2]]</sup>
| 8,000
| Thomas Stewart Traill
| Koʻp uzun maqolalar 7-nashrdan olingan; 344 hissa qoʻshuvchi, shu jumladan William Thomson; Amerikada ruxsat olib Little, Brown Boston shahrida chop etishgan; hammasi boʻlib 8,000 toʻplam sotilgan
|-
! style="text-align:right;"| 9-
| 1875-1889
| 24 jild, 25-jild deb nomlangan 499 betli koʻrsatkich
| 55,000 rasmiy va 500 000 noqonuniy toʻplam
| Thomas Spencer Baynes (1875-80); keyin W. Robertson Smith
| 8-nashrdan material olingan, lekin asosan yangi ish; ilmning yuqori darajasi; Britannica tomonidan 10,000 toʻplam sotilgan va Little, Brown Boston shahrida, Schribners' Sons Nyu-York shahrida 45,000 nusxa chop etishgan; lekin AQSHda juda koʻp noqonuniy nusxasi tayyorlangan (500,000 toʻplam).<sup>[[#editionnote3|3]]</sup>
|-
! style="text-align:right;"| 10-,<br />9-nashrga qoʻshimcha
| 1902-1903
| 11 jild, 9-nashrning 24 jildi<sup>[[#editionnote4|4]]</sup>
|
| Londonda Ser Donald Mackenzie Wallace va Hugh Chisholm; Nyu-Yorkda Arthur T. Hadley va Franklin Henry Hooper
| 1901-yil 9-mayda Amerikalik sheriklar EB huquqlarini sotib olishgan; qizgʻin sotish usullari
|-
! style="text-align:right;"| 11-
| 1910-1911 || 28 jild, 29-jild deb nomlangan koʻrsatkich
| 1,000,000
| Londonda Hugh Chisholm, Nyu-Yorkda Franklin Henry Hooper
| Ilmda yana bir yuqori choʻqqi; 9-nashrdagidan koʻp maqola, ammo qisqaroq va soddaroq; ega Horace Everett Hooper uchun moddiy muammolar; 1920-yil egalik huquqlari Sears Roebuckga sotilgan
|-
! style="text-align:right;"| 12-,<br />11-nashrga qoʻshimcha
| 1921-1922
| oʻz koʻrsatkichi bilan 3 jild, 11-nashrning 29 jildi<sup>[[#editionnote5|5]]</sup>
|
| Londonda Hugh Chisholm, Nyu-Yorkda Franklin Henry Hooper
| Dunyoning Birinchi Jahon Urushidan avval, davomida va undan keyingi ahvoli haqida maʼlumot
|-
! style="text-align:right;"| 13-,<br />11-nashrga qoʻshimcha
| 1926
| oʻz koʻrsatkichi bilan 3 jild, 11-nashrning 29 jildi<sup>[[#editionnote6|6]]</sup>
|
| Londonda James Louis Garvin, Nyu-Yorkda Franklin Henry Hooper
| 12-nashr jildlari almashtirilgan; 1910—1926-yillardagi voqealar yaxshiroq qarash bilan yozilgan
|-
! style="text-align:right;"| 14-
| 1929-1933
| 24 jild <sup>[[#editionnote7|7]]</sup>
|
| Londonda James Louis Garvin, Nyu-Yorkda Franklin Henry Hooper
| Buyuk Depressiya boshlanishidan avval chop etish moddiy jihatdan fojeali boʻlgan
|-
! style="text-align:right;"| qayta ishlangan 14-
| 1933-1973
| 24 jild <sup>[[#editionnote7|7]]</sup>
|
| 1938-yilgacha Franklin Henry Hooper; keyin Walter Yust, Harry Ashmore, Warren E. Preece, William Haley
| 1936-yil muntazam yangilash kirgizilgan: har bir maqola har oʻn yillikda hech boʻlmasa ikki marta yangilana boshlagan
|-
! style="text-align:right;" rowspan="2"| 15-
| 1974-1984
| 30 jild <sup>[[#editionnote8|8]]</sup>
|
| Warren E. Preece, keyin Philip W. Goetz
| Uch qismli tuzilish kirgizilgan; maqolalar ''[[Micropædia]]'' va ''[[Macropædia]]'' qilib boʻlingan; ''[[Propædia]]'' boʻlsa bilimning qisqacha tavsifini bergan; alohida koʻrsatkich yoʻq qilingan
|-
| | 1985-2010 || 32 jild <sup>[[#editionnote9|9]]</sup>
|
| Philip W. Goetz, keyin Robert McHenry, hozirda Dale Hoiberg
| Ikki jildli koʻrsatkich tiklangan; ''Micropædia'' va ''Macropædia'' maqolalari birlashtirilgan; umuman olganda ozgina uzunroq; har bir necha yilda yangi nashr chiqarilgan; oxirgi bosmadan chiqqan nashr
|}
{| border="0" cellpadding="2"
|-
| class="toccolours" |'''Nashrlar haqida izohlar'''

<sup id="editionnote1">1</sup> ''Encyclopædia „Britannica“ning 4-,5- va 6- nashrlariga qoʻshimcha. Ilmlar tarixi haqida maʼruzalar bilan.''

<sup id="editionnote2">2</sup> 7-nashrdan 14-nashrgacha alohida koʻrsatkich tayyorlangan.

<sup id="editionnote3">3</sup> 9-nashrga oʻsha paytda mashhur boʻlgan olimlar hissa qoʻshishgan. Masalan, elektr toki va magnetizm haqida James Maxwell, issiqlik haqida William Thomson maqola yozishgan.

<sup id="editionnote4">4</sup> 10-nashrda xaritalar uchun alohida jild boʻlgan, 9- va 10- nashr jildlarini umumlashtiruvchi koʻrsatkich ham boʻlgan

<sup id="editionnote5">5</sup> ''30-32-jildlar… 11-nashrning 21 jildi bilan birga 12-nashrni tashkil qiladi''

<sup id="editionnote6">6</sup> Bu qoʻshimcha oldingi qoʻshimchaning oʻrnini olgan.''

<sup id="editionnote7">7</sup> Yangilanib turgan birinchi nashr. Odatda bir yilda bir tahrir qilingan.

<sup id="editionnote8">8</sup> 15-nashr („Britannica 3“ deb nomlangan) uch qismdan iborat: qisqa maqolalardan iborat 10 jildli ''Micropædia'', 19 jildli ''Macropædia'' va ''Propædia.'' 1985-yil ''Micro-'' va ''Macropædia''lar 12 va 17 jildli qilib oʻzgartirilgan.

<sup id="editionnote9">9</sup> 1985-yil ikki jildli koʻrsatkich kirgizilgan; ''Macropædia'' maqolalar ozroq, kattaroq maqolalarga qoʻshilgan, oʻrtacha kattalikdagi maqolalar ''Micropædia''ga koʻchirilgan.

Birinchi CD-ROM versiya 1994-yil chiqarilgan. Oʻsha paytda toʻlaganlar uchun onlayn nusxa ham taklif qilingan. 1999-yil bu bepul qilingan va yangilangan bosma nashr chiqmagan. Bu tajriba 2001-yil toʻxtatilgan va yangi bosma nashr 2001-yil chiqarilgan.

|}

== Manbalar ==
{{manbalar|colwidth=30em}}

== Havolalar ==
{{Qardosh loyihaga ishorat}}
;Rasmiy sayt
* [https://www.britannica.com/ „Encyclopædia Britannica“ rasmiy sayti] {{ref-en}}

;Eski nashrlar
* [http://www.1902encyclopedia.com/ „Encyclopædia Britannica“ 9- va 10-nashrlaridagi maqola va tasvirlar] {{ref-en}}
* [http://www.1911encyclopedia.org/Main_Page „Encyclopædia Britannica“ 11-nashri] (skanerdan oʻtgazilgan nusxa) {{ref-en}}
* [http://www.gutenberg.org/etext/13600 „Encyclopædia Britannica“ 11-nashri] (matn qilib yozilgan nusxa) (qisman) {{ref-en}}

;Encyclopædia Britannica va boshqa ensiklopediyalar
* [https://web.archive.org/web/20090416030507/http://www.vnunet.com/vnunet/news/2152666/britannica-snaps-wikipedia „Britannica bilan Vikipediya solishtirilgan izlanishga Britannica hujum qildi“], ''vnunet.com'' {{ref-en}}
* [http://www.ifets.info/journals/5_1/alevizou.html „Yozmoq yo yozmaslik? Encyclopædia Britannica va Microsoft Encarta“], ''Educational Technology & Society'' {{ref-en}}
* [http://www.wired.com/business/2008/06/ency/ „Encyclopædia Britannica Vikipediyaning oʻzgartirilgan metodini qabul qiladi“], ''wired.com'' {{ref-en}}

;Encyclopædia Britannica tarixidan
* [http://www.businessweek.com/1997/42/b3549124.htm „Britannica changini qoqish“], ''BusinessWeek'' {{ref-en}}
* [http://firstmonday.org/htbin/cgiwrap/bin/ojs/index.php/fm/article/view/615/536 „Elektron nusxalash asrida ensiklolediya ishi“] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20100809132202/http://firstmonday.org/htbin/cgiwrap/bin/ojs/index.php/fm/article/view/615/536 |date=2010-08-09 }}, ''First Monday'' {{ref-en}}
* [http://www.kellogg.northwestern.edu/faculty/greenstein/images/htm/Research/Cases/EncyclopaediaBritannica.pdf „Encyclopædia Britannica“da inqiroz"] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20130313000034/http://www.kellogg.northwestern.edu/faculty/greenstein/images/htm/research/cases/encyclopaediabritannica.pdf |date=2013-03-13 }}, ''Kellogg School of Management'' {{ref-en}}

{{bu tanlangan maqola}}

[[Turkum:Ensiklopediyalar]]
[[Turkum:Inglizcha ensiklopediyalar]]