Basra viloyati sahifasining manbasini koʻrish

{{Maʼmuriy birlik
 |Rang1                            = aqua
 |tasvir= 
 |Oʻzbekcha nomi                   = Basra viloyati
 |Asl nomi                         = {{Lang-ar|ولاية البصرة}}<br>{{lang-ota|ولايت بصره}}<br />''Vilâyet-i Basra''
 |Gerb                             = Osmanli armasi.svg
 |Bayroq                           = Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg
 |Gerb kengligi                    = 
 |Bayroq kengligi                  = 
 |Gerb taʼrifi                     = 
 |Bayroq taʼrifi                   = 
 |Mamlakat                         = 
  |lat_dir =N |lat_deg =43 |lat_min = 52|lat_sec = 00
  |lon_dir =E |lon_deg =18 |lon_min =25 |lon_sec = 00
  |region                          = 
  |type                            =  
  |sathi                           = 
  |CoordScale                      =  {{flagicon|TUR}}[[Usmonlilar imperiyasi]]
 |Madhiya                          = 
 |Maqomi                           = Viloyat
 |Tegishli hudud                   = 
 |Tarkibida                        = 
 |Markazi                          = [[Basra]]<ref name="bbs">{{cite book|author=Reidar Visser|title=Basra, the Failed Gulf State: Separatism And Nationalism in Southern Iraq|url=https://books.google.com/books?id=pCC4ffbOv_YC&pg=PA19|access-date=8 June 2013|year=2005|publisher=LIT Verlag Münster|isbn=978-3-8258-8799-5|page=19}}</ref>
 |Yirik shahari                    = 
 |Yirik shaharlari                 = 
 |Asos solingan                    = 1884
 |Bekor qilingan                   = [[1918]]
 |Rahbari                          = [[Voliy]]
  |Rahbar ismi                     = 
 |Rahbari2                         = 
  |Rahbar ismi2                    = 
 |YAIM                             = 
  |YAIM yil                        = 
  |YAIM oʻrin                      = 
  |YAIM jon boshiga                = 
  |YAIM jon boshiga oʻrinda        = 
 |Til                              = 
 |Tillar                           = 
 |Aholi                            = 500 000
  |Roʻyxatga olingan yil           = 
  |Aholi foizi                     = 
  |Aholi oʻrinda                   = 
  |Zichligi                        = 
  |Zichlig oʻrinda                    = 
  |Millatlar tarkibi               = 
  |Dinlar tarkibi                  = 
 |Maydoni                          = 42 690 km² ([[1900]]<ref name="asia"/>)
  |Maydon foizi                    = 
  |Yer maydoni                     = 
 |Yuqori balandligi                = 
 |Oʻrtacha balandligi              = 
 |Quyi balandligi                  = 
 |Kengligi                         = 
 |Uzunligi                         = 
 |Xarita                           = Basra Vilayet, Ottoman Empire (1900).svg
 |Xarita oʻlchami                  = 
 |Maʼmuriy birlik xaritasi         = 
  |Xarita oʻlchami ае              = 
 |Soat mintaqasi                   = 
 |Qisqacha                         = 
 |ISO                              = 
 |FIPS                             = 
 |Telefon kodi                     = 
 |Pochta indeksi                   = 
 |Internet domeni                  = 
 |Avtomobil raqami kodi            = 
 |Sayt                             = 
 |TurkumCommons                    = 
 |Izoh                             = 
|p1                     = Baghdad Vilayet
|flag_p1                = Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg
|s1                     = Mandatory Iraq
|flag_s1                = Flag of Iraq 1924.svg
|image_flag             =Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg
}}
'''Basra viloyati''' ({{Lang-ar|ولاية البصرة}}, {{lang-ota|ولايت بصره|''Vilâyet-i Basra''}}) – [[Usmoniylar davlati]]ning birinchi darajali maʼmuriy boʻlimi (viloyati). U tarixan shimolda [[Nosiriya]] va [[Amora]]dan janubda [[Kuvayt]]gacha boʻlgan hududni qamrab olgan<ref name="bbs"/>. Janub va gʻarbda nazariy jihatdan chegara yoʻq edi, ammo janubda [[Qatar]] va gʻarbdagi Najd sanjagidan tashqari hech qanday hudud keyinchalik maʼmuriy tizimga kiritilmagan<ref name="Visser2005p179">{{cite book|author=Reidar Visser|title=Basra, the Failed Gulf State: Separatism And Nationalism in Southern Iraq|url=https://books.google.com/books?id=pCC4ffbOv_YC&pg=PA179|access-date=2013-06-08|year=2005|publisher=LIT Verlag Münster|isbn=978-3-8258-8799-5|pages=18; 179}}</ref>.

20-asr boshida uning maydoni {{convert|16482|sqmi|km2}} boʻlgan, 1885-yildagi Usmoniylar davlatida birinchi aholini roʻyxatga olishning dastlabki natijalariga koʻra (1908-yilda nashr etilgan) aholisi 200 000 kishini tashkil qilgan<ref name="asia">[https://archive.org/stream/asiakeane00kean#page/460/mode/1up Asia] by [[A. H. Keane]], page 460</ref>. Aholi sonining aniqligi ular toʻplangan hududga qarab „taxminan“dan „faqat taxminiy“gacha boʻlgan<ref name="asia"/>.

Viloyat markazi [[Basra]] muhim harbiy markaz boʻlib, 400—500 kishidan iborat doimiy garnizoni boʻlgan, [[Fors koʻrfazi]]dagi Usmonli dengiz floti shu yerda joylashgan<ref name="bbs"/>.

== Tarixi ==
1875—1880-yillarda viloyat boʻlgan<ref name="bbs"/>, 1884-yilda [[Bagʻdod viloyati]]ning janubiy sanjaklaridan qayta viloyat sifatida tashkil etilgan<ref name="1911-bag">{{Cite EB1911|wstitle=Bagdad (vilayet)|display=Bagdad|volume=3|pages=193–194}}</ref>.

1884-yildan keyin viloyat koʻrfaz boʻyida qisqa muddatga kengaytirilib, [[Najd]] va al-Hasa, jumladan, [[Hufuf]], [[Qatar]] va [[Qatif]]ni oʻz ichiga oldi, Najdning qoʻshilishi Basra viloyati tugaguniga qadar faqat 1913-yilgacha<ref name="al-Rasheed2002"/> davom etdi<ref name="Finnie1992">{{cite book|author=David H. Finnie|title=Shifting lines in the sand: Kuwait's elusive frontier with Iraq|url=https://books.google.com/books?id=OZrnZpS84xoC&pg=PA7|access-date=2013-05-22|year=1992|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-1-85043-570-9|page=7}}</ref>.

1899-yilda Shayx Muborak Britaniya bilan shartnoma tuzib, Britaniya Kuvaytni har qanday tashqi tajovuzdan himoya qilishini, amalda uni Britaniya protektoratiga aylantirib qoʻyishini koʻrsatib berdi<ref name="Abdulghani2012">{{cite book|author=Jasim M M Abdulghani|title=Iraq and Iran (RLE Iran A)|url=https://books.google.com/books?id=I9mDCeT4tisC&pg=PT108|access-date=8 June 2013|date=23 April 2012|publisher=CRC Press|isbn=978-1-136-83426-4|page=108}}</ref>. Kuvayt hukumatining mustaqil yoki Britaniya hukmronligi ostida boʻlish istagiga qaramay, inglizlar Kuvaytni Usmonli imperiyasining avtonom kazasi sifatida belgilashda Usmonli imperiyasi bilan kelishdilar. Bu kelishuv Birinchi jahon urushigacha davom etadi.

Basra 1914-yil 22-noyabrda inglizlar qoʻliga oʻtdi va [[Mesopotamian campaign|Mesopotamiya ekspeditsiya kuchlari]] 1915-yil iyulgacha deyarli butun viloyatni egallab oldi<ref name="Wakehurst1923">{{cite book|author=John de Vere Loder Baron Wakehurst|title=The Truth about Mesopotamia, Palestine & Syria|url=https://books.google.com/books?id=8ow4AAAAMAAJ|access-date=2013-06-08|year=1923|publisher=G. Allen & Unwin Limited|page=35}}</ref>.

== Maʼmuriy-hududiy boʻlinishi ==
[[File:Ottoman Empire Administrative Divisions.png|thumb|Hijriy 1317-, grigoriy taqvimi boʻyicha 1899-yilgi Usmoniylar davlati maʼmuriy-hududiy boʻlinishi aks etgan xatira. Xaritada Basra viloyati va uning sanjagi ham kiritilgan]]
[[file:Basra Vilayet — Memalik-i Mahruse-i Shahane-ye Mahsus Mukemmel ve Mufassal Atlas (1907).jpg|thumb|right|250px|Basra viloyatining maʼmuriy-hududiy tuzilishi xaritasi, 1907-yil]]
Viloyat sanjaklari<ref name=tsoi>{{cite book|last=Nakash|first=Yitzhak|title=The Shiʻis of Iraq: With a New Introduction by the Author|date=16 February 2003|url=https://books.google.com/books?id=BXJqeTr6p78C&pg=PA13|page=13|isbn=0691115753}}</ref>:
# [[Amara sanjagi]]
# [[Basra sanjagi]]
# [[Devoniya sanjagi]]
# [[Muntafiq sanjagi]]
# [[Najd sanjagi]]; 1875-yildan<ref>[http://www.worldstatesmen.org/Saudi_Arabia.htm#Hasa Worldstatesmen – Saudi Arabia]</ref>, 1913-yilda saudlar tomonidan egallangan<ref name="al-Rasheed2002">{{cite book|author=Madawi al-Rasheed|title=A History of Saudi Arabia|url=https://books.google.com/books?id=BPCPg412BvkC&pg=PA41|access-date=2013-05-20|date=2002-07-11|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-64412-9|pages=41–42}}</ref>.
[[File:Arabia 1914.png|thumb|Birinchi jahon urushidan oldingi Arabiston, 1914-yil]]

== Voliylari ==
Basra viloyati voliylari<ref>[http://www.worldstatesmen.org/Iraq.htm World Statesmen — Iraq]</ref>:

{{colbegin|colwidth=20em}}
* Nasir posho (1875–1877)
* Vekili Ferik Mehmed Münir posho (1877–1879)
* Ferik Sabit posho (1879–1880)
* Mazhar posho (1880–1882)
* Yahya Ibrahim posho (1882–1884)
* Ali Riza posho (1884–1886)
* Ahmed Izzet posho (1886–1888)
* Ferik Shaban posho (1888)
* Hidayat posho (1888–1891)
* Mehmed Hafiz posho (1891–1892)
* Bahriye Komutani Emin posho (1892)
* Ferik Mahmut Hamdi posho (1892–1893)
* Mehmed Hafiz posho (1893)
* Hamdi posho (1-marta) (1893–1896)
* Arif posho (1896-yil dekabr – 18989-yil fevral)
* Mehmed Enis posho (1898-yil mart – 1899-yil aprel)
* Hamdi posho (2-marta) (1899-yil – 1900-yil yanvar)
* Mehmed Muhsin posho (1900-yil yanvar – 1902-sentyabr)
* Mustafa Nuri posho (1902-sentyabr – 1906-yil sentyabr)
* Abdurrahman Hasan Bey (1906-yil sentyabr – 1908-yil avgust)
* Muharram Efendi (1908-yil avgust – 1909-yil fevral)
* Marchdine Mehmed Arif Bey (1909-yil fevral – 1909-yil sentyabr)
* Süleyman Nazif Bey (1909-yil sentyabr – 1910-yil noyabr)
* Kavurzade Huseyin Celal Bey (1910-yil noyabr – 1911-yil iyul)
* Bagdali Hasan Riza posho (1911-yil iyul – 1912-yil dekabr)
* Malik Efendi (1912-yil dekabr – 1913-yil fevral)
* Ali Riza posho (1913-yil fevral – 1913-yil mart)
* Alaeddin Bey Altaz (1913-yil mart – 1913-yil iyul)
* Ahmed Izzet posho (1913-yil iyul – 1913-yil dekabr)
* Söylemezoglu Süleyman Sefik posho (1913-yil dekabr – 1914-yil iyul)
* Subhi Bey (1914-yil iyul – 1914-yil noyabr)
* Süleyman `Askari posho (1914-yil noyabr – 1916)
* Xalil posho (1916 – 1917-yil 11-mart)
{{colend}}

== Manbalar ==
{{manbalar}}

== Havolalar ==
{{commons category|Basra Vilayet}}
{{Cite EB1911|wstitle=Basra|volume=3|page=489}}
{{Usmonlilar imperiyasining maʼmuriy boʻlinishi|expanded = Viloyatlar}}

[[Turkum:Kuvayt tarixi]]
[[Turkum:Usmoniylar davlatining Osiyodagi viloyatlari]]
[[Turkum:Usmonlilar Iroqi]]
[[Turkum:1875-yil Usmoniylar davlatida tashkil etilganlar]]
[[Turkum:1918-yil Usmoniylar davlatida tugatilganlar]]
[[Turkum:Basra tarixi]]