Armanistonda turizm sahifasining manbasini koʻrish


'''Armanistonda turizm''' 1990-yillardan beri Armaniston iqtisodiyotining asosiy tarmogʻi boʻlib kelgan, oʻshandan buyon mamlakatga tashrif buyuruvchi sayyohlar soni har yili yarim million kishidan oshib borgan (asosan diasporadan boʻlgan etnik [[armanlar]]). Armaniston Iqtisodiyot vazirligining xabar berishicha, xalqaro sayyohlarning aksariyati [[Rossiya]], [[Yevropa Ittifoqi]] [[Yevropa Ittifoqi aʼzolari roʻyxati|davlatlari]], [[Amerika Qoʻshma Shtatlari|AQSh]] va [[Eron|Erondan]] keladi<ref name=":0">{{Veb manbasi|url=http://armstat.am/file/article/sv_01_18r_421.pdf|sarlavha=Tourism Statistics for 2016 and 2017 by ArmStat}}</ref>. Nisbatan kichik hajmga qaramay, Armaniston UNESCOning Jahon merosi roʻyxatidagi toʻrtta obyektga ega.
[[Fayl:Receipts_from_incoming_tourism_in_Armenia_in_2003-2015_in_current_USD.jpg|thumb|280x280px| 2003—2015-yillarda Armanistonga xalqaro kiruvchi turizmdan tushumlar joriy AQSh dollarida. Jahon bankidan olingan maʼlumotlar.]]
Ichki va tashqi muammolarga qaramay, 2007-yildan buyon kelayotgan sayyohlar soni doimiy ravishda ortib bormoqda. 2019-yilda 1,9 milliondan ortiq kiruvchi sayyohlar qayd etilib, rekord darajaga yetdi. Aksariyat sayyohlar sayohatlarini poytaxt [[Yerevan|Yerevanga]] qilar edi, chunki u yerda koʻpchilik sayyohlik agentliklari, diqqatga sazovor joylar va mehmonxonalar joylashgan.

Ochiq havoda sayr qilish, diqqatga sazovor joylarga borish va tabiat turizmi Armaniston turizmidagi asosiy diqqatga sazovor yoʻnaliashlardir. Tsaxkadzor, [[Jermuk]], Dilijon togʻli kurortlar sifatida tanilgan, ular poytaxtdan tashqarida joylashgan. Sayyohlar har kuni Yerevanga qaytmasdan butun Armaniston boʻylab uzoq muddatli sayohat qilish uchun oʻsha shaharlarning mehmonxonalarida qolishadi. Armanistonga klassik diqqatga sazovor joylarga sayohatlar nafaqat sayyohlar, balki mahalliy aholi orasida ham mashhur. [[Alpinizm]], [[Kemping|lager]], piyoda sayr qilish va boshqa turdagi ochiq havoda sayr qilish ham keng tarqalgan.

== Hukumat tomonidan tartibga solish ==
Armanistonda turizm sektori Iqtisodiyot vazirligining boʻlimi boʻlgan Turizm qoʻmitasi<ref>{{Veb manbasi|url=https://armenia.travel/en|sarlavha=The official tourism website of Armenia|ish=armenia.travel|til=en|qaralgan sana=2020-01-29}}</ref> tomonidan tartibga solinadi.

Armaniston turizmni davlat darajasidagi ustuvor vazifaga aylantirdi. Turizm „Turizm va turistik faoliyat to‘g‘risida“gi qonunda belgilangan davlat siyosatining tamoyillaridan biridir. Davlat turizm siyosatining umumiy maqsadi turizmni milliy iqtisodiyotning barqaror rivojlanishiga va teng hududiy iqtisodiy o‘sishga qo‘shayotgan hissasini kengaytirish, shu bilan birga kiruvchi va mahalliy sayyohlar sonining yuqori o‘sish sur’atlarini saqlab qolish orqali qashshoqlikni kamaytirish, yuqori qiymatli mahsulot hamda xizmatlar va sanoatda yangi ish oʻrinlarini yaratish orqali turizmdan olinadigan daromadlarni ko‘paytirishdan iborat<ref name="mineconomy.am">{{Veb manbasi|url=https://www.mineconomy.am/en/page/89|sarlavha=Ministry of Economy of Armenia, Tourism|ish=www.mineconomy.am}}</ref>.

Sayyohlik sohasida samarali davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish, yo‘lga qo‘yilgan davlat-xususiy sheriklik, o‘zaro manfaatli xalqaro va mintaqaviy hamkorlik o‘tgan o‘n yillikda turizm sohasida ulkan o‘sishga erishdi. Ushbu kengayish xalqaro turistik tashriflarning miqdori va geografik tarqalishida, shuningdek, mehmondoʻstlik va tegishli infratuzilmaga investitsiyalarni jalb etishda namoyon boʻldi. Armanistonning turizm biznesi so‘nggi besh yil ichida sezilarli darajada o‘sdi va xalqaro sayyohlar kelishi yiliga o‘rtacha 9 foizdan o‘sdi<ref name="mineconomy.am"></ref>.

== Statistikasi ==
{| class="wikitable floatright"
| colspan="8" style="text-align: center; background:#CF4A4A; color:white;" |'''Armanistondagi sayyohlar'''<ref name=":3">{{Cite journal|date=31 March 2016|title=Զբոսաշրջությունը Հայաստանում. "Նախնյաց հայրենիքի կանչը" չի փրկում ներգնա զբոսաշրջությունն անկումից|url=http://www.tert.am/am/news/2016/03/31/ameria/1979635|journal=Tert.am|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170427122522/http://www.tert.am/am/news/2016/03/31/ameria/1979635|archivedate=27 April 2017}}</ref>
|-
! Yil
! Raqam
!%±
|-
| 2007-yil
| style="text-align: right" | 510 000
| -
|-
| 2008-yil
| style="text-align: right" | 588 000
| + 15%
|-
| 2009-yil
| style="text-align: right" | 575 000
| - 2%
|-
| 2010-yil
| style="text-align: right" | 678 000
| + 18%
|-
| 2011-yil
| style="text-align: right" | 758 000
| + 12%
|-
| 2012-yil
| style="text-align: right" | 844 000
| + 11%
|-
| 2013-yil
| style="text-align: right" | 1 082 000
| + 28%
|-
| 2014-yil
| style="text-align: right" | 1 204 000
| + 11%
|-
| 2015-yil
| style="text-align: right" | 1 192 000
| - 1%
|-
| 2016-yil<ref name="armstat2017">{{Veb manbasi|url=http://www.armstat.am/file/article/sv_12_17r_421.pdf|sarlavha=Tourism 2017 statistics summary by ArmStat}}</ref>
| style="text-align: right" | 1 259 657
| + 6%
|-
| 2017-yil<ref name="armstat2017" />
| style="text-align: right" | 1 494 779
| + 18,7%
|-
| 2018-yil<ref name=":2">{{Veb manbasi|url=https://www.panorama.am/en/news/2019/02/08/tourists/2070280|sarlavha=The number of tourists visiting Armenia increased by 10.5% in 2018|muallif=LLC|ism=Helix Consulting|ish=www.panorama.am|til=en|qaralgan sana=2019-07-26}}</ref>
| style="text-align: right" | 1 651 782
| + 10,5%
|-
| 2019-yil<ref name="armenpress.am">{{Veb manbasi|url=https://armenpress.am/eng/news/967812.html|sarlavha=Number of tourists visiting Armenia will increase 15% in 2019, Tourism Federation Chairman predicts {{!}} ARMENPRESS Armenian News Agency}}</ref>
| style="text-align: right" | 1 932 230
| + 15%
|}
2019-yilda Armanistonga kiruvchi sayyohlar soni 15 foizga oshib, 1,93 million kishini tashkil qildi.
{| class="wikitable"
! style="width:100px; background:darkCyan;" |2017-yilda mamlakat reytingi
! style="width:150px; background:darkCyan;" | Mamlakat
! style="width:150px; background:darkCyan;" | 2016-yilda kelgan mehmonlar ulushi<ref name=":0"></ref>
! style="width:150px; background:darkCyan;" | 2017-yilda kelgan mehmonlar ulushi<ref name=":0" />
|-
|
| ''{{Bayroq|Yevropa Ittifoqi}} mamlakatlari birgalikda''
| 25,8%
| 21,3%
|-
| 1
|{{Flagcountry|Russia}}
| 21,7%
| 20,3%
|-
| 2
|{{Flagcountry|Iran}}
| 17,0%
| 14,2%
|-
| 3
|{{Flagcountry|United States}}
| 9,6%
| 13,6%
|}
{| class="wikitable"
! style="width:260px; background:darkCyan;" |Kelish maqsadi
! style="width:150px; background:darkCyan;" | 2016-yilda kelgan mehmonlar ulushi<ref name=":0"></ref>
! style="width:150px; background:darkCyan;" | 2017-yilda kelgan mehmonlar ulushi<ref name=":0" />
|-
| Ish safari
| 31,9%
| 23,9%
|-
| Dam olish
| 49,8%
| 52,8%
|-
| Boshqa
| 18,3%
| 23,3%
|}

== Xavfsizlik ==
Numbeo tomonidan chop etilgan xavfsizlik indeksi 2020 Armanistonni Shveysariya bilan bir qatorda dunyodagi eng xavfsiz 9-mamlakat sifatida baholadi<ref>{{Veb manbasi|url=https://www.numbeo.com/crime/rankings_by_country.jsp?title=2020&displayColumn=1|sarlavha=Safety Index by Country 2020|ish=www.numbeo.com|qaralgan sana=2020-01-27}}</ref>.

Armaniston 2019-yilgi Global terrorizm indeksida 94-oʻrinni egalladi, bu deyarli barcha Gʻarbiy Yevropa va Skandinaviya davlatlaridan (Portugaliya, Shveysariya, Norvegiya va Daniyadan tashqari) yaxshiroq koʻrsatkich edi. [[Yevrosiyo]] mintaqasidagi eng katta yaxshilanishlar Armaniston va Qozog‘istonda bo‘lgan<ref>{{Veb manbasi|url=http://visionofhumanity.org/app/uploads/2019/11/GTI-2019web.pdf|sarlavha=Global Terrorism Index 2019|qaralgan sana=2022-12-01|arxivsana=2020-09-04|arxivurl=https://web.archive.org/web/20200904122139/http://visionofhumanity.org/app/uploads/2019/11/GTI-2019web.pdf}}</ref>.

Gallup Internationalning 2019-yilgi Qonun va tartib hisobotiga ko‘ra, Armaniston dunyodagi eng xavfsiz davlatlar qatoriga kiradi. ''Oʻzini xavfsiz his qilishi mumkin boʻlgan mamlakatlar/hududlarni'' aniqlash maqsadida oʻtkazilgan soʻrov natijalariga koʻra, Armaniston yuqori oʻrinlarni egallagan 18 ta davlat roʻyxatida 7-oʻrinni egalladi. Respondentlarning taxminan 89 foizi Armanistonda o‘zini mutlaqo xavfsiz his qilishini aytdi. Shu tariqa mamlakat Shveysariya bilan 6-7-o‘rinlarni bo‘lishib oldi. Asosiy reytingda Armaniston Fransiya, Irlandiya, Shvetsiya va Yaponiya kabi davlatlar bilan birga 11-o‘rinni egallaydi<ref>{{Veb manbasi|url=https://www.tert.am/en/news/2019/11/12/Gallup/3138651|sarlavha=Armenia named among world's safest countries on Gallup International's 2019 report|ish=www.tert.am|til=en|qaralgan sana=2019-11-15|arxivsana=2021-05-10|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210510143928/https://www.tert.am/en/news/2019/11/12/Gallup/3138651}}</ref><ref>{{Veb manbasi|url=https://www.gallup.com/analytics/267869/gallup-global-law-order-report-2019.aspx|sarlavha=2019 Global Law and Order Report|muallif=Inc|ism=Gallup|ish=Gallup.com|til=en|qaralgan sana=2019-11-15}}</ref>.

AQSh Armaniston sayohat qilish uchun xavfsiz ekanligini tasdiqlab, „oddiy ehtiyot choralarni koʻrishni“ tavsiya qiladi<ref>{{Veb manbasi|url=https://travel.state.gov/content/travel/en/international-travel/International-Travel-Country-Information-Pages/Armenia.html|sarlavha=Armenia|ish=travel.state.gov|qaralgan sana=2018-01-16}}</ref>.

Avstraliya ham shuningdek, „Armanistonda oddiy xavfsizlik choralarini koʻring“ deb maslahat beradi<ref>{{Veb manbasi|url=https://vaccinehub.com.au/map/travel/am|sarlavha=Travel Map {{!}} Vaccine Hub|ish=vaccinehub.com.au|qaralgan sana=2019-01-07|arxivsana=2019-01-07|arxivurl=https://web.archive.org/web/20190107233202/https://vaccinehub.com.au/map/travel/am}}</ref>.

== Sport va ekstremal mashgʻulotlar ==
2011-yilda „National Geographic Traveler“ jurnali Armanistonni nafaqat tarixiy va madaniy, balki ekstremal turistik mamlakat deb tan oldi<ref>{{Cite journal|date=23 September 2013|title=Экстремальный туризм в Армении оценил известный журнал "National Geographic Traveler"|url=http://prohotel.ru/news-163626/0/|journal=Prohotel.ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110927223927/http://prohotel.ru/news-163626/0/|archivedate=27 September 2011}}</ref>.

Armaniston 85,9% togʻli hududga ega, unda togʻli hudud [[Shveysariya]] yoki [[Nepal|Nepaldan]] koʻproqdir<ref>{{Veb manbasi|url=https://farm1.staticflickr.com/779/30949572663_37d588c515_o.jpg|sarlavha=Percentage of Mountain Area per Country (map)}}</ref> va bu faol sayohatchilar uchun katta imkoniyatlar ochadi.

Armanistonda sport va ekstremal faoliyatga qiziquvchi sayyohlar uchun turli xil mashgʻulotlar mavjud — changʻi<ref>{{Veb manbasi|url=http://ropeway.am/|sarlavha=Ropeway Tsaghkadzor|ish=ropeway.am|til=en-US|qaralgan sana=2018-01-16}}</ref>, [[alpinizm]], [[Kemping|lager]], piyoda sayohat qilish<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.armgeo.am|sarlavha=Արշավներ և լեռնագնացություն Հայաստանում / ArmGeo|ish=Armenian Geographic - ArmGeo.am|til=en-US|qaralgan sana=2018-01-16}}</ref>, speleologiya sayohatlari<ref>{{Veb manbasi|url=https://armextremeclub.wordpress.com/category/caving-%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B1%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6/|sarlavha=Caving / Քարանձավախուզություն « Armenian Extreme Club|ish=armextremeclub.wordpress.com|til=en|qaralgan sana=2018-01-16}}</ref>, paraplan<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.yellextremepark.com|sarlavha=Yell Extreme Park - Homepage|muallif=Paruyryan|ism=MheR|ish=www.yellextremepark.com|til=en-US|qaralgan sana=2018-01-16}}</ref><ref>{{Veb manbasi|url=http://zipline.am/|sarlavha=Zip Line Tsaghkadzor {{!}} Arshavner Akumb|ish=zipline.am|til=en-US|qaralgan sana=2018-01-16|arxivsana=2018-01-17|arxivurl=https://web.archive.org/web/20180117131228/http://zipline.am/}}</ref><ref>{{Veb manbasi|url=https://www.facebook.com/YerevanZipLineAirlines/|sarlavha=Yerevan Zipline Airlines|ish=www.facebook.com|til=en|qaralgan sana=2018-01-16}}</ref>, [[Havo shari|havo sharlaridagi parvozlar]], [[Tikuchar|vertolyot]] sayohatlari va dunyodagi eng uzun havo tramvay yoʻli<ref>{{Veb manbasi|url=http://skyball.am/|sarlavha=SKYBALL|ish=SKYBALL|til=ru-RU|qaralgan sana=2018-01-16}}</ref>.

Armanistonda mustaqil va tandem parvozlarini amalga oshirgan holda paraplanda uchish uchun qulay sharoitlar mavjud. Balandligi va qoʻpol landshafti tufayli mamlakat turli xil mikroiqlimlarga ega boʻlib, paraplanda uchish uchun ajoyib sharoitlarni yaratadi. Birinchi paraplanda parvozlar 1996-yilda „Armaniston kichik aviatsiya klubi“ aʼzolari tomonidan amalga oshirilgan. Keyinchalik, 2008-yilda Armaniston paraglayding sport federatsiyasi tashkil etildi. Hozirda AVIS club<ref>{{Veb manbasi|url=http://paraglider.am/en/|sarlavha=AVIS small aviation club|til=en-US|qaralgan sana=2019-11-21}}</ref> va Sky club<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.paraplan.am/|sarlavha=HOME|ish="SKY CLUB" Paragliding in Armenia|til=en-US|qaralgan sana=2019-11-21}}</ref> eng faol klublar hisoblanadi. Ular bugungi kunda musobaqalar, paraplanda uchishni oʻrganish kurslari va maydan noyabrgacha davom etadigan uchish mavsumi bilan tandem reyslarini tashkil qilishadi. Tandem va bepul reyslar asosan Xatis, Aparan va [[Sevan|Sevan koʻli]] yaqinidagi togʻlarda ochiladi. Ob-havo sharoitiga qarab tandem parvozlari 20 daqiqagacha davom etishi mumkin<ref>{{Veb manbasi|url=http://araratour.com/paragliding-armenia/|sarlavha=Paragliding in Armenia • Arara Tour|nashriyot=Araratour.com|qaralgan sana=2017-12-14}}</ref>.

== Ekoturizm ==
Armaniston, shuningdek, agroturizm, qishloq hayoti tajribasi, qayiqda suzish va velosipedda uchish kabi faoliyatlar bilan rivojlanayotgan ekoturizm yoʻnalishi hisoblanadi. Mashhur ekoturizm yoʻnalishlari orasida Kalavon, Urtsadzor qishloqlari, Yenokavan, Lastiver va boshqa shu kabi eko-joylar mavjud<ref>{{Veb manbasi|url=https://www.bumpylands.com/blog/ecotourism-in-armenia/|sarlavha=Ecotourism in Armenia • Bumpylands|sana=17 August 2019|nashriyot=bumpylands.com|qaralgan sana=2019-08-25}}</ref>,

== UNESCOning Jahon merosi obyektlari ==
Armanistonda [[UNESCO|UNESCOning]] [[Jahon merosi|Jahon merosi obyektlari]] rasmiy roʻyxatiga kiritilgan baʼzi obyektlar mavjud:
{| class="wikitable"
!Manzil nomi
! [[Jahon merosi|JMOga]] aylangan yil
! Shahar
|-
| Xagpat va Sanaxin monastirlari
| 1996 yil
| Haghpat
|-
| Echmiadzin sobori va cherkovlari va Zvartnots arxeologik joy
| 2000
| [[Echmiadzin|Vagʻarshapat]]
|-
| Gegard monastiri va Yuqori Azat vodiysi
| 2000
| Goght
|}
Shuningdek, Armanistonda toʻrtta taxminiy Jahon merosi obyektlari mavjud:

Dvin shahrining arxeologik yodgorligi, Yererukning [[bazilika]] va arxeologik yodgorligi, Tatev va Tatevi monastirlari, Noravank monastiri va Amagou vodiysining yuqori qismi<ref>{{Veb manbasi|sarlavha=Armenia - World Heritage Site - Pictures, info and travel reports|url=http://www.worldheritagesite.org/countries/armenia.html|ish=www.worldheritagesite.org|qaralgan sana=2015-11-26}}</ref>.<gallery>
Fayl:Haghpat-Nshan.jpg|[[Haghpat Monastery|Xagpat]] monastiri
Fayl:Sanahin Monastery.jpg|[[Sanahin|Sanaxin]] monastiri
Fayl:Zvartnots img 6965.jpg|[[Zvartnots, Armenia|Zvartnots]] arxeologik manzili
Fayl:Храм Гарни - один из символов Армении.jpg|Garni ibodatxonasi
Fayl:Geghard1.jpg|[[Geghard|Gegard]] monastiri
Fayl:Garni Canyon, Azat River Canyon, Armenia.jpg|Yuqori [[Azat Valley|Azat vodiysi]]
</gallery>

== Manbalar ==
{{manbalar}}
== Havolalar ==
* [https://armenia.travel/ Armanistonning rasmiy turizm sayti]
* [https://whc.unesco.org/en/statesparties/am Arman mulklari Jahon merosi roʻyxatiga kiritilgan]
[[Turkum:Turizm]]
[[Turkum:Armaniston]]
[[Turkum:Sayohat]]