Amerika Qoʻshma Shtatlari sahifasining manbasini koʻrish

{{Amerika Qoʻshma Shtatlari info}}
'''Amerika Qoʻshma Shtatlari''' ('''AQSH'''; {{lang-en|United States of America, USA}}), '''Qoʻshma Shtatlar''' ({{lang-en|United States}}) yoki shunchaki '''Amerika''' ({{lang-en|America}}) [[Shimoliy Amerika]]da joylashgan davlat. Poytaxti – [[Vashington (shahar)|Vashington]] shahri, [[Birlashgan Millatlar Tashkiloti]] aʼzosi. Amerika Qoʻshma Shtatlari  sharqdan [[Atlantika]], gʻarbdan [[Tinch okeani]], janubi-sharqdan [[Meksika qoʻltigʻi]] bilan oʻralgan. Maʼmuriy jihatdan 50 [[Shtat (AQSh)|shtat]] va bir [[Vashington (shahar)|federal okrugga]] boʻlinadi. [[Alyaska]] va [[Gavayi]] shtatlari mamlakat asosiy hududidan tashqarida joylashgan. [[Puerto-Riko]] Hamdoʻstligi, [[Shimoliy Mariana orollari]] Hamdoʻstligi, [[Guam]], [[Virginiya orollari]] va [[Amerika Samoasi]] ham Amerika Qoʻshma Shtatlariga qarashli. Maydoni – jami 9 833 520 km{{sup|2}}. Aholisi 347 million kishi (2024) dan oshiq boʻlib, aholi soni boʻyicha jahonda [[Aholi boʻyicha davlatlar roʻyxati|uchinchi oʻrinda]] turadi.

== Tarixi ==

Qadim zamonlarda hozirgi Amerika Qoʻshma Shtatlari hududida [[indeyslar]] va [[eskimoslar]] yashagan. Amerika 1492-yilda [[Christopher Columbus|Xristofor Kolumb]] tomonidan kashf etilgandan keyin XVI asrda [[Ispaniya]], [[Fransiya]], [[Angliya]], [[Gollandiya]] va [[Shvetsiya]] Shimoliy Amerikadagi boʻsh yerlarni egallashga kirishdi. Angliya XVIII asr oʻrtalarida asosiy raqiblarini surib chiqarib, qitʼaning sharqiy qismida oʻzining mustamlakachilik hukmronligini oʻrnatdi. Yerlarni egallash va oʻrnashib olish bilan ayni bir vaqtda mahalliy aholi qirgʻin qilindi va Afrikadan qul negrlar ommaviy ravishda olib kelindi. 1775–1783-yillardagi Shimoliy Amerikada [[AQSh mustaqillik urushi|mustaqillik uchun urush]] davomida 1776-yil 4-iyulda federal davlat – Amerika Qoʻshma Shtatlariga asos solindi va u [[respublika]] deb eʼlon qilindi. [[George Washington]] Amerika Qoʻshma Shtatlarining birinchi prezidenti etib saylandi. Mamlakat shimolida sanoat va fermerlik, janubida quldorlikka asoslangan dehqonchilik rivojlandi. Gʻarbdagi hindu qabilalarini haydab yuborish va yangi yerlarni oʻzlashtirish hisobiga Amerika Qoʻshma Shtatlari  hududi tez kengaya bordi. 1803-yilda [[Fransiya]]dan Gʻarbiy Luiziana „sotib olindi“, 1819-yilda [[Ispaniya]] [[Florida]]ning bahridan oʻtdi, 1836-yilda [[Meksika]]dan [[Texas]] tortib olindi. XIX asr mobaynida hozirgi [[Kaliforniya]], [[Arizona]], [[Nyu-Meksiko]] va [[Nevada]] shtatlarining hududlari, [[Kolorado]] va [[Vayoming]] shtatlarining bir qismi qoʻshib olindi. XIX asr oʻrtalarida Amerika Qoʻshma Shtatlari da „ikki partiyali tizim“ tarkib topdi. Endi hokimiyatni [[Demokratlar partiyasi]] bilan [[Respublikachilar partiyasi]] galma-gal boshqaradigan boʻldi. Shimoliy burjuaziyasi bilan janub plantatorlari oʻrtasidagi ziddiyat Amerika Qoʻshma Shtatlarida 1861–1865-yillarda [[AQSh fuqarolar urushi|fuqarolar urushiga]] olib keldi, unda prezident [[Abraham Lincoln]] boshchiligidagi shimoliy shtatlar gʻalaba qozondi. Urush davomida yer ulushlari haqida (1862), quldorlikni bekor qilish toʻgʻrisida (1865) qonunlar qabul qilindi. Fuqarolar urushidan soʻng mamlakat iqtisodiyoti jadal rivojlana boshladi. 1867-yilda Amerika Qoʻshma Shtatlari  [[Rossiya imperiyasi|chor Rossiyasidan]] [[Alyaska]] va [[Aleut]] orollarini sotib oldi; XIX asr oxirida [[Filippin]], [[Gavayi]], [[Puerto-Riko]] va boshqalarni, 1903-yilda [[Panama kanali]] zonasini qoʻlga kiritdi. Ikki asr boʻsagʻasida Amerika Qoʻshma Shtatlariga koʻchib kelishning yangi toʻlqini boshlandi. Muhojirlarning aksariyati janubi-sharqiy [[Yevropa|Yevropadan]] edi. Birinchi jahon urushi davri (1914–1918)da Amerika Qoʻshma Shtatlariavvaliga betaraflik mavqeyida turdi, 1917-yil aprelda Antanta tomonida turib harakat qildi. Urushdan keyin Amerika Qoʻshma Shtatlari iqtisodiy yuksalish davriga kirdi. Ammo tez orada iqtisodiy inqiroz (1929–1933) boshlanib, ishsizlik kuchaydi (1933-yilda 17 million ishsiz bor edi), korxonalar sindi, ishlab chiqarish keskin pasaydi. Inqiroz sharoitida [[Franklin D. Roosevelt]] (1933–1945-yillarda Amerika Qoʻshma Shtatlari prezidenti) boshchiligidagi Demokratik partiya maʼmuriyati hokimiyat tepasiga keldi. Uning tashabbusi bilan bir qancha ijtimoiy-iqtisodiy tadbirlar amalga oshirildi, „yangi yoʻl“ deb atalgan bu yoʻl Amerika Qoʻshma Shtatlarini inqirozdan olib chiqish maqsadini koʻzlar edi. 1941-yilda [[Yaponiya]] Amerikaning [[Pearl Harbor]] harbiy-dengiz bazasiga hujum qilganidan keyin Amerika Qoʻshma Shtatlari [[Ikkinchi jahon urushi]]ga qoʻshildi va [[Adolf Hitler]]ga qarshi [[koalitsiya]] tomoniga oʻtdi. Amerika qurolli kuchlari asosan [[Tinch okeani]]da [[Yaponiya]]ga qarshi jangovar harakatlarda qatnashdi. 1943-yilda Italiyaga qoʻshin tushirdi. Amerika Qoʻshma Shtatlari ittifoqchilarning xalqaro [[anjuman]]larida (1943-yil [[Tehron]], 1945-yil [[Qrim]], 1945-yil [[Potsdam]] [[konferensiya]]larida) qatnashdi. Nihoyat, 1944-yil 6-iyunda Amerika Qoʻshma Shtatlari bilan [[Buyuk Britaniya]] ikkinchi frontni ochdi. 1945-yil avgustda [[Harry S. Truman]] (1945–1953-yillarda Amerika Qoʻshma Shtatlari  prezidenti) buyrugʻi bilan Yaponiyaning [[Xirosima]] va [[Nagasaki]] shaharlariga [[Atom bombasi|atom bombalari]] tashlandi; oʻn minglab tinch aholining qirilishiga sabab boʻldi. 1950–1953-yillarda Amerika Qoʻshma Shtatlari Koreya urushida qatnashdi, 1956–1975-yillarda [[Vyetnam]]da [[Vyetnam urushi|urush]] olib bordi. 1945-yildan Amerika Qoʻshma Shtatlari  – [[Birlashgan Millatlar Tashkiloti|BMT]], shuningdek, Amerika davlatlari tashkiloti, [[NATO]] aʼzosi.

== Geografiyasi ==
{{asosiy|AQSh geografiyasi}}
[[Atlantika okeani]]ning Amerika Qoʻshma Shtatlari  qirgʻogʻida [[koʻrfaz]] va [[qoʻltiq]]lar juda koʻp, sohillari asosan pasttekislikdan iborat; eng katta yarim orol – [[Florida]]. Mamlakat [[relyef]]i uch turga boʻlinadi. Gʻarbdagi Kordilyera togʻ tizmasi Amerika Qoʻshma Shtatlari  hududining uchdan bir qismini egallaydi. [[Tinch okeani|Tinch okean]] sohili baland togʻlar (Alyaska tizmasida Amerika Qoʻshma Shtatlari  va butun – 6194 m balandlikdagi [[Mak-Kinli choʻqqisi]] joylashgan; bundan tashqari Qirgʻoqboʻyi tizmalari va [[Kaskad]]li togʻlar, [[Syerra-Nevada]] togʻlari bor). Sharqiy mintaqani Qoyali togʻ tizmalari egallagan. Mazkur ikkala togʻli mintaqa oraligʻida [[Kolumbiya]] va [[Kolorado]] [[plato]]lari bor. Katta Havza choʻl yassi togʻliklarini chuqur daralar bir-biridan ajratib turadi. Sharqda uncha baland boʻlmagan [[Appalachi togʻlari]] (balandligi 2037&nbsp;m gacha, [[Mitchell togʻi]]) boʻlib, uni torgina Atlantika boʻyi pasttekisligi okeandan ajratib turadi. Kordilyera bilan Appalachi oʻrtasida Markaziy tekisliklar, Buyuk tekisliklar (yoki Preriy platosi) va Meksikaboʻyi tekisliklarini oʻz ichiga olgan ichki tekisliklar joylashgan. Shim.da suv-muz shaklidagi relyefli Lavrentiy tepaligining bir qismi joylashgan. Amerika Qoʻshma Shtatlari  – foydali qazilma zaxiralari va xilma-xilligi jihatidan dunyoning eng boy mamlakatlaridan biri. [[Koʻmir]], [[neft]], [[gaz]], [[mis]], [[qoʻrgʻoshin]], [[rux]], [[uran]], [[temir]], [[titan]] rudalari, [[simob]], [[oltin]], [[molibden]], [[volfram]], [[fosforit]] [[kon]]lari mavjud. [[Tosh]] va [[kaliy]] tuzlari, [[oltingugurt]] va boshqa minerallar ham bor. Amerika Qoʻshma Shtatlari  hududining deyarli barcha qismi [[moʻtadil mintaqa|moʻtadil]] va [[subtropik mintaqa|subtropik]] mintaqalarda, [[Alyaska]] – [[subarktika mintaqasi|subarktika]], [[Florida]]ning janubiy qismi [[tropik mintaqa]]larda joylashgan. Mamlakatning shimoli-sharqiy va sharqiy qismlari iqlimiga iliq Golfstrim oqimi, [[Tinch okean]] sohili iqlimiga sovuq Kaliforniya oqimi anchagina taʼsir oʻtkazadi. Hudud yuzasining tuzilish xususiyatlariga koʻra shimoliy va janubiy mintaqalar oʻrtasida havoning faol almashinuvi munosabati bilan [[ob-havo]] tez-tez oʻzgarib turadi. Amerika Qoʻshma Shtatlari  ichki mintaqalarining iqlimi – kontinental, Kordilyera ichki hududlarida keskin kontinental. [[Bismark (shahar)|Bismark]] shahrida (Shimoliy Dakota shtati) yanvarning oʻrtacha harorati −19°, iyulda 21°, [[Chikago]] shahrida yanvarda −3,7° va iyulda 32°. Meksikaboʻyi pasttekisligi va Atlantika boʻyi pasttekisligining janubiy qismida subtropik iqlim. [[Yangi Orlean]] shahrida yanvarning oʻrtacha harorati 12°, iyulda 27,4°. [[Atlantika]] boʻyi sohilining shimoli-sharqiy qismi va Tinch okean boʻyi sohilining shimoliy qismida – dengiz iqlimi. [[Nyu-York]]da yanvarning oʻrtacha harorati −0,8°, iyulda 23°. Tinch okean sohilining janubida [[Oʻrta dengiz]]ga oʻxshash iqlim, Kordilyera janubiy qismining ichki tumanlarida juda issiq va qurgʻoqchil. Havoning eng past harorati (-64° gacha) Yukon yassi togʻligi (Alyaska)da, eng yuqori harorati esa (50°) [[Ajal vodiysi]] ([[Kaliforniya]])da kuzatilgan.

[[Fayl:Canyon River Tree (165872763).jpeg|thumb|[[Katta Kanyon]]]]

Oʻrtacha yillik yogʻin Alyaskaning janubi-sharqida va [[Vashington (shtat)|Vashington]] shtatining gʻarbida – 3000–4000&nbsp;mm, mamlakatning janubi-sharqida – 1500–2000&nbsp;mm, ichki tekisliklarda – sharqda 1500 mm dan gʻarbda 3 000&nbsp;mm gacha. Amerika Qoʻshma Shtatlari ning koʻp daryolari [[Atlantika]] okeani havzasiga quyiladi. Mamlakat hududidan dunyoning eng yirik daryo tizimlaridan biri – [[Missuri (daryo)|Missuri]] bilan [[Missisipi (daryo)|Missisipi]] daryosi oqib oʻtadi. [[Appalachi]]dan oqib kelib Atlantika okeaniga quyiladigan daryolar ([[Gudzon (daryo)|Gudzon]], [[Potomak (daryo)|Potomak]] va boshqalar) – qisqa, tez va sersuv. Kordilyeraning daryo tarmogʻi siyrakroq. Bu yerdagi Kolumbiya, Kolorado kabi soylar chuqur daralardan oqib oʻtadi. Mamlakat shimolida, Kanada chegarasida Buyuk koʻllar ([[Yuqori koʻl]], [[Guron]], [[Michigan (koʻl)|Michigan]], [[Eri]], [[Ontario]]) bor. Katta Havza togʻida Katta Shoʻr koʻl, [[Florida]]da koʻpdan-koʻp sayoz koʻl va qoʻltiqlar, Alyaskada [[muzlik]]lardan hosil boʻlgan tektonik koʻllar, jumladan, [[Iliamna]] koʻli bor. Ichki suvlardan [[sanoat]] va [[kommunal suv taʼminoti]], kema qatnovi, sugʻorish va [[gidroenergiya]] manbai sifatida barakali foydalaniladi. [[Tuproq]] qoplami xilma-xil. Shimoli-sharqda serajriq podzol (kulrang) va qoʻngʻir oʻrmon tuproq, janubi-sharqda qizgʻish va sargʻish tuproq, ichki tekisliklarda qoramtir preriy, qoratuproq va toʻq sur, Kordilyeraning togʻ oraligʻi platosida quruq dashtlarning kulrang va och sur tuproqlari. Mamlakat shimoli-sharqida aralash va qaragʻay oʻrmonlari, janubida keng bargli, Tinch okean sohili va Kordilyera yon bagʻirlarida igna bargli oʻrmonlar ustun. Markaziy tekisliklarning gʻarbidagi ayrim joylarda oʻtsimon preriy oʻsimlikzorlari, Buyuk tekisliklar, Kordilyera platosi va vodiylarida quruq dashtlarning oʻsimliklari saqlanib qolgan. Kordilyera yassi togʻligining qurgʻoqchil qismini [[chala choʻl]] va [[choʻl]]lar egallaydi. Muhofazaga olingan yirik tabiat obyektlari orasida Iyellouston milliy bogʻi, Yosemit milliy bogʻi, Sekvoyya, Grand-Kanon milliy bogʻlari, Mamont va Karlsbad gʻorlari bor.

== Hukumat va siyosat ==
=== Davlat tuzumi ===
{{multiple image
| align = right
| direction = vertical
| caption_align = center
| image1 = US Capitol west side.JPG
| caption1 = AQSh Kapitoli
| image2 = WhiteHouseSouthFacade.JPG
| caption2 = Oq uy, [[AQSh prezidenti]]ning yashash va ish joyi
| image3 = Panorama of United States Supreme Court Building at Dusk.jpg
| caption3 = [[Amerika Qoʻshma Shtatlari Oliy sudi|Oliy sud binosi]]
| total_width =
| alt1 = AQSh Kapitoli
| alt2 = Oq uy
| alt3 = Oliy sud binosi
}}

Amerika Qoʻshma Shtatlari  50 ta shtat, bitta federal okrug va beshta hududdan tashkil topgan federativ respublikadir.<ref>{{veb manbasi|title=Common Core Document of the United States of America|url=https://2009-2017.state.gov/j/drl/rls/179780.htm|date=30-dekabr 2011-yil|publisher=U.S. Department of State|access-date=10-iyul 2015-yil}}</ref>{{sfn|The New York Times|2007|p=670}}{{sfn|Onuf|2010|p=xvii}} Bundan tashqari, jahonning mavjud eng qadimgi [[federatsiya]]si hisoblanadi. 2021-yilda Amerika Qoʻshma Shtatlari  [[Demokratiya indeksi]]da 26-oʻrinni egalladi.<ref>{{yangiliklar manbasi|last=Francis|first=Ellen|date=10-fevral 2022-yil|title=Global freedoms have hit a ʻdismal’ record low, with pandemic restrictions making things worse, report says|language=inglizcha|work=The Washington Post|url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/10/global-democracy-index-2021-pandemic/|access-date=2022-02-18|issn=0190-8286}}</ref>

{{multiple image
| align = left
| direction = horizontal
| caption_align = center
| image1 = Joe Biden presidential portrait (cropped).jpg
| width1 = 120
| caption1 = [[Joe Biden]]<br /><small>46-[[AQSh prezidenti|prezident]]</small>
| image2 = Kamala Harris Vice Presidential Portrait (cropped).jpg
| width2 = 120
| caption2 = [[Kamala Harris]]<br /><small>49-[[vitse-prezident]]</small>
| footer = 20-yanvar 2021-yildan beri
| footer_align = center
| alt1 = Portrait of Joe Biden
| alt2 = Portrait of Kamala Harris
}}

Amerika Qoʻshma Shtatlari ning amaldagi konstitutsiyasi 1787-yilda qabul qilingan. Davlat va hukumat boshligʻi, qurolli kuchlar bosh qoʻmondoni – [[AQSh prezidenti|prezident]], uning vakolatlari juda katta. Vitse-prezident bilan birga bavosita, ikki bosqichli saylov yoʻli bilan (saylovchilar hayʼati orqali) 4 yil muddatga saylanadi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni senat va vakillar palatasidan iborat ikki palatali kongress amalga oshiradi. Senatda 100 senator bor (ular 6 yil muddatga, har shtatdan 2 tadan saylanadi va 1/3 qismi har 2 yilda yangilab turiladi). Vakillar palatasiga 435 deputat 2 yilga saylanadi. Ijrochi hokimiyat organi – Amerika Qoʻshma Shtatlari  hukumati prezident tomonidan senatning roziligi bilan tayinlanadi; 13 vazirdan iborat boʻladi. Hukumat kongress oldida masʼul emas. Har bir shtatning oʻz konstitutsiyasi bor. Shtatdagi qonun chiqaruvchi hokimiyatni qonun chiqaruvchi majlis, ijrochi hokimiyatni esa gubernator amalga oshiradi. Amerika Qoʻshma Shtatlari  davlatining konstitutsiyaviy tizimiga uch siyosiy-huquqiy qoida asos qilib olingan, bu qoidalar – hokimiyatning boʻlinishi, federalizm va sudning konstitutsiyaviy nazoratidan iborat. Hokimiyatning boʻlinish qoidasi davlat hokimiyatining uch tarmogʻi – qonun chiqaruvchilik, ijroiya va sud hokimiyatlarining mustaqilligini va ular oʻrtasida vazifalarning chegaralab qoʻyilishini nazarda tutadi. Federal darajadagi uch tarmoq – [[Amerika Qoʻshma Shtatlari Kongressi|Kongress]], Prezident va [[Amerika Qoʻshma Shtatlari Oliy sudi|Oliy suddir]].

=== Siyosiy partiyalari, kasaba uyushmalari ===
Respublikachilar partiyasi, 1854-yilda tuzilgan; Demokratik partiya, 1828-yilda tuzilgan; Kommunistik partiya, 1919-yilda tuzilgan; Amerika Mehnat Federatsiyasi – ishlab chiqarish kasaba uyushmalari Kongressi, 1955-yil tashkil etilgan. Amerika Qoʻshma Shtatlari da salkam 40 mustaqil kasaba uyushmalari ham bor, ularga 4,5 million ishchi va xizmatchi aʼzo boʻlib kirgan.

== Demografiyasi ==
=== Aholisi ===
{{asosiy|Amerika Qoʻshma Shtatlari demografiyasi}}
{{Historical populations
|title= Aholisi
|align= right
|cols= 2
|percentages= pagr
|1610 | 350
|1620 | 2302
|1630 | 4646
|1640 | 26634
|1650 | 50368
|1660 | 75058
|1670 | 111935
|1680 | 151507
|1690 | 210372
|1700 | 250888
|1710 | 331711
|1720 | 466185
|1730 | 629445
|1740 | 905563
|1750 | 1170760
|1760 | 1593625
|1770 | 2148076
|1780 | 2780369
|1790 | 3929214
|1800 | 5308483
|1810 | 7239881
|1820 | 9638453
|1830 | 12866020
|1840 | 17069453
|1850 | 23191876
|1860 | 31443321
|1870 | 38558371
|1880 | 50189209
|1890 | 62979766
|1900 | 76212168
|1910 | 92228496
|1920 | 106021537
|1930 | 123202624
|1940 | 132164569
|1950 | 151325798
|1960 | 179323175
|1970 | 203211926
|1980 | 226545805
|1990 | 248709873
|2000 | 281421906
|2010 | 308745538
|2020 | 331449281
|estyear=  2021
|estimate=  331893745
|estref= 
|source=<ref name="Census1860">{{veb manbasi |url=https://www.census.gov/population/www/documentation/twps0076/twps0076.html |title=Historical Census Statistics On Population Totals By Race, 1790 to 1990, and By Hispanic Origin, 1970 to 1990, For Large Cities And Other Urban Places In The United States |website=census.gov |access-date=28-may 2013-yil |archive-url=https://web.archive.org/web/20120812191959/https://www.census.gov/population/www/documentation/twps0076/twps0076.html |archive-date=12-avgust 2012-yil }}</ref>
}}
Amerika Qoʻshma Shtatlari ning hozirgi aholisi uch asosiy etnik tarkibiy qismdan: Amerika Qoʻshma Shtatlari  amerikaliklari, muhojirlar va tub joy aholisidan iborat. Amerika Qoʻshma Shtatlari  aholisining 82,8% ni asli kelib chiqishi yevropaliklar, 12,6% ni afrikaliklar, 3,6% ni osiyoliklar, 1% ni hindular, eskimoslar, aleutlar tashkil etadi. Aholining 80% shaharlarda yashaydi. Amerika Qoʻshma Shtatlari  amerikaliklari millat sifatida asosan 18-asrning 2-yarmida Yevropaning turli mamlakatlaridan kelgan muhojirlarning aralashib ketishi natijasida tarkib topgan. Afroamerikaliklar („qoralar“ deb ata-luvchi negrlar) Amerika Qoʻshma Shtatlari  amerikaliklarining irqiy-etnografik guruhi boʻlib, ular 17-19-asrlarda mamlakatga keltirilgan afrikalik qullarning avlodlaridir. Afroamerikaliklar koʻp asrlar davomida ayirmachilik va kamsituvga duchor qilinishiga qaramay, afrikaliklarning oq tanlilar bilan jismoniy aralashuvi sodir boʻldi. Duragaylar afroamerikaliklar umumiy sonining anchagina qismini tashkil etadi. Amerika Qoʻshma Shtatlari da meksikanlar, italyanlar, nemislar, fransuzlar, shvedlar, norveglar, gollandlar, yaponlar, polyaklar, xitoylar va boshqaxalqlar ham yashaydi. Amerika Qoʻshma Shtatlari da 5 mingga yaqin oʻzbek istiqomat qiladi. Ular asosan NyuYork, Vashington, Nyu-Jersi shtatlarida, Filadelfiya shahrida hamda mamlakatning boshqa shtat va shaharlarida yashaydi. Ular turli kasb hamda tijorat ishlari bilan shugʻullanadilar. Hozirgi amerikalik oʻzbeklarning ota-bobolari 1917-yilgi oktyabr toʻntarishidan keyin bolsheviklar tazyiqidan qochib, avval Afgʻoniston va Xitoyga oʻtib ketganlar. 1950-yillarda esa, Pokiston, Saudiya Arabistoni, Turkiya orqali Amerika Qoʻshma Shtatlari ga borib qolishgan. Ikkinchi jahon urushi davrida turli yoʻllar bilan u yerga borib qolgan oʻzbeklar ham uchraydi. Amerika Qoʻshma Shtatlari  aholisining zichligi – 1&nbsp;km² ga 27,2 kishi. Rasmiy tili – ingliz tili. Dindorlar asosan protestantlar va katoliklardir. Yirik shaharlari: Nyu-York, Chikago, Los Anjeles, Filadelfiya, Xyuston, Detroyt, San Fransisko, Vashington, Boston, Dallas, Klivlend, Baltimor (yana qarang [[Amerikaliklar]]).

=== Tibbiy xizmati ===
Mamlakat kasalxona muassasalarining 70% – xususiy. Shifokorlarni tibbiyot maktablari tayyorlaydi. Saratoga-Springs, Kliften, Trenchlik, Xot-Springsda balneologiya, Atlantiksitida dengiz boʻyi, Santa-Klaus, Monterey, Santa Barbarada dengiz kurortlari bor. Atlantika va Tinch okeanlari sohillari va orollarida, shuningdek togʻ va choʻl joylarda iqlimiy stansiyalar joylashgan.

== Iqtisodiyoti ==
=== Xoʻjaligi ===
Amerika Qoʻshma Shtatlari  iqtisodiyoti nominal qiymati boʻyicha dunyodagi eng yirik iqtisodiyotdir, u soʻnggi 50 yil ichida jahon yalpi ichki mahsulotining kamida toʻrtdan bir qismini tashkil etadi . Amerika iqtisodiyoti juda yuqori darajadagi shaffoflikka ega. Amerika Qoʻshma Shtatlari  davlat organlari tomonidan har hafta, ikki hafta, oy, chorak va yilda bir marta oʻnlab turli statistik hisobotlar va iqtisodiy koʻrsatkichlar eʼlon qilinadi. Qonunchilikka koʻra, ularning baʼzilari keyingi davrlarda – yangi maʼlumotlar olinishiga qarab qayta koʻrib chiqilishi kerak. Qayta koʻrib chiqilishi kerak boʻlgan hisobotlarga, iqtisodiy tahlil byurosi tomonidan eʼlon qilingan YAIM va aholining shaxsiy daromadlari va xarajatlari toʻgʻrisidagi oylik hisobotlar kabilarni misol qilib keltirish mumkin . Koʻrsatkichlarni yuqoriga yoki pastga qarab ketish holatlarini qayta koʻrib chiqish odatiy hol emas. Amerika Qoʻshma Shtatlari da oʻnlab davlat tashkilotlaridan tashqari, xususiy (tijorat va jamoat) tashkilotlarning oʻnlab statistik koʻrsatkichlari eʼlon qilinadi. Masalan, uzoq vaqt davomida ADP kompaniyasining ishsizlik toʻgʻrisidagi hisoboti, Michigan universiteti isteʼmolchilar kayfiyati indeksi, Standard & Poor’s Case-Shiller indeksi va boshqalar kabi koʻrsatkichlar ishonchli hisoblanadi. Mamlakat iqtisodiyoti dunyodagi eng xilma-xil milliy iqtisodiyotlardan biri boʻlib, soʻnggi 100 yil ichida jahon iqtisodiyotida etakchilikni saqlab kelmoqda. Biroq, 2000-yillarning boshidan boshlab, globallashuvning tezlashishi va rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyotining oʻsishi tufayli uning jahon iqtisodiyotidagi taʼsiri biroz pasaydi. 2019-yilda isteʼmol xarajatlari Amerika iqtisodiyotining 68 foizini tashkil etdi. 2010-yil avgust holatiga koʻra, Amerika mehnat resurslariga 154 milliondan ortiq kishi kiradi. Hukumat mamlakatning eng yirik ish beruvchisidir, davlat kompaniyalari va tuzilmalarida 21 milliondan ortiq kishi ishlaydi. Xususiy kompaniyalar orasida eng yirik bandlik sohasi sogʻliqni saqlash va ijtimoiy taʼminot (16,4 million kishi). Xodimlarning taxminan 12% kasaba uyushmalariga aʼzo hisoblanadi(Gʻarbiy Evropada – 30%). 2000-yildan buyon ishlab chiqarishdagi ish oʻrinlari soni 5 millionga kamaydi. Amerika Qoʻshma Shtatlari  iqtisodiyotini 1994-2008-yillarda Kanada va Meksika bilan erkin savdo zonasini (NAFTA) tashkil etilishi mustahkamladi. 1993-2013-yillarda Amerika Qoʻshma Shtatlari ning NAFTA mamlakatlariga tovar eksporti hajmi 5 barobardan koʻproqqa: 141,8 milliard dollardan 529,0 milliard dollargacha oshdi. Shu davrda NAFTA mamlakatlaridan Amerika Qoʻshma Shtatlari  tovar importining qiymati 4 barobardan koʻproq oshdi: 150,8 milliard dollardan 625,0 milliard dollargacha.

=== Sanoati ===
1933-yil 16-iyunda kuchga kirgan sanoatni qayta tiklash haqidagi qonun „Yangi yoʻnalish“ doirasidagi yana bir muhim tadbir boʻldi. Bu qonun sanoatning davlat tomonidan joriy qildi. Birinchi jahon urushi natijasida Amerika Qoʻshma Shtatlari  Dunyodagi yetakchi davlatga aylanadi. Amerika kompaniyalari Yevropa mamlakatlariga ulkan miqdorda va yuqori narxlarda harbiy jihozlar, qurol -yaroq va oziq ovqat etkazib berdi. Koʻplab Yevropa mamlakatlari Amerika Qoʻshma Shtatlari dan urush olib borish uchun kredid oldilar va urushdan soʻng Amerika Qoʻshma Shtatlari  oldida qarzdor boʻlib qoldilar amerika kompaniyalari urush davrida jami 35 mlrd. dollar foyda koʻrishdi.
1933-yil 12-mayda fermerlarga yordam haqidagi qonun qabul qilindi. Ularning mahsulotlariga boʻlgan narxlarni oshirish zarur edi. Fermerlarga ekinzorlar maydonini va chorva turini qisqartirish haqida davlat bilan kontrakt tuzish taklif etildi. Buning uchun ularga mukofotlar berildi. Fermerlarning qarzlari davlat hisobiga qabul qilindi va nomaʼlum muddatga toʻxtatib qoʻyildi. Davlat yuzminglab fermerlarga kredit berdi. Norentabel fermalar tugatildi. „Yangi yoʻnalish“ Amerika Qoʻshma Shtatlari dagi ijtimoiy munosabatlarni liberallashtirish uchun ijtimoiy qonnunchilik sohasida muhim siljishni amalga oshirildi. 1935-yili Amerika Qoʻshma Shtatlari  Kongressi "Vagner qonuni " ni qabul qildi. Mazkur qonun boʻyicha ishchilar jamoaviy shartnomalar tuzish huquqiga va ish tashlash huquqiga ega boʻlishdi. Kasaba uyushmalari huquqlarining va ish tashlash huquqining tan olinganligi ishchilar sinfining oʻz saflari birligi uchun kurashiga yangi turtki berdi.
Kasaba uyushmalari soni koʻpayib ketaboshladi. Tan olingan markaz – Amerika mehnat federatsiyasi bilan birga yangi kasaba uyushma tashkiloti – Ishlab chiqarish kasaba uyushmalari komiteti paydo boʻldi. Bu tashkilot 1938-yilda Ishlab chiqarish kasaba uyushmalari kongressi deb nomlandi.
Ruzvelt Prezidentligi davrida ichki siyosatning liberallashtirilganligi tashqi siyosatda ham aks etdi. Amerika Qoʻshma Shtatlari ning tashqi siyosati yanada moslashuvchan va haqqoniyroq boʻlib qoldi. Yangi maʼmuriyatning tashqi siyosatdagi birinchi yirik ishi – 1933-yil noyabrida Sovet Ittifoqi bbilan diplomatic munosabatlar oʻrnatilganligidir. Ikki mamlakat oʻrtasida munosabatlar meʼyorlashganligi ularning iqtisodiy aloqalarini faollashtirildi. 1935 va 1937-yillarda Amerika Qoʻshma Shtatlari  bilan SSSR oʻrtasida ikki mamlakatning oʻzaro foydali iqtisodiy munosabatlari rivojlanishiga imkon beruvchi savdo bitimlati tuzildi. Ruzvelt 1937-yil 5-oktyabr kuni Chikagoda soʻzlagan nutqida agressorlar atrofida karantin oʻrnatishga chaqirdi. U fashistik davlatlarning bosqinchilik harakatlarini ham keskin qoraladi. 1939-yil 26-iyul kuni Amerika Qoʻshma Shtatlari  Yaponiya bilan savdo shartnomasini bekor qildi. 1939-yil 4-noyabrda Ikkinchi jahon urushi boshlangandan soʻng betaraflik haqidagi qonun qayta koʻrib chiqildi va bu Angliya hamda Fransiyaga Amerika Qoʻshma Shtatlari dan qurol-yarogʻ sotib olish imkonini berdi.

Amerika Qoʻshma Shtatlari  milliy daromadining 66,3% sanoatda hosil qilinadi. Sanoat ishlab chiqarishning yarmiga yaqini sanoat korporatsiyalari qoʻlida. Ular orasida: „Ekson“, „Mobil“, „Teksako“, „Shevron“, „Standard oyl of Kaliforniya“, „Standard oyl of Indiana“, „Galf oyl“ neft, „Jeneral motore“, „Ford motor“, „Kraysler“ avtomobil, „IBM“, „Jeneral elektrik“, „ITT“ elektr mashinasozligi, „YU. S. Stil“ poʻlat quyish, „Dyupon de Nemur“ kimyo va boshqa korporatsiyalar bor. Harbiy sanoat korporatsiyalari orasida „Jeneral daynemiks“, „Lokxid“, „Makdonnel Duglas“, „Grumman“, „Xyuz eyrkraft“ yetakchi oʻrinni egallaydi. Avia-raketa-kosmik, energomashinasozlik, elektron, shuningdek neft kimyosi, atom va energetika sanoati gʻoyat tez suratlar bilan taraqqiy etmoqda. Elektr energiyaning 74% issiqlik elektr stansiyalarida, 12,1% GESlarda, 14,1% AESlarda hosil qilinadi. Neft (Meksika qoʻltigʻi sohilidagi Galf, Kaliforniya, Alyaska), tabiiy gaz va oltingugurt (Galf), kumir (Appalachi va Markaziy havzalar), temir ruda (Yuqori koʻl atrofi), fosforit (Florida), uran, rangli metallar, kaliy tuzlari va sh.k. qazib olinadi. Qora metallurgiyaning asosiy markazlari – Chikago, Pittsburg, Detroyt, Klivlend, Buffalo, Baltimor, Filadelfiya. Alyuminiy sanoati Galf atrofida hamda Kolumbiya va Tennessi daryolari havzalarida joylashgan. Sanoatning yetakchi tarmogʻi – mashinasozlik va metallsozlik. Sanoat va energetika asbob-uskunalari, qurilish va qishloq xoʻjaligi mashinalari ishlab chiqarish asosan shimoli-sharqiy shtatlarda, elektrotexnika va aloqa vositalari ishlab chiqarish shimoli-sharq va Kaliforniyada Yoʻlga qoʻyilgan. Avtomobilsozlikning bosh markazi Detroyt shahri Samolyotlar, raketa va kosmik texnika ishlab chiqaruvchi zavodlar asosan Los-Anjeles, San-Diyego, Boston, Nyu-York, Filadelfiya, Baltimor, Buffalo, Dallas, Atlanta va boshqa shaharlarda joylashgan. Kemasozlik (asosan harbiy kemasozlik) Amerika Qoʻshma Shtatlari  shimoli-sharqiy sohili portlarida rivojlangan. Atom sanoatining asosiy markazlari – Ok-Rij, Padyuka, Portsmut, Eyken, Xanford. Kimyo sanoati ximikatlar, plastmassalar, kimyoviy tola, sintetik kauchuk, loklar, kir yuvish vositalari, boʻyoqlar, maʼdanli oʻgʻitlar va sh.k.ni ishlab chiqaradi. Mazkur tarmoq korxonalari asosan shimoli-sharqiy shtatlarda, Meksika qoʻltigʻi sohilidagi shaharlarda joylashgan. Harbiy sanoat asosan Kaliforniya, Nyu-York, Texas, Konnektikut, Missuri, Massachusets, Virginiya shtatlarida. Yengil sanoat tarmoqlaridan eng salmoklisi toʻqimachilik (koʻproq Shimoliy Karolina, Janubiy Karolina va Jorjiya shtatlarida) va tikuvchilik (Nyu-York va janubiy shtatlar). Charm-poyabzal sanoati yaxshi rivojlangan. Oziq-ovqat sanoati oʻz xom ashyosi bilan yaxshi taʼminlangan. Uning yetakchi tarmoqlari – goʻsht, sut, un, yogʻ, qand-shakar, konserva, alkogolli, alkogolsiz ichimliklar, tamaki.

=== Qishloq xoʻjaligi ===
Amerika Qoʻshma Shtatlari  milliy daromadining 8% dan koʻprogʻi qishloq xoʻjaligida hosil qilinadi. Yirik fermalar yetakchi rol oʻynaydi. Umuman qishloq xoʻjaligi sermahsul va sertovar boʻlib, muayyan hududlar ayrim mahsulot turlariga ixtisoslashgan va markazlashgan. Mamlakatda 2 mln.ga yaqin fermer xoʻjaligi bor, bir fermer xoʻjaligi oʻrta hisobda 190 ga yerda dehqonchilik qiladi. Mehnatga yaroqdi aholining 2,5% qishloq xoʻjaligida band. Amerika Qoʻshma Shtatlari da asosan makkajoʻxori, soya, paxta, tamaki, sholi, kartoshka, kungaboqar, qand lavlagi, shakarqamish va boshqa ekiladi. Bugʻdoyzorlar („bugʻdoy mintaqasi“) Buyuk tekisliklar va Kolumbiya platosida (asosan Kanzas va Shimoliy Dakota shtatlari), makkajoʻxori („makkajoʻxori mintaqasi“) Buyuk koʻllarning janubiy va gʻarbida (Ayova, Illinoys shtatlari) ustunlik qiladi, paxtazorlar faqat Missisipi daryosi vodiysi hamda Texas, Arizona va Kaliforniya shtatlarida uchraydi. Qand lavlagi, shakarqamish Missisipi daryosi etaklarida va Gavayi orollarida, tamaki Shimoliy Karolina, Virginiya va Kentukki shtatlarida yetishtiriladi. Bogʻdorchilik va polizchilik Kaliforniya, Floridada, Atlantika okeani va Buyuk koʻllar sohillarida koʻproq. Keng choʻllar va „makkajoʻxori mintaqasi“ shtatlarida goʻshtbop chorvachilik, shimoli-sharqda va Kaliforniyada sut chorvachiligi rivojlangan. Minnesota va Viskonsin shtatlarida sutning koʻp qismi qayta ishlanib, pishloq va sariyogʻ ishlab chiqariladi. Qoʻychilik asosan qurgʻoqchil togʻli shtatlarda rivojlangan. Goʻshtbop joʻja (broyler), tovuq, kurka yetishtirishga katta ahamiyat beriladi. Tuxum koʻproq janubi-sharqiy shtatlardagi yirik parrandachilik fab-rikalarida yetishtiriladi. Amerika Qoʻshma Shtatlari da 102 mln. bosh qoramol, 51 mln. bosh choʻchqa, 10 mln. bosh qoʻy bor. Baliq ovlash rivojlangan. Hamma turdagi yogʻoch tayyorlanadi.

=== Transporti ===
Ichki yuk tashishda temir yoʻl, avtomobil transporti, ichki suv transporti, dengiz transporti, havo transporti, gaz va neft quvurlari muhim ahamiyatga ega. Asosiy dengiz portlari: Nyu-York, Filadelfiya, Baltimor, Yangi Orlean, Xyuston, San-Fransisko, Buyuk koʻllarda – Chikago, Dulut. Aviatsiya qatnovi asosiy uzellari – Nyu York, Chikago, Atlanta, Los Anjeles, Mayami, Dallas.

=== Tashqi savdosi ===
Dunyoning turli mamlakatlariga bevosita mablagʻ sarflash koʻpayib bormoqda. Eksportda ham, importda ham tayyor mahsulot ustun. Amerika Qoʻshma Shtatlari dan sanoat va energetika mashina-uskunalari, transport vositalari, kimyo tovarlari, toʻqimachilik va qogʻoz mahsulotlari, koʻmir, oziq-ovqat va yembop don, soya, paxta, tamaki va boshqa mahsulotlar chiqariladi; neft va neft mahsulotlari, ruda va metall, sanoat mashina-uskunalari, uzoq muddat foydalaniladigan roʻzgʻor anjomlari, kiyim-kechak, poyabzal, yogʻoch, qogʻoz, baliq, goʻsht, qand-shakar, kofe va boshqa keltiriladi. Savdo-sotiqdagi asosiy mijozlari – Kanada, Yaponiya, Meksika, Gʻarbiy Yevropa mamlakatlari. Pul birligi – Amerika dollari.

== Madaniyati ==
=== Maorifi va madaniy-maʼrifiy muassasalari ===
Milliy maorif tizimi mustaqillik uchun urush (1775–83)dan keyin qaror topa boshladi. 1852-yilda Massachusets shtati Amerika Qoʻshma Shtatlari da birinchi boʻlib majburiy boshlangʻich taʼlim toʻgʻrisida qonun qabul qildi. Amerika Qoʻshma Shtatlari dagi koʻpchilik shtatlarda 7-16 yoshdagi bolalar uchun oʻqish majburiyil Oʻrta maktabning turlari koʻp: 3-yillik kichik oʻrta maktab, 6-yillik birlashgan kichik va oʻrta, 4-yillik oʻrta maktab. Barcha variantdagi oʻrta maktablarda oʻqish muddati – 12-yil Oliy taʼlim tizimi universitetlarni, 4-yillik kollejlarni bundan tashqari toʻliq oliy maʼlumot bermaydigan 2-yillik kichik kollejlarni, hunar va texnika institutlarini oʻz ichiga oladi. Barcha oliy oʻquv yurtlarida taʼlim pulli. Eng yirik oliy oʻquv yurtlari: Garvard, Kaliforniya (Berkli shahrida), Viskonsin, Michigan, Illinoys, Kornell (Itaka shahrida), Kolumbiya, Prinston, Chikago, Pensilvaniya universitetlari, Kaliforniya, Stenford va Massachusets texnologiya institutlari. Yirik kutubxonalari: Kongress kutubxonasi (1800-yil tashkil etilgan), Nodir kitoblar va qoʻlyozmalar kutubxonasi, Milliy arxiv kutubxonasi, Milliy tibbiyot kutubxonasi, universitetlarning kutubxonalari, Los-Anjeles (1872-yil tashkil etilgan), Chikago (1872-yil tashkil etilgan), Boston (1852-yil tashkil etilgan), Nyu-York (1895-yil tashkil etilgan) xalq kutubxonalari va boshqa Mashhur muzeylari: Amerika Qoʻshma Shtatlari  Milliy muzeyi, Havoda uchish va kosmonavtika milliy muzeyi, Nafis sanʼat asarlari milliy kolleksiyasi, Milliy sanʼat galereyasi, Tarix va texnika milliy muzeyi, Milliy portret galereyasi (hammasi Vashingtonda), Hozirgi zamon sanʼat muzeyi, Metropoliten muzey, Amerika tabiatshunoslik tarixi muzeyi (Nyu-Yorkda), Boston nafis sanʼat muzeyi va boshqa
== Etimologiyasi ==
[[AQSh|Amerika Qoʻshma Shtatlari]] -[[AQSh-Etimologiyasi|etimologiyasi]] qadimgi ingliz-mulatlardan kelib chiqqan.[[AQSh|Amerika Qoʻshma Shtatlari]] - katta sivilizatsiyaning markazlaridan biri hisoblanadi.
=== Ilmiy muassasalari ===
Amerika Qoʻshma Shtatlari da ilmiy muassasalarga rahbarlik qiladigan yagona markaz yoʻq. Vashingtondagi Amerika Qoʻshma Shtatlari  Milliy Fanlar Akademiyasi (1863-yilda tashkil boʻlgan) fan va texnika masalalari boʻyicha federal hukumatning maslahatchisi hisoblanadi. 1964-yilda alohida Milliy texnika akademiyasi tuzilgan; Kaliforniya Fanlar Akademiyasi (1853), Chikago Fanlar Akademiyasi (1857) mavjud. Barcha ilmiy tadqiqotlarning anchagina qismi universitetlarda olib boriladi. 1965-yilda tashkil etilgan Milliy taʼlim akademiyasi maorif va pedagogika masalalari bilan shugʻullanadi. Mamlakatda birtalay ixtisoslashgan ilmiy tashkilot va jamiyatlar bor. 10 mingdan ortiq, asosan, xususiy sanoat firmalari, 700 ga yaqin federal hukumat muassasasi ilmiy tadqiqot va tadqiqot-konstruktorlik ishlarini amalga oshiradi. Kongressning ijozati bilan federal hukumat barcha ilmiy tadqiqot va konstruktorlik ishlarining yarmini pul bilan taʼminlaydi. 1950-yilda Millim ilmiy fond tashki l etildi. Bu muassasa zimmasiga ilmiy tadqiqotlarning yoʻnalishini belgilash, ularni muvofiqlashtirish va pul bilan taʼminlash, ilmiy kadrlar tayyorlash vazifasi yuklatilgan. Fan va texnika masalalari boʻyicha federal kengash prezidentning maxsus yordamchisi boshchiligida hukumat muassasalari bajaradigan tadqiqot ishlarini nazorat qiladi. Davlat muassasalari orasidagi eng yirik fondlar Mudofaa vazirligiga qarashlidir. Bu vazirlik ixtiyorida 100 dan ortiq ilmiy tadqiqot va tajriba ilmiy markazlari bor.

=== Matbuoti, radioeshittirish va telekoʻrsatuvi ===
Amerika Qoʻshma Shtatlari dagi yirik kundalik gazetalar: „Nyu-York tayms“ („Nyu-York vaqti“, 1851-yildan), „NyuYork deyli nyus“ („Nyu-York kundalik yangiliklari“, 1919-yildan), „Nyu-York post“ („Nyu-York pochtasi“, 1801-yildan), „Vashington post“ („Vashington pochtasi“, 1877-yildan), „Vashington tayms“ („Vashington vaqti“, 1982-yildan), „Uollstrit djornel“ („Uollstrit gazetasi“, 1889-yildan), „Chikago tribyun“ („Chikago minbari“, 1847-yildan), „Los-Anjeles tayms“ („Los-Anjeles vaqti“, 1881 ydan), jurnallar: „Taym“ („Vaqt“, 1923-yildan), „Nyusuik“ („Hafta yangiliklari“, 1933-yildan), „Yunayted steyts nyus end uorld riport“ („Qoʻshma shtatlar yangiliklari va jahonga nazar“, 1933 ydan), „Biznes uik“ („Biznes hafta mobaynida“, 1929-yildan), „Neyshn“ („Xalq“, 1865 ydan), „Demokrat“ (1961 ydan), „Layf“ („Hayot“). Yetakchi axborot agentliklari: Assoshieyted Press (AP; 1848-yilda tashkil etilgan) va YUPI (1958-yilda tashkil etilgan). Birinchi tijorat radiostansiyasi 1920-yilda tashkil etilgan. Amerika Qoʻshma Shtatlari da 9 mingdan koʻproq radio va IZO telestansiya mavjud. Tajriba telekoʻrsatuvi – 1928-yildan, muntazam telekoʻrsatuv 1941-yildan ishlaydi.<ref>{{Veb manbasi |url=https://books.google.co.uk/books?id=uEOd-cDWVwQC&pg=PA116&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |sarlavha=Shaffer, Brenda (2006). The Limits of Culture: Islam and Foreign Policy. MIT Press. p. 116. ISBN 978-0-262-19529-4.}}</ref>

=== Adabiyoti ===
17-asrdan rivojlana boshladi. 1775-83-yillar mustaqillik uchun urush davridagi maʼrifatparvarlar, xususan, „Uchinchi tabaka“ oliy maqsadlarining targʻibotchisi B. Franklin va atoqli publitsist, „Somom aql“ (1776) va „Inson huquqlari“ (1791–92) manifestining muallifi T. Peyn faoliyati milliy adabiyotni rivojlantirishda muhim rol oʻynadi. T. Jeffersonning „Mustaqillikdeklaratsi-yasi“ (1776)da ilgʻor maʼrifatparvarlik gʻoyalari aks etdi. Yevropa romantizm i taʼsirida 19-asrning 1-yarmida Amerika romantizmi yuzaga keldi va milliy oʻziga xoslik xususiyatlarini ifodalab berdi. Romantizmning dastlabki davri 1810- 30-yillarga toʻgʻri keladi. Uning eng salmoqli vakillaridan V. Irving, U. K. Brayant, J. F. Kuper asarlarida Amerika xalqining farovon turmush haqidagi orzu-umidlari aks etgan. 19-asrning 40-60-yillarida adabiyotda negrlarni qullikdan ozod qilish uchun boshlangan harakat bilan bogʻliq yoʻnalish yuzaga keldi. J. G. Uityer, X. U. Longfello, J. R. Louell, G. Bicher-Stou („Tom toganing kulbasi“), R. Xildret kabi shoir va yozuvchilar asarlari, U. L. Xarrison, U. Filips, A. Linkoln, mutafakkir negr F. Duglaslarning publitsistikasi quldorlikka qarshi qaratildi. Shoir U. Uitmen ijodi ham milliy adabiyotni rivojlantirishda muhim rol oʻynadi. Fuqarolar urushidan keyin Amerika Qoʻshma Shtatlari  adabiyotida Mark Tven („Tom Soyerning sarguzashtlari“, „Geklberri Finning sarguzashtlari“) Amerika Qoʻshma Shtatlari  adabiyoti tarixida oʻchmas iz krldirdi. T. Drayzer („Moliyachi“, „Amerika fojiasi“), F. Norris, J. London („Martin Idei“) 19-asr Amerika Qoʻshma Shtatlari  adabiyoti anʼanalarini davom ettirib, Amerika Qoʻshma Shtatlari  adabiyoti tarixida yangi saxifa ochdilar. J. Londonning asarlarida insonning alohida toifasi, mard, kuchli, halol, ayni vaqtda oʻz hayotiy kurashida yolgʻiz inson gavdalantirilgan. T. Drayzerning romanlarida ijtimoiy hodisalar chuqur tahlil etilgan, zamon qaxramonlarining taqdiri keng miqyosda tasvirlangan, tarixga donishmandlarcha nazar tashlangan. 20-asrning 20-yillarida „Yoʻqotilgan avlod“ deb atalgan adabiy guruh (E. Xeminguey, U. Folkner, J. Dos-Passos, F. S. Fitsjerald) tashkil topdi. Uning vakillari mavjud tartibqoidalarni tanqid qildilar, ishonchsizlikni, bosqinchilik urushlariga qarshi harakatni, yosh avlod fojiasini tasvirladilar. Ikkinchi jahon urushi arafasida T. Drayzer fashizm mohiyatini fosh etdi va unga qarshi kurashchi obrazini yaratdi. Urushdan keyin J. D. Selinjer, J. Chiver, J. Apdayk, U. Stayron, J. Outs prozasining bosh qahramoni – maʼnaviyatsiz jamiyatda oʻz qobiliyatini roʻyobga chiqara olmaydigan shaxs. Bu yozuvchilarning koʻpgina asarlari oʻrta sinf deb atalgan toifadagi odamlarga, yoshlarga bagʻishlangan. 20-asr Amerika sheʼriyatida xilma-xil gʻoyaviy-badiiy yechimlarni koʻramiz. Amerika Qoʻshma Shtatlari ning ilmiy-sarguzasht va hajv adabiyoti (A. Azimov, A. Klark va boshqalar) oʻziga xos mavzularning boyligi bilan ajralib turadi. Badiiy-hujjatli roman janri ayniqsa rivoj topdi. Amerika adabiyotining eng yaxshi namunalari „Tom togʻaning kulbasi“ (G. BicherStou), „Tom Soyerning sarguzashtlari“, „Geklberri Fin sarguzashtlari“ (M. Tven), „Koʻmir qiroli“ (E. Sinkler) romanlari, J. London, O. Genri, T. Drayzer, O. Karlson, P. Bak, R. Konnel, E. Xeminguey hikoyalari, L. Xyuz sheʼrlari va boshqa asarlar oʻzbek tiliga tarjima qilib nashr etilgan.

=== Meʼmorligi ===
Yevropaliklar Shimoliy Amerikaga kelmaslaridan oldin indeyslarning oʻziga xos meʼmorligi boʻlgan. Irokezlar „uzun uylar“ deb atalgan turar joylar yaratgan boʻlsalar, Pueblo indeyslari „pueblo“ qishloq uylarini qurganlar. Ingliz, golland va fransuz mustamlakachilari Amerika Qoʻshma Shtatlari ga Yevropa anʼanalarini keltirdilar. Dastlabki binolar barokko uslubida qurilgan. Ular sodda boʻlib, nAmerika Qoʻshma Shtatlari lar kam ishlatilgan. 18-19-asrlarda Amerika Qoʻshma Shtatlari  meʼmorligida klassitsizm uslubi hukm surdi. Bu uslubda davlat va jamoat binolari (Vashingtondagi Oq uy, Nyu-Yorkdagi Eski ratusha – shahar idorasi), ibodatxona va boshqa qurildi. Keyinroq quramalik va dabdabalilik kuchaydi [Vashingtondagi Kapitoliy (kongress) binosi]. Fuqarolar urushidan soʻng Amerika Qoʻshma Shtatlari  meʼmorligi yuksalish yuliga oʻtdi. Amerika Qoʻshma Shtatlari ning bir qancha isteʼdodli meʼmorlari T. Richardson, J. O. Ryoblin, U. O. Reblinglar qurilish texnikasi rivojiga katta hissa qoʻshdilar (Bruklin koʻprigi). 20-asr Amerika Qoʻshma Shtatlari  meʼmorligi, asosan, texnika va iqtisod surʼatiga bogʻliq holda rivojlandi. 20-asrning 20-30-yillarida Amerikaning bir qancha shaharlarida (Nyu-York, LosAnjeles, Chikago va boshqalar) nihoyatda baland binolar qurildi. Amerikaning eng isteʼdodli meʼmorlari L. Salli-ven va F. L. Rayt yangi texnika imkoniyatlarini estetik tushunishga intildilar: L. Salliven koʻp odam sigʻadigan katta binolar uchun poʻlat toʻsinli konstruksiyani ishlab chiqsi, F. L. Rayt esa kichik bino loyihalari ustida ishladi, ayni vaqtda bir necha baland hamda baʼzi maʼmuriy binolar loyihasi ham 30-yillar oʻrtalarida chizildi. Amerika Qoʻshma Shtatlari ga Yevropadan mashhur meʼmorlar: V. Gropius, M. Breyner, L. Mis van der Roe, E. Mendelson, R. Neytra, E. Sa-ariyenen va boshqa keldilar. Ular hozirgi zamon Amerika Qoʻshma Shtatlari  meʼmorligiga asos soldilar. Ikkinchi jahon urushi-yillari Amerika Qoʻshma Shtatlari da yigʻma qurilish rivojlandi. Urushdan soʻng „Poʻlat va alyuminiy“ meʼmorligi ragʻbatlantirildi, meʼmoriy shakllarning „universal uslubi“ taraqqiy etdi (L. Mis van der Roe asarlari). 50-yillarning oxirida yangi klassitsizmning yangicha nusxasi paydo boʻldi (E. D. Stoun, M. Yamasaki kabi meʼmorlar). 60-80-yillar inshootlari hajmining kattaligi, geometrik miqyoslarining salmoqliligi, meʼmoriy yunalishlarning betartibligi bilan ajralib turadi (Nyu-Yorkdagi Xalqaro savdo markazining 412&nbsp;m balandlikdagi 110 kavatli minorasi, 1971–73, meʼmorlar M. Yamasaki, E. Rot; Chikagodagi „Sire va Robak“ savdo konsernining 442&nbsp;m balandlikdagi minorasi, 1972–75, „SOM“ firmasi meʼmorlari; Minne-apolisdagi bank binosi, 1969–73, meʼmor G. Birkerts va boshqa; San-Fransiskodagi „Xayat Rijensi“ mehmonxonasi, 1973, „Jon Portmen va boshqa“ firmasi hamda Los-Anjelesdagi „Bonavantyur“, 1978, meʼmor J. Portmen).

=== Tasviriy sanʼati ===
Amerika Qoʻshma Shtatlari ning yerli xalqi – indeyslarning Amerika Qoʻshma Shtatlari ga boshqa mamlakatlardan kelgan xalqlar sanʼatidan farklanuvchi oʻziga xos qadimiy sanʼati bor. Indeyslar sanʼati diniy xarakterdagi yogʻoch haykallar, nAmerika Qoʻshma Shtatlari li sopol idishlar, guldor matolar, bizon terisiga tushirilgan nAmerika Qoʻshma Shtatlari  va rasmlar, zebziynatlardan iborat. Amerika Qoʻshma Shtatlari  yerlari yevropaliklar tomonidan mustamlakaga aylantirilgan davrdan 18-asr oʻrtalarigacha mahalliy tasviriy sanʼatda (yevropaliklar sanʼati) barokko uslubining soddalashtirilgan shakllari bilan yaratilgan taqlidiy asarlar tarqalgan. 18-asr oxiri va 19-asr boshlarida Amerika Qoʻshma Shtatlari da rassomlar – G. Styuart, J. Trammbal, T. Salli ijod qildilar. Amerika Qoʻshma Shtatlari  tasviriy sanʼati rivojida Filadelfiyada tashkil topgan Badiiy akademiyaning (1805) ahamiyati katta boʻldi. 18-asr oxiri va 19-asr boshlarida rivojlangan Amerika Qoʻshma Shtatlari  tasviriy sanʼati 19-asrning 20-50-yillarida tushkunlik davrini boshdan kechirib, 19-asr 2-yarmidan yana yuksaldi. Biron Uoldo, U. Maunt kabi realist rassomlar ijodida xalq turmushini jonli va haqqoniy ifodalashga intilish seziladi. 19-asrning 2-yarmida ijod qilgan va Amerika sanʼatini yuksak darajaga kutargan rassomlar orasida U. Gomer, T. Itkins, J. Uistlerlar alohida oʻrin tutadi. Rassomlik sanʼatining tarkib topishiga T. Nast, haykaltaroshlikka esa O. Sent-Godens hissa qoʻshgan. 19-asr oxiri va 20-asr boshlarida Amerika Qoʻshma Shtatlari  tasviriy sanʼatida impressionizm, simvolizm, modernizm (Ch. Xessem, M. Preidergast) oqimlari paydo boʻldi. 20-asr boshlarida haykaltarosh J. Bernard, rassomlardan J. Pensell, J. Sloan va J. Bellouz kabilar ijod qildilar. Amerika Qoʻshma Shtatlari  tasviriy sanʼatida rassom R. Kent alohida oʻrin tutadi. R. Kent shimoliy manzaralari va kitob suratkashligining mohir ustasi sifatida jahonga tanilgan. Portretchi I. Olinskiy, amerika xalqi turmushini haqqoniy tasvirlovchi aka-uka R. va M. Soyerlar, haykaltarosh M. Filde kabilar ham mashhur.

== Musiqasi ==
Amerika Qoʻshma Shtatlari  musiqiy madaniyati Yevropa va Afrikadan olingan musiqiy shakllar, janrlar va uslublar hamda Amerika qitʼasida qadimdan mavjud boʻlgan musiqiy anʼanalar omuxtasi tarzida tarkib topdi. Indeyslarning musiqa madaniyati bir ovozli va pasayib boruvchi ohangli qoʻshiq hamda raqslardan iborat boʻlgan. Amerikaning dastlabki yarim professional musiqachilari – U. Billings, E. Lou, J. Morgan (18-asr oxiri); ular ijodida dastlabki kelgindilarning diniy qoʻshiqlari amerikacha musiqaga xos yangi shaklga kirdi. 19-asrning 2-yarmidan boshlab Amerika Qoʻshma Shtatlari ga Yevropa mamlakatlaridan musiqachilar, kompozitorlar kelib, Amerika musiqa madaniyati rivojiga hissa qoʻshdilar. Ular simfonik orkestrlar, musiqa oʻquv yurtlari va jamiyatlari, teatrlar tashkil etishdi. 1883-yil Nyu-Yorkda mashhur „Metropoliten opera“ teatri ochildi. Shotlandiyalik Edvard Mak Douell Amerika Qoʻshma Shtatlari  professional kompozitorlik maktabiga asos soldi. L. Armstrong, B. Gudmen, Dyuk Ellington kabi musiqachilar jaz sanʼatini rivojlantirdilar. Kompozitor va pianinochi Jorj Gershvinning 1935-yilda sahnalashtirilgan „Porgi va Bess“ operasi Amerikaning haqiqiy milliy operasi sifatida musiqa tarixiga kirdi. 20-asr 30-yillarida „Kompozitorlar uyushmasi“ va „Ishchi musiqachilar uyushmasi“ atrofida toʻplangan kompozitorlarning ijodiy faoliyati avj oldi. Amerika Qoʻshma Shtatlari  kompozitorlaridan – L. Bernstayn, S Barber, J. K. Menotti, U. Shumen, dirijyorlardan – Yu. Ormandi, L. Stokovskiy, pianinochi – V. Klaybern, skripkachilardan – I. Menuxin, Isaak Stern, mashhur negr qoʻshiqchilari – Pol Robson va Marian Anderson, qoʻshiqchi kompozitor Pit Siger, musiqashunoslar – O. Kinkeldi, P. Lang, N. Slominskiy va boshqalarlar Amerika Qoʻshma Shtatlari  musiqa tarixida salmoqli oʻrin tutadi. Mamlakatda bir necha mashhur orkestrlar, opera teatrlari, yirik musiqa oʻquv yurtlari, maktablari bor. Mashhur skripkachi Isaak Stern, qoʻshiqchi kompozitor Pit Siger, Beni Gudmen rahbarligidagi orkestr va boshqa turli vaqtlarda Oʻzbekistonda gastrodda boʻlgan.

=== Teatri ===
Shimoliy Amerika hududida teatr sanʼati boʻlganligi haqidagi dastlabki maʼlumot 17-asrga oid. Oʻsha paytlarda ingliz missionerlari xristianlikni targʻib qilish uchun diniy pyesalarni sahnalashtirar edilar. 18-asrda asosan Angliyadan kelgan teatr guruhlari spektakllar qoʻyishardi. 1716-yilda Uilyamsburgda (Virginiya shtati) birinchi teatr binosi qurildi. Angliyadan kelgan L. Xallem teatri shu binoda faoliyatini boshladi. U Shekspirning „Venetsiyalik savdogar“ pyesasini sahnaga qoʻydi. Amerika Qoʻshma Shtatlari  professional teatri shu tariqa boshlandi. Uning repertuar asosini ingliz dramaturgiyasi tashkil qilgan edi. 18-asr oxiridan boshlab Amerika dramaturglarining (koʻpincha U. Danlep) asarlari qoʻyiladigan boʻldi. 18-asr oxiri – 19-asr boshlarida yirik shaharlarda teatrlar tashkil qilindi: „Park“, „Chetem“, „Baueri“ (Nyu-York), „Chestnat Strit“ (Filadelfiya), „Tremont“ (Boston) va boshqa 19-asr ikkinchi yarmida koʻchma guruhlar hisobiga teatrlar soni ortdi. Bu teatrlarda maʼlum bir pyesani qoʻyish uchun guruh yigʻish, spektaklni foyda bermay qolguncha koʻrsatib, soʻng guruhni tarkatib yuborish va boshqa pyesa hamda guruh izlash, ularda yetakchi oʻrinni egallagan „yulduzlar“dan foydalanish odat tusiga kirgan edi. Bu hol Nyu-Yorkning Brodvey kuchasida joylashgan teatrlarda ham roʻy berdi. 30-yillarda ishchi teatrlari maydonga keldi. 1927-yilda J. Louson va M. Gold „Yangi dramaturglar teatri“ tashkil qilib, „Xoboken Blyuz“ (M. Gold) va „Internatsional“ (J. Louson) kabi asarlarni sahnalashtirdi. Shu-yillarda „Reper-tuarli fuqaro teatri“ va 158 federal teatr ochildi. Ammo iqtisodiy tanazzul natijasida ilgʻor teatrlar birin-ketin yopilib, yana Brodvey teatrlari hukmron boʻlib qoldi. Ikkinchi jahon urushidan keyin „Brodveydan tashqari“ teatrlar maydonga keldi: „Kriket“, „Grinuich-Myuz“, „Living“, „Sheridan Skver pleyxaus“ va boshqa 1957-yilda NyuYorkda „Brodveydan tashqari“ teatrlar uyushmasi tashkil etildi. 1964-yilda NyuYorkda „Linkoln sanʼat markazi doimiy teatri“ ochildi. 70-yillarda Texas, Kaliforniya, Florida, Rod-Aylend va boshqa shtatlarda mintaqa teatrlari tashkil topdi. Tennessi, Viskonsin, Oklaxoma, Minnesota shtatlarida bolalar teatrlari ishlaydi. 50- 80-yillardagi Amerika Qoʻshma Shtatlari ning yetakchi dramaturglari – A. Miller, T. Uilyame, E. Olbi, J. Gelber, L. Xensberi, J. Boldun, D. Reyb va b; taniqli rejissorlar – J. Papp, E. Kazan, J. Bek, J. Chaykin, P. Shuman, D. Makbet, E. Sherin, D. OʻNil, J. Uord; aktyorlar – R. Stayger, L. Kobb, J. Fonda, J. Xarris, M. Stepplton, S. Puatye, D. Din, D. Jons va boshqa Turli millatlarning ishchi tashkilotlari huzurida havaskorlik toʻgaraklari mavjud. Teatr kadrlari universitetlarning maxsus fakultetlarida, xususiy drama studiyalarida tayyorlanadi.

=== Kinosi ===
Amerika Qoʻshma Shtatlari da kino sanʼati rivojlana boshlashi arafasida, 1893-yilda T. A. Edison „kinetoskop“ni ixtiro qildi. Mamlakatda uch-yildan keyin kino ishlab chiqarish boshlandi. 1908-yildan Hollywood (LosAnjeles yaqinida) Amerika Qoʻshma Shtatlari  kinematografiyasi markazi boʻlib qoldi. Isteʼdodli rejissor D. U. Griffit yaratgan „Millatning tugʻilishi“ (1915), „Chidab boʻlmaslik“ (1916), „Sindirilgan novdalar“ (1919) kabi tarixiy filmlar mustaqil sanʼat sifatida kinoga asos soldi. L. Gish, R. Bartelmes, M. Pikford, K. Marsh, T. Ins, S.de Mill va boshqa kino sanʼati namoyandalari kinematografiya tarixida oʻchmas iz qol-dirdi. 20-yillarda „Shimoldan kelgan Nanuk“ (rejissor R. Flaerti, 1922), „Janubiy dengizlarning Moanasi“ (rejissor R. Flaerti, 1926), „Ochkoʻzlik“ (rejissor E. Shtrogeym, 1924), „Ulugʻ namoyish“ (rejissor K. Vidor, 1925) kabi filmlar yaratildi. Ovozsiz kino sanʼatida Ch. Chaplin, G. Lloyd, B. Kiton, R. Arbekl, Ch. Konklin kabi kino qiziqchilari yetishib chiqdi. 20-yillarda kino ishlab chiqarish „Metro-Goldvin-Mayer“, „Kolumbiya“, „Paramaunt“, „Uorner Brazers“ degan asosiy kinokompaniyalar ixtiyorida boʻldi. „Rizqi-roʻzimiz“ (rejissor K. Vidor, 1934), „Men surgundan qochganman“ (rejissor Le Roy, 1932), „Gʻazab“ (rejissor F. Lang, 1935), „Jin koʻcha“ (1937) 30-yillarning eng yaxshi filmlaridandir. Ikkinchi jahon urushi-yillarida „Yettinchi xoch“ (rejissor F. Sinneman, 1943), „Shimol yulduzi“ (rejissor L. Maylstoun, 1943), „Moskvaga safar“ (rejissor J. Uorner, 1943) kabi filmlar paydo boʻldi. 50-yillarda Hollywood koʻp seri yal i filmlar chiqara boshladi: „Ben-Gur“, „Spartak“, „Kleopatra“ va boshqa „Nyu-York maktabi“ deb atalgan ilgʻor maktab kinematografchilari „Bauerida“ (1956), „Qayt, Afrika“ (1959), „Oʻqraygan koʻz“, „Soyalar“, „Aloqdchi“ kabi filmlarni yaratdilar. 60-yillardagi Amerika Qoʻshma Shtatlari  kinofilmlarining eng yaxshilari qatoriga „Bonni va Klayd“ (A. Peni, 1966), „Favqulodda hodisa“ (S. Lyumet, 1967), „Janubning diqqinafas tunida“ (M. Nikole, 1967), „Bitiruvchi“ (1968) kabilar kiradi. 70-80-yillarda koʻngilochar va sarguzasht filmlar, „dahshat“ va „falokat“ filmlari chiqarishga kirishib ketildi. Amerika Qoʻshma Shtatlari  kinoaktyorlari – B. Lankaster, S. Tresi, M. Brando, G. va D. Fondalar, D. Xofman. Amerika Qoʻshma Shtatlari da kino sanʼati oʻquv va ilmiy tadqiqot muassasalari, jumladan, Kino sanʼati akademiyasi (1927-yilda asos solingan) bor, u har-yili mamlakat va chet ellarda yaratilgan eng yaxshi filmlarga „Oscar“ mukofotini beradi.

== Hududiy boʻlinishi ==
{{Asosiy|AQShning hududiy boʻlinishi}}

Amerika Qoʻshma Shtatlari  maʼmuriy jihatdan 50 shtatga va 1 federal okrugga boʻlinadi.

# [[Aydaho]]
# [[Ayova]]
# [[Alabama]]
# [[Alyaska]]
# [[Arizona]]
# [[Arkanzas]]
# [[Vayoming]]
# [[Vashington]]
# [[Vermont]]
# [[Virjiniya|Virginiya]]
# [[Viskonsin]]
# [[Gavayi]]
# [[Delaver]]
# [[Jorjiya]]
# [[Gʻarbiy Virjiniya]]
# [[Illinoys]]
# [[Indiana]]
# [[Kaliforniya]]
# [[Kanzas]]
# [[Kentukki]]
# [[Kolorado]]
# [[Konnektikut]]
# [[Luiziana]]
# [[Massachusetts|Massachusets]]
# [[Minnesota]]
# [[Missisipi (shtat)|Missisipi]]
# [[Missuri]]
# [[Michigan]]
# [[Montana]]
# [[Meyn]]
# [[Merilend]]
# [[Nebraska]]
# [[Nevada]]
# [[Nyu-Xempshir]]
# [[Nyu-Jersi]]
# [[New York (shahar)|Nyu-York]]
# [[Nyu-Meksiko]]
# [[Ogayo]]
# [[Oklahoma]]
# [[Oregon]]
# [[Pennsilvaniya|Pensilvaniya]]
# [[Rod-Aylend]]
# [[Shimoliy Dakota]]
# [[Shimoliy Karolina]]
# [[Tennessi]]
# [[Texas]]
# [[Florida]]
# [[Janubiy Dakota]]
# [[Janubiy Karolina]]
# [[Yuta]]
== Sanoati ==
Amerika Qoʻshma Shtatlari  sanoati dunyodagi eng qudratli davlat hisoblanadi. Davlatda koʻmir qazib olish, elektr energetika kabi va koʻplab tarmoqlar asosan, Vashington va Nyu-Yorkda eng katta markazlari mavjud. Amerika Qoʻshma Shtatlari  sanoati eng qudratli boʻlib, eng yuqori sifatli mahsulotlar ishlab chiqaradi. 2023-yil uchun Sanoat ishlab chiqarish boʻyicha dunyoda 1-oʻrinda turadi.

== Manbalar ==
{{manbalar}}

== Oʻqish uchun ==
{{refbegin|30em}}
* {{kitob manbasi |title=Regulating Wall Street: The Dodd-Frank Act and the New Architecture of Global Finance |ref=Acharya10 |first1=Viral V. |last1=Acharya |first2=Thomas F. |last2=Cooley |first3=Matthew P. |last3=Richardson |first4=Ingo |last4=Walter |page=592 |publisher=Wiley |year=2010 |isbn=978-0-470-76877-8}}
* {{kitob manbasi |title=The Half Has Never Been Told: Slavery and the Making of American Capitalism |first1=Edward E. |last1=Baptist |publisher=Basic Books |year=2014 |isbn=978-0-465-00296-2}}
* {{jurnal manbasi |last1=Barth |first1=James |first2=John |last2=Jahera |title=US Enacts Sweeping Financial Reform Legislation |ref=Barth10 |journal=Journal of Financial Economic Policy |volume=2 |issue=3 |year=2010 |pages=192–195 |doi=10.1108/17576381011085412 | issn = 1757-6385 }}
* {{kitob manbasi |last1=Berkin |first1=Carol |last2=Miller |first2=Christopher L. |last3=Cherny |first3=Robert W. |last4=Gormly |first4=James L. |title=Making America: A History of the United States, Volume I: To 1877 |url=https://books.google.com/books?id=cyEI21RClZkC |publisher=Cengage Learning |year=2007 |ref=Berkin |page=75 |isbn=978-0-618-99485-4}}
* {{jurnal manbasi |last1=Bianchine |first1=Peter J. |last2=Russo |first2=Thomas A. |year=1992 |title=The Role of Epidemic Infectious Diseases in the Discovery of America |volume=13 |issue=5 |pages=225–232 |ref=Bianchine |doi=10.2500/108854192778817040 |pmid=1483570 |journal=Allergy and Asthma Proceedings}}
* {{kitob manbasi |last=Blakeley |first=Ruth |date=2009 |title=State Terrorism and Neoliberalism: The North in the South |url=https://www.routledge.com/books/details/9780415462402/ |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-68617-4|ref=Blakeley}}
* {{kitob manbasi |last1=Boyer |first1=Paul S. |last2=Clark Jr. |first2=Clifford E. |last3=Kett |first3=Joseph F. |last4=Salisbury |first4=Neal |last5=Sitkoff |first5=Harvard |last6=Woloch |first6=Nancy |title=The Enduring Vision: A History of the American People |ref=Boyer |year=2007 |url=https://books.google.com/books?id=9KT3lI76-0cC |publisher=Cengage Learning |page=588 |isbn=978-0-618-80161-9}}
* {{kitob manbasi|last= Brokenshire |first=Brad |title=Washington State Place Names |url=https://archive.org/details/washingtonstatep00brok_0 |url-access= registration |page= [https://archive.org/details/washingtonstatep00brok_0/page/49 49] |year=1993 |publisher=Caxton Press |isbn=978-0-87004-562-2 }}
* {{kitob manbasi |first=Colin G. |last=Calloway |title=New Worlds for All: Indians, Europeans, and the Remaking of Early America |url=https://books.google.com/books?id=edYbAZ7ECEoC |publisher=JHU Press |ref=Calloway1998 |page=229 |isbn=978-0-8018-5959-5 |year=1998}}
* {{kitob manbasi |first=Juan |last=Cobarrubias |title=Progress in Language Planning: International Perspectives |url=https://books.google.com/books?id=x9KoAkzfVqIC&pg=PA195 |year=1983 |publisher=Walter de Gruyter |isbn=978-90-279-3358-4}}
* {{kitob manbasi|first=Marcus |last= Cowper|title=National Geographic History Book: An Interactive Journey|url=https://books.google.com/books?id=J8dNX2PqOpcC&pg=PT67|date= 2011|publisher=National Geographic Society|isbn=978-1-4262-0679-5}}
* {{kitob manbasi|last=Davis |first=Kenneth C. |title=Don't know much about the Civil War |ref=Davis96 |publisher=William Marrow and Co. |location=New York |year=1996 |url=https://archive.org/details/dontknowmuchabou00davi_1/page/518 |isbn=978-0-688-11814-3 |page=[https://archive.org/details/dontknowmuchabou00davi_1/page/518 518] }}
* {{kitob manbasi |last1=Daynes |first1=Byron W. |last2=Sussman |first2=Glen |title=White House Politics and the Environment: Franklin D. Roosevelt to George W. Bush |ref=Daynes |publisher=Texas A&M University Press |year=2010 |page=320 |url=https://archive.org/details/whitehousepoliti0000dayn |url-access=registration |isbn=978-1-60344-254-1 |oclc=670419432 |quote=Presidential environmental policies, 1933–2009}}
* {{kitob manbasi |first1=Jon M |last1=Erlandson |first2=Torben C |last2=Rick |first3=Rene L |last3=Vellanoweth |title=A Canyon Through Time: Archaeology, History, and Ecology of the Tecolote Canyon Area, Santa Barbara County |location=California |url=https://books.google.com/books?id=GeTv2lmb79UC&pg=PA19 |year=2008 |publisher=University of Utah Press |isbn=978-0-87480-879-7}}
* {{kitob manbasi|first=Brian M. |last=Fagan|title=Ancient Lives: An Introduction to Archaeology and Prehistory|url=https://books.google.com/books?id=_9lqCwAAQBAJ&pg=PA390|date=2016|publisher=Routledge|isbn=978-1-317-35027-9}}
* {{kitob manbasi |first1=Sylvan G. |last1=Feldstein |first2=Frank J. |last2=Fabozzi |title=The Handbook of Municipal Bonds |ref=Feldstein |publisher=John Wiley & Sons |year=2011 |page=1376 |url=https://books.google.com/books?id=Juc4fb1Fx1cC |isbn=978-1-118-04494-0}}
* {{jurnal manbasi |last1=Ferguson |first1=Thomas |last2=Rogers |first2=Joel |ref=Ferguson |year=1986 |title=The Myth of America's Turn to the Right |journal=The Atlantic|volume=257 |issue=5 |pages=43–53 |url=https://www.theatlantic.com/past/docs/issues/95dec/conbook/fergrt.htm |access-date=11-mart 2013-yil}}
* {{jurnal manbasi|last1=Fladmark|first1=K.R.|title=Routes: Alternate Migration Corridors for Early Man in North America |journal=American Antiquity |volume=44 |issue=1 |year=2017 |pages=55–69 |issn=0002-7316 |doi=10.2307/279189 |jstor=279189|s2cid=162243347}}
* {{kitob manbasi|first=Tim|last= Flannery|title=The Eternal Frontier: An Ecological History of North America and Its Peoples |url=https://books.google.com/books?id=mkkyBgAAQBAJ |date=2015 |publisher=Open Road + Grove/Atlantic|isbn=978-0-8021-9109-0}}
* {{kitob manbasi |last1=Fraser |first1=Steve |first2=Gary |last2=Gerstle |ref=Fraser |title=The Rise and Fall of the New Deal Order: 1930–1980 |series=American History: Political science |url=https://books.google.com/books?id=yd4GqkP5XYgC&pg=PA229 |year=1989 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-0-691-00607-9 |page=311}}
* {{kitob manbasi |last=Gaddis |first=John Lewis |title=The United States and the Origins of the Cold War, 1941–1947 |url=https://archive.org/details/unitedstatesorig0000gadd |year=1972 |publisher=Columbia University Press |isbn=978-0-231-12239-9 }}
* {{kitob manbasi|first=Daniel J.|last= Gelo|title=Indians of the Great Plains |url=https://books.google.com/books?id=KBBmDwAAQBAJ&pg=PT79|date=2018|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-351-71812-7}}
* {{kitob manbasi |first=Ofelia |last=García |title=Bilingual Education in the 21st Century: A Global Perspective |url=https://books.google.com/books?id=bW6V__K95ckC&pg=PT167 |year=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-5978-7}}
* {{kitob manbasi|last=Gold |first=Susan Dudley |title=United States V. Amistad: Slave Ship Mutiny |ref=Gold2006 |publisher=Marshall Cavendish |year=2006 |page=[https://archive.org/details/unitedstatesvami0000gold/page/144 144] |url=https://archive.org/details/unitedstatesvami0000gold/page/144 |isbn=978-0-7614-2143-6 }}
* {{kitob manbasi |last=Gordon |first=John Steele |ref=Gordon |title=An Empire of Wealth: The Epic History of American Economic Power |year=2004 |publisher=HarperCollins |url=https://archive.org/details/empireofwealthth00gord|url-access=registration |isbn=978-0-06-009362-4 }}
* {{kitob manbasi |last1=Graebner |first1=Norman A. |last2=Burns |first2=Richard Dean |last3=Siracusa |first3=Joseph M. |ref=Burns2008 |title=Reagan, Bush, Gorbachev: Revisiting the End of the Cold War |url=https://books.google.com/books?id=r71u_AgE7iYC&pg=PA142 |year=2008 |publisher=Greenwood Publishing Group |series=Praeger Security International Series |isbn=978-0-313-35241-6 |page=180}}
* {{kitob manbasi|first1=Michael Robert |last1=Haines |first2=Michael R. |last2= Haines |first3=Richard H. |last3=Steckel |title=A Population History of North America |url=https://books.google.com/books?id=BPdgiysIVcgC&pg=PA12 |date= 2000 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-49666-7 }}
* {{kitob manbasi |title=The Routledge Handbook of Poverty in the United States|editor1-first=Stephen|editor1-last=Haymes|editor2-first= Maria|editor2-last=Vidal de Haymes|editor3-first= Reuben|editor3-last= Miller |publisher=Routledge |url=https://www.routledge.com/books/details/9780415673440/ |year=2014 |isbn=978-0-415-67344-0|ref=Haymes et al}}
* {{kitob manbasi |first1=William A. |last1= Haviland |first2=Dana |last2= Walrath |first3=Harald E.L.|last3= Prins |title=Evolution and Prehistory: The Human Challenge |url=https://books.google.com/books?id=9_qGhW338KQC&pg=PA219|date=2013|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-285-06141-2}}
* {{kitob manbasi |last1=Hoopes |first1=Townsend |last2=Brinkley |first2=Douglas |title=FDR and the Creation of the U.N |url=https://archive.org/details/fdrcreationofun00hoop |url-access=registration |year=1997 |publisher=Yale University Press |isbn=978-0-300-08553-2 }}
* {{kitob manbasi |first=Thomas N. |last=Ingersoll |title=The Loyalist Problem in Revolutionary New England |url=https://books.google.com/books?id=qwdQDQAAQBAJ&pg=PA208 |year=2016 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-1-107-12861-3}}
* {{kitob manbasi|first=Moira |last=Inghilleri |title=Translation and Migration |url=https://books.google.com/books?id=h1yuDQAAQBAJ&pg=PT117 |year=2016 |publisher=Taylor & Francis |isbn=978-1-315-39980-5}}
* {{kitob manbasi |last=Jacobs |first=Lawrence R. |title=Health Care Reform and American Politics: What Everyone Needs to Know: What Everyone Needs to Know |ref=Jacobs10 |publisher=Oxford University Press |year=2010 |isbn=978-0-19-978142-3 |url-access=registration |url=https://archive.org/details/healthcarereform0000jaco }}
* {{kitob manbasi |last=Johnson |first=Paul |title=A History of the American People |year=1997 |publisher=HarperCollins |url=https://books.google.com/books?id=RXSVQjz1_tMC |isbn=978-0-06-195213-5}}
* {{kitob manbasi|title=Encyclopedia of American studies|date=2001|publisher=Grolier Educational|editor-last=Kurian |editor-first=George T. |isbn=978-0-7172-9222-6|location=New York|oclc=46343385}}
* {{kitob manbasi|first=Paul |last= Joseph|title=The Sage Encyclopedia of War: Social Science Perspectives |url=https://books.google.com/books?id=idw0DQAAQBAJ&pg=PA590|date=2016 |publisher=Sage Publications |isbn=978-1-4833-5988-5 }}
* {{kitob manbasi |title=Encyclopedia of Native American Wars and Warfare |series=Facts on File library of American History |last1=Kessel |first1=William B. |last2=Wooster |first2=Robert |year=2005 |publisher=Infobase Publishing|url=https://books.google.com/books?id=laxSyAp89G4C |isbn=978-0-8160-3337-9 |page=398 |ref=Kessel}}
* {{kitob manbasi |first1=David S. |last1=Kidder |first2=Noah D. |last2=Oppenheim |title=The Intellectual Devotional: American History: Revive Your Mind, Complete Your Education, and Converse Confidently about Our Nation's Past |url=https://books.google.com/books?id=PF39tMiwmWcC&pg=PA91 |year=2007 |publisher=Rodale |isbn=978-1-59486-744-6}}
* {{kitob manbasi|title=One Nation Under God: How Corporate America Invented Christian America |first1=Kevin M. |last1=Kruse |publisher=Basic Books |year=2015 |isbn=978-0-465-04949-3 |url=https://archive.org/details/onenationundergo0000krus }}
* {{kitob manbasi |last=Leckie |first=Robert |title=None died in vain: The Saga of the American Civil War |ref=Leckie |publisher=Harper-Collins |url=https://books.google.com/books?id=gvIeAAAAMAAJ |location=New York |year=1990 |page=682 |isbn=978-0-06-016280-1}}
* {{kitob manbasi|first=Craig|last= Lockard|title=Societies, Networks, and Transitions, Volume B: From 600 to 1750|url=https://books.google.com/books?id=k91sCgAAQBAJ&pg=PA315|year=2010|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-111-79083-7}}
* {{kitob manbasi |first1=Donna |last1=Martinez|first2=Jennifer L. Williams |last2=Bordeaux|title=50 Events That Shaped American Indian History: An Encyclopedia of the American Mosaic &#91;2 volumes&#93;|url=https://books.google.com/books?id=KnB1DQAAQBAJ&pg=PA19|date= 2016|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-4408-3577-3}}
* {{kitob manbasi|first1=Donna |last1=Martinez|first2=Grace |last2=Sage|first3=Azusa |last3=Ono|title=Urban American Indians: Reclaiming Native Space: Reclaiming Native Space |url=https://books.google.com/books?id=2HjEDAAAQBAJ&pg=PA4|date=2016|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-4408-3208-6}}
* {{kitob manbasi |first=Eric |last=Martone |title=Italian Americans: The History and Culture of a People |url=https://books.google.com/books?id=MHJ1DQAAQBAJ&pg=PA504 |year=2016 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-61069-995-2}}
* {{kitob manbasi |last=Leffler |first=Melvyn P. |editor-last=Westad |editor-first=Odd Arne |year=2010 |chapter=The emergence of an American grand strategy, 1945–1952 |title=The Cambridge History of the Cold War |volume=1: Origins |pages=67–89 |location=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-83719-4 |oclc=309835719 |language=inglizcha }}
* {{kitob manbasi |last=Lemon |first=James T. |editor1-first=Robert D. |editor1-last=Mitchell |editor2-first=Paul A. |editor2-last=Groves |title=North America: the historical geography of a changing continent |chapter=Colonial America in the 18th Century |publisher=Rowman & Littlefield |chapter-url=https://cascourses.uoregon.edu/geog471/wp-content/uploads/2010/01/Lemon.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130123135724/https://cascourses.uoregon.edu/geog471/wp-content/uploads/2010/01/Lemon.pdf |archive-date=23-yanvar 2013-yil |year=1987 |ref=Lemon}}
* {{kitob manbasi |last=Lien |first=Arnold Johnson |title=Studies in History, Economics, and Public Law |volume=54 |ref=Lien |publisher=Columbia University |location=New York |year=1913 |page=604 |url=https://books.google.com/books?id=UYpVAAAAYAAJ}}
* {{kitob manbasi |first=Karen Woods |last=Weierman |title=One Nation, One Blood: Interracial Marriage In American Fiction, Scandal, And Law, 1820–1870 |year=2005 |publisher=University of Massachusetts Press |url=https://books.google.com/books?id=24mIQuLBuN8C&pg=PA44 |isbn=978-1-55849-483-1 |page=214}}
* {{kitob manbasi |last=Levenstein |first=Harvey |title=Revolution at the Table: The Transformation of the American Diet |url=https://archive.org/details/revolutionattabl0000leve_d6o6 |ref=Levenstein |publisher=University of California Press |location=Berkeley and Los Angeles |year=2003 |isbn=978-0-520-23439-0}}
* {{jurnal manbasi |last1=Mann |first1=Kaarin |year=2007 |ref=Mann |title=Interracial Marriage in Early America: Motivation and the Colonial Project |journal=Michigan Journal of History |issue=Fall |url=https://www.umich.edu/~historyj/docs/2007-fall/Interracial_Marriage_in_Early_America_Mann.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130515063053/https://www.umich.edu/~historyj/docs/2007-fall/Interracial_Marriage_in_Early_America_Mann.pdf |archive-date=15-may 2013-yil }}
* {{kitob manbasi|first=David J. |last=Meltzer|title=First Peoples in a New World: Colonizing Ice Age America |url=https://books.google.com/books?id=Rnc-bg2voI8C&pg=PA129 |date=2009 |publisher=University of California Press |isbn=978-0-520-94315-5}}
* {{kitob manbasi|author=The New York Times |title=The New York Times Guide to Essential Knowledge: A Desk Reference for the Curious Mind |edition=2nd |url=https://archive.org/details/newyorktimesguid00 |year=2007 |publisher=St. Martin's Press |isbn=978-0-312-37659-8 }}
* {{kitob manbasi |first=Mary |last=Mostert |title=The Threat of Anarchy Leads to the Constitution of the United States |url=https://books.google.com/books?id=jntSQ-yn66AC&pg=PA18 |year=2005 |publisher=CTR Publishing, Inc. |isbn=978-0-9753851-4-2}}
* {{kitob manbasi |first=Peter S. |last=Onuf |title=The Origins of the Federal Republic: Jurisdictional Controversies in the United States, 1775–1787 |url=https://books.google.com/books?id=WcUgLPqmfuYC |year=2010 |publisher=University of Pennsylvania Press |isbn=978-0-8122-0038-6}}
* {{kitob manbasi|first1=Theda |last1= Perdue|first2=Michael D |last2=Green|title=The Columbia Guide to American Indians of the Southeast|url=https://books.google.com/books?id=-RBJCyp2bFIC&pg=PA40|date= 2005|publisher=Columbia University Press|isbn=978-0-231-50602-1}}
* {{kitob manbasi |last=Price |first=David A. |title=Love and Hate in Jamestown: John Smith, Pocahontas, and the Start of a New Nation |publisher=Random House |url=https://books.google.com/books?id=_EFbS_7fFcYC |year=2003|isbn=978-0-307-42670-3 }}
* {{kitob manbasi |last=Quirk |first=Joel |title=The Anti-Slavery Project: From the Slave Trade to Human Trafficking |ref=Quirk |year=2011 |publisher=University of Pennsylvania Press |url=https://books.google.com/books?id=qqxK4KlqKYMC |isbn=978-0-8122-4333-8 |page=344}}
* {{kitob manbasi |last=Ranlet |first=Philip |title=New England Encounters: Indians and Euroamericans Ca. 1600–1850 |ref=Ranlet |publisher=North Eastern University Press |editor-first=Alden T. |editor-last=Vaughan |year=1999}}
* {{kitob manbasi |last=Rausch |first=David A. |title=Native American Voices |url=https://books.google.com/books?id=iyZMeGMgIgEC&q=triangle |ref=Rausch |publisher=Baker Books |location=Grand Rapids |page=180 |year=1994 |isbn=978-0-8010-7773-9}}
* {{kitob manbasi |last=Remini |first=Robert V. |title=The House: The History of the House of Representatives |url=https://books.google.com/books?id=CAM6J6IoQFQC |year=2007 |publisher=HarperCollins |isbn=978-0-06-134111-3}}
* {{kitob manbasi |editor1-last=Richter |editor1-first=Daniel K. |editor2-last=Merrell |editor2-first=James H. |url=https://books.google.com/books?id=ZQnEwUaPAegC |title=Beyond the covenant chain : the Iroquois and their neighbors in Indian North America, 1600–1800 |date=2003 |publisher=Pennsylvania State University Press |isbn=978-0-271-02299-4 |location=University Park |oclc=51306167}}
* {{kitob manbasi |last=Ripper |first=Jason |title=American Stories: To 1877 |year=2008 |ref=Ripper2008 |publisher=M.E. Sharpe |url=https://books.google.com/books?id=vX-fYvoAeHwC |page=299 |isbn=978-0-7656-2903-6}}
* {{kitob manbasi |last=Russell |first=John Henderson |title=The Free Negro in Virginia, 1619–1865 |ref=Russell1913 |publisher=Johns Hopkins University |url=https://archive.org/details/freenegroinvirg00russgoog |year=1913 |page=[https://archive.org/details/freenegroinvirg00russgoog/page/n202 196]}}
* {{kitob manbasi |first=William |last=Safire |title=No Uncertain Terms: More Writing from the Popular "On Language" Column in The New York Times Magazine |url=https://archive.org/details/nouncertainterms00safi |url-access=registration |page=[https://archive.org/details/nouncertainterms00safi/page/199 199] |year=2003 |publisher=Simon and Schuster |isbn=978-0-7432-4955-3}}
* {{kitob manbasi |first=Bunford |last=Samuel |title=Secession and Constitutional Liberty: In which is Shown the Right of a Nation to Secede from a Compact of Federation and that Such Right is Necessary to Constitutional Liberty and a Surety of Union |url=https://archive.org/details/secessionandcon03samugoog |page=[https://archive.org/details/secessionandcon03samugoog/page/n329 323] |year=1920 |publisher=Neale publishing Company}}
* {{kitob manbasi |first= Candace|last= Savage|title=Prairie: A Natural History|url=https://books.google.com/books?id=X1u9BwAAQBAJ&pg=PA55|date=2011|publisher=Greystone Books|isbn=978-1-55365-899-3}}
* {{kitob manbasi |last1=Schneider |first1=Dorothy |last2=Schneider |first2=Carl J. |title=Slavery in America |ref=Schneider |publisher=Infobase Publishing |url=https://books.google.com/books?id=QlemwRTsY20C |year=2007 |page=554 |isbn=978-1-4381-0813-1}}
* {{kitob manbasi |last=Schultz |first=David Andrew |title=Encyclopedia of the United States Constitution |ref=Schultz |year=2009 |publisher=Infobase Publishing |url=https://books.google.com/books?id=f7m713xwK58C |page=904 |isbn=978-1-4381-2677-7}}
* {{kitob manbasi |first=Sandra |last=Sider |title=Handbook to Life in Renaissance Europe |url=https://books.google.com/books?id=JtYy67FsRosC&pg=PA226 |year=2007 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-533084-7}}
* {{kitob manbasi |last=Simonson |first=Peter |title=Refiguring Mass Communication: A History |ref=Simonson |year=2010 |publisher=University of Illinois Press |quote=He held high the Declaration of Independence, the Constitution, and the nation's unofficial motto, ''e pluribus unum'', even as he was recoiling from the party system in which he had long participated. |location=Urbana |url=https://books.google.com/books?id=N6lrAmPlbvIC&pg=PA79 |isbn=978-0-252-07705-0}}
* {{kitob manbasi |last=Smith |first=Andrew F. |year=2004 |title=The Oxford Encyclopedia of Food and Drink in America |ref=Smith2004 |publisher=Oxford University Press |location=New York |pages=131–132 |isbn=978-0-19-515437-5}}
* {{kitob manbasi |last=Soss |first=Joe |editor-last=Hacker |editor-first=Jacob S. |editor2-last=Mettler |editor2-first=Suzanne |ref=Soss |title=Remaking America: Democracy and Public Policy in an Age of Inequality |year=2010 |publisher=Russell Sage Foundation |url=https://books.google.com/books?id=JttyjBoyb3AC |isbn=978-1-61044-694-5 }}
* {{kitob manbasi|ref=Stannard |last=Stannard |first=David E. |title=American Holocaust: The Conquest of the New World |year=1993 |publisher=Oxford University Press |location=New York |url=https://archive.org/details/americanholocaus00stan |isbn=978-0-19-508557-0 }}
* {{jurnal manbasi |ref=Tadman |last=Tadman |first=Michael |title=The Demographic Cost of Sugar: Debates on Slave Societies and Natural Increase in the Americas |url=https://archive.org/details/sim_american-historical-review_2000-12_105_5/page/1534 |journal=American Historical Review |volume=105 |year=2000 |issue=5 |pages=1534–1575 |jstor=2652029|doi=10.2307/2652029 }}
* {{kitob manbasi|ref=Taylor |last=Taylor |first=Alan |title=American Colonies: The Settling of North America |publisher=Penguin Books |location=New York |url=https://archive.org/details/americancolonies00tayl_1 |editor=Eric Foner |year=2002 |isbn=978-0-670-87282-4 }}
* {{kitob manbasi |last=Thornton |first=Russell |title=American Indian Holocaust and Survival: A Population History Since 1492 |volume=186 |series=Civilization of the American Indian |year=1987 |publisher=University of Oklahoma Press |url=https://books.google.com/books?id=9iQYSQ9y60MC&pg=PA49 |isbn=978-0-8061-2220-5 |page=49}}
* {{kitob manbasi|first=Russell |last=Thornton |title=Studying Native America: Problems and Prospects |url=https://books.google.com/books?id=_EA-UwvN_HUC&pg=PA34 |year=1998 |publisher=Univ of Wisconsin Press |isbn=978-0-299-16064-7 }}
* {{kitob manbasi |last=Vaughan |first=Alden T.|title=New England Encounters: Indians and Euroamericans Ca. 1600–1850 |publisher=North Eastern University Press |year=1999}}
* {{kitob manbasi|first1=James M. |last1=Volo|first2=Dorothy Denneen |last2=Volo|title=Family Life in Native America |url=https://books.google.com/books?id=z_bc61ezj0cC&pg=PR11|year=2007|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-0-313-33795-6}}
* {{kitob manbasi |last1=Walton |first1=Gary M. |last2=Rockoff |first2=Hugh |title=History of the American Economy |year=2009 |ref=Walton |publisher=Cengage Learning |url=https://books.google.com/books?id=lyhI1q_E4G0C|isbn=978-0-324-78662-0 }}
* {{jurnal manbasi|last1=Waters|first1=M.R.|last2=Stafford|first2=T W.|title=Redefining the Age of Clovis: Implications for the Peopling of the Americas|journal=Science|volume=315|issue=5815|year=2007|pages=1122–1126|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.1137166|pmid=17322060|bibcode=2007Sci...315.1122W|s2cid=23205379|url=https://semanticscholar.org/paper/2127cb07b275c5be603cef1434db0b167b94c94f}}
* {{kitob manbasi|first1=Edith Brown |last1=Weiss|first2=Harold Karan |last2=Jacobson|title=Engaging Countries: Strengthening Compliance with International Environmental Accords |url=https://books.google.com/books?id=W_JAw31U5qQC&pg=PA180|year=2000|publisher=MIT Press|isbn=978-0-262-73132-4}}
* {{jurnal manbasi |last1=Williams |first1=Daniel K. |year=2012 |ref=Williams |title=Questioning Conservatism's Ascendancy: A Reexamination of the Rightward Shift in Modern American Politics |volume=40 |issue=2 |pages=325–331 |doi=10.1353/rah.2012.0043 |url=https://courses.ttu.edu/secunnin/40.2.williams.pdf |access-date=11-mart 2013-yil |journal=Reviews in American History |s2cid=96461510 |archive-url=https://www.webcitation.org/6FBIifRbH?url=https://courses.ttu.edu/secunnin/40.2.williams.pdf |archive-date=17-mart 2013-yil |seperator= |archivedate=2-may 2013-yil |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130502060923/http://courses.ttu.edu/secunnin/40.2.williams.pdf }}
* {{kitob manbasi|first1=Wendy S. |last1=Wilson|first2=Lloyd M. |last2=Thompson |title=Native Americans: An Interdisciplinary Unit on Converging Cultures |url=https://books.google.com/books?id=Hs0HFU2ZR0IC&pg=PA14|year=1997|publisher=Walch Publishing|isbn=978-0-8251-3332-9}}
* {{kitob manbasi |last=Winchester |first=Simon |title=The men who United the States |url=https://archive.org/details/isbn_9780062079602|url-access=registration |year=2013 |publisher=Harper Collins |isbn=978-0-06-207960-2 |pages=[https://archive.org/details/isbn_9780062079602/page/198 198], 216, 251, 253}}
* {{kitob manbasi |last=Zinn |first=Howard |title=A People's History of the United States |ref=Zinn |year=2005 |publisher=Harper Perennial Modern Classics |isbn=978-0-06-083865-2|title-link=A People's History of the United States }}
{{refend}}

== Havolalar ==
{{qardosh loyihaga ishorat}}
{{Portal|AQSh}}
* [https://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-16761057 Amerika Qoʻshma Shtatlari] , [[BBC|BBC News]]dan

{{OʻzME}}
{{Shimoliy Amerika mamlakatlari}}
{{Katta yettilik}}
{{Katta yigirmattalik}}
{{G 20 sammitlari}}
{{Tashqi havolalar}}

[[Turkum:AQSh| ]]
[[Turkum:Shimoliy Amerika]]
[[Turkum:BMT aʼzolari]]