Aktivizm sahifasining manbasini koʻrish

[[Fayl:Barricade18March1871.jpg|thumb|[[Parij kommunasi]]dagi [[barrikada]] (1871-yil, mart)]]
[[Fayl:1963_march_on_washington.jpg|thumb|Fuqarolik huquqlari aktivistlari 1963-yilning avgust oyida fuqarolik huquqlari harakati paytida ish va erkinlik uchun [[Vashington (shahar)|Vashingtondagi]] [[Marsh|marshda]] ishtirok etishmoqda]]
[[Fayl:Leffler_-_WomensLib1970_WashingtonDC.jpg|thumb|Vashingtonda [[ayollar huquqlari harakati]] marshi (1970-yil, avgust)]]
'''Aktivizm''' jamiyatda ijobiy oʻzgarishlarni amalga oshirish istagi bilan [[ijtimoiy]], [[Siyosat|siyosiy]], [[iqtisod]]iy yoki [[Ekologiya|atrof-muhit]]ga doir [[islohot]]larni ilgari surishga qaratilgan saʼy-harakatlardir. Aktivizmning turli shakllari mavjud boʻlib, bularga misol qilib [[mandat]] yaratish (jumladan, gazetalarga xat yuborish), saylangan mansabdor shaxslarga [[petitsiya]] yoʻllash, siyosiy kampaniya yuritish yoki unga hissa qoʻshish, turli bizneslarga imtiyozli ravishda homiylik qilish (yoki [[boykot]] qilish), [[Miting|mitinglar]], [[Ochlik eʼlon qilish|ochlik eʼlon qilish]], ish tashlashlarni keltirib oʻtish mumkin.

Aktivizm bilan shugʻullanuvchi kishilar ''aktivistlar'' va ''aktivistkalar'' deb ataladi. Aktivizm va [[pragmatizm]] oqimi bir-biriga juda oʻxshash boʻlib, ularni farqlash muhim hisoblanadi.

Aktivizm harakatlari har kuni turli yoʻllar bilan amalga oshirilishi mumkin, jumladan, sanʼat asarlari yaratish ([[artivizm]]), kompyuter tizimini buzish ([[xaktivizm]]) yoki shunchaki nimagadir pul sarflash (iqtisodiy aktivizm) ham aktivizmning turlariga misol boʻla oladi. Korxona ishchilarining ekspluatatsiya qilishiga norozilik bildirish sifatida kompaniyadan kiyim-kechak yoki boshqa tovarlar sotib olishdan bosh tortishni ham aktivizm namunasi deyish mumkin. Biroq eng koʻzga koʻringan va taʼsirchan kuchga ega boʻlgan aktivizm shakllari koʻpincha jamoaviy harakatlar koʻrinishida boʻladi<ref>{{Kitob manbasi |title=Power in Movement: Social Movements and Contentious Politics |last=Tarrow |first=Sidney |date=1998 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781139076807 |edition=2nd |location=Cambridge, UK |oclc=727948411 |url=https://archive.org/details/powerinmovements0000tarr}}</ref>. Maqsadli, uyushgan va maʼlum vaqt davomida barqaror boʻlgan jamoaviy harakatlar ijtimoiy harakat hisoblanadi<ref name=":0">{{Kitob manbasi |title=The Social Movements Reader: Cases and Concepts |last=Goodwin |first=Jeff |publisher=Wiley-Blackwell |year=2009 |isbn=9781405187640 |edition=2nd |url=https://archive.org/details/socialmovementsr2edunse}}</ref>.

Qadimdan aktivistlar xabarlar tarqatish yoki ularni targʻib qilish hamda oʻquvchilarni oʻz ishlarining adolatliligiga ishontirish maqsadida turli adabiyotlar, jumladan, [[Risola|risolalardan]] foydalanganlar. Olib borilgan bir qancha tadqiqoqtlar shuni koʻrsatadiki, zamonaviy aktivizm guruhlari siyosatni texnologiya bilan uygʻunlashtirgan holda fuqarolar faolligini oshirish va jamoaviy harakatlarni osonlashtirish maqsadida ijtimoiy mediadan qanday foydalanish lozimligini oʻrganishga kirishdi<ref name="Advocacy 2.0">{{Cite journal|last=Obar|first1=Jonathan|title=Advocacy 2.0: An Analysis of How Advocacy Groups in the United States Perceive and Use Social Media as Tools for Facilitating Civic Engagement and Collective Action|journal=Journal of Information Policy|year=2012|volume=2|pages=1–25|doi=10.5325/jinfopoli.2.2012.1|ssrn=1956352|display-authors=etal}}</ref><ref name="Obar">{{Cite journal|last=Obar|first1=Jonathan|title=Canadian Advocacy 2.0: A Study of Social Media Use by Social Movement Groups and Activists in Canada|journal=Canadian Journal of Communication|year=2014|ssrn=2254742|doi=10.22230/cjc.2014v39n2a2678|volume=39}}</ref>. Aktivistlar, asosan, ikki guruhga – chap qanot va oʻng qanot onlayn aktivistlariga boʻlinadi. Ular faoliyatlari davomida turli xil usullardan foydalanadilar. [[Hashtag aktivizm|Hashtag aktivizmi]] va oflayn protest chap qanot aktivistlarda koʻproq uchraydi. Partizan [[ommaviy axborot vositalari]] bilan strategik ishlash, muqobil platformalarga oʻtish va asosiy ommaviy axborot vositalarini [[manipulyatsiya]] qilish esa oʻng qanot aktivistlari orasida keng tarqalgan<ref name=":3">{{Cite journal|last=Freelon|first1=Deen|last2=Marwick|first2=Alice|last3=Kreiss|first3=Daniel|date=2020-09-04|title=False equivalencies: Online activism from left to right|url=https://www.science.org/doi/abs/10.1126/science.abb2428|journal=Science|volume=369|issue=6508|pages=1197–1201|language=EN|doi=10.1126/science.abb2428|pmid=32883863|bibcode=2020Sci...369.1197F|access-date=27 January 2022|archivedate=21 October 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211021142705/https://www.science.org/doi/abs/10.1126/science.abb2428}}</ref>. Bundan tashqari, fan va akademiyada chap qanot aktivizmining kuchayishi konservativlarning fanga boʻlgan ishonchini kamaytirishi mumkin<ref name=":5">{{Cite journal|last=Ince|first1=Jelani|last2=Finlay|first2=Brandon M.|last3=Rojas|first3=Fabio|year=2018|title=College campus activism: Distinguishing between liberal reformers and conservative crusaders|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/soc4.12603|journal=Sociology Compass|language=en|volume=12|issue=9|pages=e12603|doi=10.1111/soc4.12603|issn=1751-9020|access-date=27 January 2022|archivedate=27 January 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220127120320/https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/soc4.12603}}</ref>. Bundan tashqari, aktivizm va [[Terrorizm|terrorizmni]] ham bir-biri bilan adashtirib yubormaslik muhim ahamiyat kasb etadi, aynan shuning uchun ham ular oʻrtasidagi mavjud farq „nozik chiziq“ deya taʼriflanadi<ref>{{Kitob manbasi |first=Carol |last=Bohmer |url=http://worldcat.org/oclc/743396687 |title=Rejecting refugees: political asylum in the 21st century |date=2010 |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-77375-1 |pages=258 |oclc=743396687}}</ref>.

== Tarixi ==
[[Burjuaziya]] [[Jamiyat|jamiyati]] rivojlanishi davrida, [[Birinchi jahon urushi]] boshlanguniga qadar aktivizm [[Adabiyot|adabiy]] va ijtimoiy harakat sifatida dastlab [[Germaniya imperiyasi|Germaniya imperiyasida]], keyinchalik esa boshqa Gʻarb mamlakatlarida paydo boʻla boshlagan<ref>{{ВТ-БСЭ1|Барта, Александр}}</ref><ref name="автоссылка1">{{ВТ-БСЭ1|Активизм}}</ref>.

== Aktivizm tushunchalari ==
''Onlayn etimologiya lugʻatida'' inglizcha „activism“ va „activist“ atamalari mos ravishda 1920<ref>{{OEtymD|activism|accessdate=17 December 2015}}</ref> yoki 1915-yillardan<ref>{{OEtymD|activist|accessdate=17 December 2015}}</ref> keyin siyosiy maʼnoda ishlatilgan boʻlishi mumkinligi qayd etilgan. Aktivizm soʻzining kelib chiqish tarixi bundan ancha yillar muqaddam jamoaviy<ref>{{Kitob manbasi |title=Introduction to the Science of Sociology |url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.107514 |last=Park |first=Robert |publisher=University of Chicago Press |year=1921 |location=Chicago}}</ref><ref>{{Kitob manbasi |title=Social Theory and Social Structure |last=Merton |first=Robert |publisher=Free Press |year=1945 |location=New York}}</ref><ref>{{Kitob manbasi |title=The True Believer: Thoughts on the Nature of Mass Movements |last=Hoffer |first=Eric |publisher=Harper & Row |year=1951 |location=New York}}</ref> va ijtimoiy harakatlar toʻgʻrisida bildirib oʻtilgan ayrim tushunchalarga borib taqaladi<ref>{{Kitob manbasi |title=The Structure of Social Action |last=Parsons |first=Talcott |publisher=Free Press |year=1937 |location=New York}}</ref>. 1969-yillarning oxirida aktivizm soʻzi oʻzining siyosiy maʼnosidan qatʼi nazar, „biror harakatni aniq qaror va kuch bilan amalga oshirish siyosati yoki amaliyoti“ deb taʼriflangan boʻlsa, ''ijtimoiy harakat'' atamasi esa „ijtimoiy sharoitlarni yaxshilash uchun guruhlar tomonidan uyushtirilgan harakatlar“ deya izohlangan. 1960-yillarda [[Amerika Qoʻshma Shtatlari|Amerika Qoʻshma Shtatlarida]] „yangi ijtimoiy harakatlar“ avj olganidan soʻng, norozilik yoki murojaatlarning oqilona va maqbul demokratik varianti sifatida aktivizmning yangi tushunchasi paydo boʻldi<ref>{{Kitob manbasi |title=The Logic of Collective Action: Public Goods and the Theory of Groups |url=https://archive.org/details/logicofcollectiv0124olso |last=Olson |first=Mancur |publisher=Harvard University Press |year=1965 |location=Cambridge, Mass.}}</ref><ref>{{Kitob manbasi |title=The Strategy of Social Protest |last=Gamson |first=William A. |publisher=Dorsey Press |year=1975 |isbn=9780256016840 |location=Homewood, IL |url=https://archive.org/details/strategyofsocial0000gams}}</ref><ref>{{Kitob manbasi |title=From Mobilization to Revolution |url=https://archive.org/details/frommobilization00till |last=Tilly |first=Charles |publisher=Addison-Wesley |year=1978 |location=Reading, Mass. |isbn=9780201075717}}</ref>. Tarixda uyushgan yoki birlashgan holda norozilik bildirish va qoʻzgʻolon uyushtirishning ilk koʻrinishi miloddan avvalgi I asrda [[Rim imperiyasi|Rim imperiyasida]] sobiq gladiator [[Spartak]] boshchiligida 6000 nafar qul tomonidan amalga oshirilgan Capuadan [[Rim|Rimgacha]] boʻlgan [[Spartak qoʻzgʻoloni]] hisoblanadi<ref>{{Veb manbasi |url=http://www.historynet.com/spartacus.htm |sarlavha=Ancient History: Spartacus and the Slave Rebellion |muallif=Czech |ism=Kenneth P. |sana=Apr 1994 |ish=HistoryNet |qaralgan sana=12 August 2018 |arxivsana=27 March 2019 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20190327102642/https://www.historynet.com/spartacus.htm}}</ref>.

Inglizlar tomonidan uyushtirilgan [[Wat Tyler qoʻzgʻoloni]] soliq joriy etilishiga javoban amalga oshirilgan qoʻzgʻolonlardan biridir<ref>{{Veb manbasi |url=https://www.britannica.com/event/Peasants-Revolt |sarlavha=Peasants' Revolt |ish=Encyclopædia Britannica |qaralgan sana=12 August 2018 |arxivsana=9 September 2019 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20190909022504/https://www.britannica.com/event/Peasants-Revolt}}</ref>. Shuningdek, turli soliqlarning joriy etilishi [[Vengriya]], [[Rossiya]] va [[Hong Kong|Hong Kongda]] ham qoʻzgʻolon va inqiloblarning kelib chiqishiga sabab boʻlgan. 1930-yilda [[Maxatma Gandi]] boshchiligida minglab [[Indeyslar|hindular]] hukumat tomonidan joriy etilgan oʻta ogʻir soliqlarga qarshi norozilik bildirish maqsadida sodir etilgan Tuz marshida<ref>{{Ensiklopediya manbasi|url=https://www.britannica.com/event/Salt-March|title=Salt March|encyclopedia=Encyclopaedia Britannica|first=Kenneth|last=Pletcher|date=14 December 2015}}</ref> ishtirok etishgan. Ushbu norozilikda qatnashgan 60 000 nafar kishi hukumat harbiylari tomonidan qamoqqa olingan. Biroq shunga qaramasdan, oxir-oqibat, ushbu namoyishlar va noroziliklar mamlakatning mustaqilikka erishishiga sabab boʻlgan. [[Osiyo]], [[Afrika]] va [[Janubiy Amerika]] mamlakatlarida ijtimoiy aktivistlar tomonidan tashkil etilgan, [[fuqaroviy va siyosiy huquqlar]] boʻyicha harakat olib boruvchilar va [[Ijtimoiy inqilob|ijtimoiy inqilobchilar]] boshchiligida amalga oshirilgan aktivizm harakatlari xalqning oʻziga nisbatan ishonchining oshishiga, shuningdek, dunyoning ayrim rivojlanayotgan mamlakatlarida kollektivistik-kommunistik hamda sotsialistik harakatlarning kuchayishiga turtki boʻldi<ref>{{Kitob manbasi |title=No Other Way Out: States and Revolutionary Movements, 1945–1991 |url=https://archive.org/details/nootherwayout00jeff |last=Goodwin |first=Jeff |publisher=Cambridge University Press |year=2001 |location=Cambridge, UK}}</ref>. Shu bilan birga, aktivizm oʻtgan asrda mehnat huquqi harakati, [[Ayollar huquqlari|ayollar huquqlari harakati]] va fuqarolik huquqlari harakati kabi ijtimoiy harakatlar orqali Gʻarb jamiyatlariga ham katta taʼsir koʻrsatdi deyish mumkin<ref>{{Kitob manbasi |title=The Social Movement Society: Contentious Politics for a New Century |last=Meyer |first=David |publisher=Rowman & Littlefield |year=1998}}</ref>.

== Aktivizmning turlari ==
Aktivizm koʻpincha inson huquqlari yoki atrof-muhit bilan bogʻliq mavjud muammolarni hal qilishga xizmat qiladi. Shu bilan qatorda libertar va diniy huquq aktivizmi ham aktivizmning muhim turlaridan biri hisoblanadi<ref name=":8">{{Cite journal|last=Keckler|first1=Charles|last2=Rozell|first2=Mark J.|date=2015-04-03|title=The Libertarian Right and the Religious Right|url=https://doi.org/10.1080/10457097.2015.1011476|journal=Perspectives on Political Science|volume=44|issue=2|pages=92–99|doi=10.1080/10457097.2015.1011476|issn=1045-7097|access-date=19 February 2022|archivedate=29 June 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230629163034/https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10457097.2015.1011476}}</ref>. Tarixdan maʼlumki, inson huquqlari va atrof-muhit bilan bogʻliq muammolar xalqaro huquq doirasida faol harakatlar sifatida alohida koʻrib chiqiladi<ref>{{Cite journal|last=Boyle|first1=Alan|date=October 11, 2012|title=Human Rights and the Environment: Where Next?|url=https://academic.oup.com/ejil/article/23/3/613/399894|journal=European Journal of International Law|volume=23|issue=3|pages=613–642|doi=10.1093/ejil/chs054|access-date=19 October 2021|archivedate=5 June 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180605004937/https://academic.oup.com/ejil/article/23/3/613/399894}}</ref>. XXI asrgacha, aksariyat inson huquqlari harakatlari tomonidan amalga oshirilgan ishlar atrof-muhit muammolarini aniq koʻrib chiqmagan. Shu bilan birga inson huquqlari harakati ham ekologiya bilan bogʻliq muammolarni izchil oʻrganmagan<ref>{{Cite journal|date=Spring 2004|title=Introduction|url=https://www.carnegiecouncil.org/publications/archive/dialogue/2_11/index/_res/id=Attachments/index=0/Human_Rights_Dialogue_Environment.pdf|journal=Human Rights Dialogue|volume=2|issue=11|pages=2|access-date=19 October 2021|archivedate=10 January 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220110100149/https://www.carnegiecouncil.org/publications/archive/dialogue/2_11/index/_res/id=Attachments/index=0/Human_Rights_Dialogue_Environment.pdf}}</ref>. XXI asrda inson huquqlari va ekologiyaning bir-biri bilan uzviy bogʻliqligi tobora muhim ahamiyat kasb etib bordi va bu asosiy ekologlar harakati<ref>{{Yangiliklar manbasi |last=Britton-Purdy |first=Jedediah |date=September 7, 2016 |title=Environmentalism Was Once a Social-Justice Movement |work=The Atlantic |url=https://www.theatlantic.com/science/archive/2016/12/how-the-environmental-movement-can-recover-its-soul/509831/ |url-status=live |access-date=19 October 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211019041533/https://www.theatlantic.com/science/archive/2016/12/how-the-environmental-movement-can-recover-its-soul/509831/ |archive-date=19 October 2021}}</ref>, ekologik adolat va iqlim adolati harakatlarining rivojlanishiga sabab boʻldi.

=== Inson huquqlari ===
{{Asosiy|Inson huquqlari harakatlari}}
Inson huquqlari aktivizmi, asosan, [[Inson huquqlari umumiy deklaratsiyasi|Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasida]] koʻrsatilgan asosiy huquqlarni himoya qilishni oʻz oldiga maqsad qilgan. Bularga misol qilib yashash huquqi, fuqarolik huquqi, mulk huquqi, harakat erkinligi, konstitutsiyaviy fikr, soʻz, din, tinch yigʻilish erkinliklari va shu kabi boshqa huquq turlarni keltirib oʻtish mumkin<ref>{{Veb manbasi |yil=1948 |sarlavha=Universal Declaration of Human Rights |url=https://www.un.org/en/documents/udhr/ |nashriyot=United Nations |arxivurl=https://web.archive.org/web/20090504133757/http://www.un.org:80/en/documents/udhr/ |arxivsana=4 May 2009}}</ref>. Butunjahon inson huquqlari harakatining asosi [[mustamlakachilik]], [[imperializm]], [[qullik]], [[irqchilik]], [[segregatsiya]], [[patriarxat]] va mahalliy xalqlarning zulmiga qarshilik koʻrsatishni oʻz ichiga oladi<ref>Clapham, ''Human Rights'' (2007), p. 19. „In fact, the modern [[civil rights movement]] and the complex normative international framework have grown out of a number of transnational and widespread movements. Human rights were invoked and claimed in the contexts of anti-colonialism, anti-imperialism, anti-slavery, anti-apartheid, anti-racism, and feminist and indigenous struggles everywhere.“</ref>.

=== Atrof-muhit ===
{{Asosiy|Ekologizm}}

Ekologik aktivizm ham aktivizmning muhim shakllaridan biri boʻlib, bir necha turlarni oʻz ichiga oladi. Jumladan:

– tabiatni yoki tabiiy muhitni muhofaza qilish, utilitar tabiatni muhofaza qilish etikasi yoki tabiatni muhofaza qilish odobi;

– atrof-muhitni muhofaza qilish (ifloslanishning oldini olish hamda madaniy meros yoki hayot sifatini himoya qilish);

– tugaydigan [[Tabiat resurslari|tabiiy resurslarni]] saqlab qolish;

– muhim yer osti va yer usti elementlari yoki [[iqlim]] jarayonlari funksiyasini himoya qilish orqali amalga oshiriladi.

=== Hayvonlar huquqlari ===
{{Asosiy|Hayvonlar huquqlari harakatlari}}
Hayvonlar huquqlarini himoya qilish ham aktivizmning eng muhim shakllaridan biri hisoblanadi.

=== Libertar va konservativ ===
Amerika Qoʻshma Shtatlari va boshqa mamlakatlarda siyosiy huquqlarga oid aktivizm shakllari tobora muhim ahamiyat kasb etib bormoqda. Baʼzi olimlar olingan bir qancha tadqiqot va tahlillar natijalariga koʻra, ushbu masala boʻyicha shunday xulosaga kelishgan, konservatizmdagi asosiy boʻlinish avvalgi soʻrovlarda aniqlangan iqtisodiy va ijtimoiy konservatorlar oʻrtasidagi uzoq muddatli boʻlinish emas edi (yaʼni, taxminan libertar huquq va [[Nasroniylik|nasroniy]] huquqi oʻrtasida). Aksincha, bu ikkala mafkuraviy toifani birlashtirgan, yangi paydo boʻlgan guruh, yaʼni „nisbatan kamroq konservativ“ boʻlgan (aktivistlar) respublikachilardir<ref name=":82">{{Cite journal|last=Keckler|first1=Charles|last2=Rozell|first2=Mark J.|date=2015-04-03|title=The Libertarian Right and the Religious Right|url=https://doi.org/10.1080/10457097.2015.1011476|journal=Perspectives on Political Science|volume=44|issue=2|pages=92–99|doi=10.1080/10457097.2015.1011476|issn=1045-7097|access-date=19 February 2022|archivedate=29 June 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230629163034/https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10457097.2015.1011476}}</ref>. Bunga misol qilib esa [[Choy partiyasi harakati|Choy partiyasi harakatini]] keltirish mumkin<ref name=":82" />.

[[Pyu tadqiqot markazi]] tomonidan amalga oshirilgan tadqiqot natijalari shuni koʻrsatadiki, diniy, ijtimoiy va iqtisodiy jihatdan oʻta konservativ va oʻng qanotdagi boshqa guruhlarga qaraganda nisbatan siyosiy faol boʻlgan „qatʼiy konservatorlar“ guruhi<ref name=":83">{{Cite journal|last=Keckler|first1=Charles|last2=Rozell|first2=Mark J.|date=2015-04-03|title=The Libertarian Right and the Religious Right|url=https://doi.org/10.1080/10457097.2015.1011476|journal=Perspectives on Political Science|volume=44|issue=2|pages=92–99|doi=10.1080/10457097.2015.1011476|issn=1045-7097|access-date=19 February 2022|archivedate=29 June 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230629163034/https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10457097.2015.1011476}}</ref> toʻgʻrisida bir qancha maʼlumotlarni aniqlangan. Maʼlumotlarga koʻra, saylovlarda Choy partiyasiga berilgan 72% ovozlar aynan ushbu guruh aʼzolariga tegishli hisoblanadi<ref name=":83" />.

== Metodlar ==
[[Fayl:PeacePark.jpg|right|thumb|1981-yilda aktivist [[Thomas]] tomonidan boshlangan AQSh tarixidagi eng uzoq davom etgan tinchlik hushyorligi]]
Aktivistlar oʻz maqsadlari yoʻlida turli usullardan foydalanadilar<ref name=":02">{{Kitob manbasi |title=The Social Movements Reader: Cases and Concepts |last=Goodwin |first=Jeff |publisher=Wiley-Blackwell |year=2009 |isbn=9781405187640 |edition=2nd |url=https://archive.org/details/socialmovementsr2edunse}}</ref>. Ular tomonidan tanlangan usullar muhim ahamiyatga ega boʻlib, aynan shu usullar orqali aktivistlarning maqsadlarini va ularning harakatlari nimaga qaratilganligini aniqlash mumkin. Misol uchun, zoʻravonliksiz usullar, odatda, jamoatchilikda yaxshi taassurot qoldirib<ref>{{Kitob manbasi |title=Nonviolent Social Movements: A Geographical Perspective |last=Zunes |first=Stephen |date=1999 |publisher=Blackwell |isbn=978-1577180753 |location=Malden, Mass. |oclc=40753886 |url=https://archive.org/details/nonviolentsocial0000unse}}</ref>, shu bilan birga aktivistlar tomonidan oʻz oldilariga qoʻyilgan maqsadlarga erishish yoʻlida ikki barobar samarali usul hisoblanadi<ref>{{Kitob manbasi |title=Why Civil Resistance Works: The Strategic Logic of Nonviolent Conflict |last=Chenoweth |first=Erica |publisher=Columbia University Press |year=2013 |isbn=9780231156837 |location=New York |oclc=810145714}}</ref>.

Tarixan olib qaraganda, koʻpchilik aktivizm harakatlari hukumat hamda sanoat siyosati yoki amaliyotida jiddiy oʻzgarishlar yaratishga qaratilgan. Baʼzi aktivistlar hukumatni ular tomonidan joriy etilgan qonunlarni oʻzgartirishlari uchun koʻndirish oʻrniga odamlarning oʻz xatti-harakatlarini toʻgʻridan-toʻgʻri oʻzgartirishga koʻndirishga harakat qiladi<ref>{{Veb manbasi |sarlavha=Direct action |url=http://www.activisthandbook.org/en/tactics/direct-action |qaralgan sana=2022-07-13 |ish=Activist Handbook |til=en |arxivsana=13 July 2022 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20220713071802/https://www.activisthandbook.org/en/tactics/direct-action}}</ref>. Masalan, kooperativ harakat kooperatsiya tamoyillariga mos keladigan yangi institutlarni qurishga intiladi va, odatda, lobbichilik qilmaydi, siyosiy norozilik bildirmaydi. Boshqa aktivistlar oʻzgarishlarga qarshi turish uchun odamlarni yoki hukumat siyosatini oʻzgarishsiz qolishga ishontirishga harakat qiladalar.

[[Charles Tilly]] maʼlum bir vaqt va joyda aktivistlar uchun mavjud boʻlgan taktikalarning toʻliq spektrini tavsiflovchi „nizo repertuari“ konsepsiyasini ishlab chiqdi<ref name=":2">{{Kitob manbasi |title=Contentious Politics |url=https://archive.org/details/contentiouspolit0000till_b2q8 |last=Tilly |first=Charles |publisher=Oxford University Press |year=2015 |isbn=9780190255053 |edition=Second revised |location=New York, NY |oclc=909883395}}</ref>. Bu repertuar oʻtmishda aktivistlar tomonidan muvaffaqiyatli ekanligi isbotlangan boykotlar, petitsiyalar, marshlar va namoyishlar kabi barcha aktivizm usullaridan iborat boʻlib, har qanday yangi aktivistlar va ijtimoiy harakatlar tomonidan qoʻllanishi mumkin. Aktivistlar norozilikning yangi taktikalariga ham oʻzgartirishlar kiritishlari mumkin. Bular Douglas Schulerning „faollar sayohati“ haqidagi gʻoyasi kabi butunlay yangicha koʻrinishda boʻlishi ham mumkin<ref>{{Kitob manbasi |title=Liberating Voices: A Pattern Language for Communication Revolution |url=https://archive.org/details/liberatingvoices0000schu |last=Schuler |first=Douglas |date=2008 |publisher=MIT Press |isbn=9780262693660 |location=Cambridge, Massachusetts}}</ref><ref>{{Veb manbasi |url=http://www.publicsphereproject.org/content/activist-road-trip |sarlavha=Activist Road Trip |yil=2008 |ish=Public Sphere Project |qaralgan sana=1 November 2015 |arxivsana=27 March 2019 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20190327090151/http://www.publicsphereproject.org/content/activist-road-trip}}</ref>, shuningdek, politsiya repressiyasiga yoki qarshi harakatiga javoban paydo boʻlishi mumkin<ref>{{Cite journal|last=McAdam|first1=Doug|year=1983|title=Tactical Innovation and the Pace of Insurgency|url=https://archive.org/details/sim_american-sociological-review_1983-12_48_6/page/735|journal=American Sociological Review|volume=48|issue=6|pages=735–754|doi=10.2307/2095322|jstor=2095322}}</ref>. Shundan soʻng, yangi taktikalar diffuziya deb nomlanuvchi ijtimoiy jarayon orqali boshqalarga ham tarqaladi va agar ushbu urinish muvaffaqiyatli yakunlangan taqdirda, aktivistlar repertuariga yangi qoʻshimchalar kiritiladi<ref>{{Cite journal|last=Ayres|first1=Jeffrey M.|year=1999|title=From the Streets to the Internet: The Cyber-Diffusion of Contention|journal=The Annals of the American Academy of Political and Social Science|volume=566|issue=1|pages=132–143|doi=10.1177/000271629956600111|issn=0002-7162}}</ref>.

Aktivizm har doim ham uni kasb deb biladiganlar tomonidan bajariladigan faoliyat emas<ref>{{Veb manbasi |sarlavha=Introduction to Activism |url=http://www.permanentculturenow.com/what-is-activism/ |qaralgan sana=20 December 2011 |nashriyot=Permanent Culture Now |arxivsana=25 February 2021 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20210225044808/https://www.permanentculturenow.com/what-is-activism/}}</ref>. „Aktivist“ atamasi keng maʼnoda aktivizm bilan shugʻullanadigan har qanday kishiga, shuningdek, tor doirada siyosiy yoki ijtimoiy faollikni kasb yoki xarakterli amaliyot sifatida tanlaganlarga nisbatan ham qoʻllanishi mumkin.

=== Siyosiy aktivizm ===
{{Asosiy|Siyosiy harakat}}
Sudyalar oʻzlarining ijtimoiy farovonlik tushunchalarini ilgari surish maqsadida sud aktivizmini qoʻllashlari mumkin. Sud aktivizmining taʼrifi va muayyan qarorlari faol yoki yoʻqligi hanuzgacha bahs-munozaralarga sabab boʻlib keladigan siyosiy masala hisoblanadi<ref>{{Cite journal|last=Kmiec|first1=Keenan D.|date=October 2004|title=The Origin and Current Meanings of Judicial Activism|url=https://scholarship.law.berkeley.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1324&context=californialawreview|journal=California Law Review|volume=92|issue=5|pages=1441–1478|doi=10.2307/3481421|jstor=3481421|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191217052001/https://scholarship.law.berkeley.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1324&context=californialawreview|archivedate=17 December 2019|access-date=25 January 2019}}</ref>. Mamlakatlar boʻylab huquqiy tizimlar sud aktivizmiga ruxsat berilish yoki berilmasligi bilan farqlanadi.

Aktivistlar, shuningdek, davlat idoralarini nazorat va oshkoralik uchun mas’ul qilgan holda jamoatchilik nazoratchisi yoki jamiyatda sodir boʻlayotgan soʻnggi voqea-hodisalar xabarchisi boʻlishlari ham mumkin<ref name="pat">{{Veb manbasi |sana=27 February 2017 |sarlavha=Politically Active? 4 Tips for Incorporating Self-Care, US News |url=http://health.usnews.com/health-care/for-better/articles/2017-02-27/politically-active-4-tips-for-incorporating-self-care |qaralgan sana=5 March 2017 |ish=US News |arxivsana=6 April 2019 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20190406042142/https://health.usnews.com/health-care/for-better/articles/2017-02-27/politically-active-4-tips-for-incorporating-self-care}}</ref>.

Siyosiy faollik siyosiy kampaniya, [[Lobbi|lobbichilik]], ovoz berish va petitsiyani ham oʻz ichiga olishi mumkin.

Siyosiy faollik maʼlum bir mafkura yoki milliy tarixga bogʻliq emas<ref>{{Cite journal|last=Thackeray|first1=David|date=October 2010|title=Home and Politics: Women and Conservative Activism in Early Twentieth-Century Britain|url=https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-british-studies/article/abs/home-and-politics-women-and-conservative-activism-in-early-twentiethcentury-britain/61F919C0C2F8F8FB8179E6BB5BFC495A|journal=Journal of British Studies|language=en|volume=49|issue=4|pages=826–848|doi=10.1086/654913|pmid=20941876|issn=1545-6986|access-date=27 January 2022|archivedate=27 January 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220127114026/https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-british-studies/article/abs/home-and-politics-women-and-conservative-activism-in-early-twentiethcentury-britain/61F919C0C2F8F8FB8179E6BB5BFC495A}}</ref>.

Siyosiy aktivizm, asosan, yoshlar bilan bogʻliq boʻlishiga qaramay, odamlarning butun umri davomida sodir boʻladi<ref>{{Kitob manbasi |date=2019-12-18 |editor=Nolas |title=Political Activism across the Life Course |url=http://dx.doi.org/10.4324/9781351201797 |doi=10.4324/9781351201797 |isbn=9781351201797 |accessdate=29 May 2023}}</ref>.

Kollej kampuslaridagi siyosiy aktivizm 1960-yillardan beri chap qanot siyosatiga taʼsir koʻrsatib keladi. Yaqin yillar ichida AQSh kollejlari kampuslarida ham konservativ faollikning oʻsishi kuzatilgan boʻlib, konservativ siyosiy tashkilotlar tomonidan nisbatan kichik konservativ guruh talabalariga pul xayriya qilinishi odatiy hol hisoblanadi<ref name=":52">{{Cite journal|last=Ince|first1=Jelani|last2=Finlay|first2=Brandon M.|last3=Rojas|first3=Fabio|year=2018|title=College campus activism: Distinguishing between liberal reformers and conservative crusaders|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/soc4.12603|journal=Sociology Compass|language=en|volume=12|issue=9|pages=e12603|doi=10.1111/soc4.12603|issn=1751-9020|access-date=27 January 2022|archivedate=27 January 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220127120320/https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/soc4.12603}}</ref>.

Odamlarning siyosiy aktivizm motivlari turlicha boʻlishi mumkin. Tadqiqotchilar tomonidan ishlab chiqilgan maʼlum bir model Britaniya Konservativ partiyasidagi aktivizmni oʻrganib chiqdi va undagi uchta asosiy motivni aniqladi. Bular: saylanadigan lavozimni egallash istagi, partiyaning siyosiy maqsadlarga erishish istagi va respondentning partiyaviy mansubligi kuchi bilan oʻlchanadigan xavotirlardir<ref>{{Cite journal|last=Whiteley|first1=Paul F.|last2=Seyd|first2=Patrick|last3=Richardson|first3=Jeremy|last4=Bissell|first4=Paul|date=January 1994|title=Explaining Party Activism: The Case of the British Conservative Party|url=https://www.cambridge.org/core/journals/british-journal-of-political-science/article/abs/explaining-party-activism-the-case-of-the-british-conservative-party/4DBBB9C3276D3C71071BAE596341AED0|journal=British Journal of Political Science|language=en|volume=24|issue=1|pages=79–94|doi=10.1017/S0007123400006797|issn=1469-2112|access-date=27 January 2022|archivedate=27 January 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220127121606/https://www.cambridge.org/core/journals/british-journal-of-political-science/article/abs/explaining-party-activism-the-case-of-the-british-conservative-party/4DBBB9C3276D3C71071BAE596341AED0}}</ref>.

Bundan tashqari, badavlat amerikaliklar tomonidan siyosiy sabablarning moliyaviy qoʻllab-quvvatlanishi orqali siyosiy aktivizmni amalga oshirishlari mumkin. 400 nafar eng badavlat amerikaliklar ishtirokida olib borilgan tadqiqotlardan biri „siyosiy nomzodlarga xayriya qilishdan tashqari liberal yoki oʻng qanot faoliyatining muhim dalillarini“ aniqladi<ref name=":62">{{Cite journal|last=Burris|first1=Val|date=2000-08-01|title=The Myth of Old Money Liberalism: The Politics of the Forbes 400 Richest Americans|url=https://doi.org/10.2307/3097235|journal=Social Problems|volume=47|issue=3|pages=360–378|doi=10.2307/3097235|jstor=3097235|issn=0037-7791|access-date=4 February 2022|archivedate=29 June 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230629163030/https://academic.oup.com/socpro/article-abstract/47/3/360/1627899?redirectedFrom=fulltext}}</ref>. Ushbu tadqiqot, shuningdek, umuman olganda, „eski pul yangi pulga qaraganda darajada konservativroqdir“ deya xuloga keldi<ref name=":62" />. Boshqa bir tadqiqotda esa „boylar aktivizmi“ning koʻpincha kishilar oʻrtasidagi tengsizlikni qanday oshirganligi, hozirgi kunda esa ushbu aktivizm shaklidan [[Iqtisodiy tengsizlik|iqtisodiy tengsizlikni]] kamaytirish uchun foydalanilgani oʻrganildi<ref name=":72">{{Cite journal|last=Scully|first1=Maureen|last2=Rothenberg|first2=Sandra|last3=Beaton|first3=Erynn E.|last4=Tang|first4=Zhi|date=2017-03-20|title=Mobilizing the Wealthy: Doing "Privilege Work" and Challenging the Roots of Inequality|url=https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/0007650317698941|journal=Business & Society|volume=57|issue=6|pages=1075–1113|doi=10.1177/0007650317698941|issn=0007-6503}}</ref>.

=== Internet aktivizmi ===
Internet aktivizmining taʼsiri 2010-yil oxirida boshlangan [[arab bahori]] noroziliklari tufayli ham global miqyosda namoyon boʻldi. Inqiloblarni boshdan kechirayotgan [[Yaqin Sharq]] va [[Shimoliy Afrika]] mamlakatlarida yashovchi odamlar ijtimoiy tarmoqlardan norozilik namoyishlari haqida turli maʼlumotlar, jumladan, smartfonlarda yozib olingan videolar orqali mavjud muammolarni xalqaro miqyosda auditoriyaga yetkazib berishda foydalangan<ref>{{Veb manbasi |muallif=Sliwinski |ism=Michael |sana=21 January 2016 |sarlavha=The Evolution of Activism: From the Streets to Social Media |url=http://lawstreetmedia.com/issues/politics/evolution-activism-streets-social-media/ |arxivurl=https://web.archive.org/web/20160130020535/http://lawstreetmedia.com/issues/politics/evolution-activism-streets-social-media/ |arxivsana=30 January 2016 |qaralgan sana=6 February 2016 |ish=Law Street}}</ref>. Ushbu ijtimoiy tarmoq texnologiyasi aktivistlar tomonidan davlat nazoratidagi ommaviy axborot vositalarini chetlab oʻtish va dunyoning boshqa qismida yashovchi kishilar bilan bevosita muloqot qilish uchun foydalanilgan ilk urinishlardan biri edi. Internet aktivizmining bunday turlari keyinchalik boshqa aktivistlar tomonidan ham qoʻllanila boshlangan va koʻplab ommaviy safarbarliklarda, masalan, 2011-yilda Ispaniyada sodir etilgan 15-M Harakati, 2013-yilda Turkiyada boʻlib oʻtgan [[Gezi bogʻi eʼtirozlari (2013)]] va shu kabi boshqa harakatlarda foydalanilgan<ref name=":1">{{Kitob manbasi |last=Zeynep |first=Tufekci |title=Twitter and Tear Gas: The Power and Fragility of Networked Protest |url=https://archive.org/details/twitterteargaspo0000tufe |publisher=Yale University Press |year=2017 |isbn=9780300215120 |location=New Haven |oclc=961312425}}</ref>.

Internet aktivizmining chap va oʻng qanot aktivistlari siyosiy maqsadlarga erishish uchun raqamli va eski ommaviy axborot vositalaridan turlicha tarzda foydalanadi<ref name=":32">{{Cite journal|last=Freelon|first1=Deen|last2=Marwick|first2=Alice|last3=Kreiss|first3=Daniel|date=2020-09-04|title=False equivalencies: Online activism from left to right|url=https://www.science.org/doi/abs/10.1126/science.abb2428|journal=Science|volume=369|issue=6508|pages=1197–1201|language=EN|doi=10.1126/science.abb2428|pmid=32883863|bibcode=2020Sci...369.1197F|access-date=27 January 2022|archivedate=21 October 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211021142705/https://www.science.org/doi/abs/10.1126/science.abb2428}}</ref>. Chap qanot aktivistlar, odatda, „heshteg aktivizmi“ va oflayn noroziliklar bilan shugʻullansa, oʻng qanot aktivistlari eski ommaviy axborot vositalarini [[manipulyatsiya]] qilish, muqobil platformalarga koʻchib oʻtish harakatlarini va oʻz xabarlarini tarqatish uchun partizan ommaviy axborot vositalari bilan strategik harakatlarni amalga oshirishadi<ref name=":32" />. Olingan tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, oʻng qanot internet aktivistlari, asosan, strategik [[dezinformatsiya]] va fitna nazariyalaridan koʻproq foydalanishadi<ref name=":32" />.

Internet aktivizmi deganda, shuningdek, raqamli huquqlar deb ataluvchi Internetning oʻzini himoya qilish yoki oʻzgartirishga qaratilgan aktivizm turini ham tushunish mumkin. Raqamli huquqlar harakati<ref>{{Kitob manbasi |last=Hector |first=Postigo |title=The digital rights movement : the role of technology in subverting digital copyright |url=https://archive.org/details/mit_press_book_9780262305334 |date=2012 |publisher=The MIT Press |isbn=9780262305334 |location=Cambridge, Mass. |oclc=812346336}}</ref> yangi texnologiyalar, xususan, Internet va boshqa axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bilan bogʻliq holda odamlarning huquqlarini himoya qilish uchun ishlaydigan Elektron chegara jamgʻarmasi kabi aktivistlar va tashkilotlardan iborat.

Koʻpgina zamonaviy aktivistlar endilikda Internet va boshqa axborot-kommunikatsiya texnologiyalari orqali Internet faolligi yoki kiberfaollik kabi yangi usullardan foydalanmoqda. Baʼzi olimlarning taʼkidlashicha, ushbu yangi raqamli usullarning aksariyati anʼanaviy oflayn ixtilof vositalariga oʻxshaydi<ref>{{Kitob manbasi |title=Future Active: Media Activism and the Internet |last=Meikle |first=Graham |publisher=Pluto Press |year=2002 |isbn=978-1864031485 |location=Annandale, N.S.W. |oclc=50165391}}</ref>. Bundan tashqari, mutlaqo yangi boʻlgan raqamli taktikalar ham mavjud boʻlib, bularga misol qilib [[Xaktivizm|xaktivizmning]] ayrim turlarini keltirish mumkin<ref name=":22">{{Kitob manbasi |title=Contentious Politics |url=https://archive.org/details/contentiouspolit0000till_b2q8 |last=Tilly |first=Charles |publisher=Oxford University Press |year=2015 |isbn=9780190255053 |edition=Second revised |location=New York, NY |oclc=909883395}}</ref><ref>{{Kitob manbasi |title=Hacktivism and the Future of Political Participation |last=Samuel |first=Alexandra |publisher=Doctoral Dissertation |year=2004 |location=Harvard University}}</ref><ref>{{Kitob manbasi |title=Digitally Enabled Social Change: Activism in the Internet Age |url=https://archive.org/details/digitallyenabled0000earl |last=Earl |first=Jennifer |publisher=MIT Press |year=2011 |isbn=9780262295352 |location=Cambridge, Mass. |oclc=727948420}}</ref>. Kun sayin aktivistlarning raqamli vositalar va platformalardan<ref>{{Cite journal|last=Rolfe|first1=Brett|year=2005|title=Building an Electronic Repertoire of Contention|journal=Social Movement Studies|volume=4|issue=1|pages=65–74|doi=10.1080/14742830500051945|issn=1474-2837}}</ref> koʻproq foydalanishi, shuningdek, oʻzini-ozi tashkil etadigan<ref>{{Cite journal|last=Fuchs|first1=Christian|year=2006|title=The Self-Organization of Social Movements|journal=Systemic Practice and Action Research|volume=19|issue=1|pages=101–137|doi=10.1007/s11213-005-9006-0|issn=1094-429X}}</ref><ref>{{Kitob manbasi |title=Here Comes Everybody: The Power of Organizing without Organizations |last=Clay |first=Shirky |publisher=Penguin Press |year=2008 |isbn=9781594201530 |location=New York |oclc=168716646 |url=https://archive.org/details/herecomeseverybo0000shir}}</ref><ref>{{Kitob manbasi |title=Networks of Outrage and Hope: Social Movements in the Internet Age |last=Castells |first=Manuel |publisher=Polity |year=2015 |isbn=9780745695754 |edition=2nd |location=Cambridge, UK |oclc=896126968}}</ref>, yetakchilarsiz<ref name=":12">{{Kitob manbasi |last=Zeynep |first=Tufekci |title=Twitter and Tear Gas: The Power and Fragility of Networked Protest |url=https://archive.org/details/twitterteargaspo0000tufe |publisher=Yale University Press |year=2017 |isbn=9780300215120 |location=New Haven |oclc=961312425}}</ref><ref>{{Kitob manbasi |title=The Leaderless Revolution: How Ordinary People will Take Power and Change Politics in the 21st Century |last=Carne |first=Ross |publisher=Plume |year=2013 |isbn=9780452298941 |location=New York |oclc=795168105}}</ref> yoki franchayzing faolligi deb ataladigan aktivistlarning markazlashtirilmagan tarmoqlarini yaratishga olib kelmoqda.

=== Iqtisodiy aktivizm ===
Iqtisodiy aktivizm ijtimoiy va iqtisodiy siyosatni oʻzgartirish uchun hukumat, isteʼmolchilar va biznesning iqtisodiy kuchidan foydalanishni oʻz ichiga oladi<ref>Lin, Tom C. W., [https://ssrn.com/abstract=3294317 Incorporating Social Activism] {{Webarxiv}} (1 December 2018). 98 Boston University Law Review 1535 (2018)</ref>. Konservativ va liberal guruhlar iqtisodiy aktivizmdan kompaniya va tashkilotlarga muayyan siyosiy, diniy yoki ijtimoiy qadriyatlar va xatti-harakatlarga qarshi chiqish yoki qoʻllab-quvvatlashga taʼsir oʻtkazish maqsadida bosim qilishlari mumkin<ref>White, Ben and Romm, Tony, [https://www.politico.com/story/2017/02/corporate-america-challenges-trump-234704 Corporate America Tackles Trump] {{Webarxiv}}, ''Politico'', (6 February 2017)</ref>.

Brend aktivizmi<ref>{{Kitob manbasi |last=Sarkar |first=Christian |title=Brand Activism: From Purpose to Action |date=October 2018 |isbn=978-0-9905767-9-2}}</ref> ijtimoiy oʻzgarishlar jarayonida biznes yetakchi rol oʻynaydigan aktivizm turi hisoblanadi. Brend aktivizmini qoʻllagan holda korxonalar oʻzlari xizmat koʻrsatadigan jamoalar va ularning iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik muammolari haqida qaygʻuradilar, bu esa korxonalarga mijozlar, korxona va mahsulotlarning istiqboli bilan bogʻliq barqaror va uzoq muddatli munosabatlar oʻrnatish imkonini beradi. [[Philip Kotler]] va Sarkar bu hodisani firmalarning kelajakdagi mijozlari va xodimlariga gʻamxoʻrlik qilish yoʻlida paydo boʻladigan global muammolarni hal qilishga urinish deb taʼriflaydilar<ref>{{Veb manbasi |sarlavha=WHAT IS BRAND ACTIVISM? – ActivistBrands.com |url=http://www.activistbrands.com/what-is-brand-activism/ |qaralgan sana=1 April 2020 |arxivsana=29 November 2020 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20201129134906/http://www.activistbrands.com/what-is-brand-activism/}}</ref>.

Isteʼmolchilar aktivizmi ularning huquqlarini himoya qilish uchun isteʼmolchilar nomidan yoki aynan oʻzlari tomonidan amalga oshiriladigan aktivizm turi hisoblanadi. Masalan, 1700-yillarning oxirlarida erkin mahsulot harakati aktivistlari qullar mehnati orqali ishlab chiqarilgan mahsulotlarga [[boykot]] eʼlon qilib, [[Qullik|qullikka]] qarshi noroziliklar bildirishgan. Bugungi kunda vegetarianizm, veganizm va friganizm maʼlum turdagi mahsulotlarga boykot eʼlon qiladigan isteʼmolchi aktivizmlari ham mavjud. Isteʼmolchi aktivizmiga misol tariqasida oddiy hayot, materializm va koʻzga koʻrinadigan isteʼmolni soddalashtirishga qaratilgan minimal turmush tarzi, soliqqa qarshilik koʻrsatish, soliq soluvchi hukumatga, hukumat siyosatiga yoki muxolifatga qarshi toʻgʻridan-toʻgʻri harakatlar va fuqarolik itoatsizliklarini keltirish mumkin.

[[Aksiyador|Aksiyadorlar]] aktivizmi aksiyadorlarni korporatsiya rahbariyatiga bosim oʻtkazish uchun uning [[Equity (moliya)|aksiyadorlik]] ulushlaridan foydalanishni oʻz ichiga oladi<ref>{{Cite journal|last=Lin|first1=Tom C. W.|date=2015-03-18|title=Reasonable Investor(s)|language=en|place=Rochester, NY|ssrn=2579510}}</ref>. Faol aksiyadorlar moliyaviy maqsadlardan tortib (korporativ siyosat, moliyalashtirish tuzilmasi, xarajatlarni qisqartirish va oʻzgartirish orqali aksiyadorlar qiymatini oshirish) moliyaviy boʻlmagan (muayyan mamlakatlardan investitsiya qilish, ekologik toza siyosatni qabul qilish va shu kabi) maqsadlar yoʻlida harakat qilishadi<ref>{{Veb manbasi |sarlavha=Activist Investor Definition |url=https://www.carriedin.com/activist-investor |qaralgan sana=17 July 2015 |ish=Carried Interest |arxivsana=25 June 2019 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20190625230601/https://www.carriedin.com/activist-investor}}</ref>.

=== Badiiy aktivizm ===
Dizayn aktivizmida ijtimoiy oʻzgarishlarni ragʻbatlantirish, ijtimoiy, siyosiy masalalar boʻyicha xabardorlikni oshirish, ishlab chiqarish va isteʼmolchilik bilan bogʻliq mavjud muammolarni hal qilishda dizayn asosiy rol oʻynaydi. Dizayn aktivizmi faqatgina dizaynning bir turi bilangina cheklanib qolmaydi<ref>{{Cite journal|last=Markussen|first1=T|year=2013|title=The Disruptive Aesthetics of Design Activism: Enacting Design Between Art and Politics|journal=Design Issues|volume=29|issue=1|page=38|doi=10.1162/DESI_a_00195}}</ref><ref>Tom Bieling (Ed.): Design (&) Activism – Perspectives on Design as Activism and Activism as Design. Mimesis, Milano, 2019, {{ISBN|978-88-6977-241-2}}.</ref>.

Sanʼat aktivizmi yoki artivizm vizual sanʼat vositasidan ijtimoiy yoki siyosiy maqsadlar yoʻlida foydalanadi. Sanʼat aktivizmi, shuningdek, [[Utopiya|utopik]] fikrlashni faollashtirishi ham mumkin boʻlib, bunday fikrlash hozirgi jamiyatdan farq qiluvchi ideal jamiyat haqida tasavvur hosil qiladi, bu esa jamiyat hayotiga ijobiy yangiliklarni olib kirishga xizmat qiladi.

Moda aktivizmi Celine Semaan tomonidan yaratilgan<ref>{{Veb manbasi |sarlavha=Fashion Activism: Changing the World One Trend at a Time {{!}} Peacock Plume |url=http://peacockplume.fr/fashion/fashion-activism-changing-world-one-trend-time |qaralgan sana=2020-04-24 |ish=peacockplume.fr |arxivsana=23 November 2020 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20201123193406/http://peacockplume.fr/fashion/fashion-activism-changing-world-one-trend-time}}</ref> boʻlib, moda sanoatida roʻy berayotgan oʻzgarishlarni qoʻllab-quvvatlash va uni isteʼmolchilarga yetkazib berish uchun xizmat qiladi<ref>{{Cite journal|last=Hirscher|first1=Anja-Lisa|year=2013|title=Fashion Activism Evaluation and Application of Fashion Activism Strategies to Ease Transition Towards Sustainable Consumption Behaviour|journal=Research Journal of Textile and Apparel|volume=17|pages=23–38|doi=10.1108/RJTA-17-01-2013-B003}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Mazzarella|first1=Francesco|last2=Storey|first2=Helen|last3=Williams|first3=Dilys|date=2019-04-01|title=Counter-narratives Towards Sustainability in Fashion. Scoping an Academic Discourse on Fashion Activism through a Case Study on the Centre for Sustainable Fashion|journal=The Design Journal|volume=22|issue=sup1|pages=821–833|doi=10.1080/14606925.2019.1595402|issn=1460-6925}}</ref>.

Adabiyot aktivizmi koʻzlangan yoki targʻib qilingan islohotlarni ifodalovchi yozma asarlarni chop etish, shu bilan bir qatorda, nashriyotlarda sodir etiladigan korrupsiyaning oldini olish uchun ham xizmat qiladi.

=== Ilmiy aktivizm ===
Ilmiy aktivizm ilm-fanning afzalliklarini xalqqa yaxshiroq yetkazib berish yoki ilmiy tadqiqotlarni moliyalashtirish masalalarini hal qilish kabi harakatlar yoʻlida xizmat qilishi mumkin<ref>{{Cite journal|last=Daie|first1=Jaleh|year=1996|title=The Activist Scientist|journal=Science|volume=272|issue=5265|page=1081|doi=10.1126/science.272.5265.1081}}</ref><ref>{{Yangiliklar manbasi |last=Hernandez |first=Daniela |date=22 April 2017 |title=Why Some Scientists Are Embracing Activism |work=The Wall Street Journal |url=https://www.wsj.com/articles/why-some-scientists-are-embracing-activism-1492862410 |url-status=live |access-date=10 November 2019 |archive-url=https://archive.today/20181211030103/https://www.wsj.com/articles/why-some-scientists-are-embracing-activism-1492862410 |archive-date=11 December 2018}}</ref>. Shuningdek, ilmiy aktivizm muayyan ilmiy sohalarning qonuniyligini oshirishga qaratilgan saʼy-harakatlarni ham oʻz ichiga olishi yoki muayyan sohalarning siyosiylashuviga javob berishi mumkin<ref>{{Cite journal|last=Scheitle|first1=Christopher P.|year=2018|title=Politics and the Perceived Boundaries of Science: Activism, Sociology, and Scientific Legitimacy|journal=Socius: Sociological Research for a Dynamic World|volume=4|pages=237802311876954|doi=10.1177/2378023118769544}}</ref>. 2017 va 2018-yillarda butun dunyo boʻylab oʻtkazilgan „March for Science“ (Fan uchun marsh) ilm-fan aktivizmining yorqin namunasi boʻldi<ref>{{Jurnal manbasi |last=Campbell |first=Troy H. |year=2019 |title=Team Science: Building Better Science Activists with Insights from Disney, Marketing, and Psychological Research |url=https://skepticalinquirer.org/2019/07/team-science-building-better-science-activists-with-insights-from-disney-marketing-and-psychological-research/ |magazine=[[Skeptical Inquirer]] |publisher=[[Center for Inquiry]] |volume=43 |issue=4 |pages=34–39 |access-date=10 November 2019}}</ref>.

=== Boshqa metodlar ===
Bundan tashqari, aktivizmning yana koʻplab namunalari ham mavjud boʻlib, ularga misol tariqasida quyidagi metodlarni keltirib oʻtish mumkin:

– Ommabiy axborot vositalari aktivizmi

– Tinchlik aktivizmi

– [[Propaganda]]

– Norozilik (namoyish, toʻgʻridan-toʻgʻri harakat, norozilik qoʻshiqlari)

– Ish tashlash harakati (ochlik eʼlon qilish)

== Aktivizm sanoati ==
Ayrim guruhlar va tashkilotlar tomonidan amalga oshiriladigan harakatlar shu qadar kuchli va taraqqiy etganligi sababli ularni ''aktivizm sanoati'' deb hisoblash mumkin. Bunday hollarda aktivizm harakatlari maʼlum bir tashkilot asosiy faoliyatining bir qismi sifatida amalga oshiriladi. Aktivizm sohasidagi koʻplab tashkilotlar [[Nodavlat notijorat tashkilot|notijorat yoki nodavlat tashkilotlar]] boʻlib, ular tomonidan amalga oshiriladigan harakatlar aniq maqsad va vazifalarni oʻz ichiga oladi.

''Aktivizm sanoati'' atamasi koʻpincha autsorsing mablagʻlarini jalb qilish faoliyatiga nisbatan qoʻllanadi. Biroq aktivizm tashkilotlari, shuningdek, boshqa bir qator faoliyatlar bilan shugʻullanadi<ref>{{Veb manbasi |ism=Dana R. |muallif=Fisher |url=https://prospect.org/article/activism-industry |sarlavha=The Activism Industry |arxivurl=https://web.archive.org/web/20101205162211/http://prospect.org/cs/articles?articleId=11993 |arxivsana=5 December 2010 |ish=[[The American Prospect]] |sana=14 September 2006}}</ref>. [[Lobbi]] yoki hukumat tomonidan qabul qilingan qarorlarga taʼsir oʻtkazish ham aktivistlar tomonidan qoʻllanadigan usullardan hisoblanadi. Koʻpgina guruhlar, jumladan, yuridik firmalar aynan lobbichilik bilan shugʻullanuvchi maxsus xodimlarga ega boʻladi. AQShda lobbichilik harakatlari federal hukumat tomonidan tartibga solinadi<ref>{{Veb manbasi |url=http://www.gklaw.com/publication.cfm?publication_id=724 |sarlavha=Do Pay-For-Placement Search Engines engage in Trademark "Use"?, IP Law360 – Godfrey and Kahn |sana=11 July 2011 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20110711095632/http://www.gklaw.com/publication.cfm?publication_id=724 |arxivsana=11 July 2011}}</ref>.

Koʻpgina davlat tizimlari xayriya tashkilotlariga soliqqa oid turli imtiyozlar taqdim etuvchi nodavlat-notijorat tashkilotlari faoliyatini qoʻllab-quvvatlaydi. Hukumat, shuningdek, aktivistlarning ushbu imtiyozlardan voz kechishlari uchun soliqdan ozod qilingan tashkilotlarning faoliyatini cheklashga harakat qilishi mumkin.

== Yana qarang ==
{{Columns-list|
* [[Targʻibot guruhi]]
* [[Dissident]] 
* [[Aktivistlar roʻyxati]]
* [[Dessidentlar]]
* [[Slaktivizm]]
* [[Tinch aktivistlar roʻyxati]]
}}

== Manbalar ==
{{manbalar}}

== Adabiyotlar ==
* Paul Rogat Loeb, ''Soul of a Citizen: Living With Conviction in a Cynical Time'' (St Martinʼs Press, 2010). {{ISBN|978-0-312-59537-1}}.
* Brian Martin (Wendy Varney bilan). [https://books.google.com.au/books?id=jarZAAAAMAAJ ''Nonviolence Speaks: Communicating against Repression''], (Cresskill, NJ: Hampton Press, 2003).
* Randy Shaw, ''The Activistʼs Handbook: A Primer for the 1990s and Beyond'' (University of California Press, 1996). {{ISBN|0-520-20317-8}}.
* David Walls, ''The Activistʼs Almanac: The Concerned Citizenʼs Guide to the Leading Advocacy Organizations in America'' (Simon & Schuster/Fireside, 1993). {{ISBN|0-671-74634-0}}.
* Deflem, Mathieu. 2019. [https://deflem.blogspot.com/2019/01/the-new-ethics-of-pop-celebrity.html „The New Ethics of Pop: Celebrity Activism Since Lady Gaga.“] pp.&nbsp;113-129 in ''Pop Cultures: Sconfinamenti Alterdisciplinari'', edited by Massimiliano Stramaglia. Lecce-Rovato, Italy: Pensa Multimedia.
* Victor Gold, ''Liberwocky'' (Thomas Nelson, 2004). {{ISBN|978-0-7852-6057-8}}.


{{Tashqi havolalar}}

[[Turkum:Aktivizm]]